Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

POSTANOWIENIE

Dnia 30 lipca 2013 roku

Sąd Okręgowy w Szczecinie Wydział II Cywilny Odwoławczy

w składzie następującym:

Przewodniczący: SSO Wiesława Buczek - Markowska (spr.)

Sędziowie: SSO Agnieszka Bednarek - Moraś

SSO Marzenna Ernest

po rozpoznaniu w dniu 30 lipca 2013 roku w Szczecinie

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z wniosku R. T.

przy udziale A. M. i A. T.

o wpis własności i służebności

na skutek apelacji wnioskodawcy

na postanowienie Sądu Rejonowego Szczecin - Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie z dnia 31 października 2012 r., wydane w sprawie sygn. akt Dz. Kw 12619/12, KW nr (...),

postanawia:

1.  podjąć zawieszone postępowanie;

2.  zmienić zaskarżone postanowienie w ten sposób, że utrzymać w mocy wpis dokonany przez referendarza sądowego w dniu 28 maja 2012 roku(Dz. Kw 10274/12);

3.  ustalić, że koszty postępowania apelacyjnego uczestnicy ponoszą we własnym zakresie.

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 31 października 2012 r. Sąd Rejonowy Szczecin - Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie X Wydział Ksiąg Wieczystych uchylił w całości wpis prawa własności i służebności, dokonany przez referendarza sądowego w dniu 28 maja 2012 r. (Dz. Kw. 10274/12) i oddalił wniosek.

W uzasadnieniu Sąd I instancji podniósł, iż zgodnie z treścią art. 626 ⁸ § 2 k.p.c., rozpoznając wniosek o wpis w księdze wieczystej, sąd bada jedynie treść i formę wniosku, dołączonych do wniosku dokumentów oraz treść księgi wieczystej. Bada zatem, czy wniosek spełnia wymagania formalne, czy został złożony przez osobę legitymowaną oraz czy przytoczone w nim okoliczności, znajdujące potwierdzenie w odpowiednich dokumentach, mogą stanowić podstawę wpisu a nadto, badana jest również treść księgi wieczystej.

Sąd Rejonowy zwrócił uwagę, iż w razie zgodności powyższych danych sąd dokonuje wpisu, zaś brak podstaw do wpisu albo istnienie przeszkód do jego dokonania powoduje oddalenie wniosku o wpis. Sąd dodał przy tym, iż nie oznacza to jednak, że sąd rozpoznając wniosek o wpis w księdze wieczystej, bada wniosek o wpis i pozostałe załączone dokumenty wyłącznie pod względem formalnym albowiem sąd wieczystoksięgowy bada również ich skuteczność materialną, tj. czy nie naruszają one przepisów powszechnie obowiązującego prawa.

Według Sądu I instancji, w przedmiotowej sprawie zaskarżony wpis nastąpił na wniosek R. T. i na podstawie dołączonego do niego odpisu wyroku Sądu Apelacyjnego w Szczecinie I Wydziału Cywilnego z dnia 30 listopada 2011 r. sygn. akt I ACa 596/11 oraz wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie I Wydziału Cywilnego z dnia 26 października 2010 r. sygn. akt I C 479/09.

Sąd Rejonowy zwrócił uwagę, iż z wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie I Wydziału Cywilnego z dnia 26 października 2010 r. sygn. akt I C 479/09 wynika, że uznaje umowę dożywocia zawartą w dniu 10 września 2008 r. pomiędzy A. T. oraz A. M. w formie aktu notarialnego sporządzoną w kancelarii notarialnej L. Z. nr rep. A 6345/2008 za bezskuteczną w stosunku do R. T. co do przysługującego mu roszczenia o zawarcie przyrzeczonej darowizny lokalu mieszkalnego przy ul. (...) w S. na podstawie umowy przedwstępnej darowizny zawartej w dniu 1 grudnia 2006 r. pomiędzy A. T. a R. T. sporządzonej w formie aktu notarialnego w kancelarii notarialnej B. S. nr rep A 6384/2006. Z kolei w wyroku Sądu Apelacyjnego w Szczecinie I Wydziału Cywilnego z dnia 30 listopada 2011 r. sygn. akt I ACa 596/11 sąd zobowiązał pozwanego A. T. do zawarcia z powodem R. T. umowy darowizny w formie aktu notarialnego, na podstawie której A. T. daruje R. T. własność lokalu mieszkalnego nr (...) położonego w S. przy ul. (...) wraz z udziałem w częściach wspólnych budynku i prawie użytkowania wieczystego gruntu wynoszącym (...) dla którego Sąd Rejonowy Szczecin -Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie prowadzi księgę wieczystą (...), a dla części wspólnych księgę wieczystą o numerze (...), a R. T. ustanowi na rzecz A. T. nieodpłatną służebność mieszkania w tym lokalu.

Sąd I instancji nadmienił, iż powyższe wyroki są prawomocne, a strony i nieruchomość opisana w tych orzeczeniach są tożsame z ujawnionymi w księdze wieczystej do której skierowany został wniosek.

Sąd Rejonowy w oparciu o postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 19 czerwca 2002 r. (II CKN 997/00) stwierdził, iż prawomocny wyrok zobowiązujący pozwanego - zgodnie z żądaniem pozwu - do zawarcia z powodami umowy przenoszącej na nich prawo własności nieruchomości, stanowi podstawę wpisu tego prawa w księdze wieczystej. Z kolei na podstawie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 19 września 2002 r., (II CKN 930/00), Sąd I instancji wskazał, iż prawomocne orzeczenie sądu stwierdzające obowiązek strony do złożenia oznaczonego oświadczenia woli zastępuje tylko to oświadczenie (art. 64 k.c. i art. 1047 k.p.c.). Jeżeli zatem oświadczenie takie ma stanowić składnik umowy, jaka ma być zawarta pomiędzy stronami, do zawarcia tej umowy konieczne jest złożenie odpowiedniego oświadczenia woli przez drugą stronę z zachowaniem wymaganej formy. Od tej zasady występują jednak istotne wyjątki odnoszące się do zawarcia umowy przyrzeczonej (art. 390 § 2 k.c.) oraz sytuacji, gdy sąd uwzględnia powództwo o stwierdzenie obowiązku zawarcia umowy całkowicie zgodnie z żądaniem pozwu. W takich przypadkach orzeczenie sądu stwierdza zawarcie umowy i zastępuje tę umowę.

Sąd Rejonowy zauważył, iż na skutek wyroku Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 30 listopada 2011 r. pozwany A. T. został zobowiązany do zawarcia z powodem R. T. umowy darowizny w formie aktu notarialnego, na podstawie której A. T. daruje R. T. własność lokalu, a R. T. ustanowi na rzecz A. T. nieodpłatną służebność mieszkania w tym lokalu. Zdaniem Sądu do zawarcia tej umowy nie doszło z uwagi na niedochowanie formy aktu notarialnego dla oświadczenia woli wnioskodawcy. W ocenie Sądu I instancji R. T. wyraził wprawdzie swą wolę zawarcia dochodzonej umowy darowizny już występując z powództwem o zobowiązanie do złożenia określonego oświadczenia woli, jednakże wyrok ten nie zastąpił jego oświadczenia woli w zakresie konieczności ustanowienia przez niego służebności mieszkania na rzecz pozwanego, co niewątpliwie wynika z treści przedmiotowego wyroku. Na marginesie Sąd zaznaczył, iż jeszcze przed złożeniem przedmiotowego wniosku o wpis, wykonanie powyższego wyroku zostało wstrzymane, co wynika z postanowienia Sadu Apelacyjnego w Szczecinie I Wydziału Cywilnego z dnia 6 marca 2012 r. sygn. akt ACa 590/11 w przedmiocie wstrzymania wykonania zaskarżonego wyroku Sądu Apelacyjnego w Szczecinie I Wydziału Cywilnego z dnia 30 listopada 2011 r. sygn. akt I ACa 596/11 do czasu ukończenia postępowania kasacyjnego.

Wobec powyższego Sąd Rejonowy uznał, iż przedstawione przez wnioskodawcę orzeczenia załączone do wniosku nie mogły stanowić podstawy żądanego wpisu.

Z postanowieniem tym nie zgodził się wnioskodawca, który w wywiedzionej apelacji zaskarżył je w całości i wniósł o jego zmianę poprzez wpis do działu II księgi wieczystej (...) jako właściciela całego lokalu R. T. w miejsce A. M., a nadto wpisanie do działu III księgi wieczystej służebności mieszkania na rzecz A. T. ewentualnie o uchylenie zaskarżonego postanowienia oraz skierowanie sprawy do ponownego rozstrzygnięcia przez Sąd I instancji, a także o zawieszenie postępowania wieczystoksięgowego do czasu rozpoznania skargi kasacyjnej od wyroku Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 30 listopada 2011 r. wydanego w sprawie o sygn. akt. I Aca 596/11 oraz zasądzenie od uczestników na rzecz wnioskodawcy kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym według norm przepisanych.

Skarżący zarzucił postanowieniu naruszenie art. 1047 § 1 i 2 k.p.c., poprzez niewłaściwe jego zastosowanie w sytuacji, gdy do umowy przyrzeczonej nie jest wymagane złożenie odpowiedniego oświadczenia woli przez drugą stronę z zachowaniem formy, gdyż orzeczenie sądu stwierdza zawarcie umowy i zastępuje tę umowę.

W uzasadnieniu apelujący podniósł, iż w wyroku z dnia 30 listopada 2011 r. sygn. akt I ACa 596/11 Sąd Apelacyjny w Szczecinie zobowiązał pozwanego do zawarcia z powodem R. T. umowy w formie aktu notarialnego, na podstawie której A. T. ma dokonać darowizny, a R. T. ustanowić na jego rzecz nieodpłatną służebność mieszkania. Skarżący stwierdził, iż wbrew stanowisku Sądu I instancji w przywołanym powyżej rozstrzygnięciu Sąd Apelacyjny w Szczecinie nie nałożył na strony obowiązku złożenia oświadczeń woli o określonej treści (o których mowa w art. 1047 k.p.c.), lecz zobowiązał je do zawarcia umowy przyrzeczonej oznaczając precyzyjnie jej treść.

Apelujący zwrócił uwagę, iż w treści uzasadnienia zaskarżonego postanowienia, Sąd Rejonowy wymienił wyjątki odnoszące się do zawarcia umowy przyrzeczonej, jednakże z niezrozumiałych przyczyn ten wyjątek nie został przez Sąd uwzględniony. Skarżący wskazał, iż skoro treść sentencji zastępuje oświadczenia obu stron, to należy stwierdzić że zastępuje również oświadczenie wnioskodawcy o ustanowieniu służebności mieszkania. Apelujący dodał, iż słuszność jego stanowiska potwierdza również przywołany przez Sąd I instancji wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 września 2002 r. sygn. akt II CKN 930/00, w uzasadnieniu którego w sposób jednoznaczny wywodzi się, że jeżeli oświadczenie ma stanowić składnik umowy, jaka ma być zawarta pomiędzy stronami, do zawarcia tej umowy konieczne jest złożenie odpowiedniego oświadczenia woli przez drugą stronę z zachowaniem wymaganej formy. Skarżący podkreślił, iż od tej zasady występują jednak istotne wyjątki odnoszące się do zawarcia umowy przyrzeczonej oraz sytuacji, gdy sąd uwzględnia powództwo o stwierdzenie obowiązku zawarcia umowy całkowicie zgodnie z żądaniem pozwu. W takich przypadkach orzeczenie sądu stwierdza zawarcie umowy i zastępuje tę umowę.

Wobec powyższego apelujący uznał, iż prawomocny wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 30 listopada 2011 r. sygn. akt. I ACa 596/11 stwierdził zawarcie umowy pomiędzy stronami i ją zastąpił a tym samym pogląd Sądu l instancji, że wnioskodawca nie zachował wymaganej formy i z tego względu wniosek podlegał oddaleniu jest bezzasadny i nie znajduje oparcia w przepisach prawa.

Skarżący nadmienił, iż mając na uwadze, że w przypadku oddalenia skargi kasacyjnej od orzeczenia stanowiącego podstawę wpisu do księgi wieczystej, wpis nastąpi w oparciu o te same dokumenty (załączone do wniosku o wpis), celowe jest orzekanie w przedmiocie wpisu do księgi wieczystej po rozpoznaniu skargi kasacyjnej od wyroku Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 30 listopada 2011 r. wydanego w sprawie o sygn. akt. I ACa 596/11. Zdaniem apelującego rozwiązanie takie zabezpieczy prawa uczestników wyłączając rękojmię wiary publicznej ksiąg wieczystych i zapewniając niezmienność ich sytuacji prawnej aż do ostatecznego rozstrzygnięcia sprawy.

Postanowieniem wydanym w dniu 27 maja 2013 roku Sąd Okręgowy w Szczecinie zawiesił postępowanie apelacyjne do czasu rozpoznania skargi kasacyjnej od wyroku Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 30 listopada 2011 r. wydanego w sprawie sygn. akt I ACa 596/11.

Wyrokiem z dnia 26 czerwca 2013 roku Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjną wywiedzioną od wyroku Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 30 listopada 2011 r. wydanego w sprawie sygn. akt I ACa 596/11 (II CSK 617/12).

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja okazała się zasadna.

Na wstępie zaznaczyć należy, iż Sąd Odwoławczy w niniejszej sprawie miał na uwadze, że artykuł 626 ⁸ § 2 k.p.c. określa kognicję nie tylko sądu prowadzącego księgi wieczyste, lecz także sądu drugiej instancji przy rozpoznawaniu apelacji od wpisu; sąd drugiej instancji rozstrzyga jedynie, czy wpis lub odmowa wpisu przez sąd pierwszej instancji jest zgodny z prawem w kontekście wniosku, treści i formy dokumentów stanowiących podstawę wpisu oraz treści księgi wieczystej.

Stąd też w następstwie wydania postanowienia Sądu Apelacyjnego w Szczecinie o wstrzymaniu skuteczności wyroku będącego podstawą wpisu do księgi wieczystej, sąd drugiej instancji powstrzymał się z rozpoznaniem apelacji do czasu zakończenia postępowania kasacyjnego i postanowieniem wydanym w dniu 27 maja 2013 roku zawiesił postępowanie apelacyjne. Nie można bowiem objęcia badaniem przez sąd drugiej instancji także postanowienia o wstrzymaniu skuteczności orzeczenia - podstawy wpisu - traktować jako sprzecznego z zasadą orzekania przez ten sąd, przewidzianą art. 626 ⁸ § 2 w związku z art. 391 § 1 i art. 13 § 2 k.p.c., ponieważ podstawa wpisu jest taka sama, a jedynie przez określony czas nie można w oparciu o nią dokonywać stanowczego osądu (vide: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17 stycznia 2013 r., III CSK 81/12).

Z uwagi na okoliczność, iż wyrokiem z dnia 26 czerwca 2013 roku Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjną wywiedzioną od wyroku Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 30 listopada 2011 r. wydanego w sprawie sygn. akt I ACa 596/11 (II CSK 617/12), Sąd Okręgowy w punkcie 1 niniejszego postanowienia podjął zawieszone postępowanie.

Przystępując do rozpoznania apelacji w pierwszej kolejności wskazać należy, iż Sąd wieczystoksięgowy przed dokonaniem żądanego wpisu powinien zbadać treść i formę wniosku, treść i formę dołączonego do wniosku orzeczenia, a także treść księgi wieczystej i w oparciu o wynik tego badania ustalić, czy wniosek o wpis jest uzasadniony. Powyższy zakres czynności sądu wieczystoksięgowego wynika z treści art. 626 ⁸ § 2 k.p.c., który wyznacza granice kognicji tego sądu, stanowiąc, iż rozpoznając wniosek o wpis, sąd bada jedynie treść i formę wniosków dołączonych do wniosku dokumentów oraz treść księgi wieczystej. Tak zawężony zakres kognicji sądu wieczystoksięgowego wynika z celu postępowania, którym jest prawidłowe ustalenie prawno-rzeczowego stanu nieruchomości opisanej w księdze wieczystej. Badanie dokumentu mającego stanowić podstawę wpisu powinno obejmować nie tylko jego stronę formalną, czyli właściwą formę udokumentowania czynności prawnej, ale także skutek materialnoprawny tej czynności.

Dokonana z uwzględnieniem powyższych zasad ocena załączonych do wniosku dokumentów – w szczególności wyroku Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 30 listopada 2011 r. wydanego w sprawie sygn. akt I ACa 596/11 - doprowadziła Sąd II instancji do przekonania, iż treść tego dokumentu uprawniała sąd wieczystoksięgowy do wpisu prawa własności i służebności zgodnie z żądaniem wniosku.

Jak zauważył bowiem sam skarżący, Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 7 stycznia 1967 r. (III CZP 32/66) stwierdził, iż tylko prawomocne orzeczenie sądu uwzględniające powództwo o stwierdzenie obowiązku zawarcia umowy całkowicie zgodne z żądaniem powoda, stwierdza zawarcie umowy i zastępuje tę umowę. Ten pogląd znalazł swoje odzwierciedlenie także w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 19 czerwca 2002 r., wydanym w sprawie II CKN 997/00, w którym przyjęto, iż prawomocny wyrok zobowiązujący pozwanego - zgodnie z żądaniem pozwu - do zawarcia z powodami umowy przenoszącej na nich prawo własności nieruchomości, stanowi podstawę wpisu tego prawa w księdze wieczystej.

Z uzasadnienia tego orzeczenia wynika, iż Sąd Najwyższy uznał, że w sprawie o wpis, który ma być dokonany na podstawie prawomocnego wyroku zobowiązującego do zawarcia umowy przenoszącej własność, sąd wieczystoksiegowy winien zbadać kwestię, czy treść tego wyroku jest zgodna z żądaniem powoda.

Przenosząc to na grunt niniejszej sprawy wskazać należy, że stwierdzenie tej zgodności byłoby bowiem równoznaczne z zawarciem umowy przenoszącej na wnioskodawcę własność przedmiotowej nieruchomości już w chwili prawomocności wyroku, z tą datą stałby się on właścicielem tego lokalu. Jednocześnie z tą datą wnioskodawca ustanowiłby służebność mieszkania na rzecz uczestnika A. T.. W przeciwnym razie, tj. przy braku wspomnianej zgodności, do zastępczego zawarcia umowy przeniesienia własności i ustanowienia służebności doszłoby dopiero chwili złożenia oświadczenia woli (w formie aktu notarialnego) przez wnioskodawcę w tym przedmiocie. Wówczas wymienione oświadczenie łącznie z załączonym do wniosku wyrokiem Sądu Apelacyjnego, stanowiłoby podstawę wpisu prawa własności w księdze wieczystej.

W tym kontekście - zdaniem Sądu II instancji – wbrew stanowisku Sądu Rejonowego, nie można w realiach przedmiotowej sprawy pominąć okoliczności, iż z sentencji wyroku Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 30 listopada 2011 r. wydanego w sprawie sygn. akt I ACa 596/11, który miał stanowić podstawę wpisu, Sąd Apelacyjny w całości uwzględnił żądanie powoda R. T., bowiem pozwany A. T. został zobowiązany do zawarcia z powodem R. T. umowy darowizny w formie aktu notarialnego, na podstawie której A. T. daruje R. T. własność lokalu, a R. T. ustanowi na rzecz A. T. nieodpłatną służebność mieszkania w tym lokalu.

Podkreślić w tym miejscu należy, iż z sentencji wskazanego powyżej wyroku nie wynika, aby Sąd Apelacyjny w jakimś zakresie oddalił powództwo w pozostałej części.

Sąd Okręgowy podzielił zatem pogląd zawarty w apelacji, iż - wbrew stanowisku Sądu I instancji- w przywołanym powyżej rozstrzygnięciu Sąd Apelacyjny w Szczecinie zobowiązał strony do zawarcia umowy przyrzeczonej, oznaczając przy tym precyzyjnie jej treść.

Stąd też w sytuacji, gdy sąd uwzględnił powództwo o stwierdzenie obowiązku zawarcia umowy całkowicie zgodnie z żądaniem pozwu, przyjąć – zdaniem Sądu II instancji – należy, że w takim przypadku orzeczenie sądu stwierdza zawarcie umowy i zastępuje tę umowę. Oznacza to, iż zawarte w treści wyroku stanowiącego podstawę wpisu sformułowanie „zobowiązuje pozwanego A. T. do zawarcia z powodem R. T. umowy darowizny w formie aktu notarialnego” nie nakłada na wnioskodawcę obowiązku przedłożenia dodatkowo - jako wymaganej podstawy do wpisu - aktu notarialnego – umowy darowizny i ustanowienia służebności, lecz wskazuje, że samo orzeczenie Sądu Apelacyjnego z mocy art. 64 kc zastępuje taką umowę.

Jak już bowiem wskazano powyżej prawomocny wyrok zobowiązujący pozwanego - zgodnie z żądaniem pozwu - do zawarcia z powodem umowy przenoszącej na niego prawo własności nieruchomości, a jednocześnie zobowiązujący powoda do złożenia oświadczenia woli w zakresie ustanowienia służebności stanowi podstawę wpisu tego prawa w księdze wieczystej, bez konieczności przedkładania innych dokumentów.

W konsekwencji Sąd Okręgowy – mając na uwadze powyższe - doszedł do przekonania, że w niniejszej sprawie było możliwe dokonanie żądanego przez apelującego wpisu w oparciu o wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 30 listopada 2011 r.

Stąd też Sąd ten na podstawie art. 386 § 1 kpc w zw. z art. 13 § 2 kpc zmienił zaskarżone postanowienie w ten sposób, że utrzymał w mocy wpis dokonany przez referendarza sądowego w dniu 28 maja 2012 roku(Dz. Kw 10274/12).

O kosztach postępowania orzeczono na podst. art. 520 § 1 k.p.c., uznając, że w postępowaniu wieczystoksięgowym brak jest podstaw do odstąpienia od reguły zawartej w tym przepisie. Z istoty postępowania wieczystoksięgowego wynika bowiem, że nie występuje w nim kolizja interesów uczestników postępowania. Jest to bowiem postępowanie rejestrowe, nie ma w nim możliwości rozstrzygania sporów o własność czy prowadzenia jakiegokolwiek postępowania rozpoznawczego, jak to ma miejsce w innych postępowaniach niespornych (tak samo Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 27.07.2010 r., II CZ 54/10, opubl. OSNC-ZD 2011/2/33).