Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 19 grudnia 2024 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie

III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w osobie:

Przewodnicząca:

Sędzia SA Jolanta Hawryszko

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 19 grudnia 2024 r. w S.

sprawy ubezpieczonej E. O.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S.

o wysokość składek

na skutek apelacji organu rentowego od wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie z dnia 27 czerwca 2023 r., sygn. akt VI U 30/21,

1.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie II i III w ten sposób, że oddala odwołanie ubezpieczonej oraz zasądza od ubezpieczonej E. O. na rzecz Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. kwotę 270 (dwieście siedemdziesiąt) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi za czas po upływie tygodnia od dnia doręczenia zobowiązanemu niniejszego orzeczenia do dnia zapłaty.

2.  zasądza od ubezpieczonej E. O. na rzecz Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. kwotę 240 (dwieście czterdzieści) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za instancję apelacyjną wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie, liczonymi za czas po upływie tygodnia od dnia uprawomocnienia niniejszego orzeczenia do dnia zapłaty.

3.  przyznaje radcy prawnemu L. B. od Skarbu Państwa – Sądu Apelacyjnego w Szczecinie kwotę 240 (dwieście czterdzieści złotych) powiększoną o kwotę podatku od towarów i usług, tytułem zwrotu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej ubezpieczonemu z urzędu w postępowaniu apelacyjnym.

SSA Jolanta Hawryszko

Sygn. akt III AUa 414/23

UZASADNIENIE

Sąd Okręgowy w Szczecinie VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w sprawie E. O. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w S. o składki, na skutek odwołań płatnika składek E. O. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w S. z dnia 4 listopada 2020 r. oraz z dnia 29 kwietnia 2022 r., wyrokiem z dnia 27 czerwca 2023 r. umorzył postępowanie w sprawie w części w której odwołanie od decyzji z 4 listopada 2020 r. zostało uwzględnione decyzją z 29 kwietnia 2022 r. (pkt I), w pozostałym zakresie zmienił zaskarżone decyzje organu rentowego w ten sposób, że nie stwierdził by płatnik posiadała zaległości z tytułu nieopłaconych składek w kwotach i za okresy określone w decyzjach (pkt II) oraz zasądził od organu rentowego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w S. na rzecz płatnika 1 070 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Sąd pierwszej instancji powyższe rozstrzygnięcie oparł na następujących ustaleniach i rozważaniach prawnych.

Płatniczka, bezspornie prowadziła jednoosobową pozarolniczą działalność gospodarczą z tytułu której zobowiązana była do zapłaty składek na ubezpieczenia zdrowotne w okresie od 1 listopada 2019 do 30 czerwca 2020 roku. Prowadzone przez organ rentowy postępowanie egzekucyjne - na mocy wystawionych 17 grudnia 2007 tytułów wykonawczych, obejmujących m.in. zaległości z tytułu składek na Fundusz Ubezpieczeń Zdrowotnych (FUZ), dotyczących miesięcy: czerwiec 2001 oraz od października 2001 do grudnia 2002, doręczonych ubezpieczonej 16 stycznia 2008 - zostało umorzone postanowieniem Komornika Sądowego z dnia 23 stycznia 2014 z uwagi na bezskuteczność egzekucji z ruchomości, z wynagrodzenia i z wierzytelności. W dniu 6 kwietnia 2016 r. organ rentowy wystawił tytuły wykonawcze obejmujących m.in. zaległości z tytułu składek na FUZ dotyczące miesięcy: czerwiec 2001 roku oraz od października 2001 do grudnia 2002, doręczone ubezpieczonej w dniu 8 kwietnia 2016.

Z tytułu prowadzonej działalności płatniczka dokonała wpłat na FUZ w dniach:

- 13 grudnia 2019 w kwocie w kwocie 342 zł 32 gr tytułem „składka ZUS na ubezpieczenie za miesiąc listopad 2019”,

- 13 stycznia 2020 w kwocie w kwocie 342 zł 32 gr tytułem „opłata składki ZUS za miesiąc grudzień 2019”,

- 18 lutego 2020 w kwocie w kwocie 362 zł 34 gr tytułem „opłata składki zdrowotnej ubezpieczenia za miesiąc styczeń 2020”,

- 6 marca 2020 w kwocie w kwocie 362 zł 34 gr tytułem „opłata składki ZUS za miesiąc luty 2020”,

- 14 lipca 2020 w kwocie 362 zł 34 gr tytułem „składka ZUS za miesiąc czerwiec 2020”.

Wpłaty zostały zewidencjonowane na koncie płatniczki oraz rozliczone przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych na pokrycie należności z tytułu składek na ubezpieczenie zdrowotne:

- wpłata z 13 grudnia 2019 w kwocie 342 zł 32 gr pokryła należności na ubezpieczenie zdrowotne za czerwiec 2001 w kwocie 19 zł 21 gr plus odsetki za zwłokę w kwocie 44 zł, oraz należności na ubezpieczenie zdrowotne za październik 2001 w kwocie 88 zł 11 gr plus odsetki za zwłokę w wysokości 191 zł,

- wpłata z 13 stycznia 2020 w kwocie 342 zł 32 gr pokryła należności na ubezpieczenie zdrowotne za październik 2001 w kwocie 53 zł 9 gr plus odsetki za zwłokę w kwocie 115 zł, oraz należności na ubezpieczenie zdrowotne za listopad 2001 w kwocie 55 zł 23 gr plus odsetki za zwłokę w wysokości 119 zł,

- wpłata z 18 lutego 2020 w kwocie 342 zł 34 gr pokryła należności na ubezpieczenie zdrowotne za listopad 2001 w kwocie 85 zł 97 gr plus odsetki za zwłokę w kwocie 185 zł, oraz należności na ubezpieczenie zdrowotne za grudzień 2001 w kwocie 29 zł 37 gr plus odsetki za zwłokę w wysokości 62 zł,

- wpłata z 6 marca 2020 w kwocie 342 zł 34 gr pokryła należności na ubezpieczenie zdrowotne grudzień 2001 w kwocie 113 zł 71 gr plus odsetki za zwłokę w kwocie 242 zł, oraz należności na ubezpieczenie zdrowotne za styczeń 2002 w kwocie 6 zł 63 gr,

- wpłata z 14 lipca 2020 w kwocie 342 zł 34 gr pokryła należności na ubezpieczenie zdrowotne za styczeń 2002 w kwocie 115 zł 34 gr wraz z odsetkami za zwłokę w kwocie 247 zł.  

Zakład Ubezpieczeń Społecznych decyzją z 19 czerwca 2020 odmówił ubezpieczonej prawa do zwolnienia z opłacenia należności z tytułu składek należnych za okres od marca do maja 2020 roku.

Decyzją z 11 sierpnia 2020 organ rentowy, po rozpoznaniu wniosku ubezpieczonej z 6 lipca 2020 o ponowne rozpatrzenie sprawy utrzymał w mocy decyzję z 19 czerwca 2020 odmawiającą prawa do zwolnienia z opłacenia należności z tytułu składek należnych za okres od marca 2020 roku do maja 2020 roku.

Sporną w sprawie decyzją z 4 listopada 2020 organ rentowy określił wysokość zadłużenia z tytułu nieopłaconych przez płatnika składek na ubezpieczenie zdrowotne w kwocie 2 496,34 zł wraz z odsetkami wyliczonymi na dzień wydania zaskarżonej decyzji. Płatniczka wniosła odwołanie.

Wojewódzki Sąd Administracyjny wyrokiem z 9 września 2021 r. uchylił zaskarżoną decyzję z 11 sierpnia 2020 oraz poprzedzającą ją decyzję z 19 czerwca 2020 r. Po przeprowadzeniu ponownego postępowania celem rozpatrzenia wniosku organ rentowy zwolnił ubezpieczoną z opłacania należności z tytułu składek za miesiące od marca do maja 2020 roku w kwocie po 362 zł 34 gr miesięcznie.

Sporną w sprawie decyzją z 29 kwietnia 2022 r. organ rentowy zmienił decyzję z 4 listopada 2020 r. w części dotyczącej określenia wysokości należności z tytułu nieopłaconych składek płatnika, w ten sposób, że określił należności z tytułu składek wraz z należnymi odsetkami za zwłokę naliczonymi na dzień wydania decyzji tj. na dzień 4 listopada 2020 roku w łącznej kwocie 1 484 zł 32 gr, w tym na ubezpieczenie zdrowotne (zakres nr deklaracji 01-39) za okres od listopada 2019 do grudnia 2019, luty 2020 oraz czerwiec 2020 w kwocie 1 409 zł 32 gr oraz należne odsetki naliczone na dzień 4 listopada 2020 w kwocie 75 zł. W pozostałej części organ rentowy pozostawił decyzję z dnia 4 listopada 2020 roku bez zmian.

Sąd Okręgowy uwzględnił odwołanie i w pierwszej kolejności wskazał, iż w toku postępowania sądowego, Zakład Ubezpieczeń Społecznych, uwzględniając wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Szczecinie z 9 listopada 2021, I SA/Sz 553/21, w dniu 13 kwietnia 2022 r. zwolnił płatniczkę z obowiązku opłacania składek na ubezpieczenie zdrowotne za okres od marca 2020 do maja 2020 roku. W związku z powyższym, w wyniku ponownego rozliczenia konta saldo należności uległo zmianie, wobec czego organ rentowy decyzją z dnia 29 kwietnia 2022 roku zmienił na korzyść ubezpieczonej decyzję z 4 listopada 2020 r. i określił należności z tytułu składek wraz z należnymi odsetkami za zwłokę naliczonymi na dzień wydania decyzji z dnia 4 listopada 2020 r. Zatem zgodnie z art. 477 ¹³ zdanie 1 k.p.c., zmiana przez organ rentowy zaskarżonej decyzji przed rozstrzygnięciem sprawy przez sąd - przez wydanie decyzji uwzględniającej w całości lub w części żądanie strony – spowodowała umorzenie postępowania w części, w której odwołanie od decyzji z 4 listopada 2020 zostało uwzględnione decyzją z 29 kwietnia 2022.

Sąd Okręgowy wyjaśnił, że obowiązek uiszczania składek na ubezpieczenia zdrowotne wynika z przepisów ustawy z 27 sierpnia 2004 roku o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (tekst jednolity obowiązujący w dacie wyrokowania, wynikający z Dz.U. z 2018 roku, poz. 1510 ze zm.). Podstawowy w tym zakresie przepis art. 66 ust. 1 pkt 1 lit. c stanowi (w brzmieniu obowiązującym w okresie objętym zaskarżoną decyzją), iż osobami prowadzącymi działalność pozarolniczą lub osobami z nimi współpracującymi, z wyłączeniem osób, które zawiesiły wykonywanie działalności gospodarczej na podstawie przepisów ustawy z dnia 6 marca 2018 roku - Prawo przedsiębiorców (Dz.U. poz. 646) lub przepisów o ubezpieczeniach społecznych lub ubezpieczeniu społecznym rolników.

Zgodnie z art. 67 ust. 1 tej ustawy, obowiązek ubezpieczenia zdrowotnego uważa się za spełniony po zgłoszeniu do ubezpieczenia zdrowotnego osoby podlegającej temu obowiązkowi zgodnie z przepisami art. 74-76 oraz opłaceniu składki w terminie i na zasadach określonych w ustawie.

Zgodnie z art. 69 ust. 1 ustawy obowiązek ubezpieczenia zdrowotnego osób, o których mowa w art. 66 ust. 1 pkt 1 lit. a i c-i (a więc także osób prowadzących działalność gospodarczą), powstaje i wygasa w terminach określonych w przepisach o ubezpieczeniach społecznych. W ustępie 1a tego przepisu wprowadzono możliwość dobrowolnego objęcia ubezpieczeniem zdrowotnych osób, które na podstawie przepisów o swobodzie działalności gospodarczej zawiesiły wykonywanie działalności gospodarczej.

Ustawa o świadczeniach zdrowotnych odsyła do ustawy z 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jednolity obowiązujący w dacie wyrokowania: Dz.U. z 2019 roku, poz. 300 ze zm.), w tym art. 13. Przepis ten w punkcie 4 wskazuje, że na osoby prowadzące pozarolniczą działalność - od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności do dnia zaprzestania wykonywania tej działalności, z wyłączeniem okresu, na który wykonywanie działalności zostało zawieszone na podstawie art. 336aa oraz przepisów ustawy z dnia 6 marca 2018 roku - Prawo przedsiębiorców (przepis w brzmieniu obowiązującym w spornym okresie).

W myśl art. 46 ust 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, płatnik składek jest obowiązany według zasad wynikających z przepisów ustawy obliczać, potrącać z dochodów ubezpieczonych, rozliczać oraz opłacać należne składki za każdy miesiąc kalendarzowy. Do składek na Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych i Fundusz Emerytur Pomostowych oraz na ubezpieczenie zdrowotne w zakresie: ich poboru, egzekucji, wymierzania odsetek za zwłokę i dodatkowej opłaty, przepisów karnych, dokonywania zabezpieczeń na wszystkich nieruchomościach, ruchomościach i prawach zbywalnych dłużnika, odpowiedzialności osób trzecich i spadkobierców oraz stosowania ulg i umorzeń stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące składek na ubezpieczenia społeczne (art. 32 powoływanej ustawy systemowej).

Zgodnie z § 6 Rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie szczegółowych zasad i trybu postępowania w sprawach rozliczania składek, do których poboru jest zobowiązany Zakład Ubezpieczeń Społecznych z dnia 21 września 2017 roku (Dz.U. z 2017 roku poz. 1831) płatnik składek dokonuje jednej wpłaty obejmującej łączną kwotę składek na:

1)  ubezpieczenia społeczne w wysokości stanowiącej różnicę między wykazaną w deklaracji kwotą należnych składek za dany miesiąc kalendarzowy a kwotą wypłaconych zasiłków, świadczeń rodzinnych oraz przysługującego płatnikowi składek wynagrodzenia, o którym mowa w art. 3 ust. 2 ustawy, zwanych dalej „kwotą uznań”,

2)  Fundusz Emerytur Pomostowych w wysokości wykazanej w deklaracji kwoty należnych do zapłaty składek, określonej w deklaracji za dany miesiąc kalendarzowy,

3)  ubezpieczenie zdrowotne w wysokości wykazanej w deklaracji kwoty należnych do zapłaty składek za dany miesiąc kalendarzowy,

4)  Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych w wysokości wykazanej w deklaracji kwoty należnych do zapłaty składek, określonej w deklaracji za dany miesiąc kalendarzowy – na przydzielony przez Zakład płatnikowi składek numer rachunku składkowego.

Dokonaną wpłatę na numer rachunku składkowego płatnika, Zakład rozdziela na pokrycie należności z tytułu składek na poszczególne fundusze (§ 7 ust. 1 cytowanego rozporządzenia), przy czym kwota wpłaty w części przypadającej na ubezpieczenia społeczne podlega zaliczeniu na fundusz emerytalny i otwarte fundusze emerytalne, fundusz rentowy, fundusz chorobowy oraz fundusz wypadkowy, począwszy od należności o najwcześniejszym terminie płatności, z uwzględnieniem § 13 ust. 1 (§ 12 ust. 2 cytowanego rozporządzenia). Także kwota wpłaty w części przypadającej na Fundusz Emerytur Pomostowych, ubezpieczenie zdrowotne oraz Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych podlega zaliczeniu na należności z tych tytułów, począwszy od należności o najwcześniejszym terminie płatności (§ 12 ust. 3 – 5 cytowanego rozporządzenia).

W ocenie sądu pierwszej instancji dokonane przez organ rentowy takie, a nie inne rozliczenie stanu konta ubezpieczonej skutkowało naruszeniem reguł związanych z przedawnieniem zobowiązań składkowych. Organ rozliczył bowiem dokonane przez ubezpieczoną wpłaty na należności z tytułu składek, których skutecznie egzekwować nie mógł, w szczególności w świetle dyspozycji art. 24 ust. 5d ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Upływ terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego wyznacza granicę czasową, poza którą niemożliwa staje się egzekucja zobowiązania podatkowego.

Sąd Okręgowy wskazał, iż bieg terminów przedawnienia należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne został uregulowany w art. 24 ustawy systemowej. Przepis ten był kilkukrotnie nowelizowany i obecnie (od 1 stycznia 2012– na skutek wejścia w życie ustawy z 16 września 2011 o redukcji niektórych obowiązków obywateli i przedsiębiorców – Dz. U. z 2011 roku, nr 232, poz. 1378) przewiduje pięcioletni termin przedawnienia należności z tytułu składek, licząc od dnia, w którym stały się one wymagalne. Zgodnie natomiast art. 27 ust. 3 powyższej ustawy do przedawnienia należności z tytułu nienależnie opłaconych składek, o którym mowa w art. 24 ust. 6g ustawy systemowej, którego bieg rozpoczął się przed dniem 1 stycznia 2012 roku, stosuje się przepisy w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą, z tym, że bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia 1 stycznia 2012 roku. Wedle zatem zasady wynikającej z tego przepisu do należności składkowych nieprzedawnionych do 1 stycznia 2012 roku (wedle starych zasad z zastosowaniem 10-letniego okresu przedawnienia) ma zastosowanie 5-letni termin przedawnienia, z tym jednakże bardzo istotnym zastrzeżeniem, że liczy się go nie od daty ich wymagalności, ale od dnia 1 stycznia 2012 roku. Wyjątek od tej zasady ustanawia ust. 2 przywołanego przepisu, stosownie do którego, jeżeli przedawnienie rozpoczęte przed dniem 1 stycznia 2012 roku nastąpiłoby zgodnie z przepisami dotychczasowymi wcześniej, przedawnienie następuje z upływem tego wcześniejszego terminu. Za każdym więc razem konieczne jest ustalenie terminu upływu przedawnienia na podstawie przepisów „starych” i „nowych” i przyjęcie terminu bardziej korzystnego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 maja 2013 roku, I UK 613/12, OSNP 2014 nr 3, poz. 44). Przepis art. 24 ust. 4 ustawy systemowej w brzmieniu obowiązującym do dnia 31 grudnia 2002 r. stanowił, że należności z tytułu składek ulegają przedawnieniu po upływie 5 lat, a w przypadku przerwania biegu przedawnienia, o którym mowa w ust. 5 (podjęcie każdej innej czynność zmierzająca do ściągnięcia tych należności, jeżeli o czynności tej został zawiadomiony dłużnik), po upływie 10 lat licząc od dnia, w którym stały się wymagalne. Z kolei od dnia 1 stycznia 2003 r., na skutek wejścia w życie ustawy z dnia 18 grudnia 2002 roku o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2002 roku, nr 241, poz. 2074), art. 24 ust. 4 przewidywał co do zasady dziesięcioletni termin przedawnienia tych należności. Przyjmuje się, że do nieprzedawnionych do 31 grudnia 2002 roku należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne stosuje się nowy dziesięcioletni termin przedawnienia, ale również wszystkie nowe przepisy dotyczące okoliczności mających wpływ na bieg tego terminu, to jest jego przerwanie i zawieszenie, o ile wymienione w nowych przepisach podstawy przerwania lub zawieszenia biegu przedawnienia powstały po tej dacie.

Sąd Okręgowy wskazał, że w realiach sprawy od wymagalności składek na ubezpieczenie zdrowotne za czerwiec 2001, październik 2001, listopad 2001, grudzień 2001 oraz styczeń 2002 minęło już ponad 20 lat. Brak skutecznego wyegzekwowania spornych należności w tak długim okresie, sprzeciwiał się niestosowaniu żadnych ograniczeń temporalnych w kwestii terminu przedawnienia tylko z tego powodu, że bieg terminu przedawnienia zawieszony został poprzez prowadzone postępowanie egzekucyjne na podstawie tytułów wykonawczych z dnia 17 grudnia 2007, a następnie tytułów wykonawczych z 6 kwietnia 2016. Zwłaszcza w kontekście, że obecnie termin przedawnienia składek na ubezpieczenie społeczne ulega przedawnieniu po upływie 5 lat od daty ich wymagalności. Oceniając bieg terminu przedawnienia nieuiszczonych przez płatnika składek za czerwiec 2001, od października 2001 do stycznia 2002, Sąd zauważył, że na skutek podjęcia czynności zmierzających do ściągnięcia tych należności, uległ on wydłużeniu do 10 lat. W konsekwencji, uwzględniając że pierwszą czynność mającą na celu wyegzekwowanie składek za okres czerwiec 2001 oraz okres od października 2001 do stycznia 2002, organ rentowy podjął w dniu 17 grudnia 2007– tytuły wykonawcze doręczone zostały ubezpieczonej w dniu 16 stycznia 2008, Sąd uznał, że zaległe należności uległyby przedawnieniu najpóźniej z dniem 1 stycznia 2017 r. Nadto, co do zasady organ rentowy nie kwestionował, że przedmiotowe należności, przy uwzględnieniu jedynie ogólnych zasad przedawnienia (bez zastosowania unormowania zawartego w omawianym art. 24 ust. 5) uległyby przedawnieniu. Powyższe spowodowało, że organ rentowy nie mógł zaliczyć dokonanych przez ubezpieczoną wpłat za listopad 2019, grudzień 2019, luty 2020 oraz czerwiec 2020, na zaległości, które uległy przedawnieniu.

Apelację od wyroku złożył organ rentowy, zaskarżając wyrok w zakresie punktu II oraz III i zarzucił:

1)  naruszenie przepisu prawa materialnego, tj. art. 24 ust. 5b ustawy z dnia 13.10.1998 r. - o systemie ubezpieczeń społecznych, polegające na jego niezastosowaniu przez błędne uznanie, iż w niniejszej sprawie brak skutecznego wyegzekwowania spornych należności w tak długim okresie (ponad 20 lat) sprzeciwia się niestosowaniu żadnych ograniczeń temporalnych w kwestii terminu przedawnienia tylko z tego powodu, że bieg terminu przedawnienia zawieszony został przez prowadzone postępowanie egzekucyjne, a w konsekwencji błędne uznanie, że zaległe należności uległyby przedawnieniu najpóźniej z dniem 1 stycznia 2017 r. i przez to błędne uznanie, że organ nie mógł zaliczyć dokonanych przez ubezpieczoną wpłat za listopad 2019 r., grudzień 2019 r., luty 2020 r. oraz czerwiec 2020 r. na zaległości,

2)  naruszenie prawa procesowego, które mogło mieć wpływ na treść rozstrzygnięcia, a mianowicie art. 233 §1 k.p.c. przez dowolną a nie swobodną ocenę dowodów, polegają na bezpodstawnym uznaniu, że:



brak skutecznego wyegzekwowania spornych należności w tak długim okresie sprzeciwia się niestosowaniu żadnych ograniczeń temporalnych w kwestii terminu przedawnienia tylko z tego powodu, że bieg terminu przedawnienia zawieszony został przez prowadzone postępowanie egzekucyjne na podstawie tytułów wykonawczych z dnia 17 grudnia 2007, a następnie tytułów wykonawczych z dnia 6 kwietnia 2016,



co do zasady organ rentowy nie kwestionował, że przedmiotowe należności, przy uwzględnieniu jedynie ogólnych zasad przedawnienia (bez zastosowania unormowania zawartego w omawianym art. 24 ust. 5) uległyby przedawnieniu.

Apelujący wniósł o zmianę pkt II zaskarżonego wyroku przez oddalenie odwołania w całości oraz o zasądzenie na rzecz organu rentowego kosztów zastępstwa procesowego za dwie instancje procesowe wg norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny rozważył sprawę i uznał, że apelacja jest zasadna.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, Sąd pierwszej instancji prawidłowo ustalił stan faktyczny, jak też odwołał się do właściwych przepisów prawa w kwestii obowiązków składkowych płatników, zasad opłaty i rozliczania składek przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych, jednak wskutek niewłaściwej subsumpcji, nieprawidłowo zastosował prawo materialne, co skutkowało błędnym rozstrzygnięciem.

Nie budzi w sprawie wątpliwości, że zgodnie z art. 46 ust. 1 oraz art. 47 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, płatnik składek jest obowiązany według zasad wynikających z przepisów ustawy obliczać, potrącać z dochodów ubezpieczonych, rozliczać oraz opłacać należne składki za każdy miesiąc kalendarzowy. Płatnik składek przesyła w tym samym terminie deklarację rozliczeniową, imienne raporty miesięczne oraz opłaca składki za dany miesiąc. Natomiast w myśl art. 32 cytowanej ustawy, do składek na Fundusz Pracy, Fundusz Solidarnościowy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych i Fundusz Emerytur Pomostowych oraz na ubezpieczenie zdrowotne w zakresie: ich poboru, egzekucji, wymierzania odsetek za zwłokę i dodatkowej opłaty, przepisów karnych, dokonywania zabezpieczeń na wszystkich nieruchomościach, ruchomościach i prawach zbywalnych dłużnika, odpowiedzialności osób trzecich i spadkobierców oraz stosowania ulg i umorzeń stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące składek na ubezpieczenia społeczne. Zgodnie z art. 23 ust. 1 ustawy systemowej, od nieopłaconych w terminie składek należne są od płatnika składek odsetki za zwłokę, na zasadach i w wysokości określonych w ustawie z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2023 r. poz. 2383 i 2760) z wyłączeniem art. 56a. Przy czym, zgodnie z dyspozycją art. 34 ust. 2 ustawy systemowej, informacje zawarte na koncie ubezpieczonego i koncie płatnika składek prowadzonych w formie elektronicznej, które przekazane zostały w postaci dokumentu pisemnego albo elektronicznego, są środkiem dowodowym w postępowaniu administracyjnym i sądowym z zakresu ubezpieczeń społecznych.

Należy wskazać, że stan faktyczny sprawy nie budzi wątpliwości i jest bezsporny. W aktach sprawy znajdują się wydruki z informatycznego systemu Zakładu, sporządzone na podstawie deklaracji i raportów złożonych przez płatnika. Płatniczka składek była zgłoszona do ubezpieczeń społecznych w okresie od 01.10.2000 r. do 30.06.2020 r. i będąc zobowiązaną do zapłaty składek na ubezpieczenie zdrowotne, wykazywała zaległości z tytułu składek na FUZ dotyczące miesięcy: czerwiec 2001 oraz od października 2001 do grudnia 2002. Należało zatem ocenić, czy należności te były nadal wymagalne w datach płatności składek 13 grudnia 2019 r., 13 stycznia 2020 r., 18 lutego 2020 r., 6 marca 2020 r. i 14 lipca 2020 r., zatem w istocie rozważyć, czy doszło do ich przedawnienia w oparciu o obowiązujące przepisy ustawy systemowej. Sąd Okręgowy zaniechał tej oceny, uznając że rozliczenie stanu konta płatniczki skutkowało naruszeniem reguł związanych z przedawnieniem zobowiązań składkowych. Sąd Okręgowy nie wyjaśnił w stanie faktycznym sprawy, jakie reguły organ naruszył i na czy polegało to naruszenie. Sąd Okręgowy przyjął, że należności przedawniły się, ponieważ od wymagalności składek na ubezpieczenie zdrowotne za czerwiec 2001, październik 2001, listopad 2001, grudzień 2001 oraz styczeń 2002 minęło już ponad 20 lat, a zatem w takim stanie sprawy niedopuszczalne jest zawieszenie biegu terminu przedawnienia z uwagi na prowadzone postępowanie egzekucyjne na podstawie tytułów wykonawczych z 17 grudnia 2007, a następnie tytułów wykonawczych z 6 kwietnia 2016 r. Rzecz jednak w tym, że rozumowanie Sądu pierwszej instancji nie znajduje żadnego uzasadnienia w przepisach prawa, a wręcz jest contra legem.

Jak słusznie zarzucił apelujący, Sąd pierwszej instancji pominął bezwzględnie obowiązujący przepis art. 24 ust. 5b ustawy systemowej. Zgodnie z powyższą regulacją, bieg terminu przedawnienia zostaje zawieszony od pierwszego dnia miesiąca, w którym nastąpiło rozpoczęcie potrąceń ze świadczeń z ubezpieczeń społecznych wypłacanych przez Zakład lub podjęcie pierwszej czynności zmierzającej do wyegzekwowania należności z tytułu składek, o której dłużnik został zawiadomiony, do ostatniego dnia miesiąca, w którym zakończono potrącenia, lub do dnia zakończenia postępowania egzekucyjnego.

Zaakcentowania w tym miejscu wymaga, iż w wyroku z dnia 25 listopada 2021 r. w sprawie o sygn. II USKP 82/21 Sąd Najwyższy przypomniał jak na przestrzeni lat zmieniały się przepisy dotyczące przedawnienia należności składkowych i konkludując stwierdził, że przedawnienie należności składkowych należy oceniać według stanu prawnego, który obowiązywał w dniu upływu terminu przedawnienia, uwzględniając zdarzenia powodujące nierozpoczęcie, zawieszenie lub przerwanie biegu tego terminu, a także podjęte działania mające wpływ na wydłużenie terminu wymagalności należności. Jednocześnie Sąd Najwyższy wskazał, że na gruncie zaległości z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne ustawodawca przyjął, że do zawieszenia biegu terminu przedawnienia wystarczające jest podjęcie czynności zmierzającej do wyegzekwowania zaległości. Czynnością zmierzającą do ściągnięcia należności jest niewątpliwie wystawienie tytułu wykonawczego przez właściwy organ, ale za czynności zmierzające do ściągnięcia należności mogą być uznane również inne czynności, tj. orzeczenia, pisma kierowane do strony itp., z których treści czy uzasadnienia wynika bezpośrednio, że zmierzają one do ściągnięcia należności. Taką czynnością jest doręczenie upomnienia z zagrożeniem wszczęcia postępowania egzekucyjnego w rozumieniu art. 15 § 1 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Z treści tego przepisu wynika, że postępowanie egzekucyjne nie może być wszczęte bez wcześniejszego doręczenia upomnienia, w związku z czym jest to warunek obligatoryjny i konieczny do tego, by w sposób skuteczny prowadzić egzekucję. Jest więc ono pierwszą i do tego konieczną czynnością zmierzającą do wyegzekwowania należności z tytułu składek, skoro bez doręczenia upomnienia wszczęcie postępowania egzekucyjnego nie byłoby możliwe. Czynność ta mieści się zatem w dyspozycji art. 24 ust. 5b ustawy systemowej. Innymi słowy - doręczenie takiego upomnienia zawiesza bieg terminu przedawnienia do dnia zakończenia postępowania egzekucyjnego. Za słusznością takiego stanowiska przemawia porównanie treści art. 24 ust. 5b ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych z brzmieniem art. 70 § 4 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa. Na gruncie zobowiązań podatkowych ustawodawca wyraźnie wskazał, że bieg terminu przedawnienia przerywa dopiero zastosowanie środka egzekucyjnego, o którym podatnik został zawiadomiony. Tymczasem na gruncie zaległości z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne ustawodawca przyjął, że do zawieszenia biegu terminu przedawnienia wystarczające jest podjęcie czynności zmierzającej do wyegzekwowania zaległości. Taką czynnością jest doręczenie upomnienia z zagrożeniem wszczęcia postępowania egzekucyjnego w rozumieniu art. 15 § 1 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 25 lutego 2013 r., III AUa 1025/12, LEX nr 1293634; wyrok WSA w Olsztynie z 19 maja 2021 r., I SA/OI 205/21, LEX nr 263190205; wyroki WSA w Poznaniu z 14 lipca 2011 r., I SA/Po 829/10, LEX nr 1150528; z 29 marca 2017 r., III SA/Po 1193/16 i z 21 listopada 2019 r., III SA/Po 608/19; wyrok WSA w Szczecinie z 19 lipca 2016 r., I SA/Sz 637/16, LEX nr 2116066; wyrok WSA w Bydgoszczy z 20 marca 2018 r., I SA/Bd 132/18, LEX nr 2495360; wyrok WSA w Gliwicach z 4 grudnia 2019 r., I SA/Gl 768/19, LEX nr 2758598; wyrok WSA w Krakowie z 24 czerwca 2021 r., I SA/Kr 598/21, LEX nr 3214265). Powyższy pogląd jest ugruntowany również w literaturze przedmiotu (M. Bartoszewska (w:) Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych. Komentarz, pod red. J. Wantoch-Rekowskiego, Lex 2015, Komentarz do art. 24).

Istotne przy tym jest również odwołanie do przepisów §12 i §24 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 21 września 2017 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu postępowania w sprawach rozliczania składek, do których poboru jest zobowiązany Zakład Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2017 r. poz. 1831 ze zm.). Zgodnie bowiem z treścią §12 rozporządzenia, Zakład dokonuje rozliczenia dokonanej przez płatnika składek wpłaty na koncie płatnika i zewidencjonowania danych na koncie ubezpieczonego za dany miesiąc kalendarzowy na podstawie deklaracji oraz raportów lub deklaracji korygującej i raportów korygujących, w części przypadającej na dany fundusz według podziału ustalonego zgodnie z §7 ust. 1. Kwota wpłaty w części przypadającej na ubezpieczenia społeczne podlega zaliczeniu na fundusz emerytalny i otwarte fundusze emerytalne, fundusz rentowy, fundusz chorobowy oraz fundusz wypadkowy, począwszy od należności o najwcześniejszym terminie płatności, z uwzględnieniem §13 ust. 1. Kwota wpłaty w części przypadającej na ubezpieczenie zdrowotne podlega zaliczeniu na należności z tego tytułu, począwszy od należności o najwcześniejszym terminie płatności. Natomiast przepisy §24 rozporządzenia stanowią pełną regulację w sytuacji, gdy dokonywane wpłaty zaległych składek związane są z egzekwowaniem przez organ niezapłaconych składek. Zarówno po wystawieniu tytułu wykonawczego (§24 ust. 1- 7) jak i po doręczeniu upomnienia lub po wszczęciu postępowania egzekucyjnego (§24 ust. 9 w brzmieniu do dnia 19.11.2024) to właśnie §24 rozporządzenia reguluje zasady rozliczania wpłat dokonywanych przez płatników.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, sporne należności nie uległy przedawnieniu. Płatniczka wykazywała zaległości w opłacie składek na FUZ:

1. czerwiec 2001 – wymagalna od 10 lipca 2001

2. od października 2001 do stycznia 2002 - – wymagalne od 10 listopada 2001 i kolejno następnych miesięcy do 10 lutego 2002

W tym okresie - do dnia 31 grudnia 2002 r. - należności z tytułu składek ulegały przedawnieniu po upływie 5 lat, a w przypadku przerwania biegu przedawnienia, o którym mowa w ust. 5 (podjęcie każdej innej czynność zmierzająca do ściągnięcia tych należności, jeżeli o czynności tej został zawiadomiony dłużnik), po upływie 10 lat licząc od dnia, w którym stały się wymagalne wg wtedy obowiązującego art. 24 ust. 4 ustawy systemowej. Zatem przedawnienie poszczególnych miesięcznych należności płatniczki mogło nastąpić:

1. od 7.2006,

2. w okresie od 11.2006 – 2.2007

Od 1 stycznia 2003 ustawodawca wprowadził art. 24 ust. 4 w nowym brzmieniu, zgodnie z którym obowiązywał dziesięcioletni termin przedawnienia; przy czym do nieprzedawnionych do 31 grudnia 2002 należności stosuje się nowy dziesięcioletni termin przedawnienia, ale również wszystkie nowe przepisy dotyczące okoliczności mających wpływ na bieg tego terminu, to jest jego przerwanie i zawieszenie, o ile wymienione w nowych przepisach podstawy przerwania lub zawieszenia biegu przedawnienia powstały po tej dacie – wg ustawy z 18 grudnia 2002 o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2002 roku, nr 241, poz. 2074).

W dacie zmiany prawa należności płatniczki były jeszcze nieprzedawnione, zatem po zmianie prawa, przedawnienie poszczególnych miesięcznych należności płatniczki, które organ wskazał w spornej decyzji jako przedmiot egzekucji, mogłoby nastąpić:

1. w okresie od 7.2011,

2. w okresie od 11.2011 – 2.2012

Jednak w tym okresie bieg terminu przedawnienia został zawieszony (zawieszenie od dnia podjęcia pierwszej czynności) od 16 stycznia 2008, tj. od daty odbioru tytułów wykonawczych wystawionych w dniu 17 grudnia 2007 r. do 23 stycznia 2014 tj. wydania postanowienia o umorzeniu postępowania egzekucyjnego przez Komornika Sądowego z protokołem nieściągalności. Bieg terminu przedawnienia został więc zawieszony na 6 lat i 7 dni (w tym czasie nie biegł), co skutkowało przesunięciem daty przedawnienia, ponieważ po okresie zawieszenia termin przedawnienia biegł dalej.

Przedawnienie najstarszej należności za czerwiec 2001, liczone do daty zwieszenia biegu przedawnienia, płynęło od 10 czerwca 2001 do 15 stycznia 2008, czyli przez 6 lat 7 mcy 5 dni. Zatem do upływu całego okresu przedawnienia, liczonego dalej, po zakończeniu zawieszenia, zostało 3 lata 4 mce 25 dni. Bieg przedawnienia po zawieszeniu trwał od 24 stycznia 2014 i zakończyłby się 19 czerwca 2017. Dla następnych wymagalnych należności zakończyłby się odpowiednio w następnych miesiącach.

Płatniczka nabyła prawo do emerytury, zatem egzekucja była prowadzona ze świadczenia emerytalnego. W dniu 6 kwietnia 2016 r. organ ponownie wystawił tytuły wykonawcze, odebrane przez płatniczkę 8 kwietnia 2016 r., co po raz kolejny zawieszało bieg terminu przedawnienia i okres zawieszenia trwa nadal, ponieważ postępowanie egzekucyjne nie zostało zakończone. W okresie od 24.01.2014 do 19 czerwca 2017 doszło do odbioru tytułu wykonawczego i wtedy najstarsza należność nie była jeszcze przedawniona; tym samym pozostałe należności za następne okresy też nie były przedawnione.

Należy zauważyć, że od 1 stycznia 2012 obowiązuje ponownie pięcioletni termin przedawnienia należności z tytułu składek, licząc od dnia, w którym stały się one wymagalne – wg art. 27 ust. 3 ustawy z 16 września 2011 o redukcji niektórych obowiązków obywateli i przedsiębiorców. Przy czym do przedawnienia należności z tytułu nienależnie opłaconych składek, którego bieg rozpoczął się przed 1 stycznia 2012, stosuje się przepisy w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą, z tym, że bieg pięcioletniego przedawnienia rozpoczyna się od dnia 1 stycznia 2012. W stanie sprawy przepis ten nie ma rozstrzygającego znaczenia, ponieważ w chwili wejścia w życie tego przepisu, bieg terminu przedawnienia należności z tytułu składek na FUZ z lat 2000/2002 był zawieszony na skutek czynności egzekucyjnych i aktualnie również jest zawieszony na skutek egzekucji należności z emerytury płatniczki.

W okolicznościach sprawy wymaga też zauważenia, że Sąd Okręgowy w Szczecinie VI Wydział Ubezpieczeń Społecznych prawomocnym wyrokiem z 15 maja 2019 r., VI U 256/19, oddalił odwołanie E. O. od decyzji organu rentowego z 10 stycznia 2019 r. stwierdzającej, że jest ona dłużnikiem Zakładu z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenie zdrowotne za okres od października 2018 r. do listopada 2018 r., ponieważ dokonane wpłaty zostały zaliczone na poczet najstarszych zaległości, czyli na poczet składek na ubezpieczenie zdrowotne za okres 11/2000 do 03/2001. Wyjaśniając motywy przedmiotowego rozstrzygnięcia, Sąd uznał, że organ rentowy dokonał prawidłowego rozliczenia konta ubezpieczonej, rozliczając wpłaty zgodnie z zasadami wskazanymi w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 21 września 2017 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu postępowania w sprawach rozliczania składek, do których poboru jest zobowiązany Zakład Ubezpieczeń Społecznych.

Wobec powyższego, Sąd Apelacyjny ocenił, że decyzja organu wydana w konsekwencji rozliczenia należności składkowych płatniczki była prawidłowa. Organ trafnie uznał, że dokonane wpłaty od stycznia 2018, i następnie od grudnia 2019, pokrywały należności najstarsze, zaległe, powodowało powstanie na koncie płatniczki zaległości za okresy bieżące. Sąd Apelacyjny, na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację. O kosztach procesu za dwie instancje, należnych stronie wygrywającej na podstawie art. 98 k.p.c., orzeczono wg stawki minimalnej, wynikającej z rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości dnia 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 1935).

Sąd Apelacyjny przyznał pełnomocnikowi ubezpieczonej od Skarbu Państwa Sądu Apelacyjnego w Szczecinie kwotę 240 zł powiększoną o kwotę podatku od towarów i usług, tytułem zwrotu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej ubezpieczonej z urzędu w postępowaniu apelacyjnym, działając na podstawie § 2 i przez analogię 16 ust. 2 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu z dnia 14 maja 2024 r. (Dz.U. z 2024 r. poz. 764)

SSA Jolanta Hawryszko