Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 15 listopada 2023 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie następującym:

Przewodniczący:

Sędzia Barbara Białecka

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 15 listopada 2023 r. w S.

sprawy E. T.

przeciwko Prezesowi Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego

o ubezpieczenie społeczne rolników

na skutek apelacji ubezpieczonego

od wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie z dnia 29 kwietnia 2022 r., sygn. akt VI U 1468/21

oddala apelację.

Barbara Białecka

Sygn. akt III AUa 413/22

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 15 lipca 2021 roku Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego na podstawie art. 36 ust. 1 pkt 1, art. 3a ust. 1, art. 4 ust. 2, art. 5a oraz art. 8 ust. 1, 2, 2a i art. 17 ust. 1 i 3 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 roku o ubezpieczeniu społecznym rolników stwierdził ustanie ubezpieczenia społecznego rolników wypadkowego, chorobowego, macierzyńskiego oraz emerytalno-rentowego
E. T. od 1 lipca 2007 roku do 18 grudnia 2007 roku oraz od 1 kwietnia 2008 roku.

W uzasadnieniu decyzji wskazano, że z informacji uzyskanej z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych wynika, iż w okresie od 1 lipca 2007 roku do 18 grudnia 2007 roku odwołujący prowadził pozarolniczą działalność gospodarczą i podlegał innemu ubezpieczeniu społecznemu. W okresie od 1 kwietnia 2008 roku do 31 maja 2013 roku podlegał ubezpieczeniu społecznemu rolników przy jednoczesnym prowadzeniu pozarolniczej działalności gospodarczej. Po zweryfikowaniu okresu ubezpieczenia
od 1 lipca 2007 roku do 18 grudnia 2007 roku, ubezpieczony podlega ubezpieczeniu społecznemu rolników z mocy ustawy nieprzerwanie jedynie od 19 grudnia 2007 roku, wobec czego w dniu podjęcia ponownej działalności gospodarczej ubezpieczony
nie spełniał warunku nieprzerwanego rocznego podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników przez okres co najmniej 3 lat.

Od powyższej decyzji odwołanie złożył ubezpieczony E. T. wskazując, że przepracował niemal całe swoje życie, cały czas opłacając stosowne składki na ubezpieczenie społeczne. Nawet gdy zarejestrował działalność gospodarczą
w 2007 roku nadal prowadził gospodarstwo rolne i nikt go nie poinformował, że musi złożyć stosowne oświadczenie w KRUS.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania
w całości, z argumentacją jak dotychczas.

Sąd Okręgowy w Szczecinie VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 29 kwietnia 2022 r. oddalił odwołanie.

Sąd Okręgowy ustalił, że E. T. w grudniu 1997 roku złożył
w KRUS zgłoszenie do ubezpieczenia społecznego rolników. W zgłoszeniu wskazał,
iż nie podlega innym ubezpieczeniom społecznym. Decyzją z dnia 11 lutego 1998 roku stwierdzono, że E. T. podlega ubezpieczeniom społecznym rolników
od 23 grudnia 1997 roku. Decyzja zawierała pouczenie, że rolnik jest zobowiązany
nie czekając na wezwanie informować Kasę Ubezpieczenia Społecznego Rolników
o okolicznościach mających wpływ na podleganie ubezpieczeniu i o zmianach tych okoliczności.

W dniu 15 stycznia 2007 roku ubezpieczony złożył w Urzędzie Miejskim
w P. zgłoszenie dokonania wpisu do ewidencji działalności gospodarczej.
W zgłoszeniu wskazał datę rozpoczęcia działalności – 12 kwietnia 2007 roku, przedmiot działalności – obróbka mechaniczna elementów metalowych. W dnu 12 marca 2007 roku osobiście odebrał zaświadczenie o wpisie do ewidencji działalności gospodarczej, zgodnie z którym działalność rozpoczynała się 12 kwietnia 2007 roku. Dnia 18 grudnia 2007 roku ubezpieczony złożył wniosek o wykreślenie z ewidencji działalności gospodarczej z dniem 18 grudnia 2007 roku z powodu braku dochodu. W dniu 19 grudnia 2007 roku E. T. osobiście odebrał decyzję z tego samego dnia
o wykreśleniu z ewidencji działalności gospodarczej z dniem 18 grudnia 2007 roku. W okresie od 12 kwietnia 2007 roku do 18 grudnia 2007 roku ubezpieczony pozostawał zgłoszony do ubezpieczeń społecznych – emerytalnych, rentowych i wypadkowych, z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej w ZUS.

Ubezpieczony zgłosił w Urzędzie Skarbowym w C. obowiązek podatkowy z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej w okresie od 12 kwietnia 2007 roku do 18 grudnia 2007 roku. Za rok 2007 złożył zeznanie podatkowe, w którym wykazał przychód z tego tytułu.

O prowadzonej w 2007 roku działalności gospodarczej E. T.
nie poinformował KRUS.

W dniu 1 kwietnia 2008 roku E. T. zarejestrował kolejną działalność gospodarczą. O rozpoczętej z dniem 1 kwietnia 2008 roku działalności ubezpieczony w tym samym dniu poinformował KRUS, składając oświadczenie, że jest objęty ubezpieczeniem społecznym rolników z mocy ustawy od dnia 23 grudnia 1997 roku. Decyzją z dnia 24 kwietnia 2008 roku organ rentowy stwierdził, że E. T. spełnia warunki do podlegania ubezpieczeniom społecznym rolników
po podjęciu działalności gospodarczej. W dniach 5 maja 2009 roku, 7 kwietnia 210 roku, 8 marca 2011 roku, 2 maja 2012 roku, 28 marca 2013 roku ubezpieczony składał
w placówce organu rentowego zaświadczenia Urzędu Skarbowego o wysokości należnego zryczałtowanego podatku dochodowego od osób fizycznych za kolejne lata. Ubezpieczony zaprzestał wykonywania działalności gospodarczej z dniem 7 sierpnia 2013 roku. Dnia 1 czerwca 2013 roku ubezpieczony podjął zatrudnienie w pełnym wymiarze czasu pracy. Decyzją z dnia 16 września 2013 roku Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego stwierdził ustanie ubezpieczenia społecznego rolników E. T. od 1 czerwca 2013 roku w związku z podjętym zatrudnieniem.

Pismem z dnia 19 kwietnia 2021 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych zwrócił się do KRUS z wnioskiem o informację na temat posiadanych przez ubezpieczonego okresów ubezpieczenia. We wniosku zawarta została informacja, że w okresie od 12 kwietnia 2007 roku do 18 grudnia 2018 roku E. T. podlegał obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym jako osoba prowadząca działalność gospodarczą. Wniosek wpłynął do KRUS w dniu 21 kwietnia 2021 roku.

W dniu 13 maja 2021 roku do organu rentowego wpłynęło zaświadczenie o wpisie ubezpieczonego do ewidencji działalności gospodarczej od dnia 12 kwietnia 2007 roku oraz decyzja o wykreśleniu tejże działalności z dniem 18 grudnia 2007 roku.

Na podstawie tak dokonanych ustaleń Sąd Okręgowy ocenił, że odwołanie było niezasadne.

W pierwszej kolejności Sąd I instancji wyjaśnił, iż przedmiotem sporu w sprawie jest objęcie ubezpieczonego rolniczym ubezpieczeniem społecznym w okresach wskazanych w zaskarżonej decyzji, tj. od 1 lipca 2007 roku do 18 grudnia 2007 roku oraz od 1 kwietnia 2008 roku do 31 maja 2013 roku.

Jednocześnie Sąd Okręgowy wskazał, że stan faktyczny w niniejszej sprawie
co do faktów mających zasadnicze znaczenie dla jej rozstrzygnięcia ustalił na podstawie dokumentacji przedstawionej na żądanie tegoż Sądu przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Urząd Skarbowy w C. oraz Urząd Miasta i Gminy P.,
a więc instytucje w żaden sposób nie związane ze stronami niniejszego sporu
oraz dokumentację znajdującą się w aktach KRUS. Z dokumentów tych (zwłaszcza przedłożonych przez Urząd Miasta i Gminy, ale także z informacji uzyskanej z Urzędu Skarbowego) w ocenie Sądu Okręgowego wynika w sposób jednoznaczny,
że ubezpieczony pierwszy raz zgłosił prowadzenie działalności gospodarczej w 2007 roku i był tego w pełni świadomy, ponieważ nie tylko uzyskiwał z tej działalności przychód, ale także osobiście potwierdzał odbiór zaświadczeń o wpisach do ewidencji działalności gospodarczej.

W związku z powyższym Sąd Okręgowy wyjaśnił, iż nie dał wiary zeznaniom ubezpieczonego, który wskazywał, że jedyną działalność gospodarczą zarejestrował
w 2008 roku. Jednocześnie zauważył, że E. T. nigdy nie zgłosił działalności prowadzonej w 2007 roku w organie rentowym. Formalności tej dopełnił dopiero przy zarejestrowaniu drugiej działalności w 2008 roku, mimo że w międzyczasie nie uzyskiwał żadnego dodatkowego pouczenia o swoich obowiązkach wobec organu, poza tym zawartym w decyzji obejmującej go ubezpieczeniem społecznym rolników
z 1998 roku. Jednocześnie Sąd Okręgowy zwrócił uwagę na fakt, iż ubezpieczony
nie powołał się na żadną okoliczność, która zmieniłaby jego świadomość w tym zakresie, należało więc przyjąć, że ubezpieczony należycie zrozumiał doręczone mu przed laty pouczenie i miał możliwość się do niego zastosować.

W tej sytuacji Sąd I instancji wskazał, że kwestią zasadniczą dla rozstrzygnięcia sporu pozostało ustalenie czy takie okoliczności pozwalały na dalsze – po podjęciu działalności gospodarczej najpierw w 2007 roku, a następnie w 2008 roku – pozostawanie przez ubezpieczonego w ubezpieczeniu społecznym rolników,
czy też wyłączały taką możliwość.

W tym stanie rzeczy Sąd Okręgowy, dla wyjaśnienia zaistniałych wątpliwości,
na wstępie wskazał, że omawiany przepis – art. 5a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników został wprowadzony do ustawy w dniu 1 stycznia 1997 roku (na mocy ustawy
z dnia 12 września 1996 r. o zmianie ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników),
od tej też chwili rolnicy podejmujący pozarolniczą działalność gospodarczą, o ile spełniali wskazane tam kryteria, mogli nadal podlegać ubezpieczeniu społecznemu rolników. Przepis ten obowiązywał w niezmienionym brzmieniu do dnia 2 maja 2004 roku. Nowelizacja wprowadziła m.in. wymóg podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników nieprzerwanie przez okres 3 lat.

Zdaniem Sądu Okręgowego nie budzi wątpliwości, że dla rozstrzygnięcia niniejszego sporu decydujące znaczenia ma treść przepisu nie tyle z dnia objęcia odwołującego przez organ ubezpieczeniem społecznym rolników (w 1997 roku),
ile właśnie z dnia podjęcia przez niego działalności gospodarczej (2007 i 2008) , bowiem w tym właśnie momencie konieczne było spełnienie przez ubezpieczonego przesłanek
do dalszego pozostawania w ubezpieczeniu społecznym rolników mimo zmiany stanu faktycznego.

Zgodnie z art. 5a ust. 1 ww. ustawy (w brzmieniu obowiązującym od 19 maja 2006 r. do 1 października 2009 roku) rolnik lub domownik, który podlegając ubezpieczeniu w pełnym zakresie z mocy ustawy nieprzerwanie przez co najmniej 3 lata, rozpocznie prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej lub rozpocznie współpracę przy prowadzeniu tej działalności, podlega nadal temu ubezpieczeniu
w okresie prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej lub współpracy
przy prowadzeniu tej działalności, jeżeli spełnia jednocześnie następujące warunki:

1) złoży w Kasie oświadczenie o kontynuowaniu tego ubezpieczenia w terminie 14 dni od dnia rozpoczęcia wykonywania pozarolniczej działalności gospodarczej
lub współpracy przy tej działalności,

2) jednocześnie nadal prowadzi działalność rolniczą lub stale pracuje w gospodarstwie rolnym, obejmującym obszar użytków rolnych powyżej 1 ha przeliczeniowego,
lub w dziale specjalnym,

3) nie jest pracownikiem i nie pozostaje w stosunku służbowym,

4) nie ma ustalonego prawa do emerytury lub renty albo do świadczeń z ubezpieczeń społecznych,

5) kwota należnego podatku dochodowego za poprzedni rok podatkowy od przychodów z pozarolniczej działalności gospodarczej nie przekracza kwoty 2 528 zł.

Przy czym niezachowanie terminu złożenia oświadczenia, o którym mowa w ust. 1 pkt 1, jest równoznaczne z ustaniem ubezpieczenia z końcem kwartału, w którym rolnik lub domownik rozpoczął wykonywanie pozarolniczej działalności gospodarczej
lub współpracę przy prowadzeniu tej działalności (art. 5a ust. 5).

Terminy określone w ust. 1 pkt 1 i ust. 4 mogą zostać przywrócone na wniosek zainteresowanego rolnika lub domownika, jeżeli ten rolnik lub domownik udowodni,
że niezachowanie terminu nastąpiło wskutek zdarzeń losowych (art. 5a ust. 7).

Dla porządku Sąd Okręgowy przytoczył jeszcze brzmienie art. 7 ust. 1 pkt 1 ustawy (w niezmienionym brzmieniu od 2004 roku) zgodnie, z którym ubezpieczeniu wypadkowemu, chorobowemu i macierzyńskiemu podlega z mocy ustawy rolnik, którego gospodarstwo obejmuje obszar użytków rolnych powyżej 1 ha przeliczeniowego lub dział specjalny, jeżeli ten rolnik nie podlega innemu ubezpieczeniu społecznemu
lub nie ma ustalonego prawa do emerytury lub renty albo nie ma ustalonego prawa
do świadczeń z ubezpieczeń społecznych.

Jak stanowi natomiast art. 16 ust. 1 pkt 1 i 3 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników (także bez zmian istotnych dla niniejszego sporu od 2004 roku) ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu podlega z mocy ustawy rolnik, którego gospodarstwo obejmuje obszar użytków rolnych powyżej 1 ha przeliczeniowego lub dział specjalny (ust. 1 pkt 1), przy czym przepisów ust. 1 nie stosuje się do osoby, która podlega innemu ubezpieczeniu społecznemu lub ma ustalone prawo do emerytury lub renty,
lub ma ustalone prawo do świadczeń z ubezpieczeń społecznych.

Mając na uwadze powyższe, Sąd Okręgowy wskazał, że w niniejszym sporze racja leży po stronie organu rentowego.

Sąd I instancji wyjaśnił, że bezspornie ubezpieczony podlegał ubezpieczeniom społecznym rolników od grudnia 1997 roku. Nadto nie budziło wątpliwości Sądu I instancji, że ubezpieczony w okresie od 12 kwietnia 2007 roku do 18 grudnia 2007 roku prowadził pozarolniczą działalność gospodarczą, zgłosił się z tego tytułu
do powszechnych ubezpieczeń społecznych w ZUS i nie poinformował o powyższym fakcie Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego.

W okresie tym spełniał co prawda warunek nieprzerwanego podlegania ubezpieczeniom społecznym rolników z mocy ustawy przez okres co najmniej kolejnych 3 lat przed rozpoczęciem działalności, jednak nie spełnił obowiązku wynikającego
z cytowanego wyżej art. 5a ust. 1 pkt 1 ustawy, tj. nie złożył w Kasie oświadczenia
o kontynuowaniu tego ubezpieczenia w terminie 14 dni od dnia rozpoczęcia wykonywania pozarolniczej działalności gospodarczej (oświadczenie takie złożył dopiero przy ponownej działalności rozpoczętej w 2008 roku). Ponadto, Sąd I instancji zauważył, że na gruncie zgromadzonego materiału dowodowego także nie budzi wątpliwości,
iż w całym tym okresie, tj. od 12 kwietnia 2007 roku do 18 grudnia 2007 roku ubezpieczony podlegał ubezpieczeniom społecznym z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej. Zgodnie z cytowanym wyżej art. 7 i 16 ustawy oznacza to, że nie mógł jednocześnie podlegać ubezpieczeniom społecznym rolników, ponieważ posiadał inny tytuł ubezpieczenia. Z tych też przyczyn słusznie organ rentowy wyłączył ubezpieczonego z ubezpieczenia społecznego rolników już od 12 kwietnia 2007 roku (bowiem już od tego dnia ubezpieczony posiadał inny tytułu ubezpieczenia i pozostawał zgłoszony do takiego ubezpieczenia), nie zaś od końca kwartału zgodnie z art. 5a ust. 5 ustawy.

Jednocześnie Sąd Okręgowy podkreślił także, że rolnik, który nie zawiadomi organu rentowego o podjęciu działalności gospodarczej i nie złoży oświadczenia przewidzianego w art. 5a ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników w ustawowym terminie, przestaje podlegać ubezpieczeniu społecznemu rolników ex lege.

Sąd I instancji wskazał zatem, iż przy nie budzącym wątpliwości Sądu ustaleniu, że w okresie od 12 kwietnia 2007 roku do 18 grudnia 2007 roku E. T. podlegał ubezpieczeniom społecznym z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej
w ZUS, należało przyjąć, że pełne nieprzerwane podleganie ubezpieczeniom społecznym rolników z mocy ustawy rozpoczęło się dla ubezpieczonego ponownie od 19 grudnia 2007 roku. W tej sytuacji, rozpoczynając działalność gospodarczą w dniu 1 kwietnia 2008 roku, nie spełniał on przesłanek nieprzerwanego podlegania tym ubezpieczeniom przez okres 3 lat, wymagany w art. 5a ustawy. Dlatego też, niezależnie od złożenia
w 2008 roku stosownego oświadczenia w organie rentowym nie mógł skorzystać
z wyjątku przewidzianego w tym przepisie. Na powyższe ustalenie nie ma wpływu fakt wydania przez organ rentowy decyzji z dnia 24 kwietnia 2008 roku stwierdzającej,
że E. T. spełnia warunki do podlegania ubezpieczeniom społecznym rolników po podjęciu działalności gospodarczej. Sąd Okręgowy wyjaśnił bowiem,
że decyzja ta, ma charakter jedynie deklaratoryjny, nie zaś konstytutywny. Decyzja deklarująca ten fakt nie może więc wywoływać skutku na przyszłość (ex nunc) z tego oczywistego powodu, że sama żadnych skutków nie wywołuje. Ponadto, Sąd Okręgowy zwrócił uwagę, że przedmiotowa decyzja została wydana w sytuacji kiedy ubezpieczony nie poinformował, mimo ciążącego na nim obowiązku, o działalności gospodarczej prowadzonej w 2007 roku i podleganiu z tego tytułu ubezpieczeniom społecznym
w ZUS.

De facto Sąd Okręgowy wskazał, że oznacza to, iż ubezpieczony nie spełniał warunków do objęcia ubezpieczeniem społecznym rolników przy jednoczesnym prowadzeniu działalności gospodarczej wynikających z art. 5a ustawy w obu wymienionych w zaskarżonej decyzji okresach.

Jedynie na marginesie zdaniem Sądu I instancji należało wskazać, że także objęcie E. T. ubezpieczeniem społecznym rolników w 2007 roku
nie mogłoby spowodować tego samego, po ponownym rozpoczęciu działalności gospodarczej w roku 2008. Omawiany przepis wymaga bowiem podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników w pełnym zakresie i z mocy ustawy nieprzerwanie przez co najmniej 3 lata. Gdyby ubezpieczony w roku 2007 kontynuował ubezpieczenie społeczne rolników, nie byłoby to podleganie temu ubezpieczeniu z mocy ustawy
i w pełnym zakresie. Z mocy ustawy rolnik podlega ubezpieczeniom społecznym
w KRUS na podstawie art. 7 i 16 ustawy. Podjęcie pozarolniczej działalności gospodarczej zostało przewidziane jako odrębny tytuł ubezpieczenia społecznego w art. 6 ust. 1 pkt 5 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych
(t.j. Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.). Wspomniany tytuł ubezpieczenia rodzi obowiązek jego powstania, a przymus ten dotyczy także osób, które podlegają ubezpieczeniu społecznemu rolników z mocy ustawy. Z tych więc przyczyn, Sąd Okręgowy wskazał, że ubezpieczenie emerytalne i rentowe wynikające z faktu przedmiotowej działalności korzysta z pierwszeństwa przed ubezpieczeniem społecznym rolników, co powoduje iż w okresach jego istnienia nie jest możliwe ustalenie obowiązywania ubezpieczenia społecznego rolników. Jednak Sąd I instancji zauważył,
że uregulowanie to nie ma charakteru absolutnego i ustawodawca przewidział wyjątek
w zasadzie pierwszeństwa przed ubezpieczeniem rolniczym innych ubezpieczeń społecznych i umożliwia poprzez brzmienie art. 5a ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r.
o ubezpieczeniu społecznym rolników (t.j. Dz.U z 2008 r. Nr 50, poz. 291 ze zm.) podleganie nadal ubezpieczeniu społecznemu rolników przez osoby, które rozpoczną prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej pod warunkiem legitymowania się przez rolnika przed powstaniem tytułu do wspomnianego ubezpieczenia co najmniej trzyletnim nieprzerwanym okresem podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników
w pełnym zakresie z mocy ustawy. Nie jest to jednak już podleganie ubezpieczeniom społecznym rolników w pełnym zakresie z mocy ustawy na podstawie art. 7 i 16 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, ale podleganie temu ubezpieczeniu w ramach regulacji szczególnej, stanowiącej wyjątek uregulowany w art. 5a tejże ustawy.
Oznacza to, że okres nieprzerwanego podlegania ubezpieczeniom społecznym rolników w przypadku działalności podjętej w 2008 roku i tak należałoby liczyć jedynie od 19 grudnia 2007 roku. O takiej interpretacji świadczy chociażby treść art. 5a ust. 2 ustawy, zgodnie, z którym za rozpoczęcie prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej uznaje się także wznowienie wykonywania pozarolniczej działalności gospodarczej, której prowadzenie okresowo zawieszono (pkt 1) oraz zmianę rodzaju lub przedmiotu wykonywanej działalności według Polskiej Klasyfikacji Działalności (pkt 2).

Skoro zawieszenie przerywa ciągłość prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej dla potrzeb ubezpieczenia społecznego rolników i po jej wznowieniu termin 3 lat należy liczyć od początku, tj. tak jakby od momentu wznowienia rozpoczęto dopiero prowadzenie działalności gospodarczej, tym bardziej powinno mieć to miejsce
w przypadku zakończenia jednej działalności i, po przerwie, rozpoczęcia drugiej –
jak w przypadku odwołującego.

Niespełnienie przez ubezpieczonego przesłanki podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników z mocy ustawy w pełnym zakresie nieprzerwanie przez
co najmniej 3 lata przed rozpoczęciem pozarolniczej działalności gospodarczej w myśl art. 5a ust. 1 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników skutkuje brakiem możliwości kontynuacji ubezpieczenia rolniczego. W takiej sytuacji ubezpieczonemu nie przysługuje prawo wyboru pomiędzy ubezpieczeniem społecznym rolników a ubezpieczeniem w ZUS.

Kończąc Sąd I instancji podkreślił, że wyjątkowa sytuacja, w której osoby prowadzące działalność gospodarczą mogą podlegać ubezpieczeniu społecznemu rolników, została uregulowana w ramach art. 5a ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r.
o ubezpieczeniu społecznym rolników. W związku z tym, iż zasadą jest wyłączenie
z obowiązku rolniczego ubezpieczenia społecznego osób spełniających warunki do objęcia innym ubezpieczeniem społecznym (art. 7 ust. 1 i art. 16 ust. 3 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników), art. 5a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników winien być interpretowany w sposób ścisły i stosowany jedynie
w przypadku spełnienia wszystkich wskazanych w nich warunków. Przepis nie zawiera bezwzględnego obowiązku podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników rolnika
lub domownika, który podejmuje prowadzenie działalności gospodarczej,
lecz pozostawia do wyboru rolnika system ubezpieczenia. Tym samym art. 5a ustawy
nie statuuje zasady prymatu podlegania rolniczemu ubezpieczeniu społecznemu
w przypadku zbiegu tego ubezpieczenia z innym tytułem ubezpieczenia społecznego, jeżeli rolnik lub domownik nie podlegał wcześniej nieprzerwanie rolniczemu ubezpieczeniu społecznemu w pełnym zakresie.

Jednocześnie Sąd Okręgowy zauważył, że poczucie krzywdy, którym przesycone jest stanowisko ubezpieczonego w procesie, na gruncie prawa ubezpieczeń społecznych ma ograniczone znaczenie. Normy tego prawa mają charakter bezwzględnie obowiązujący. Abstrahują od indywidualnych i koniunkturalnych interesów ubezpieczonych. Przepisy dotyczące ubezpieczeń społecznych powinny być wykładane ściśle, co oznacza prymat dyrektyw wykładni językowej względem pozostałych metod wykładni (wyrok SN z dnia 4 grudnia 2007 r., I UK 160/07, OSNP 2009, nr 1-2, poz. 21
i podane tam orzecznictwo). Oznacza to, że systemowa i funkcjonalna interpretacja przepisów nie jest wskazana. Prawo ubezpieczeń społecznych jako odrębna gałąź prawa nie odwołuje się również do zasad współżycia społecznego. Dlatego niemożliwe
jest wartościowanie sytuacji prawnej ubezpieczonego w odniesieniu do czynnika słuszności.

Pozostając w tym nurcie rozważań Sąd Okręgowy zaznaczył, że podleganie ubezpieczeniu społecznemu ma charakter przymusowy i powszechny. Spełnienie warunków opisanych w normie prawnej prowadzi do objęcia ubezpieczeniem.

Dla mechanizmu tego nie są miarodajne okoliczności z zakresu zjawisk psychicznych, takich jak wola, wiedza, zamiar, czy wina. Dlatego Sąd Okręgowy wyjaśnił, że przeświadczenie wnioskodawcy, iż spełnia warunek „ciągłości trzech lat przed rozpoczęciem prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej” nie ma znaczenia przy zastosowaniu powołanych wyżej przepisów ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników oraz ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. W rezultacie zdaniem Sądu I instancji za prawidłowe należało uznać, że w okresach wskazanych
w zaskarżonej decyzji wnioskodawca nie podlegał rolniczemu ubezpieczeniu społecznemu. Zależności występujące między powszechnym i rolniczym ubezpieczeniem społecznym są klarowne. Ponadto w ocenie Sądu Okręgowego należało uwzględnić,
że rolniczy model ubezpieczenia ma charakter subsydiarny. Świadczy o tym art. 7 ust. 1
i art. 16 ust. 3 ustawy 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników. Przepisy te przewidują, że rolnicze ubezpieczenie emerytalno - rentowe, wypadkowe, chorobowe i macierzyńskie nie ma zastosowania, gdy rolnik lub domownik podlega innemu ubezpieczeniu społecznemu. Jedyny wyjątek od tej reguły przewidziano
w przepisie art. 5a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników. Z uwagi na to,
że ma on charakter normy szczegółowej nie może być rozszerzająco interpretowany. Przepis ten konsekwentnie przyjmuje, że wybór rolniczego ubezpieczenia społecznego uzależniony jest od uprzedniego stażu w ubezpieczeniu społecznym rolników. Spełnienie tej przesłanki zakłada istnienie sekwencyjności zdarzeń. Najpierw muszą zaistnieć podstawy do objęcia ubezpieczeniem społecznym rolników, a dopiero następczo
ma nastąpić rozpoczęcie prowadzenia działalności pozarolniczej (wyrok SN z dnia 18 października 2005 r., II UK 41/05, OSNP 2006, nr 15-16, poz. 250). Pomiędzy tymi granicznymi zdarzeniami rolnik powinien podlegać nieprzerwanie ubezpieczeniu
przez okres przynajmniej 3 lat. Dodatkowo nie można pominąć, że ubezpieczenie rolnicze nie może zostać przerwane. Niezachowanie tego warunku oznacza, że rolnik obowiązany jest ponownie uzbierać trzyletni okres warunkujący wybór rodzaju ubezpieczenia. Gramatyczna wykładnia przepisu art. 5a ust. 1 ustawy upoważnia
do postawienia tezy, że trzyletni staż ubezpieczenia rolniczego powinien przypadać bezpośrednio przed dniem rozpoczęcia (wznowienia pozarolniczej działalności gospodarczej - wyrok SN z dnia 28 maja 2008 r., II UK 304/07, Lex nr 818834, wyrok SN z dnia 3 grudnia 1998 r., II UKN 343/98, OSNAPiUS 1999, Nr 2, poz. 74, wyrok SA w Białymstoku z dnia 6 lutego 2001 r., III AUa 935/00, OSA 2001, Nr 9, poz. 33). Restrykcyjny wymiar regulacji zawartej w art. 5a ustawy przejawia się w tym,
że wystąpienie innego tytułu ubezpieczenia nie oznacza wyłącznie ustania ubezpieczenia rolniczego. Na gruncie tego przepisu dochodzi w tym przypadku do przewartościowania przesłanki posiadania co najmniej 3 letniego nieprzerwanego okresu ubezpieczenia. Rolnik, aby skorzystać z dobrodziejstwa art. 5a ust. 1 ustawy, będzie zobowiązany ponownie uzbierać trzyletni staż ubezpieczeniowy (wyrok SN z dnia 16 października 2008 r., III UK 47/08, OSNP 2010, nr 5-6, poz. 80,). Sytuacja taka zachodzi
w przedmiotowej sprawie, co prawidłowo ustalił organ rentowy w zaskarżonej decyzji.

Z powyższym rozstrzygnięciem nie zgodził się ubezpieczony, który za pośrednictwem profesjonalnego pełnomocnika zaskarżając je w całości, zarzucił:

naruszenie przepisów postępowania, mogące mieć wpływ na treść wydanego wyroku, a mianowicie art. 233 § 1 k.p.c., poprzez dokonanie dowolnej,
a nie swobodnej oceny dowodów, w tym przede wszystkim zaświadczenia KRUS z dnia 22 grudnia 2015 r. (k. 54-60 akt KRUS) - a w konsekwencji sprzeczność istotnych ustaleń Sądu ze zgromadzonym w sprawie materiałem dowodowym, poprzez błędne ustalenie, że ubezpieczony nie złożył oświadczenia
o kontynuowaniu ubezpieczenia, o którym mowa w art. 5a ust. 1 pkt 1 ustawy
z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników, podczas gdy ubezpieczony oświadczenie to złożył przez działania konkludentne, a nadto, niezależnie od powyższego, to jest nawet w błędnie ustalonym stanie faktycznym;

naruszenie prawa materialnego, a mianowicie art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. oraz art. 1 Protokołu Nr 1 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z dnia 4 listopada 1950 r., poprzez obrazę wynikającej z tychże przepisów zasady proporcjonalności, wyrażającą się w wykluczeniu ubezpieczonego z rolniczego ubezpieczenia społecznego od dnia 1 lipca 2007 r. do 18 grudnia 2007 r. i od dnia
1 kwietnia 2008 r., pomimo to, że przed rozpoczęciem działalności gospodarczej w kwietniu 2007 r. E. T. podlegał temu ubezpieczeniu nieprzerwanie od 1997 r., a po wydaniu przez KRUS decyzji o podleganiu ubezpieczeniu społecznemu rolników z dnia 11 lutego 1998 r. o znaku (...)
nie został wyraźnie pouczony o obowiązku określonym w art. 5a ust. 1 pkt 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, a nadto po rozpoczęciu działalności gospodarczej w kwietniu 2007 r. stale bieżąco opłacał w pełnej wysokości składki na ubezpieczenie społeczne rolników i prowadził faktycznie gospodarstwo rolne, uzyskując jedynie symboliczne dochody z prowadzonej działalności, natomiast wykluczenie go z ubezpieczenia społecznego rolników po upływie kilkunastu lat pozbawia go nie tylko tytułu ubezpieczenia w znacznym okresie (od 1 lipca
2007 r. do 18 grudnia 2007 r., to jest ponad 5 miesięcy, oraz od 1 kwietnia 2008 r. do 1 czerwca 2013 r., to jest 62 miesiące, co łącznie wynosi ponad 67 miesięcy,
a zatem ponad 5 lat i 7 miesięcy), ale nadto powoduje także utratę uiszczonych
w tym okresie składek - ze względu na upływ okresu przedawnienia-oraz naraża na obowiązek zapłaty składek z tytułu podlegania ubezpieczeniu w ZUS
wraz z odsetkami liczonymi za okres niemal 10 lat, co łącznie prowadzi
do wniosku, że uchybienie obowiązkowi złożenia oświadczenia z art. 5a ust. 1 pkt ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, o którym ubezpieczony nie został pouczony, będzie prowadziło w jego przypadku do nieproporcjonalnych
w stosunku do stopnia tego niezawinionego uchybienia uciążliwości w postaci
nie tylko ustania ubezpieczenia rolniczego, ale także wskazanych wyżej dodatkowych negatywnych konsekwencji;

naruszenie prawa materialnego, a mianowicie art. 5a ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, poprzez jego błędną wykładnię, wyrażającą się w uznaniu, że rolnik, który podlegając ubezpieczeniu społecznemu
rolników w pełnym zakresie z mocy ustawy nieprzerwanie przez co najmniej 3 lata, rozpocznie prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej lub rozpocznie współpracę przy prowadzeniu tej działalności, i spełnia jednocześnie warunki określone w art. 5a ust 1 pkt 1-5 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, podlega nadal temu ubezpieczeniu w okresie prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej lub współpracy przy prowadzeniu tej działalności, ale nie z mocy ustawy i nie w pełnym zakresie, podczas gdy prawo do podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników jest prawem podmiotowym rolnika i nie jest tak, że prawodawstwo przyznaje pierwszeństwo ubezpieczeniu wynikającemu z prowadzenia działalności gospodarczej, natomiast dokonanie przez rolnika prowadzącego taką działalność wyboru ubezpieczenia społecznego rolników poprzez złożenie oświadczenia, o którym mowa w art. 5a ust. 1 pkt 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników pozbawia tego rolnika statusu podlegania wybranemu tym sposobem ubezpieczeniu z mocy ustawy i w pełnym zakresie.

Podnosząc powyższe zarzuty apelujący wniósł o:

• zmianę zaskarżonego wyroku i orzeczenie odmiennie co do istotny sprawy poprzez zmianę decyzji,

• ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy
  do ponownego rozpoznania,

• zasądzenie od organu na rzecz ubezpieczonego zwrotu kosztów procesu przed Sądami I i II instancji, w tym kosztów zastępstwa adwokackiego, według norm przepisanych wraz z odsetkami na podstawie art. 98 § 1 ² k.p.c.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja ubezpieczonego okazała się nieuzasadniona.

Sąd Apelacyjny dokonując analizy przedstawionych przez apelującego zarzutów, doszedł do przekonania, iż nie zasługują one na uwzględnienie. W ocenie Sądu Apelacyjnego rozstrzygnięcie Sądu I instancji jest prawidłowe. Sąd Okręgowy właściwie przeprowadził postępowanie dowodowe, w żaden sposób nie uchybiając przepisom prawa procesowego oraz dokonał trafnej oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego, w konsekwencji prawidłowo ustalając stan faktyczny sprawy. Dlatego też Sąd Apelacyjny podziela w całości ustalenia faktyczne, a także rozważania prawne zawarte w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku i przyjmuje je za własne, co czyni zbytecznym ich ponowne szczegółowe przytaczanie (por. wyrok Sądu Najwyższego
z dnia 5 listopada 1998 r., I PKN 339/98, OSNAP 1999/24/776 oraz z dnia 22 lutego 2010 r., I UK 233/09, LEX nr 585720 i z dnia 24 września 2009 r., II PK 58/09, LEX nr 558303, czy postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23 marca 2012 r., II PK 278/11, LEX nr 12144574).

Treść wywiedzionej w imieniu ubezpieczonego apelacji sprowadzała się
w zasadzie jedynie do niczym niepopartej polemiki z prawidłowo przeprowadzonymi ustaleniami oraz oceną Sądu Okręgowego. Ubezpieczony starał się wykazać, że organ rentowy w sposób wadliwy stwierdził ustanie ubezpieczenia społecznego rolników E. T. od 1 lipca 2007 roku do 18 grudnia 2007 roku oraz od 1 kwietnia 2008 roku. Sąd Odwoławczy nie podziela jednak przedstawionego przez apelującego w powyższym zakresie stanowiska.

Wyjaśnienia w tym miejscu przede wszystkim wymaga, że stosownie do treści
art. 5a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników rolnik, który podlegając ubezpieczeniu w pełnym zakresie z mocy ustawy nieprzerwanie przez co najmniej 3 lata, rozpocznie prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej, jeżeli spełnia jednocześnie warunki wymienione w tym przepisie, w tym m.in. złoży w Kasie oświadczenia o kontynuowaniu tego ubezpieczenia w terminie 14 dni od dnia rozpoczęcia wykonywania pozarolniczej działalności gospodarczej - nadal podlega temu ubezpieczeniu w okresie prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej.
Wobec czego, ubezpieczony, nie czekając na wezwanie organu rentowego, winien był we wskazanym powyżej terminie powiadomić Kasę o okoliczności rozpoczęcia z dniem 12 kwietnia 2007 r. prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej. E. T. powyższego jednak nie uczynił, zaś organ rentowy wiedzę na ten temat powziął dopiero w wyniku wniosku ZUS z dnia 18 kwietnia 2021 r. o udostępnienie jego danych, w konsekwencji czego wszczęto postępowanie wyjaśniające. W powyższym wniosku ZUS wskazał, że ubezpieczony od dnia 12 kwietnia 2007 r. do 18 grudnia 2007 r. był zgłoszony do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą. Organ rentowy prawidłowo zatem odmówił ubezpieczonemu przyznania świadczenia wskazując, że choć spełniał wówczas warunek nieprzerwalnego podlegania ubezpieczeniom społecznym rolników (od dnia 23 grudnia 1997 roku), to jednak nie spełnił warunku, o którym mowa w art. 5a ust. 1 pkt 1 poprzez niezłożenie stosownego oświadczenia w ustawowym terminie. Jednocześnie brak jest jakichkolwiek racjonalnych podstaw do przyjęcia stanowiska ubezpieczonego, iż nie został on poinformowany o konieczności złożenia stosownego oświadczenia
w KRUS. Ubezpieczony ponadto wskazywał, że po zarejestrowaniu pozarolniczej działalności gospodarczej nadal prowadził on gospodarstwo rolne i w tym czasie
nie przekraczał dochodu z pozarolniczej działalności gospodarczej. Argumentacja apelującego nie mogła mieć jednak wpływu na rozstrzygnięcie sprawy. Obowiązek organu rentowego, co do pouczenia strony nie jest bezwzględnym wymogiem działania organu, brak bowiem uzasadnionych podstaw dla biernego oczekiwania, że w każdej sytuacji nieznajomości obowiązującego prawa ryzyko ujemnych konsekwencji przejmie organ rentowy, który nie poinformował strony o właściwych dla niej przepisach.
Organ rentowy nie ma bowiem możliwości przewidzenia wszystkich możliwych działań prawnych ubezpieczonych.

Jednocześnie nie bez znaczenia pozostawała okoliczność, że w całym tym okresie ubezpieczony podlegał obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym w powszechnym systemie ubezpieczeń społecznych z uwagi na prowadzoną przez niego pozarolniczą działalność gospodarczą, a co za tym idzie w myśl art. 7 oraz art. 16 cytowanej ustawy nie mógł jednocześnie podlegać ubezpieczeniom społecznym rolników z uwagi na fakt posiadania przez niego innego tytułu ubezpieczenia. Zgodnie bowiem z treścią przywołanych przepisów nie można jednocześnie podlegać ubezpieczeniom społecznym rolników w przypadku posiadania innego tytułu ubezpieczenia. W myśl bowiem art. 7 ust. 1 pkt 1 przywołanej ustawy, ubezpieczeniu wypadkowemu, chorobowemu
i macierzyńskiemu podlega z mocy ustawy rolnik, którego gospodarstwo obejmuje obszar użytków rolnych powyżej 1 ha przeliczeniowego lub dział specjalny, jeżeli
ten rolnik nie podlega innemu ubezpieczeniu społecznemu (lub nie ma ustalonego prawa do emerytury lub renty albo nie ma ustalonego prawa do świadczeń z ubezpieczeń społecznych). Natomiast zgodnie z dyspozycją art. 16 ust. 1 pkt 1 i 3 ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu podlega z mocy ustawy rolnik, którego gospodarstwo obejmuje obszar użytków rolnych powyżej 1 ha przeliczeniowego lub dział specjalny (ust. 1 pkt 1), przy czym przepisów ust. 1 nie stosuje się do osoby, która podlega innemu ubezpieczeniu społecznemu (lub ma ustalone prawo do emerytury lub renty,
lub ma ustalone prawo do świadczeń z ubezpieczeń społecznych). Treść powyższych przepisów jest jasna i nie powinna budzić jakichkolwiek wątpliwości interpretacyjnych. Stąd też należy jednoznacznie stwierdzić, iż organ rentowy słusznie stwierdził,
że E. T. winien zostać wyłączony w powyższym okresie z ubezpieczeń społecznych rolników, albowiem posiadał on inny tytuł ubezpieczenia.

Mając powyższe na uwadze wypadało zauważyć, że pełne oraz nieprzerwane podleganie ubezpieczeniom społecznym rolników w stosunku do ubezpieczonego rozpoczęło się ponownie od dnia 19 grudnia 2007 r. (dzień następujący po dniu zakończenia prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej - 18 grudnia 2007 r.). Zatem, E. T. rozpoczynając z dniem 1 kwietnia 2008 r. prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej nie spełniał przesłanki nieprzerwanego podlegania przez okres minimum 3 lat ubezpieczeniom społecznym rolników.
Tym samym nie spełniał przesłanki, o której mowa w art. 5a cytowanej ustawy.

Sąd Apelacyjny wyjaśnia, że każda osoba funkcjonująca w szczególnym systemie ubezpieczenia społecznego, jakim jest ubezpieczenie rolników jest z definicji rolnikiem, zatem podejmując dodatkową działalność pozarolniczą musi liczyć się ze zmianą statusu ubezpieczeniowego i to przede wszystkim na niej spoczywa obowiązek dochowania wymaganej staranności co do podejmowanych działań, by były zgodne z prawem
oraz wolą strony.

Odnosząc się zatem do zarzutów podnoszonych przez autora apelacji, zaznaczenia wymaga, że chybione jest również odwoływanie się do zasad prawa konstytucyjnego,
a mianowicie do zasady proporcjonalności. Przepisy prawa ubezpieczeń społecznych mają bowiem charakter przepisów prawa publicznego, zatem przeświadczenie ubezpieczonego o niesprawiedliwości zaskarżonego wyroku nie może stanowić podstawy do złagodzenia rygorów obowiązujących norm prawnych.

Wyczerpując argumentację, Sąd Odwoławczy wskazuje jednocześnie, że samo uiszczenie składek na dane ubezpieczenie nie jest równoznaczne z podleganiem takiemu ubezpieczeniu. Skoro ubezpieczony w spornych okresach prowadził pozarolniczą działalność gospodarczą i posiadał z tego tytułu ubezpieczenie, to nie może oczekiwać, że za ten sam okres objęty zostanie ubezpieczeniami rolniczymi. Skoro zatem E. T. w powyższych okresach posiadał inny tytuł ubezpieczenia, które to ubezpieczenia posiadają pierwszeństwo przed ubezpieczeniem społecznym rolników, to brak było podstaw do uznania, że mógłby on zostać jednocześnie objęty w tym czasie ubezpieczeniem społecznym rolników. Zgodnie z art. 7 ust. 1 i 16 ust. 3 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, z mocy ustawy ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu, wypadkowemu, chorobowemu i macierzyńskiemu podlega rolnik lub domownik jeżeli nie podlega innemu ubezpieczeniu społecznemu lub nie ma ustalonego prawa do emerytury lub renty albo nie ma ustalonego prawa do świadczeń
z ubezpieczeń społecznych. Skoro w spornym okresie ubezpieczony posiadał tytuł do innego ubezpieczenia, tj. z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej, to z mocy ustawy takim ubezpieczeniem został objęta. Od powyższej reguły ustawodawca przewidział jedyny wyjątek, który uregulowano w przepisie art. 5a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników. Jednakże brak jest jakichkolwiek podstaw
do tego, aby stosować w stosunku do niego rozszerzającą interpretację, tym samym stanowisko apelującego, że ubezpieczony złożył wymagane oświadczenie
poprzez „działania konkludentne” nie zasługuje na jakąkolwiek aprobatę.

Mając na względzie przedstawione rozważania, Sąd Apelacyjny na podstawie
art. 385 k.p.c. oddalił apelację, jako bezzasadną.