Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 20 listopada 2019 roku, wydanym w postępowaniu uproszczonym w sprawie o sygn. akt III C 658/19, Sąd Rejonowy Szczecin-Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie:

I.  zasądził od pozwanych P. P. (1) i P. P. (2) solidarnie na rzecz powoda P. 1 Niestandaryzowany Sekurytyzacyjny Fundusz Inwestycyjny Zamknięty w K. kwotę 6.116,40 złotych z odsetkami umownymi w wysokości czterokrotności stopy kredytu lombardowego Narodowego Banku Polskiego rocznie, lecz nie wyższymi niż odsetki maksymalne za opóźnienie od dnia 26 września 2018 r. do dnia zapłaty, nadto solidarnie z P. P. (3) i B. P., od których należności te zasądzono prawomocnym nakazem zapłaty w postępowaniu upominawczym z dnia 21 stycznia 2019 r. wydanym w niniejszej sprawie pod sygn. akt III Nc 2899/18;

II.  nakazał zwrócić powodowi od Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego Szczecin-Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie kwotę 56 złotych stanowiącą nadpłaconą część opłaty od pozwu;

III.  nie obciążył pozwanych P. P. (1) i P. P. (2) kosztami procesu należnymi powodowi;

IV.  przyznał adwokat I. P. od Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego Szczecin-Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie koszty nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej pozwanemu P. P. (2) z urzędu w wysokości 1.487,10 złotych, w tym opłatę w kwocie 1.200 złotych powiększoną o 23 % podatku od towarów i usług.

Powyższe rozstrzygnięcie sąd rejonowy oparł o następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne:

W dniu 30 kwietnia 2014 roku Spółdzielcza Kasa Oszczędnościowo-Kredytowa (...) w G. zawarła z K. P. - swoim członkiem - umowę pożyczki, mocą której udzieliła K. P. pożyczki w wysokości 8.900 zł na warunkach określonych ww. umową oraz „Regulaminem udzielania kredytów i pożyczek konsumenckich SKOK”, zwanym dalej Regulaminem. Umowę zawarto na okres od 30 kwietnia 2014 roku do 10 maja 2017 roku. Zgodnie z harmonogramem spłaty stanowiącym załącznik do umowy spłata wynikającej z niej należności miała następować w 37 ratach, uwzględniających zmienne oprocentowanie pożyczki wynoszące w dniu zawarcia umowy 13,5% w skali roku, płatnych w terminach i wysokości tamże wskazanej. Ponadto, K. P. zobowiązana była uiścić prowizję w kwocie 445 zł i opłatę przygotowawczą w wysokości 40 zł.

Zabezpieczeniem spłaty pożyczki było przystąpienie do umowy ubezpieczenia grupowego ATUT w dniu 30 kwietnia 2014 roku, w związku z którym K. P. zobowiązana była do uiszczenia jednorazowo na rzecz Kasy opłaty stanowiącej zwrot kosztów ubezpieczenia w wysokości 488,40 zł. Ubezpieczenie to obejmowało wypłatę świadczenia w kwocie 10.000 zł w przypadku w szczególności śmierci ubezpieczonego w wyniku nieszczęśliwego wypadku, zawału serca lub udaru mózgu. Opłatę przygotowawczą, prowizję i opłatę z tytułu ubezpieczenia K. P. uiściła przy wypłacie kwoty pożyczki.

W dniu 28 września 2015 roku K. P. zmarła, co spowodowało – stosownie do § 15 pkt 4 Statutu Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo-Kredytowej (...) – ustanie jej członkostwa w powodowej Kasie, a w konsekwencji – wymagalność roszczenia o zwrot pożyczki, zgodnie z § 34 Regulaminu udzielania kredytów i pożyczek SKOK (...). W świetle § 26 ust. 1 ww. Regulaminu, w przypadku niespłacenia w terminie pożyczki lub jej raty, należność z tego tytułu stawała się w następnym dniu należnością przeterminowaną, od której – po myśli § 26 ust. 2 Regulaminu – pobierane są odsetki według stopy procentowej obowiązującej w danym okresie dla kredytów przeterminowanych, ustalanych w drodze uchwały Zarządu Kasy, nie wyższej niż czterokrotność stopy kredytu lombardowego NBP.

Na dzień wymagalności pożyczki zadłużenie z jej tytułu obejmowało kwotę 5.156,11 zł kapitału pożyczki i 25,43 zł odsetek umownych kapitałowych, łącznie 5.181,54 zł.

W dniu 29 września 2015 roku Kasa zaliczyła na poczet tego zadłużenia kwotę 93,27 zł, w dniu 21 października 2015 roku kwotę 352,86 zł, a w dniu 25 października 2016 roku kwotę 50 zł, co zaspokoiło wymagalne odsetki umowne „kapitałowe” i kapitał do kwoty 4.767,50 zł, jak również odsetki umowne za opóźnienie liczone od kapitału pożyczki od dnia 29 września 2015 roku z uwzględnieniem kwot i dat ww. zaliczeń w łącznej kwocie 82,09 zł.

W decyzji z dnia 3 grudnia 2015 roku Towarzystwo (...) (...) w S. odmówiło Kasie wypłaty świadczenia z tytułu zgonu K. P., z uwagi na to, iż śmierć ubezpieczonej nie nastąpiła na skutek zdarzeń objętych umową ubezpieczenia.

Spadek po K. P. nabyli wprost na podstawie ustawy synowie B. P. i P. P. (1) – po 1/3 części oraz wnuki P. P. (2) i P. P. (3) – po 1/9 części, co zostało stwierdzone w postanowieniu Sądu Rejonowego w Goleniowie z dnia 29 maja 2018 roku (sygn. akt I Ns 233/17), w którym zmieniono uprzednio wydane w tej materii postanowienie tego Sądu z dnia 13 października 2016 roku.

Pismem z dnia 16 sierpnia 2018 roku Spółdzielcza Kasa Oszczędnościowo-Kredytowa (...) w G. zwróciła się do Sądu Rejonowego w Goleniowie o wydanie odpisu postanowienia z dnia 29 maja 2018 roku. Za wydanie uregulowała opłatę kancelaryjną w kwocie 6 zł.

W dniu 29 grudnia 2016 roku Spółdzielcza Kasa Oszczędnościowo-Kredytowa (...) w G. zawarła z (...) Niestandaryzowany Sekurytyzacyjny Fundusz Inwestycyjny Zamknięty w K. (wówczas z siedzibą w W.) umowę przelewu wierzytelności wynikających z umów kredytów i pożyczek zawieranych w toku działalności Kasy, którą objęto wierzytelności z umowy pożyczki z dnia 30 kwietnia 2014 roku, zawartej z K. P..

Pisami datowanymi na 26 lipca 2018 roku ww. fundusz wezwał pozwanych P. P. (2) i P. P. (1) do uiszczenia kwoty 4.767,50 zł z tytułu kapitału umowy pożyczki z dnia 30 kwietnia 2014 roku i kwoty 1.282,29 zł odsetek umownych zwykłych i karnych. Pismo to doręczono P. P. (1) w dniu 30 lipca 2018 roku, a P. P. (2) - 3 sierpnia 2018 roku.

P. P. (2) od 2010 roku pozostaje pod opieką psychiatryczną z powodu schizofrenii paranoidalnej. Posiada orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności. Utrzymuje się z zasiłków z pomocy społecznej.

P. P. (1) pracuje za wynagrodzeniem w wysokości 2.500 zł brutto. Ma na utrzymaniu niepracującą żonę i córkę w wieku 9 lat. Rodzina otrzymuje świadczenie 500+ i świadczenie rodzinne z pomocy społecznej w kwocie 124 zł miesięcznie.

W tak ustalonym stanie faktycznym sąd rejonowy wyjaśnił, iż powód wywodził swe roszczenia z umowy pożyczki zawartej przez Spółdzielczą Kasę Oszczędnościowo-Kredytową(...) w G. z K. P. w dniu 30 kwietnia 2014 roku. Powód, czego pozwani nie kwestionowali, nabył wynikające z tejże umowy wierzytelności Kasy na podstawie umowy przelewu z dnia 29 grudnia 2016 roku, zgodnie z art. 509 k.c. i art. 510 § 1 k.c.

Jako bezsporne uznał sąd, to, iż zgodnie z treścią przedmiotowej umowy K. P. zobowiązała się zwrócić Kasie kwotę 8.900 zł w 37 miesięcznych ratach, uwzględniających zmienne oprocentowanie pożyczki - w terminach i wysokości wskazanej w harmonogramie spłaty pożyczki, a także to, iż kwotę 8.900 zł pożyczkobiorczyni otrzymała, po pomniejszeniu o prowizję, na co wskazują zapisy w zestawieniu operacji na jej rachunku w SKOK. Analiza tego zestawienia, rozliczenia wysokości zadłużenia oraz harmonogramu spłaty doprowadziły sąd do wniosku, iż na dzień śmierci (28 września 2015 roku) K. P. nie miała żadnych zaległości w spłacie pożyczki – saldo pożyczki, co wynika z raportu spłaty na dzień 26 września 2018 roku, wynosiło 5.181,54 zł, natomiast w świetle harmonogramu spłaty na dzień 10 września 2014 roku winno ono wynosić 5.226,53 zł, a zatem było nawet niższe, niż według wyliczeń dokonanych na dzień zawarcia pożyczki.

Sąd rejonowy wyjaśnił, że stosownie do § 15 pkt 4 Statutu Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo-Kredytowej (...), śmierć K. P. spowodowała ustanie jej członkostwa w Kasie, a w konsekwencji – wymagalność roszczenia o zwrot pożyczki, zgodnie z treścią § 34 Regulaminu udzielania kredytów i pożyczek konsumenckich SKOK (...), który z mocy punktu 1 umowy pożyczki stanowił integralną jej część. Sąd nie znalazł przy tym podstaw do podzielenia zarzutu pozwanego P. P. (2), iż zapis § 34 Regulaminu, przewidujący postawienie pożyczki w stan natychmiastowej wymagalności w następstwie śmierci pożyczkobiorcy – członka spółdzielczej kasy oszczędnościowo-kredytowej, stanowi klauzulę abuzywną w rozumieniu art. 385 ^{( 1)} k.c. Sąd zaakcentował, iż jest to powielenie regulacji ustawowej, a mianowicie art. 35 ustawy z dnia 5 listopada 2009 r. o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych, w świetle którego w razie ustania członkostwa roszczenie o zwrot pożyczki lub kredytu staje się wymagalne z dniem ustania członkostwa. Zarząd może postanowić inaczej w szczególnie uzasadnionych przypadkach. Przypadki ustania członkostwa w Kasie określono w § 15 Statutu SKOK, zgodnie z którym członkostwo ustaje na skutek wystąpienia członka (pkt 1), wykluczenia członka (pkt 2), wykreślenia członka (pkt 3) i śmierci członka (pkt 4). Co do zasady członkostwo w spółdzielni ustaje z chwilą śmierci członka, co wynika z art. 25 ustawy z dnia 16 września 1982 r. - Prawo spółdzielcze, a który to przepis znajduje zastosowanie na gruncie funkcjonowania spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych z mocy art. 2 ustawy o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych. W ocenie sądu, norma zawarta w art. 35 ustawy o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych została zatem jedynie powtórzona w zakwestionowanym przez pozwanego P. P. (2) § 34 Regulaminu. Według sądu rejonowego nie sposób mówić o niedozwolonym postanowieniu umownym w rozumieniu art. 385 ^{( 1)} k.c. w sytuacji, gdy postanowienie to stanowi powtórzenie przepisu ustawy. Zgodnie z wolą ustawodawcy, pozostająca do spłaty należność wynikająca z umowy pożyczki z dnia 30 kwietnia 2014 roku stała się więc wymagalna w dniu śmierci K. P., a zatem 28 września 2015 roku.

Przechodząc dalej, sąd wyjaśnił, iż pozew w niniejszej sprawie został złożony w dniu 26 września 2018 roku i czynność ta spowodowała w świetle art. 123 § 1 pkt 1 k.c. przerwanie biegu przedawnienia należności wymagalnych, poczynając od dnia 26 września 2015 roku, przy uwzględnieniu trzyletniego przedawnienia roszczeń powoda jako związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą (por. art. 118 k.c.). Skoro należności wynikające z przedmiotowej umowy wymagalne przed śmiercią K. P. były przez nią spłacone, zaś pozostałe stały się wymagalne w dniu 28 września 2015 roku, to podniesione przez pozwanych P. P. (2) i P. P. (1) zarzuty przedawnienia sąd uznał za chybione. Zważyć należy, iż pozwem objęto kwotę 4.767,50 zł kapitału pożyczki (wymagalnego w dniu śmierci spadkodawczyni) oraz odsetki umowne za opóźnienie liczone od tej kwoty od dnia 21 października 2015 roku do dnia 25 września 2018 roku w wysokości 1.398,90 zł, pomniejszone o kwotę 50 zł zaliczoną przez Kasę na poczet zobowiązania w dniu 25 października 2016 roku, a zatem roszczenia, których bieg przedawnienia został przerwany w dniu 26 września 2018 roku.

Sąd nie podzielił również zarzutu pozwanego P. P. (2), który wskazywał, iż charakter niedozwolonych w świetle art. 385 ¹ k.c. postanowień umownych mają zapisy § 26 ust. 1 ww. Regulaminu, zgodnie z którym w przypadku niespłacenia w terminie pożyczki lub jej raty należność z tego tytułu stawała się w następnym dniu należnością przeterminowaną oraz § 26 ust. 2 Regulaminu, w myśl którego od należności takiej pobierane są odsetki według stopy procentowej obowiązującej w danym okresie dla kredytów przeterminowanych. Sąd wyjaśnił, że również te postanowienia są spójne z regulacjami ustawowymi. Zgodnie bowiem z art. 476 k.c., dłużnik dopuszcza się zwłoki gdy nie spełnia świadczenia w terminie, zaś stosownie do art. 481 § 1 k.c., jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie nie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. W ocenie sądu wierzyciel ma zatem prawo, zgodnie z wolą ustawodawcy, domagać się zapłaty odsetek w sytuacji, gdy dłużnik nie spełnił w terminie świadczenia pieniężnego, bez względu na to, z jakich przyczyn doszło do opóźnienia. W realiach niniejszej sprawy termin spełnienia świadczenia przypadał na dzień 28 września 2015 roku, a zatem od dnia następnego wierzyciel miał prawo naliczać odsetki za opóźnienie w jego spełnieniu, przy czym stopa tych odsetek uwzględniała ówczesną regulację art. 481 § 2 k.c. i art. 359 § 2 ¹ k.c. Od dnia 1 stycznia 2016 roku wierzyciel był uprawniony do naliczania odsetek za opóźnienie limitowanych wysokością odsetek maksymalnych za opóźnienie określonych w art. 481 § 2 1 k.c. Sąd zważył, że naliczone od kwoty 4.767,50 zł odsetki za opóźnienie od dnia 21 października 2015 roku do dnia 25 września 2018 roku według stopy określonej ww. przepisami wynoszą 1.398,90 zł – na ich poczet zaliczono 50 zł, a zatem do zapłaty z tego tytułu pozostaje 1.348,90 zł. Sąd nie stwierdził przy tym, aby działanie wierzyciela, polegające na naliczaniu odsetek za opóźnienie, jest samo przez się sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Pozwany P. P. (4) nie wskazał na takie działanie powoda, które nie zasługiwałoby na ochronę w świetle art. 5 k.c., w szczególności sąd nie podzielił stanowiska pozwanego co do tego, że powód zwlekał z wezwaniem spadkobierców do zapłaty aż trzy lata. Dopiero bowiem w postanowieniu z dnia 29 maja 2018 roku, wydanym przez Sąd Rejonowy w Goleniowie w sprawie o sygn. akt I Ns 233/17, ostatecznie określony został krąg spadkobierców K. P., powód zaś wystosował do pozwanych wezwania do zapłaty dwa miesiące później.

Zważając na treść art. 922 § 1 k.c. oraz art. 925 k.c. sąd wyjaśnił, iż w dacie śmierci pożyczkobiorcy jej spadkobiercy nabyli spadek – a mianowicie ogół praw i obowiązków majątkowych zmarłej, w tym wynikających z umowy pożyczki zawartej w dniu 30 kwietnia 2014 roku, w takim kształcie, jak określono je w tejże umowie, a zatem stali się zobowiązani do spłaty kapitału pożyczki oraz odsetek ustawowych za opóźnienie w jego zapłacie.

Odnosząc się do zarzutów pozwanych P. P. (1) i P. P. (2) co do tego, iż roszczenie powoda winno być zaspokojone świadczeniem z umowy ubezpieczenia, do którego spadkodawczyni przystąpiła zawierając umowę pożyczki, sąd wskazał, iż w świetle deklaracji zgody na przystąpienie do ubezpieczenia i OWU tego ubezpieczenia ubezpieczyciel zobowiązany był wypłacić świadczenie wynikające z tej umowy w ściśle określonych przypadkach, w szczególności w razie śmierci ubezpieczonego w następstwie nieszczęśliwego wypadku lub zawału serca czy udaru mózgu, a nie w każdym przypadku jego śmierci. Jak wynika z decyzji z dnia 3 grudnia 2016 roku, ubezpieczyciel odmówił wypłaty świadczenia, bowiem zgon K. P. nie nastąpił w wyniku zdarzeń objętych ubezpieczeniem. Tego, by było inaczej, pozwani formułując swój zarzut nie wykazali, toteż sąd nie znalazł podstaw do uznania, iż istniały przesłanki do zaspokojenia roszczeń dochodzonych pozwem ze świadczenia ubezpieczeniowego.

Konkludując, sąd pierwszej instancji zważył, że z tych przyczyn w punkcie I. wyroku zasądził od pozwanych P. P. (1) i P. P. (2) solidarnie na rzecz powoda kwotę 6.116,40 zł, stanowiącą sumę zaległego kapitału pożyczki (4.767,50 zł) i pozostałych do zapłaty skapitalizowanych za okres od 21 października 2015 roku do 26 września 2018 roku odsetek umownych za opóźnienie w jego zapłacie (1.348,90 zł) wraz z dalszymi odsetkami umownymi za opóźnienie liczonymi od dnia wniesienia pozwu, co – w zakresie odsetek od odsetek – znajdowało podstawę w art. 482 k.c. Zważywszy na art. 1034 § 1 k.c., sąd należności te zasądził solidarnie od ww. pozwanych, zastrzegając, iż ponoszą oni za nie solidarną odpowiedzialność z pozostałymi pozwanymi, wobec których wydany w sprawie nakaz zapłaty uprawomocnił się.

Rozstrzygnięcie w punkcie II. wyroku znalazło podstawę w art. 80 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. Sąd w punkcie III. sentencji wyroku odstąpił od obciążania pozwanych kosztami procesu należnymi powodowi, albowiem doszedł do przekonania, iż zaszedł wypadek przewidziany w art. 102 k.p.c. Orzeczenie zawarte w punkcie IV. wyroku znalazło natomiast podstawę w § 2, § 4 ust. 1 i 3 oraz § 8 pkt 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu.

Apelację od powyższego wyroku wywiódł pozwany P. P. (2), zaskarżając go w zakresie punktu I. w części jego dotyczącej. Zaskarżonemu orzeczeniu apelujący zarzucił naruszenie przepisów prawa materialnego przez ich błędną wykładnię i w rezultacie ich niezastosowanie, które miało istotny wpływ na treść wydanego w sprawie rozstrzygnięcia, a to:

1.  art. 385 ^{( 1)} § 1 k.c. w zw. z art. 26 ust. 1 i 2 Regulaminu udzielania kredytów i pożyczek SKOK (...) poprzez nieuznanie wyżej oznaczonych zapisów Regulaminu za sprzecznych z dobrymi obyczajami i rażąco naruszających interesy pozwanego (jako podmiotu wstępującego w ogół praw oraz obowiązków wskutek spadkobrania, a nie stającego się stroną umowy łączącą zmarłą babkę pozwanego z powódką) i nieuznanie tychże za klauzule abuzywne w rozumieniu art. 385 ^{( 1)} k.c.,

1.  art. 5 k.c. poprzez nieuznanie działań powódki za pozostające w sprzeczności z zasadami współżycia społecznego, w sytuacji, gdy umowa pożyczki nosi cechy wyzysku ze względu na bardzo wysokie oprocentowanie, a należność główna jako przeterminowana skutkuje odsetkami, które wynoszą aż czterokrotność stopy kredytu lombardowego NBP oraz odsetkami karnymi; brak jest możliwości płatniczych po stronie skarżącego, znajduje się on w złej stacji życiowej, brak jest po jego stronie jakiejkolwiek korzyści z roszczenia dochodzonego pozwem, wiedzy o istnieniu długu spadkodawcy, nadto w ocenie skarżącego zachodzi całkowita nierównowaga finansowa stron w niniejszym postępowaniu.

Wskazując na powyższe argumenty, P. P. (2) wniósł o zmianę zaskarżonego orzeczenia i oddalenie powództwa w całości, zaś jedynie z ostrożności procesowej o rozłożenie należności na raty, a nadto – o przyznanie od Skarbu państwa na rzecz pełnomocnika z urzędu pozwanego P. P. (2) – adw. I. P. kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej pozwanemu z urzędu za postępowanie apelacyjne, według norm przepisanych, obejmującej również niezbędne, udokumentowane wydatki na korespondencję poniesione przez pełnomocnika w toku postępowania, albowiem koszty te nie zostały uiszczone ani w części, ani tym bardziej w całości. W razie oddalenia apelacji, skarżący wniósł o nieobciążanie go kosztami postępowania apelacyjnego.

W sporządzonym do apelacji uzasadnieniu skarżący rozwinął tak sformułowane zarzuty.

W odpowiedzi na apelację powód wniósł o jej oddalenie z uwagi na całkowitą bezzasadność w świetle przepisów prawa i ustalonego stanu faktycznego, nadto o zasądzenie od skarżącego na rzecz powoda kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych oraz dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z wniosku z dnia 2 sierpnia 2016 roku na okoliczność podejmowania przez wierzyciela od 2016 roku czynności w kwestii ustalenia spadkobierców pożyczkobiorczyni, koniecznego do wystąpienia z roszczeniem o zapłatę.

Sąd okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja pozwanego P. P. (2) okazała się uzasadniona jedynie w części, co doprowadziło do konieczności częściowej zmiany zaskarżonego wyroku.

Sąd okręgowy, zgodnie z dyspozycją art. 378 § 1 k.p.c., w granicach wniesionej apelacji, rozważa na nowo zebrany w sprawie materiał dowodowy i dokonuje jego samodzielnej oceny. Po przeprowadzeniu w niniejszej sprawie wskazanej analizy sąd okręgowy doszedł do przekonania, że sąd rejonowy w sposób prawidłowy zgromadził w niniejszej sprawie materiał dowodowy i dokonał jego niewadliwej oceny. W konsekwencji powyższego ustalił stan faktyczny odpowiadający treści zgromadzonych w sprawie dowodów. Tym samym sąd odwoławczy przyjął go za własny. W sytuacji bowiem, gdy sąd drugiej instancji orzeka na podstawie materiału zgromadzonego w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji, nie musi powtarzać dokonanych ustaleń, gdyż wystarczy stwierdzenie, że przyjmuje je za własne.

Przechodząc do oceny podniesionych w apelacji zarzutów sąd okręgowy uznał je za częściowo uzasadnione, jako że nie podzielił poglądu wyrażonego przez stronę powodową oraz przyjętego przez sąd rejonowy, że z chwilą śmierci K. P. udzieloną jej pożyczkę należało uznać za należność przeterminowaną z uwagi na postawienie jej w stan natychmiastowej wymagalności, co miało uprawniać pierwotnego wierzyciela do naliczania odsetek karnych. Postanowienia umowy pożyczki i regulaminu statuujące prawo SKOK do naliczania tych odsetek posługują się pojęciem należności przeterminowanej, czyli niespłaconej w terminach określonych wprost w umowie i z samej umowy wynikających, niezależnych od innych zdarzeń, których wystąpienie nie jest zależne od woli stron. Natomiast § 36 regulaminu posługuje się pojęciem roszczenia wymagalnego w odniesieniu do roszczenia o zwrot pożyczki w razie ustania członkostwa. Pojęcia te nie są w ocenie sądu okręgowego tożsame. Z chwilą śmierci K. P. ustało jej członkostwo w SKOK. Nie powoduje to jednakże zdaniem sądu okręgowego, że z tą chwilą udzielona pożyczka stała się należnością przeterminowaną, co uzasadniałoby obciążenie spadkobierców pożyczkobiorcy wyższymi, karnymi odsetkami. Na skutek śmierci pożyczkobiorcy pożyczka stała się wymagalna i powstaje obowiązek jej spłaty, ale nie jest ona przeterminowana. Pojęć „należność przeterminowana” oraz „wymagalne roszczenie o zwrot pożyczki”, którymi posługuje się umowa pożyczki oraz regulamin nie można utożsamiać, ponieważ są to dwa różne pojęcia. Użyte w § 34 regulaminu pojęcie „wymagalne roszczenie o zwrot pożyczki” oznacza, że z chwilą śmierci pożyczkobiorcy SKOK miała możliwość domagania się od spadkobierców zwrotu całości udzielonej pożyczki niezależnie od terminów jej ratalnej spłaty ustalonych w umowie pożyczki. Z tejże umowy zaś wynika, iż jedynie w przypadku należności przeterminowanych, czyli niespłaconych w ustalonych na podstawie porozumienia stron terminach, SKOK może naliczać odsetki karne. Sąd okręgowy przyjął, że treść umowy i stanowiący jej integralną część regulamin nie pozwalają na naliczanie karnych odsetek od niespłaconego po śmierci pożyczkobiorcy kapitału pożyczki. Utrata członkostwa z uwagi na śmierć członka jest sytuacją wyjątkową, zupełnie niezależną od woli stron umowy i, o ile upoważnia do żądania zwrotu całości pozostałej do spłaty pożyczki wraz z przewidzianymi przez strony kontraktu odsetkami umownymi, które obciążały pożyczkobiorcę, to nie daje żadnych podstaw do dochodzenia odsetek od tegoż zadłużenia w przewidzianej przez strony umowy pożyczki wysokości odsetek dla należności przeterminowanych. Pożyczkodawca może jedynie domagać się do spadkobierców odsetek ustawowych za opóźnienie od momentu, w którym spadkobiercy powzięli wiedzę o istnieniu ciążącego na nich zadłużenia, czyli najczęściej po wezwaniu ich do zapłaty ciążącego na nich długu.

Zgodnie z treścią art. 925 k.c. spadkobierca nabywa spadek z chwilą otwarcia spadku, czyli z tą chwilą wstępuje w prawa i obowiązki spadkodawcy. Spadkobierców K. P. obciąża zatem obowiązek zwrotu pozostałej do spłaty części kapitału, bo takie zadłużenie ciążyło na spadkodawczyni w chwili otwarcia spadku. K. P. nie była jednakże zobowiązana do zapłaty odsetek od należności przeterminowanych, bo dokonywała spłaty rat w umówionych terminach. Natomiast SKOK nie mogła skutecznie poczynić z pożyczkobiorcą ustaleń dotyczących praw i obowiązków na wypadek jej śmierci, jako że pożyczkobiorca siłą rzeczy nie mogła przyjąć na siebie i wykonać tego rodzaju zobowiązań, nadto strony umowy nie mogły uregulować pomiędzy sobą sytuacji prawnej spadkobierców pożyczkobiorcy. Spadkodawczyni miała jedynie możliwość określenia zasad spłaty przypadającej na nią należności, które to obowiązki kontraktowe podejmowała się zrealizować osobiście. Kwestia zaś obciążenia spadkobierców odsetkami za opóźnienie wynikającymi z regulacji mających charakter wewnątrzorganizacyjny (wewnątrzspółdzielczy) nie mogła być objęta tymi uzgodnieniami, bo dotyczyła sfery prawnej podmiotów spoza stosunku prawnego, jaki łączył spadkodawczynię oraz SKOK, w ramach którego zaciągnięta został pożyczka stanowiąca podstawę dla zgłaszanych roszczeń. O ile zatem możliwe było z chwilą śmierci pożyczkobiorcy postawienie całości pozostałej do spłaty należności z tytułu pożyczki w stan wymagalności, co było następstwem ustania członkostwa K. P. w (...), to nie było podstaw dla obciążenia jej spadkobierców przewidzianymi w regulaminie odsetkami umownymi dla należności przeterminowanych. Nie mogli oni bowiem zostać związani regulacjami wewnątrzorganizacyjnymi pożyczkodawcy, jako że poprzez dziedziczenie spadku nie stali się członkami SKOK, a ponadto wobec nich nie mogą być skuteczne jakiekolwiek uzgodnienia regulujące ich osobistą sytuację poczynione przez strony umowy pożyczki.

Jako nieuzasadniony w okolicznościach sprawy, jako że oparty na nieporozumieniu, należało uznać zarzut naruszenia przez sąd rejonowy art. 385 ¹ § 1 k.c. Kwestionowane przez pozwanego postanowienia regulaminu, interpretowane w sposób zaprezentowany w apelacji, kształtowałyby bowiem nie tyle prawa i obowiązki samego konsumenta będącego strony umowy ze SKOK, ale prawa i obowiązki jego następców prawnych, czego strony umowy pożyczki nie miały możliwości poczynić. Nie sposób zaś uznać, że doszło do sprzecznego z dobrymi obyczajami, rażąco naruszającego interesy konsumenta uregulowania postanowień umowy, jako że kwestionowane przez pozwanego w toku procesu postanowienia regulaminu (a w zasadzie prezentowany przez powoda i sąd rejonowy sposób ich interpretacji, którego sąd okręgowy nie podziela) w ogóle nie dotyczyły konsumenta, czyli pożyczkobiorcy, lecz dotyczyły sytuacji prawnej powstałej po jego śmierci, czyli odnosiły się do sytuacji prawnej jego spadkobierców. Tak daleko zaś uprawnienia kontraktowe nie sięgają, jako że strony umowy mogą ułożyć jedynie łączący je stosunek prawny, czyli swoje prawa i obowiązki, zaś następcy prawni (spadkobiercy) jedynie wstępują w sytuację prawną swego poprzednika. Kontrahenci nie dysponują natomiast możliwością swobodnego kreowania sytuacji prawnej spadkobierców jednego z nich na wypadek jego śmierci, jako że w ten sposób ingerowaliby w sferę praw i obowiązków podmiotów trzecich, które nie uczestniczą w danej relacji kontraktowej. Sytuację prawną spadkobierców wyznaczają powszechnie obowiązujące przepisy prawa cywilnego regulującego instytucję spadkobrania, które nie przewidują dla spadkodawcy uprawnień do kreowania na wypadek jego śmierci zasad spłaty pozostałych po nim długów, które to zasady obowiązywałyby jego spadkobierców.

Ze wskazanych powyżej przyczyn nie zachodziła także konieczność rozważania naruszenia przez powoda zasad współżycia społecznego, czego upatrywał skarżący w zwlekaniu z dochodzeniem roszczeń, co miało prowadzić do zwiększenia rozmiarów zadłużenia. Ponieważ na pozwanym nie ciążył obowiązek zapłaty odsetek przewidzianych w regulaminie SKOK, zaś powód nie domagał się zasądzenia na jego rzecz odsetek ustawowych za opóźnienie, to kwestia opieszałości powoda przy wnoszeniu pozwu pozostaje bez znaczenia. Nie doszło bowiem do zwiększenia rozmiarów długu, który pozostaje w tej samej wysokości, w jakiej istniał w chwili otwarcia spadku. Oznacza to, że na pozwanym ciążył obowiązek zapłaty nie spłaconej przez K. P. części kapitału, co odpowiada kwocie 4 767,50 złotych. Strony nie pozostawały w sporze co do wysokości należności głównej pozostającej do zapłaty, stąd też sąd okręgowy zmieniając zaskarżony wyrok zasądził od P. P. (2) wskazaną wyżej kwotę bez odsetek umownych żądanych w pozwie, jako że w tej części żądanie zostało uznane za nieuzasadnione z przyczyn opisanych we wcześniejszych rozważaniach. Powód nie zgłaszał żądania ewentualnego zasądzenia odsetek ustawowych za opóźnienie na wypadek nieuwzględnienia żądania odsetek umownych, wobec czego nie zachodziła podstawa do obciążania pozwanego P. P. (2) wskazanymi odsetkami. Powództwo okazało się nieuzasadnione ponad kwotę należności głównej, co prowadziło do konieczności jego oddalenia w tej części. Znalazło to wraz w treści punktu 1. wyroku sądu okręgowego, w którym jednocześnie orzeczono o solidarnej odpowiedzialności pozwanego P. P. (2) z innymi spadkobiercami, od których także zasądzono dochodzone świadczenie.

Nieuzasadnione były w ocenie sądu okręgowego zarzuty dotyczące zaniechania przez powoda działań zmierzających do zaspokojenia należności z umowy ubezpieczenia, jako że śmierć z przyczyn naturalnych nie była objęta ubezpieczeniem, które opłaciła spadkodawczyni, zaś pozwany nie podjął inicjatywy dowodowej dla wykazania, aby było inaczej. Wobec tego brak podstaw dla zarzucenia sądowi błędnych ustaleń w tym względzie.

Nie było także uzasadnione stanowisko apelującego co do tego, że zachodziły podstawy dla oddalenia powództwa w całości z uwagi na sytuację życiową pozwanego P. P. (2). Pozwany przyjął spadek po K. P., wobec czego odpowiada za wchodzące w skład spadku zadłużenia. Koniecznym warunkiem dla uwolnienia się od tych długów było złożenie oświadczenie o odrzuceniu spadku, czego pozwany nie uczynił. Prawidłowo zatem sąd rejonowy przyjął, że odpowiada on wraz z pozostałymi spadkobiercami za zadłużenia należące do spadku.

Wywiedziona przez pozwanego apelacja okazała się nieuzasadniona w pozostałej części ze wskazanych powyżej przyczyn. Nie było wobec tego podstaw dla uwzględnienia apelacji w pełnym zakresie, co prowadziło do konieczności jej częściowego oddalenia.

Tak argumentując i znajdując podstawy do częściowej zmiany zaskarżonego rozstrzygnięcia sąd okręgowy na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. częściowo uwzględnił apelację pozwanego P. P. (2), o czym orzekł w treści punktu 1. formuły sentencji wyroku, zaś w pozostałym zakresie na podstawie art. 385 k.p.c. apelację tę oddalił jako częściowo niezasadną, o czym orzekł w treści punktu 2 formuły sentencji wyroku.

O kosztach postępowania apelacyjnego sąd odwoławczy orzekł w oparciu o art. 102 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. Wyjątek od reguły odpowiedzialności za wynik procesu wyrażonej w art. 98 k.p.c. zawiera m.in. art. 102 k.p.c., zgodnie z którym w wypadkach szczególnie uzasadnionych sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami. Sąd mając na względzie okoliczności niniejszej sprawy uznał, że zachodzą podstawy dla zastosowania powyższego uregulowania. Przemawia za tym trudna sytuacja życiowa i majątkowa pozwanego P. P. (2) ujawniona w niniejszej sprawie. Wobec powyższego sąd okręgowy uznał, że pomimo częściowego oddalenia jego apelacji pozwany nie powinien ponosić kosztów postępowania związanych z zainicjowaniem niniejszego postępowania, jako że w sprawie zachodzą szczególne okoliczności związane z jego sytuacją osobistą. Dlatego też sąd okręgowy nie obciążył pozwanego kosztami postępowania apelacyjnego należnymi stronie powodowej, co znalazło wyraz w treści punktu 3. wyroku.

W punkcie 4. wyroku sąd okręgowy, na podstawie § 4, § 8 pkt 4) oraz § 16 ust. 1 pkt 1) rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 roku w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu (Dz.U.2016.1714 z późn. zm.) przyznał od Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego Szczecin – Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie pełnomocnikowi pozwanego ustanowionemu z urzędu adwokatowi I. P. – kwotę 732 złotych tytułem należnego wynagrodzenia za udzieleniem pozwanemu pomocy prawnej z urzędu. Pełnomocnik złożył stosowny wniosek, stąd też przyznano pełnomocnikowi pozwanego wynagrodzenie odpowiadające wysokością stawce minimalnej podwyższonej o należny podatek od towarów i usług.

Sędzia Ziemowit Parzychowski

ZARZĄDZENIE

(...)

(...)

(...)

(...)

(...)