III AUa 328/23 - wyrok z uzasadnieniem Sąd Apelacyjny w Szczecinie z 2024-08-29

sygn. akt III AUa 328/23

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 29 sierpnia 2024 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w osobie Przewodniczącej – sędziego Urszuli Iwanowskiej, po rozpoznaniu w dniu 29 sierpnia 2024 r., w S., na posiedzeniu niejawnym,

sprawy z odwołania R. R.

przeciwko Prezesowi Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego

o emeryturę rolniczą

na skutek apelacji ubezpieczonego od wyroku Sądu Okręgowego w Gorzowie Wielkopolskim VI Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 25 maja 2023 r., sygn. akt VI U 75/23,

oddala apelację.

sędzia Urszula Iwanowska

sygn. akt III AUa 328/23

UZASADNIENIE

Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego decyzją z dnia 5 stycznia 2023 r. odmówi R. R. prawa do emerytury rolniczej.

W odwołaniu od powyższej decyzji R. R. wnosząc o jej zmianę wskazał, że spełnił warunek podlegania ubezpieczeniu rolniczemu przez 25 lat, ponieważ pracował w gospodarstwie rolnym rodziców od 13 marca 1972 r. do 31 lipca 1975 r. Ponadto ubezpieczony zarzucił, że organ rentowy nie zaliczył mu okresu od 1 maja 1995 r. do 10 lipca 2002 r. kiedy prowadził działalność pozarolniczą (z przerwą od 5 listopada 1997 r. do 31 grudnia 1998 r.), a jego matka nie zgłosiła go do ubezpieczenia KRUS.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o umorzenie postępowania w zakresie uznanego okresu pracy w gospodarstwie rolnym rodziców od 2 października 1972 r. do 31 lipca 1975 r., a w pozostałym zakresie o jego oddalenie podnosząc, że uznał ubezpieczonemu okres od 2 października 1972 r. do 31 lipca 1975 r., ale ubezpieczony nadal nie spełnia przesłanki do przyznania emerytury rolniczej. Organ rentowy wskazał, że okres od 13 marca 1972 r. do 1 października 1972 r. nie mógł być zaliczony jako okres pracy w gospodarstwie rolnym matki albowiem posiadała ona gospodarstwo rolne w Ł. od 2 października 1972 r. Zaś okresy od 1 września 1985 r. do 29 listopada 1985 r. oraz od 1 maja 1992 r. do 10 lipca 2002 r. nie mogły być zaliczone, ponieważ w tych okresach ubezpieczony prowadził działalność gospodarczą i nie został zgłoszony do ubezpieczenia jako domownik.

Wyrokiem z dnia 25 maja 2023 r. Sąd Okręgowy w Gorzowie Wielkopolskim VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych umarzył postępowanie w części dotyczącej doliczenia do stażu okresu pracy w gospodarstwie rolnym rodziców od 2 października 1972 r. do 31 lipca 1975 r. (punkt I) i w pozostałym zakresie oddali odwołanie (punkt II).

Powyższe orzeczenie Sąd Okręgowy oparł o następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne:

R. R. urodził się w dniu (...) W dniu 13 grudnia 2022 r. złożył wniosek o emeryturę rolniczą. Ubezpieczony po ukończeniu 16 roku życia tj. od 13 marca 1972 r. do 31 lipca 1975 r., od 1 marca 1977 r. do 22 marca 1977 r., od 1 lipca 1977 r. do 30 września 1979 r. oraz w dniu 18 grudnia 1979 r. pracował w gospodarstwie rolnym matki najpierw w miejscowości D., a następnie w Ł.. Od 1 lipca 2002 r. do 13 grudnia 2022 r. prowadził gospodarstwo rolne.

R. R. w okresie od 1 sierpnia 1975 r. do 28 lutego 1977 r., od 23 marca 1977 r. do 30 czerwca 1977 r., od 1 października 1977 r. do 17 grudnia 1979 r. od 19 grudnia 1979 r. do 31 sierpnia 1985 r. oraz od 30 listopada 1985 r. do 30 kwietnia 1994 r. pozostawał w stosunku pracy, a zatem nie mógł być uznany za domownika.

W okresie od 1 maja 1994 r. do 10 lipca 2002 r. prowadził działalność gospodarczą i nie opłacał składek na ubezpieczenie rolnicze.

Ubezpieczony nie złożył wniosku o emeryturę pracowniczą.

Organ rentowy uwzględnił w stażu ubezpieczeniowym 23 lata, 7 miesięcy i 5 dni. Doliczenie okresu od 13 marca 1972 r. do 1 października 1972 r. zwiększało ten okres do 24 lat, 1 miesiąca i 22 dni.

Po ustaleniu powyższego stanu faktycznego oraz na podstawie przepisów prawa niżej powołanych Sąd Okręgowy uznał, że odwołanie ostatecznie nie zasługiwało na uwzględnienie.

Sąd pierwszej instancji wskazał, że w myśl przepisu art. 19 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników: emerytura rolnicza przysługuje ubezpieczonemu, który spełnia łącznie następujące warunki:

1)  osiągnął wiek emerytalny; wiek emerytalny kobiety wynosi 60 lat, a mężczyzny 65 lat;

2)  podlegał ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu przez okres co najmniej 25 lat, z uwzględnieniem art. 20.

Z kolei, art. 20 ustawy stanowi, że do okresów ubezpieczenia wymaganych zgodnie z art. 19 ust. 1 pkt 2 i ust. 2 pkt 2 zalicza się okresy:

1)  podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników indywidualnych i członków ich rodzin w latach 1983-1990;

2)  prowadzenia gospodarstwa rolnego lub pracy w gospodarstwie rolnym, po ukończeniu 16. roku życia, przed dniem 1 stycznia 1983 r.;

3)  od których zależy prawo do emerytury zgodnie z przepisami emerytalnymi.

Okresów, o których mowa w ust. 1, nie zalicza się do okresów ubezpieczenia, jeżeli zostały one zaliczone do okresów, od których zależy prawo do emerytury lub renty na podstawie odrębnych przepisów (ust. 2), przepisu ust. 1 pkt 3 nie stosuje się do osób urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r. (ust. 3).

Sąd Okręgowy zaznaczył, że spór dotyczył ustalenia czy R. R. spełniała przesłanki do uzyskania emerytury rolniczej. Ubezpieczony twierdził, że spełniła przesłankę z art. 19 ust. 2 ustawy albowiem wykazał co najmniej 25 lat podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników, a jego zdaniem status pracownika i osoby prowadzącej działalność gospodarczą nie koliduje z możliwością uznania, że w tych okresach był domownikiem i polegał ubezpieczeniu społecznemu rolników.

Natomiast organ rentowy utrzymywał, że skoro ubezpieczony był pracownikiem i prowadził działalność gospodarczą to nie mógł być uznany za domownika.

W ocenie Sądu Okręgowego racja leżała po stronie KRUS, albowiem okresy podlegania ubezpieczeniu pracowniczemu i okresy podlegania ubezpieczeniu jako osoba prowadząca działalność gospodarczą nie mogą być równocześnie okresami pracy w gospodarstwie rolnym matki, czy okresami podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników jako domownik. Korekta o okres od 13 marca 1972 r. do 1 października 1972 r., w którym ubezpieczony pracował w gospodarstwie rolnym matki, i Sąd uznał ten fakt, nie przekłada się na uzyskanie prawa do emerytury rolniczej.

Prawidłowa subsumpcja stanu faktycznego do przepisów art. 19 i 20 ustawy jednoznacznie wskazuje, że do stażu ubezpieczeniowego rolnika urodzonego po 31 grudnia 1948 r. zalicza się okresy pracy w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16 roku życia (do 1 stycznia 1983 r.), okresy podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników i ich rodzin (lata 1983-1990 ) i okresy podlegania ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu (od 1990 r.).

Z kolei, zgodnie z przepisem art. 16 ust. 1 i 3 ustawy:

1. Ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu podlega z mocy ustawy:

1)  rolnik, którego gospodarstwo obejmuje obszar użytków rolnych powyżej 1 ha przeliczeniowego lub dział specjalny;

2)  domownik rolnika, o którym mowa w pkt 1;

3. Przepisów ust. 1 oraz ust. 2 pkt 1, 2 i 4 nie stosuje się do osoby, która podlega innemu ubezpieczeniu społecznemu lub ma ustalone prawo do emerytury lub renty, lub ma ustalone prawo do świadczeń z ubezpieczeń społecznych.

Natomiast w myśl art. 6 ust. 2 ustawy ilekroć w ustawie jest mowa o domowniku to rozumie się za niego osobę bliską rolnikowi, która:

a)  ukończyła 16 lat,

b)  pozostaje z rolnikiem we wspólnym gospodarstwie domowym lub zamieszkuje na terenie jego gospodarstwa rolnego albo w bliskim sąsiedztwie,

c)  stale pracuje w tym gospodarstwie rolnym i nie jest związana z rolnikiem stosunkiem pracy.

Przenosząc te rozważania na grunt rozpoznawanej sprawy sąd pierwszej instancji uznał, że nie było możliwości przyjęcia okresów zatrudnienia wnioskodawcy, czy okresów kiedy podlegał on ubezpieczeniu społecznemu jako osoba prowadząca działalność gospodarczą, do okresów uprawniających go do emerytury rolniczej, albowiem z art. 16 ust. 3 wynika zasada wyłączenia z ubezpieczenia społecznego rolników w tych okresach. Dlatego nieuzasadnione były argumenty ubezpieczonego, że w okresach zatrudnienia skarżący polegał ubezpieczeniu społecznemu rolników.

Natomiast Sąd Okręgowy wyjaśnił, że wyjątek stanowi art. 5a ustawy, ale ze przebiegu okresów ubezpieczenia skarżącego wynika, że bezpośrednio po zakończeniu stosunku pracy (30 kwietnia 1994 r.) podjął on działalność gospodarczą (od 1 maja 1994 r.). Tymczasem abstrahując od braku wniosku skarżącego o pozostawienie go w systemie rolniczym, nie spełniał on warunku nieprzerwanego prowadzenia działalności rolniczej przez okres roku i następczego podjęcia działalności gospodarczej, tym bardziej, że art. 5a obowiązuje od 1 stycznia 1997 r.

Potwierdzeniem powyższego stanowiska jest postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 29 października 2020 r., II UK 236/19, gdzie wskazano: zasada równości z art. 32 ust. 1 Konstytucji RP nie stanowi podstawy do znoszenia zróżnicowania ubezpieczonych w systemie rolniczym i powszechnym, gdyż sytuacje tych ubezpieczonych nie są porównywalne. Wprowadzenie rozwiązania z art. 20 ust. 3 ustawy z 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników realizuje nie tylko odrębność ubezpieczenia społecznego rolników, ale jednocześnie porządkuje relacje między systemem powszechnym i rolniczym. Urodzonym po 31 grudnia 1948 r. nie zalicza się do okresów wymaganych do emerytury rolniczej okresów podlegania ubezpieczeniu społecznemu w systemie powszechnym.

Reasumując, Sąd Okręgowy stwierdził, że nie sposób uznać, iż ubezpieczony spełnił przesłanki do uzyskania emerytury rolniczej, ale to nie oznacza, że skarżący po kilkudziesięciu latach pracy zostanie bez środków do życia. Powinien bowiem wystąpić o emeryturę w systemie powszechnym, a wówczas staż pracowniczy i z tytułu działalności gospodarczej uzupełnią okresy ubezpieczenia rolniczego (art. 10 ustawy o emeryturach i rentach z FUS ).

Sąd pierwszej instancji dał wiarę dowodom z dokumentów, albowiem strony ich autentyczności nie kwestionowały. Dał wiarę zeznaniom wnioskodawcy, ale tylko w tym zakresie, w którym były one zgodne z dokumentami. W szczególności nie dał wiary skarżącemu, że w okresach zatrudnienia czy prowadzenia działalności gospodarczej był domownikiem i polegał ubezpieczeniu społecznemu rolników.

Mając na uwadze powyższe Sąd umorzył postępowanie na mocy art. 477 13 k.p.c. w zakresie opisanym w punkcie I sentencji wyroku, a w pozostałym zakresie mając na uwadze art. 477 14 § 1 k.p.c. odwołanie oddalił.

Z powyższym wyrokiem Sądu Okręgowego w Gorzowie Wielkopolskim w zakresie punktu II nie zgodził się R. R., który w złożonej apelacji zarzucił mu:

- błąd w ustaleniach faktycznych polegający na nie uznaniu ubezpieczonemu za pracę w gospodarstwie rolnym matki okresu od 13 marca 1972 r. do 1 października 1972 r., chociaż jego matka posiadała i prowadziła gospodarstwo rolne od 8 lipca 1947 r. do 21 maja 1975 r. w miejscowości D. (co zostało wykazane dokumentami), a zatem okres od 13 marca 1972 r. do 1 października 1972 r. powinien być zaliczony do stażu pracy jako praca po ukończeniu 16-go roku życia; a nadto matka ubezpieczonego od 10 listopada 1971 r. była już właścicielem gospodarstwa w Ł., które nabyła testamentem po zmarłej M. C. (1);

- błąd w ustaleniach faktycznych polegający na tym, że Sąd Okręgowy przyjął, iż matka ubezpieczonego M. H. nabyła gospodarstwo rolne w Ł. w dniu 2 października 1972 r., gdy tymczasem była ona właścicielem tego gospodarstwa już w chwili otwarcia spadku po poprzednim właścicielu gospodarstwa - (...), która zmarła w dniu 10 listopada 1971 r., a M. H. nabyła po niej gospodarstwo na podstawie testamentu, który M. C. (2) pozostawiła, co zostało stwierdzone mocą postanowienia Sądu Powiatowego w G. z dnia 30 października 1971 r.;

- błąd w ustaleniach faktycznych polegający na tym, że w okresie od 1 sierpnia 1975 r. do 28 lutego 1977 r. kiedy skarżący pozostawał w stosunku pracy (zatrudniony był w Przedsiębiorstwie (...).) nie został uznany przez Sąd za domownika, chociaż po pracy, kilka godzin dziennie pracował w gospodarstwie swojej matki;

- błąd w ustaleniach faktycznych mający wpływ na treść rozstrzygnięcia, polegający na ustaleniu, iż w okresie od 1 maja 1994 r. do 10 lipca 2022 r. skarżący prowadził działalność gospodarczą i nie opłacał w tym czasie składek na ubezpieczenie rolnicze, w sytuacji gdy ubezpieczony faktycznie działalność gospodarczą prowadził w okresie od 5 listopada 1997 r. do 7 maja 1999 r., co wynika z załączonych dokumentów, a w pozostałym okresie jako domownik pracował w gospodarstwie swojej matki;

- naruszenie przepisów prawa materialnego art. 16 ust. 3 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników poprzez jego błędne zastosowanie i w konsekwencji nie uznanie okresów zatrudnienia do okresów uprawniających do emerytury rolniczej, mimo że również wówczas ubezpieczony wykonywał pracę w gospodarstwie matki;

- nie wyjaśnienie przez Sąd orzekający jaki dokładnie okres Sąd uwzględnił w stażu ubezpieczeniowym, co powoduje iż nawet po wydaniu wyroku apelujący nie wie jaki dokładnie czas został mu przez Sąd zaliczony do okresu uprawniającego do emerytury rolniczej, a jaki nie;

- naruszenie przepisów prawa materialnego art. 19 ust. 2 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników poprzez błędne zastosowanie i nie doliczenie do okresu 25 lat podlegania ubezpieczeniu społecznego rolników czasu kiedy ubezpieczony nie był zatrudniony i nie prowadził działalności gospodarczej;

- naruszenie przepisów prawa materialnego art. 19 ust. 2 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników poprzez błędne zastosowanie i w konsekwencji uznanie, że odwołujący nie wykazał 25 lat podlegania ubezpieczeniu społecznego rolników.

Apelujący wniósł o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z załączonych dokumentów:

- postanowienia Sądu Powiatowego w G. W.. Wydział Cywilny z dnia 30 października 1971 r., w sprawie sygn. akt Ns 32/72 o stwierdzeniu nabycia spadku po zmarłej M. C. (2) celem wykazania, iż matka skarżącego M. H. była właścicielem gospodarstwa rolnego w Ł. już w dniu 10 listopada 1971 r. w chwili śmierci M. C. (2) na podstawie testamentu,

- decyzji Urzędu Gminy B. o wykreśleniu z ewidencji działalności gospodarczej z dniem 7 maja 1999 r. wpisu dokonanego w dniu 5 listopada 1997 r.,

- pisma ZUS z dnia 4 stycznia 2023 r. stwierdzające, że ubezpieczony zgłosił się do ubezpieczenia społecznego z tytułu pozarolniczej działalności od 5 listopada (...). do 31 grudnia 1998 r.

celem wykazania, iż nie są prawidłowe ustalenia Sądu jakby skarżący działalność gospodarczą prowadził od 1 maja 1994 r. do 10 lipca 2002 r.

Apelujący wyjaśnił, że wskazane wyżej dokumenty odnalazł dopiero po wydaniu wyroku przez sąd pierwszej instancji, dlatego nie złożył ich wcześniej do akt sprawy.

Zważywszy na powyższe apelujący wniósł o:

- zmianę wyroku w zaskarżonej części poprzez uwzględnienie odwołania i zmianę zaskarżonej decyzji KRUS,

ewentualnie o:

- uchylenie wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Gorzowie W..

W uzasadnieniu skarżący ponownie powtórzył przedstawione zarzuty podkreślając, że Sąd Okręgowy w sposób nieprawidłowy obliczył okres uprawniający go do emerytury rolniczej.

Sąd Apelacyjny rozważył, co następuje:

Apelacja ubezpieczonego okazała się nieuzasadniona.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, rozstrzygnięcie sądu pierwszej instancji jest prawidłowe. Sąd Okręgowy właściwie przeprowadził postępowanie dowodowe, nie uchybiając przepisom prawa procesowego oraz dokonał wszechstronnej oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego, w konsekwencji prawidłowo ustalając stan faktyczny sprawy. Dlatego sąd odwoławczy podzielił ustalenia faktyczne Sądu Okręgowego, przedstawione w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku rezygnując jednocześnie z ich ponownego szczegółowego przytaczania w tej części uzasadnienia (art. 387 § 2 1 pkt. 1 k.p.c.). Sąd Apelacyjny nie dostrzegł przy tym naruszenia przez sąd pierwszej instancji prawa materialnego, w związku z czym podziela także w całości rozważania tego sądu również w zakresie przyjętych przez niego podstaw prawnych orzeczenia (art. 387 § 2 1 pkt. 2 k.p.c.).

W odpowiedzi na apelację należy przypomnieć, że prawo do emerytury rolniczej powstaje wówczas gdy uprawniony spełni wszystkie przewidziane w ustawie z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (t.j. Dz. U. z 2022 r., poz. 933 ze zm.; w brzmieniu obowiązującym w dniu złożenia wniosku i wydana zaskarżonej decyzji). W myśl art. 19 ust. 1 tej ustawy, emerytura rolnicza przysługuje ubezpieczonemu, który spełnia łącznie następujące warunki:

1)  osiągnął wiek emerytalny; wiek emerytalny kobiety wynosi 60 lat, a mężczyzny 65 lat;

2)  podlegał ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu przez okres co najmniej 25 lat, z uwzględnieniem art. 20.

Zaś art. 20 ust. 1 tej ustawy stanowi, że do okresów ubezpieczenia wymaganych zgodnie z art. 19 ust. 1 pkt 2 i ust. 2 pkt 2 zalicza się okresy:

1) podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników indywidualnych i członków ich rodzin w latach 1983-1990;

2) prowadzenia gospodarstwa rolnego lub pracy w gospodarstwie rolnym, po ukończeniu 16. roku życia, przed dniem 1 stycznia 1983 r.;

3) od których zależy prawo do emerytury zgodnie z przepisami emerytalnymi.

Przy czym, okresów, o których mowa w ust. 1, nie zalicza się do okresów ubezpieczenia, jeżeli zostały one zaliczone do okresów, od których zależy prawo do emerytury lub renty na podstawie odrębnych przepisów (ust. 2). A nadto przepisu ust. 1 pkt 3 nie stosuje się do osób urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r. (ust. 3).

Ubezpieczony jako okresy pominięte przez rolniczy organ emerytalny oraz sąd pierwszej instancji wskazuje okresy:

- od 13 marca do 1 października 1972 r. tj. okres pracy w gospodarstwie rolnym matki po ukończeniu 16 roku życia,

- od 1 sierpnia 1975 r. do 28 lutego 1979 r. jako domownik w gospodarstwie rolnym matki,

- od 1 maja 1994 r. do 10 lipca 2022 r., jako domownik w gospodarstwie rolnym matki.

W pierwszej kolejności należy wyjaśnić, że w sprawie nie budzi fakt, iż rolniczy organ emerytalny uwzględnił ubezpieczonemu do okresów uprawniających do emerytury okresy od:

- od 2 października 1972 r. do 31 lipca 1975 r. - praca w gospodarstwie rolnym rodziców po ukończeniu 16 roku życia;

- od 1 do 22 marca 1977 r. - praca w gospodarstwie rolnym rodziców po ukończeniu 16 roku życia;

- od 1 lipca do 30 września 1977 r. - praca w gospodarstwie rolnym rodziców;

- 18 grudnia 1979 r. - praca w gospodarstwie rolnym rodziców;

- od 1 lipca 2002 r. do 13 grudnia 2022 r. - praca we własnym gospodarstwie rolnym,

co łącznie daje okres 23 lat, 7 miesięcy i 5 dni, zamiast wymaganych 25 lat.

Natomiast Sąd Okręgowy do okresów tych zaliczył ubezpieczonemu także okres pracy w gospodarstwie rolnym matki od 13 marca do 1 października 1972 r. (6 miesięcy i 28 dni), co wynika z pierwszego akapitu ustaleń dokonanych przez ten Sąd. Nie doprowadziło to jednak do uzyskania wymaganego okresu 25 lat.

Zatem, tylko uznanie przynajmniej jednego z dwóch okresów:

1)  od 1 sierpnia 1975 r. do 28 lutego 1979 r. i / lub

2)  od 1 maja 1994 r. do 30 czerwca 2002 r. (bowiem okres od 1 lipca 2002 r. został uwzględniony przez rolniczy organ rentowy łącznie do dnia 13 grudnia 2022 r.)

- mogłoby doprowadzić do uznania, że ubezpieczony na dzień złożenia wniosku - 13 grudnia 2022 r. - legitymował się wymaganym okresem pracy w gospodarstwie rolnym - 25 lat.

Przy czym, w okresie od 1 sierpnia 1975 r. do 28 lutego 1979 r. ubezpieczony podlegał ubezpieczeniom społecznym z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy o pracę (świadectwa pracy k. 57-67 akta KRUS), a w okresie od 5 listopad 1997 r. do 7 maja 1999 r. prowadził działalność gospodarczą i w tym czasie zgłosił się do ubezpieczenia społecznego z tego tytułu w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych.

Natomiast w okresie od 1 sierpnia 1975 r. do 28 lutego 1979 r. oraz w okresie od 1 maja 1994 r. do 30 czerwca 2002 r. R. R. nie był zgłoszony do rolniczego ubezpieczenia społecznego, co jest okolicznością bezsporną.

Z uwagi na brak zgłoszenia do ubezpieczenia społecznego rolników i brak opłacenia składki na to ubezpieczenie w okresach wyżej wskazanych, w ocenie Sądu Apelacyjnego, brak przesłanek do uwzględnienia tych okresów przy ustalaniu okresów uprawniających do emerytury rolniczej. W tym zakresie sąd odwoławczy podziela stanowisko przedstawione przez Sąd Apelacyjny w Krakowie w wyroku z dnia 9 maja 2018 r., III AUa 1188/16 (LEX nr 2514920), w którym wskazano, że do stażu wymaganego do nabycia emerytury rolniczej nie mogą zostać zaliczone okresy ubezpieczenia w systemie powszechnym, czyli okresy wyłączenia z rolniczego ubezpieczenia społecznego (i nieodprowadzania składek do KRUS, pomimo faktycznego prowadzenia gospodarstwa rolnego) z uwagi na pozostawanie w stosunku pracy (podleganie ubezpieczeniom społecznym jako pracownik w ZUS). Przepisy ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, w tym przepisy regulujące problematykę emerytury rolniczej mają charakter unormowań bezwzględnie obowiązujących, co pociąga za sobą konieczność ich ścisłej, a nie rozszerzającej interpretacji, wykluczającej możliwość odwoływania się w tym zakresie do zasad współżycia społecznego.

Sądowi Apelacyjnemu znany jest wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 grudnia 2020 r., II UK 52/19 (LEX nr 3089223), w którym ostatecznie Sąd ten uznał, iż okres spełniania przesłanek art. 2 pkt 2 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin (Dz. U. z 1989 r., nr 24, poz. 133 ze zm.) do objęcia ubezpieczeniem społecznym rolników jako domownika rolnika podlega zaliczeniu do emerytury rolniczej, nawet jeżeli rolnik nie dopełnił obowiązku zgłoszenia tegoż domownika do ubezpieczenia społecznego rolników i nie opłacał należnych z tego tytułu składek.

Należy jednak mieć na uwadze, że wyrok ten był kontynuacją postępowania po wyroku Sądu Najwyższego z dnia 21 listopada 2017 r., I UK 448/16. A lektura uzasadniania wyroku z dnia 8 grudnia 2020 r., prowadzi do wniosku, że Sąd Najwyższy będąc związany wcześniejszym stanowiskiem tego Sądu (art. 398 20 k.p.c.) nie mógł orzec według własnego przekonania, a jedynie był zobowiązany do odkodowania treści i zakresu wykładni prawa dokonanej uprzednio w sprawie I UK 448/16.

Natomiast w ocenie Sądu Apelacyjnego nie ma podstaw do kreowania podstawy ubezpieczenia, a w konsekwencji do rozszerzającej wykładni przepisów regulujących ubezpieczenia społeczne, gdy nie zostały opłacone składki na rolnicze ubezpieczenie społeczne.

Zatem, w sprawie trzeba przypomnieć, że obowiązek opłacania przez rolników indywidualnych składek na ubezpieczenie społeczne został wprowadzony już przez art. 2 ust. 1 i art. 38 ustawy z dnia 27 października 1977 r. o zaopatrzeniu emerytalnym oraz innych świadczeniach dla rolników i ich rodzin. Obowiązek ten utrzymały następnie wszystkie późniejsze ustawy dotyczące ubezpieczenia społecznego rolników, rozszerzając go od 1 stycznia 1983 r. na domowników. I tak, w art. 2 pkt 2 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników zdefiniowano pojęcie domownika, którym mogli być członkowie rodziny rolnika lub inne osoby pracujące w gospodarstwie rolnym, jeżeli pozostawały we wspólnym gospodarstwie domowym z rolnikiem, ukończyły 16 lat, nie podlegały obowiązkowi ubezpieczenia na podstawie innych przepisów, a ponadto praca w gospodarstwie rolnym stanowiła ich główne źródło utrzymania. Zgodnie z art. 44 ust. 1–3 tej ustawy rolnik zobowiązany był uiszczać składkę od pierwszego dnia miesiąca kalendarzowego, w którym domownik podjął pracę na gospodarstwie. Domownikowi służyło prawo do świadczeń przewidzianych w ustawie, w tym do emerytury (art. 15 ust. 2 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników) i do renty inwalidzkiej (art. 16 ust. 2 tej ustawy), w obu jednak przypadkach warunkiem zaliczenia do tych świadczeń okresu pracy na gospodarstwie było uiszczanie składek na ubezpieczenie społeczne (art. 15 ust. 2 pkt 3 i art. 16 ust. 2 pkt 3 ustawy). Niewątpliwie zatem ustawa ta wymagała (od wejścia jej w życie 1 stycznia 1983 r.) do zaliczenia okresu pracy domownika na gospodarstwie rolnym uiszczenia należnych z tego tytułu składek. Niewiele w tym zakresie zmienia kolejna i obecnie obowiązująca ustawa z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników. Zgodnie z art. 6 pkt 2 lit. a–c tej ustawy przez domownika rozumie się osobę bliską rolnikowi, która: ukończyła 16 lat, pozostaje z rolnikiem we wspólnym gospodarstwie domowym lub zamieszkuje na terenie jego gospodarstwa rolnego albo w bliskim sąsiedztwie, stale pracuje w tym gospodarstwie rolnym i nie jest związana z rolnikiem stosunkiem pracy. Domownikowi – jako ubezpieczonemu na podstawie ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników służy również prawo do emerytury rolniczej (art. 19 ust. 1) oraz renty rolniczej (art. 21 ust. 1). Okresy ubezpieczenia podlegające zaliczeniu do emerytury lub renty rolniczej reguluje art. 20 tej ustawy. Istotny w tym zakresie jest art. 20 ust. 1 pkt 1, który pozwala na uwzględnienie podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników indywidualnych i członków ich rodzin w latach 1983-1990. Przepis ten nie może być inaczej traktowany jak odesłanie do poprzedniej ustawy, w zakresie zaliczania okresu ubezpieczenia rolnika, czy domownika.

Kwestia zaliczenia okresu ubezpieczenia rolniczego domownikowi uzależniona była od uiszczania składek z tego tytułu, bowiem w ustawie wyraźnie wskazano, że okresów bez składek domownikowi się nie zalicza. Pogląd ten był konsekwentnie przedstawiany w orzecznictwie Sądu Najwyższego. I tak na przykład, w wyroku z dnia 8 maja 2008 r., I UK 346/07 (OSNP 2009/17-18/236) Sąd Najwyższy przyjął, że przesłanką uzyskania prawa do emerytury rolniczej jest podleganie ubezpieczeniu społecznemu rolników w rozumieniu opłacania składek na to ubezpieczenie. Podobny pogląd w zakresie obowiązku opłacania składek za domownika, jako warunku uwzględnienia tego okresu do nabycia prawa do świadczeń, Sąd Najwyższy wyraził również w uzasadnieniu wyroku z dnia 23 września 1998 r., II UKN 230/98 (OSNP 1999/20/657). Wspólnym stanowiskiem wynikającym z tych orzeczeń dla potrzeb zaliczenia danego okresu jako uprawniającego do emerytury rolniczej jest konieczność wykazania uiszczenia składek za ten okres lub wykazanie prawa do zwolnienia w danym okresie z obowiązku ich uiszczenia.

Natomiast w niniejszej sprawie należy zwrócić uwagę, że matka ubezpieczonego M. H. opłacając składki na Fundusz Emerytalny (...) w latach 1977-1982, wskazywała tylko jedną osobę do tego ubezpieczenia - samą siebie (zaświadczenie i karta ewidencyjna wymiaru i poboru składki na Fundusz Ubezpieczenia Społecznego (...) k. 29, 31 i następnie akt KRUS). A nadto, w oświadczeniu z dnia 17 stycznia 1985 r. nie wskazała, że ktoś poza nią zamieszkiwał i pracował w jej gospodarstwie rolnym (oświadczenie k. 42 akt KRUS).

W tych okolicznościach twierdzenie ubezpieczonego, że w spornych okresach pracował w gospodarstwie rolnym matki w warunkach, które nakazywały objęcie go rolniczym ubezpieczeniem społecznym jest niewiarygodne.

Skoro sąd odwoławczy nie znalazł podstaw faktycznych i prawnych do zaliczenia, któregokolwiek z okresów wskazanych powyższej do okresów rolniczego ubezpieczenia społecznego uprawniającego do rolniczej emerytury, to zarówno decyzja organu rentowego z dnia 5 stycznia 2023 r., jak i zaskarżony wyrok są prawidłowe.

Dlatego Sąd Apelacyjny, uznając zarzuty naruszenia prawa materialnego i procesowego za nieuzasadnione, apelację ubezpieczonego - na podstawie art. 385 k.p.c. - oddalił w całości.

sędzia Urszula Iwanowska

Dodano:  ,  Opublikował(a):  Magdalena Beker
Podmiot udostępniający informację: Sąd Apelacyjny w Szczecinie
Data wytworzenia informacji: