Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 27 listopada 2014 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie - Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący:	SSA Anna Polak
Sędziowie:	SSA Barbara Białecka (spr.) Del. SSO Beata Górska
Protokolant:	St. sekr. sąd. Edyta Rakowska

po rozpoznaniu w dniu 20 listopada 2014 r. w Szczecinie

sprawy J. S. (1)

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S.

przy udziale zainteresowanych W. S., P. S., T. S.

o składki

na skutek apelacji organu rentowego

od wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 6 maja 2013 r. sygn. akt VII U 2375/12

oddala apelację.

SSA Barbara Białecka SSA Anna Polak del. SSO Beata Górska

Sygn. akt III AUa 940/13

UZASADNIENIE

Decyzją z 18 kwietnia 2012 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział
w S. stwierdził, że J. S. (1) jako spadkobierca ponosi odpowiedzialność solidarnie z W. S., T. S. i P. S. za zobowiązania spadkodawcy, zmarłej 30 września 2010 r. K. S. (1), ostatnio zamieszkałej w P., z tytułu nieopłaconych składek w łącznej kwocie 24.378,02 zł, w tym: na:

-

Fundusz Ubezpieczeń Społecznych za okres od stycznia 2000 r. do maja 2000 r. oraz od lipca 2000 r. do lutego 2002 r., od kwietnia 2002 r. do stycznia 2003 r. w kwocie 21.143,46 zł (w tym 9.373,26 zł należności głównej, odsetki na dzień 30 września 2010 r. – 11.735,00 zł, koszty upomnienia 35,20 zł),

-

ubezpieczenie zdrowotne za okres od czerwca do listopada 2001 r., za styczeń 2002 r., od marca 2002 r. do maja 2002 r. oraz od lipca 2002 r. do stycznia 2003 r. w kwocie 1.603,70 zł (w tym należność główna w kwocie 716,10 zł, odsetki liczone na 30 września 2010 r. – 870,00 zł, koszty upomnienia 17,60 zł),

-

Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych za okres od lutego 2000 r. do lutego 2002 r., od kwietnia do maja 2002 r. oraz od października 2002 r. do stycznia 2003 r. w kwocie 1.630,86 zł (należność główna 664,26 zł, odsetki na dzień 30 września 2010 r. 949,00 zł, koszty upomnienia 17,60 zł).

W uzasadnieniu organ rentowy wskazał, że na podstawie postanowienia Sądu Rejonowego Szczecin-Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie Wydziału II Cywilnego
z dnia 31 marca 2011 r., sygn. akt II Ns 2966/10 o stwierdzeniu nabycia spadku – spadek po K. S. (1) na podstawie ustawy nabyli wprost, każdy w ¼ części: J. S. (1) (mąż) oraz synowie: P., T. i W. (S.). Pismem z 3 stycznia 2012 r. ZUS O/ S. poinformował J. S. (1) o wszczęciu
z urzędu postępowania w sprawie wydania decyzji o przeniesieniu na spadkobiercę odpowiedzialności z tytułu nieopłaconych przez K. S. (1) należności. Następnie, pismem z 2 lutego 2012 r. poinformował J. S. (1) o zakończeniu postępowania w sprawie wydania decyzji o przeniesieniu na ubezpieczonego, jako spadkobiercę, odpowiedzialności z tytułu nieopłaconych składek.

W odwołaniu J. S. (1) wniósł o zmianę w/w decyzji i stwierdzenie, że nie ponosi solidarnie z innymi osobami odpowiedzialności za zobowiązania K. S. (1) z tytułu nieopłaconych składek w łącznej wysokości 24.378,02 zł z powodu przedawnienia roszczeń. Wskazał, że roszczenia z tytułu składek przedawniają się z upływem 10 lat; jak wynika z decyzji, zaległości spadkodawcy dotyczą okresu od stycznia 2000 r., a zatem uległy przedawnieniu już w styczniu 2010 r., a następne – w kolejnych miesiącach. Co do pozostałych należności - podkreślił, że nie wiedział o zadłużeniu żony, która w okresie objętym decyzją prowadziła działalność gospodarczą, sprzątając klatki schodowe w budynkach Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w P.. Ze względu na brak wiedzy o zadłużeniu, zarówno odwołujący się, jak i jego synowie nie odrzucili spadku. Obecnie znajduje się w trudnej sytuacji materialnej: otrzymuje emeryturę w kwocie 2.572,29 zł, jednak utrzymuje z niej 8-letnią wnuczkę, dla której wcześniej rodziną zastępczą była jego zmarła żona. Na jej utrzymanie otrzymuje od (...) Centrum Pomocy (...) w P. kwotę 658,80 zł miesięcznie. Po tylu latach, żądanie spłaty od męża zmarłej jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, a nadto organ rentowy nie podjął żadnych czynności, aby wyegzekwować to świadczenie wcześniej, ani też nie poinformował go o zadłużeniu.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie
i zasądzenie zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Postanowieniem z 13 lipca 2012 r. Sąd Okręgowy w Szczecinie wezwał do udziału w sprawie w charakterze zainteresowanych W. S., J. S. (2) i T. S..

Wyrokiem z 6 maja 2013 r. Sąd Okręgowy w Szczecinie VII Wydział Pracy
i Ubezpieczeń Społecznych zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, iż orzekł, że spadkobierca J. S. (1) ponosi odpowiedzialność solidarnie z W. S., T. S., oraz P. S. za zobowiązania spadkodawcy zmarłej w dniu 30 września 2010 r. K. S. (1), ostatnio zamieszkałej w P. przy ul. (...)
z tytułu nieopłaconych składek, w tym na :

- Fundusz Ubezpieczeń Społecznych za okres maja 2000 r., od lipca 2000 r. do lutego 2002 r., od kwietnia 2002 r. do stycznia 2003 r. wraz z odsetkami za zwłokę liczonymi na dzień 30 września 2010 r., oraz kosztami upomnień za wskazane wyżej okresy

- Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych za okres od maja 2000 do lutego 2002 r., od kwietnia 2002 r. do maja 2002 r., od października 2002 r. do stycznia 2003 r. wraz z odsetkami za zwłokę liczonymi na dzień 30 września 2010 r., oraz kosztami upomnień za wskazane wyżej okresy (pkt I);
w pozostałym zakresie oddalił odwołanie (pkt II); zasądził od ubezpieczonego J. S. (1) na rzecz organu rentowego kwotę 1200 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego, a w pozostałym zakresie odstąpił od obciążania ubezpieczonego kosztami zastępstwa procesowego (pkt III).
Sąd I instancji ustalił, że K. S. (1) w okresie od 1 kwietnia 1998 r. do 8 stycznia 2003 r. prowadziła pod nazwą (...) jednoosobową działalność gospodarczą.

W dniu 14 listopada 2002 r. K. S. (1) złożyła w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych Oddziale w S. wniosek o restrukturyzację zaległych należności wobec FUS, FP i FGŚP za okres od 1 stycznia 1999 r. do 31 grudnia 2001 r.

Decyzją Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w S. z 1 marca 2004 r. umorzono postępowanie restrukturyzacyjne wobec K. S. (1) ze względu na niespełnienie wszystkich warunków restrukturyzacji. W uzasadnieniu decyzji organ rentowy wskazał, że 16 grudnia 2002 r. wydano decyzję o warunkach restrukturyzacji, określającą należności podlegające restrukturyzacji w łącznej kwocie należności głównej 2800,23 zł. Decyzją o warunkach restrukturyzacji wyznaczona została opłata restrukturyzacyjna o wysokości 420,04 zł. Warunków restrukturyzacji K. S. (1) nie spełniła.

K. S. (1) na dzień zgonu (30 września 2010 r.) była zobowiązana
z tytułu nieopłaconych składek na Fundusz Ubezpieczeń Społecznych za okres od stycznia 2000 r. do maja 2000 r. oraz od lipca 2000 r. do lutego 2002 r., od kwietnia 2002 r. do stycznia 2003 r. w kwocie 21143,46 zł (w tym 9373,26 zł należności głównej, odsetki na dzień 30 września 2010 r. – 11.735,00 zł, koszty upomnienia 35,20 zł),

- ubezpieczenie zdrowotne za okres od czerwca do listopada 2001 r., za styczeń
2002 r., od marca 2002 r. do maja 2002 r. oraz od lipca 2002 r. do stycznia 2003 r.
w kwocie 1603,70 zł (w tym należność główna w kwocie 716,10 zł, odsetki liczone na 30 września 2010 r. – 870,00 zł, koszty upomnienia 17,60 zł),

- Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych za okres od lutego 2000 r. do lutego 2002 r., od kwietnia do maja 2002 r. oraz od października 2002 r. do stycznia 2003 r. w kwocie 1630,86 zł (należność główna 664,26 zł, odsetki na dzień 30 września 2010 r. 949,00 zł, koszty upomnienia 17,60 zł).

Postanowieniem Sądu Rejonowego Szczecin-Prawobrzeże i Zachód
w Szczecinie Wydziału II Cywilnego z 31 marca 2011 r. stwierdzono, że spadek po K. S. (1), zmarłej 30 września 2010 r. w S., na podstawie ustawy nabyli wprost mąż J. S. (1) oraz synowie: P. S., T. S.
i W. S., każdy w udziale wynoszącym ¼ części. Postanowienie to stało się prawomocne 22 kwietnia 2011 r.

Postanowieniem Sądu Rejonowego Szczecin Prawobrzeże i Zachód
w Szczecinie z 29 marca 2011 r. w sprawie o sygn. akt: VIII RNsm 1346/10 umieszczono małoletnią K. S. (2), córkę T. i B. u J. S. (1) jako rodziny zastępczej.

J. S. (1) otrzymuje emeryturę w kwocie 2.300,00 zł. Z kwoty tej utrzymuje wnuczkę, na którą dodatkowo otrzymuje kwotę 650,00 zł miesięcznie. Spłaca również pożyczkę w wysokości ok. 500,00 zł miesięcznie.

Sąd I instancji zważył, że odwołanie J. S. (1) zasługiwało na uwzględnienie jedynie w niewielkiej części. Stwierdził, że zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym oraz zasady ustalania składek na ubezpieczenia społeczne oraz podstaw ich wymiaru regulują przepisy ustawy z dnia 13 października 1998 r.
o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz. U. z 2009 r., nr 205, poz. 1585 ze zm.; dalej jako: ustawa systemowa). Ubezpieczenie społeczne dzieli się na ubezpieczenie emerytalne, rentowe, chorobowe, i wypadkowe. Wszystkie te cztery rodzaje ubezpieczenia realizowane są przez ZUS. Ubezpieczenie zdrowotne jest zaś przymusowe i automatycznie powiązane z posiadaniem tytułu do ubezpieczenia społecznego.

Jak wynika z art. 6 ust. 1 ustawy systemowej, obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają między innymi osoby, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność
oraz osobami z nimi współpracującymi. Definicja osoby prowadzącej pozarolniczą działalność gospodarczą znajduje się w art. 8 ustawy. Zgodnie z nią, za osobę prowadzącą pozarolniczą działalność uważa się między innymi osobę prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie przepisów o działalności gospodarczej lub innych przepisów szczególnych.

Każda osoba objęta obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi podlega zgłoszeniu do ubezpieczeń społecznych, przy czym obowiązek zgłoszenia do ubezpieczeń społecznych osób, prowadzących pozarolniczą działalność należy do tych osób. Zgodnie z art. 46 ust. 1 ustawy, płatnik składek jest obowiązany według zasad wynikających z przepisów ustawy obliczać, potrącać, rozliczać oraz opłacać należne składki za każdy miesiąc kalendarzowy. Osoba prowadząca działalność gospodarczą obowiązana jest samodzielnie obliczyć i przekazać do ZUS składki na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe oraz ubezpieczenie zdrowotne. Zgodnie z art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy systemowej, osoby fizyczne opłacające składkę wyłącznie za siebie, są obowiązane opłacać składki za dany miesiąc do 10 dnia następnego miesiąca.

Obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego w świetle art. 9 ust. 1 pkt 1 ustawy
z dnia 23 stycznia 2003 r. o powszechnym ubezpieczeniu w Narodowym Funduszu Zdrowia (Dz.U. z 2003r., nr 45, poz. 391), podlegały osoby spełniające warunki do objęcia ubezpieczeniem społecznym lub ubezpieczeniem społecznym rolników,
z zastrzeżeniem art. 6 i 7, które są: a) pracownikami w rozumieniu ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz c) osobami prowadzącymi działalność pozarolniczą
lub osobami z nimi współpracującymi. Także ustawa z dnia 6 lutego 1997 r.
o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym (Dz.U. nr 28, poz. 153) przewidywała, że obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego podlegają (art. 8 pkt 1 lit. a) i c)) osoby objęte ubezpieczeniem społecznym lub ubezpieczeniem społecznym rolników, które są pracownikami bądź (m.in.) osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność
lub osobami z nimi współpracującymi.

Nadto, stosownie do treści przepisu art. 9 ustawy z dnia 13 lipca 2006 r.
o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy (t. j. Dz. U. Nr 158, poz. 1121 ze zm.), przedsiębiorca obowiązany jest opłacać składki za pracowników na Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych. Na podstawie art. 104 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (t.j. Dz.U. z 2008 r., nr 69, poz. 415 ze zm.), obowiązkowe składki na Fundusz Pracy w wysokości określonej w ust. 1 powyższego przepisu, opłacają osoby podlegające ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, niewymienione w pkt 1 i 2 (pracodawcy oraz rolnicze spółdzielnie produkcyjne),
z wyjątkiem osób enumeratywnie wymienionych w lit. a) do i), w których nie ujęto osób prowadzących jednoosobową działalność gospodarczą.

Sąd Okręgowy wskazał, że w toku postępowania nie było sporne, że K. S. (1) nie opłaciła składek na Fundusz Ubezpieczeń Społecznych, ubezpieczenie zdrowotne oraz Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych za okresy wymienione w zaskarżonej decyzji.

J. S. (1) nie kwestionował również tego, że wraz z synami W., T. i P., nabył wprost spadek po zmarłej 30 września 2010 r. K. S. (1), w udziale wynoszącym ¼ części. Wydane w tym przedmiocie postanowienie Sądu Rejonowego Szczecin – Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie z 31 marca 2011 r. uprawomocniło się 22 kwietnia 2011 r.

Zarzuty J. S. (1) pod adresem zaskarżonej decyzji obejmowały przedawnienie części należności objętych zaskarżoną decyzją oraz brak wiedzy odwołującego się o istnieniu zadłużenia żony w chwili podejmowania decyzji
o przyjęciu spadku wprost.

Odnośnie tego ostatniego zarzutu, Sąd I instancji podkreślił, że okoliczności mające znaczenie dla przyjęcia bądź też odrzucenia spadku, mogą być podnoszone jedynie w postępowaniu spadkowym oraz w postępowaniu w przedmiocie uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku (art. 690 §1 k.p.c.). Stwierdził, że zarzut braku wiedzy J. S. (1) o zadłużeniu żony, nie mógł mieć natomiast żadnego wpływu na rozstrzygnięcie przedmiotowego sporu. Także brak wiedzy odwołującego się o istnieniu zaległości nie mógł mieć znaczenia dla wydanego w niniejszej sprawie orzeczenia. Wskazał, że ustawodawca nie przewidział możliwości informowania małżonków osób zobowiązanych do opłacania składek na ubezpieczenia społeczne, zdrowotne oraz FP i FGŚP, o obowiązku zapłaty składek oraz istniejących zaległościach i należnych odsetkach. Rola organu rentowego sprowadza się bowiem jedynie do egzekwowania należności i to zadanie organ rentowy może wykonywać w czasie przez siebie ustalonym, byle przed upływem terminu przedawnienia składek. Innymi słowy, to ubezpieczony, jak również jego spadkobiercy, ponoszą konsekwencje nieopłacania składek, jak również ryzyko, że organ rentowy stwierdzi istniejące nieprawidłowości w opłacanych składkach, nawet tuż przed upływem dziesięcioletniego terminu przedawnienia.

Nadto, jak powszechnie przyjmuje orzecznictwo, w prawie ubezpieczeń społecznych nie stosuje się klauzul generalnych zasad współżycia społecznego. Przepisy prawa z zakresu ubezpieczeń społecznych są przepisami bezwzględnie obowiązującymi.

W odniesieniu do zarzutu przedawnienia należności względem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, Sąd Okręgowy w pierwszej kolejności wskazał na warunki, jakie muszą zostać spełnione dla ustalenia, że należności płatnika uległy przedawnieniu. Stosownie do treści art. 24 ust. 4 ustawy systemowej, w brzmieniu obowiązującym do 31 grudnia 2002 r., należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne ulegały przedawnieniu po upływie 5 lat od dnia, w którym stały się wymagalne. Ustawą z dnia 18 grudnia 2002 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. nr 241, poz. 2074 ze zm.), termin ten został wydłużony do 10 lat. Przedmiotowa zmiana weszła
w życie 1 stycznia 2003 r. Przedawnienie określone w art. 24 ust. 4 ustawy systemowej ma charakter materialnoprawny, co oznacza, że roszczenie wygasa po upływie terminu w nim wskazanego, a decyzja wydana po wygaśnięciu zobowiązania – co nie może budzić wątpliwości - nie powoduje jego restytucji. Obowiązek opłacania składki powstaje i staje się wymagalny z mocy ustawy, jego źródłem jest ustawa, a organ rentowy swoją decyzją tylko stwierdza spełnienie ustawowych warunków do jego istnienia. Decyzja ta ma więc jedynie charakter deklaratoryjny. Przedawnienie jest następstwem upływu czasu, powodującym niemożność skutecznego żądania zaspokojenia roszczenia, a po upływie terminu przedawnienia – co należy podkreślić - jego wydłużenie jest bez znaczenia prawnego w stosunku do zobowiązań, które zdążyły się już przedawnić.

Przepis ten znajduje również zastosowanie w odniesieniu do składek na ubezpieczenie zdrowotne. Stosownie bowiem do art. 32 ustawy systemowej, do składek na Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych
i Fundusz Emerytur Pomostowych oraz na ubezpieczenie zdrowotne w zakresie: ich poboru, egzekucji, wymierzania odsetek za zwłokę i dodatkowej opłaty, przepisów karnych, dokonywania zabezpieczeń na wszystkich nieruchomościach, ruchomościach i prawach zbywalnych dłużnika, odpowiedzialności osób trzecich i spadkobierców oraz stosowania ulg i umorzeń stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące składek na ubezpieczenia społeczne.

W niniejszej sprawie mamy do czynienia z należnościami, które w dacie wejścia w życie przepisów nowelizujących ustawę systemową z dnia 18 grudnia
2002 r., tj. 1 stycznia 2003 r., nie uległy jeszcze przedawnieniu. Obecnie,
w orzecznictwie Sądu Najwyższego ugruntowane jest stanowisko, zgodnie z którym dłuższy, 10-letni okres przedawnienia ma zastosowanie do tych należności z tytułu składek, które stały się wymagalne przed 1 stycznia 2003 r., jeżeli do tego dnia nie uległy przedawnieniu wg dotychczasowych przepisów. Wyrażone ono zostało
w wyroku o sygn. I UK 204/08 z 23 stycznia 2009 r., publ. M.P.Pr. 2009/7/375
oraz w wyroku Sądu Najwyższego o sygn. I UK 147/07 z 12 listopada 2007 r., publ. Lex nr 359577. Podobne stanowisko Sąd Najwyższy wyraził 7 stycznia 2009 r., III UZP 2/08, publ. Lex nr 479306, wskazując, że przepisy, które weszły w życie
1 stycznia 2003 r., mają zastosowanie do zaistniałego uprzednio, lecz nadal trwającego zdarzenia w postaci niewykonania obowiązku opłacenia składek na ubezpieczenia społeczne. Konkludując, w sytuacji, kiedy należność z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne powstała w okresie obowiązywania przepisu przewidującego 5-letni okres przedawnienia, jednak w trakcie obowiązywania tego przepisu roszczenie nie przedawniło się, zaś w trakcie biegu przedawnienia, ustawowy jego termin uległ wydłużeniu, do roszczenia zastosowanie będzie miał nowy, dłuższy okres przedawnienia.

Sąd Okręgowy stwierdził, że w rozpoznawanej sprawie tak właśnie było, bowiem dług K. S. (1) wobec ZUS-u na 31 grudnia 2002 r., nie był przedawniony (nie upłynęło pięć lat nawet od daty wymagalności najstarszego zobowiązania, tj. od 10 lutego 2000 r.). Okres przedawnienia, o którym mowa w art. 24 ust. 4 systemowej, biegnie od dnia wymagalności należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne do dnia wydania decyzji zobowiązującej do zapłaty tej należności (tak: Sąd Najwyższy w wyroku z 29 stycznia 2007 r., II UK 116/06 OSNPiUS 2008/3-4/47). Stosownie zaś do ustępu 2 cytowanego wyżej art. 24, należnościami z tytułu składek są składki, odsetki za zwłokę, koszty egzekucyjne, dodatkowa opłata i opłata prolongacyjna. Z powyższego należy wywieść, że
w przypadku spornych składek, termin przedawnienia upływał najwcześniej 10 lutego 2010 r. (w przypadku należności za styczeń 2000 r.), a najpóźniej 10 lutego 2013 r.
(w przypadku należności za styczeń 2003 r.).

Ze względu na okoliczności przedmiotowej sprawy, w tym postępowanie restrukturyzacyjne, które zostało wszczęte na wniosek K. S. (1) 15 listopada 2002 r., a umorzone decyzją Zakładu Ubezpieczeń Społecznych 1 marca 2004 r.
oraz śmierć ubezpieczonej 30 września 2010 r. i wydanie 30 marca 2011 r. postanowienia o nabyciu spadku przez m.in. J. S. (1) (postanowienie stało się prawomocne 22 kwietnia 2011 r.), w dalszej kolejności ocenie Sądu Okręgowego podlegało to, czy opisany wyżej bieg przedawnienia należności uległ przerwaniu
lub zawieszeniu.

W okresie od 30 grudnia 1999 r. do 31 grudnia 2002 r. (na podstawie ustawy
o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych
z dnia 23 grudnia 1999 r. (Dz.U. nr 110, poz. 1256)), przepis art. 24 ust. 5 przewidywał jako podstawę przerwania odroczenia terminu opłacenia należności
z tytułu składek: rozłożenie spłaty należności na raty i każdą inną czynność zmierzającą do ściągnięcia tych należności, jeżeli o czynności tej został zawiadomiony dłużnik. Na podstawie art. 1 pkt 9 ustawy o zmianie ustawy o emeryturach i rentach
z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 18 grudnia 2002 r. (Dz.U. nr 241, poz. 2074), od 1 stycznia 2003 r. kwestię tę regulowały ust. 5-5d art. 24 przedmiotowej ustawy. Pkt 5a przewidywał, że bieg terminu przedawnienia nie rozpoczyna się,
a rozpoczęty ulega zawieszeniu od dnia zawarcia umowy o odroczenie terminu płatności należności z tytułu składek oraz rozłożenie należności na raty, do dnia terminu płatności odroczonej należności z tytułu składek lub ostatniej raty.

Na podstawie art. 10 pkt 10 lit a-d ustawy o zmianie ustawy o emeryturach
i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 20 kwietnia 2004 r. (Dz.U. nr 121, poz. 1264), brzmienie ust. 5b powyższego przepisu zostało ponownie zmienione
i obecnie (od 1 lipca 2004 r.), bieg terminu przedawnienia zostaje zawieszony od dnia podjęcia pierwszej czynności zmierzającej do wyegzekwowania należności z tytułu składek, o której dłużnik został zawiadomiony, do dnia zakończenia postępowania egzekucyjnego.

W niniejszej sprawie, jak wynika z ustalonych okoliczności, doszło do wszczęcia postępowania restrukturyzacyjnego na podstawie wniosku K. S. (1) z 15 listopada 2002 r. Postępowanie to zostało – na skutek niespełnienia przez ubezpieczoną warunków restrukturyzacji – umorzone decyzją z 1 marca 2004 r.
W ocenie Sądu I instancji, jak wynika z wyżej przytoczonych przepisów, w okresie pomiędzy 15 listopada 2002 r. a 1 marca 2004 r. (łącznie 15 miesięcy i 16 dni), termin przedawnienia należności K. S. (1) względem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych nie biegł. Okres ten winien zostać zatem doliczony przy ustalaniu terminu przedawnienia należności z tytułu składek, jakie obciążały K. S. (1).

Nadto, w świetle ust. 6 powyższego przepisu, bieg terminu przedawnienia,
o którym mowa w ust. 4, ulega zawieszeniu od dnia śmierci spadkodawcy do dnia uprawomocnienia się postanowienia sądu o stwierdzeniu nabycia spadku
albo zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia, nie dłużej jednak niż do dnia, w którym upłynęły 2 lata od śmierci spadkodawcy. W tym kontekście Sąd I instancji wskazał, że pomiędzy zgonem K. S. (1) (30 września 2010 r.)
a uprawomocnieniem się postanowienia Sądu Rejonowego Szczecin-Prawobrzeże
i Zachód w Szczecinie (22 kwietnia 2011 r.), upłynęło 6 miesięcy i 23 dni. Także ten okres należało doliczyć przy ustalaniu terminu przedawnienia należności, których spłatą organ rentowy obciążył J. S. (1).

Sąd Okręgowy stwierdził, że przy uwzględnieniu powyższych okresów zawieszenia biegu terminu przedawnienia, terminy przedawnienia poszczególnych należności z tytułu składek na FUS, ubezpieczenie zdrowotne oraz FP i FGŚP, za które odpowiedzialność ponosi J. S. (1), przedstawiają się następująco:

1)  składki na FUS za styczeń 2000 r. stały się wymagalne z dniem 10 lutego
2000 r. Do 10-letniego terminu przedawnienia, który upływał 10 lutego 2010 r. doliczyć należało łącznie 22 miesiące i 9 dni (15 miesięcy i 16 dni + 6 miesięcy i 23 dni), a końcową datę terminu przedawnienia ustalić na 19 grudnia 2011 r.;

2)  składki na FUS, FP i FGŚP za luty 2000 r. stały się wymagalne z dniem 10 marca 2000 r. Do 10-letniego terminu przedawnienia, który upływał 10 marca 2010 r. doliczyć należało łącznie 22 miesiące i 9 dni, a końcową datę terminu przedawnienia ustalić na 19 stycznia 2012 r.;

3)  składki na FUS, FP i FGŚP za marzec 2000 r. stały się wymagalne z dniem 10 kwietnia 2000 r. Do 10-letniego terminu przedawnienia, który upływał 10 kwietnia 2010 r. doliczyć należało łącznie 22 miesiące i 9 dni, a końcową datę terminu przedawnienia ustalić na 19 lutego 2012 r.;

4)  składki na FUS, FP i FGŚP za kwiecień 2000 r. stały się wymagalne z dniem 10 maja 2000 r. Do 10-letniego terminu przedawnienia, który upływał 10 maja 2010 r. doliczyć należało łącznie 22 miesiące i 9 dni, a końcową datę terminu przedawnienia ustalić na 19 marca 2012 r.;

5)  składki na FUS, FP i FGŚP za maj 2000 r. stały się wymagalne z dniem 10 czerwca 2000 r. Do 10-letniego terminu przedawnienia, który upływał 10 czerwca 2010 r. doliczyć należało łącznie 22 miesiące i 9 dni, a końcową datę terminu przedawnienia ustalić na 19 kwietnia 2012 r.

Zaskarżona w niniejszym postępowaniu decyzja została wydana 18 kwietnia 2012 r., a zatem dzień przed upływem terminu przedawnienia należności z tytułu składek na Fundusz Ubezpieczeń Społecznych oraz Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych za maj 2000 r. Tym samym, należności te, jak również należności z tytułu składek na Fundusz Ubezpieczeń Społecznych za okres od lipca 2000 r. do lutego 2002 r., od kwietnia 2002 r. do stycznia 2003 r.,
z tytułu składek na ubezpieczenie zdrowotne za okres od czerwca do listopada 2001 r., za styczeń 2002 r., za okres od marca 2002 r. do maja 2002 r. oraz od lipca 2002 r. do stycznia 2003 r., jak również z tytułu składek na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych za okres od czerwca 2000 r. do lutego 2002 r., od kwietnia do maja 2002 r. oraz od października 2002 r. do stycznia 2003 r., nie uległy przedawnieniu przed wydaniem przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. decyzji o odpowiedzialności J. S. (1) za zobowiązania spadkodawcy – K. S. (1).

Mając wszystko powyższe na uwadze, Sąd Okręgowy doszedł do przekonania, że zaskarżona decyzja organu rentowego podlega częściowej zmianie poprzez ograniczenie odpowiedzialności J. S. (1), (odpowiedzialności solidarnej z W. S., T. S. i P. S.), do nieopłaconych składek na Fundusz Ubezpieczeń Społecznych, ubezpieczenie zdrowotne oraz Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych za objęte zaskarżoną decyzją okresy od maja 2000 r. do stycznia 2003 r.
oraz wyłączenie tej odpowiedzialności – z uwagi na upływ terminu przedawnienia – za okresy od stycznia 2000 r. do kwietnia 2000 r.

W zakresie obejmującym należności, które stały się wymagalne z dniem 10 maja 2000 r. i w okresie późniejszym, ze względu na brak podstaw do zmiany zaskarżonej decyzji, Sąd Okręgowy odwołanie J. S. (1) oddalił.

Zasądzono od ubezpieczonego, który w znacznej części przegrał sprawę kwotę 1.200,00 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego. Na koszty, jakie odwołujący się J. S. (1) w związku z przegraniem sprawy winien zwrócić organowi rentowemu, złożyło się jedynie wynagrodzenie pełnomocnika ZUS ustalone zgodnie z § 6 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września
2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego
z urzędu (Dz. U. nr 163, poz. 1349 ze zm.), które w przypadku wartości przedmiotu sprawy powyżej 10.000,00 zł do 50.000,00 zł wynosi minimalnie 2.400,00 zł. Sąd
I instancji, z uwagi na sytuację finansową i życiową J. S. (1), który przy stosunkowo niewielkim dochodzie utrzymuje siebie oraz wnuczkę, dla której jest rodziną zastępczą, skorzystał z możliwości odstąpienia od obciążania go kosztami procesu ponad kwotę 1.200,00 zł, stosownie do treści art. 102 k.p.c.

Apelację od powyższego wyroku wniósł organ rentowy, zaskarżając go
w całości. Zarzucił naruszenie prawa materialnego – art. 24 ust. 5f ustawy systemowej, polegające na jego niezastosowaniu, a w konsekwencji zmianie zaskarżonej decyzji. Apelujący wskazał, że zgodnie z powyższym przepisem, w przypadku wydania przez Zakład decyzji ustalającej obowiązek podlegania ubezpieczeniom społecznym, podstawę wymiaru składek lub obowiązek opłacania składek na te ubezpieczenia, bieg terminu przedawnienia ulega zawieszeniu od dnia wszczęcia postępowania do dnia,
w którym decyzja stała się prawomocna. Skarżący podniósł, że Sąd I instancji – dokonując oceny prawidłowo ustalonego stanu faktycznego- pominął brzmienie cytowanego przepisu i nie zastosował go, co doprowadziło do zmiany decyzji. Wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania oraz o zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego za II instancję.

W piśmie uzupełniającym apelację organ rentowy wskazał, że powołany
w apelacji przepis art. 24 ust. 5f ustawy systemowej zawiera katalog decyzji: ustalających obowiązek podlegania ubezpieczeniom społecznym, ustalających podstawę wymiaru składek, ustalających obowiązek opłacenia składek na ubezpieczenie społeczne. W ocenie skarżącego, mając na uwadze powyższy katalog, do decyzji ustalających należy zaliczyć również decyzję o przeniesieniu odpowiedzialności za długi płatnika na osobę trzecią lub następcę prawnego;
w realiach sprawy dotyczy to J. S. (1). W związku z tym, bieg terminu przedawnienia uległ zawieszeniu od dnia wszczęcia postępowania w sprawie wydania decyzji ustalającej, jaką jest decyzja przenosząca odpowiedzialność za długi zmarłego płatnika na spadkobiercę do dnia uprawomocnienia się decyzji. Apelujący podniósł, że w realiach sprawy, zawieszenie biegu terminu przedawnienia w świetle powołanego przepisu, nastąpiło 3 stycznia 2012 r., tj. z chwilą zawiadomienia strony o wszczęciu postępowania w sprawie. W ocenie organu rentowego, Sąd I instancji w wydanym orzeczeniu nie uwzględnił treści powołanego przepisu i ten zarzut stanowił podstawę apelacyjną.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja organu rentowego okazała się nieuzasadniona.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, rozstrzygnięcie Sądu I instancji jest prawidłowe. Sąd Okręgowy właściwie przeprowadził postępowanie dowodowe, w żaden sposób nie uchybiając przepisom prawa procesowego oraz dokonał trafnej oceny zebranego
w sprawie materiału dowodowego, w konsekwencji prawidłowo ustalając stan faktyczny sprawy. Sąd Apelacyjny podzielił ustalenia i rozważania prawne Sądu Okręgowego, rezygnując jednocześnie z ich ponownego szczegółowego przytaczania (por. wyroki Sądu Najwyższego z 5 listopada 1998 r. I PKN 339/98, OSNAPiUS 1999/24 poz. 776, z 22 lutego 2010 r. I UK 233/09, Lex nr 585720). Sąd Apelacyjny podzielił również stan prawny wskazany jako podstawa rozstrzygnięcia.

Sąd Apelacyjny wskazuje, że powołany w apelacji przez organ rentowy przepis art. 24 ust. 5f ustawy systemowej, nie mógł znaleźć zastosowania w niniejszej sprawie. Przepis ten brzmi: W przypadku wydania przez Zakład decyzji ustalającej obowiązek podlegania ubezpieczeniom społecznym, podstawę wymiaru składek lub obowiązek opłacania składek na te ubezpieczenia, bieg terminu przedawnienia ulega zawieszeniu od dnia wszczęcia postępowania do dnia, w którym decyzja stała się prawomocna.
Z jego treści wynika, że nie ma on zastosowania do sytuacji spadkobiercy płatnika, który nie opłacił składek. Dotyczy on jedynie wydania decyzji ustalającej obowiązek podlegania ubezpieczeniom/podstawę wymiaru składek/obowiązek opłacania składek – wydanej płatnikowi prowadzącemu działalność gospodarczą. Należy wskazać, że to, które przepisy znajdują zastosowanie do następców prawnych płatnika, wynika z ich treści, np. w art. 24 ust. 6, ustawodawca wskazał, że bieg terminu przedawnienia,
o którym mowa w ust. 4, ulega zawieszeniu od dnia śmierci spadkodawcy do dnia uprawomocnienia się postanowienia sądu o stwierdzeniu nabycia spadku
albo zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia, nie dłużej jednak niż do dnia, w którym upłynęły 2 lata od śmierci spadkodawcy. Natomiast, w ocenie Sądu Apelacyjnego, w art. 24 ust. 5f ustawy systemowej mowa jest jedynie o decyzjach, których adresatem jest płatnik. Wobec płatnika bowiem ustala się obowiązek podlegania ubezpieczeniom społecznym, podstawę wymiaru składek, obowiązek opłacania składek na ubezpieczenia społeczne. Zatem, zawieszenie biegu przedawnienia wskutek zawiadomienia strony o wszczęciu postępowania, nastąpiłoby jedynie w przypadku, gdyby adresatką zawiadomienia o wszczęciu postępowania
w sprawie była K. S. (1) – będąca płatnikiem składek w związku
z prowadzoną działalnością gospodarczą.

Sąd Apelacyjny wskazuje, że Sąd I instancji prawidłowo zastosował przepisy prawa materialnego – art. 24 ust. 5b i ust. 6 ustawy systemowej i ustalił, że pomiędzy 15 listopada 2002 r. a 1 marca 2004 r. (łącznie 15 miesięcy i 16 dni), termin przedawnienia należności K. S. (1) względem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych nie biegł (art. 24 ust. 5b), a także nie biegł w okresie pomiędzy śmiercią spadkodawczyni a dniem uprawomocnienia się postanowienia sądu o stwierdzeniu nabycia spadku (od 30 września 2010 r. do 22 kwietnia 2011 r. – art. 24 ust. 6 powoływanej ustawy). Poskutkowało to prawidłowym ustaleniem, że za okresy od stycznia 2000 r. do kwietnia 2000 r., odpowiedzialność spadkobierców jest wyłączona z uwagi na upływ terminu przedawnienia do dnia wydania zaskarżonej decyzji (składki na FUS za styczeń 2000 r. stały się wymagalne 10 lutego 2000 r., do 10-letniego terminu przedawnienia, który upływał 10 lutego 2010 r. doliczyć należało łącznie 22 miesiące i 9 dni: 15 miesięcy i 16 dni + 6 miesięcy i 23 dni, a końcową datę terminu przedawnienia ustalić na 19 grudnia 2011 r.; składki na FUS, FP i FGŚP za luty 2000 r. stały się wymagalne 10 marca 2000 r.; do 10-letniego terminu przedawnienia, który upływał 10 marca 2010 r. doliczyć należało łącznie 22 miesiące
i 9 dni, a końcową datę terminu przedawnienia ustalić na 19 stycznia 2012 r., składki na FUS, FP i FGŚP za marzec 2000 r. stały się wymagalne 10 kwietnia 2000 r.; do 10-letniego terminu przedawnienia, który upływał 10 kwietnia 2010 r. doliczyć należało łącznie 22 miesiące i 9 dni, a końcową datę terminu przedawnienia ustalić na 19 lutego 2012 r.; składki na FUS, FP i FGŚP za kwiecień 2000 r. stały się wymagalne 10 maja 2000 r.; do 10-letniego terminu przedawnienia, który upływał 10 maja 2010 r. doliczyć należało łącznie 22 miesiące i 9 dni, a końcową datę terminu przedawnienia ustalić na 19 marca 2012 r.. Prawidłowo Sąd I instancji ograniczył odpowiedzialność spadkobierców K. S. (1) do nieopłaconych składek na Fundusz Ubezpieczeń Społecznych, ubezpieczenie zdrowotne oraz Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych za objęte zaskarżoną decyzją okresy od maja 2000 r. do stycznia 2003 r.

Reasumując, wyrok Sądu I instancji odpowiada prawu, a zarzut podniesiony przez organ rentowy w apelacji nie mógł znaleźć uzasadnienia.

W związku z powyższym, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację organu rentowego jako bezzasadną.

SSA Barbara Białecka SSA Anna Polak del. SSO Beata Górska