Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 16 marca 2023 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie następującym:

Przewodniczący:

SSA Jolanta Hawryszko (spr.)

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 16 marca 2023 r. w S.

sprawy B. S.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w S.

o ekwiwalent pieniężny z tytułu prawa do bezpłatnego węgla

na skutek apelacji ubezpieczonego

od wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie z dnia 28 marca 2022 r., sygn. akt VI U 1394/21

oddala apelację.

SSA Jolanta Hawryszko

Sygn. akt III AUa 318/22

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. decyzją z 9 lipca 2021 r., znak (...) odmówił ubezpieczonemu B. S. prawa do wypłaty ekwiwalentu pieniężnego za deputat węglowy kolejowy, powołując się na art. 74 ust. 1 ustawy z 8 września 2000 r. o komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji przedsiębiorstwa państwowego (...). Organ rentowy wskazał, iż w związku z tym, że bezpośrednio przed przejściem na emeryturę z tytułu zatrudnienia od 17 listopada 2014 do 31 grudnia 2018 w (...) .H.U. (...) oraz w okresie od 1 stycznia 2019 do 26 marca 2021 z tytułu zatrudnienia w (...) Sp. z o.o. Sp. k. ubezpieczony nie otrzymywał wypłat, ani świadczeń dotyczących ekwiwalentu za kolejowy deputat węglowy, to wniosek o wypłatę deputatu węglowego załatwił odmownie.

Ubezpieczony wywiódł odwołanie od powyższej decyzji i wskazał, iż legitymuje się okresem zatrudnienia na kolei, co wynika z przedłożonych ZUS-owi dokumentów i w latach, w których pozostawał w zatrudnieniu na kolei pobierał deputat węglowy. Argumentował, że gdyby wolą ustawodawcy było ograniczenie przedmiotowego prawa jedynie do kategorii osób zatrudnionych na kolei bezpośrednio przed przejściem na świadczenie rentowe, to dałby temu wyraz umieszczając stosowny zapis w art. 74 ustawy. Ubezpieczony wskazał, iż ekwiwalent za deputat węglowy jest niewątpliwie świadczeniem wywodzącym się ze stosunku pracy na kolei i ten aspekt oraz literalne brzmienie przepisu należało mieć na względzie w procesie wykładni i subsumcji. Ubezpieczony zwrócił uwagę, iż zdaniem Sądu Apelacyjnego w Łodzi wyrażonym w wyroku z 17 lutego 2015 r. III AUa 661/14 ustawa nie wymaga, aby praca na kolei była ostatnim zatrudnieniem przed nabyciem prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy. Pogląd ten odnosi się do nabycia prawa do emerytury. Sąd Apelacyjnym w Łodzi stwierdził w powyższym orzeczeniu, że ust. 1 i ust. 4 art. 74 ustawy z dnia 8 września 2000 r. należy odczytywać łącznie w ten sposób, że prawo deputatu węglowego przysługuje byłym pracownikom kolejowym, którzy na podstawie właśnie tego zatrudnienia uzyskali emeryturę lub rentę (podobnie Sąd Apelacyjny we Wrocławiu w wyroku z 7 marca 2012 r., III AUa 1699/11). Przepis art. 74 ustawy z 8 września 2000 r. nie odnosi się jedynie do byłych pracowników ostatnio zatrudnionych na kolei, ale do wszystkich byłych pracowników kolejowych, którzy jako emeryci lub renciści uzyskali to uprawnienie w oparciu o zatrudnienie na kolei, a nie o inne zatrudnienie.

W odpowiedzi na odwołanie Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. wniósł o jego oddalenie.

Sąd Okręgowy w Szczecinie VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z 28 marca 2022 r. oddalił odwołanie.

Sąd Okręgowy ustalił, że ubezpieczony ur. (...), w okresie od 1 września 1972 do 31 stycznia 1998 był zatrudniony w (...) na stanowisku młodszego maszynisty i był uprawniony do pobierania ekwiwalentu za węgiel. W okresie od 12 stycznia 1995 do 31 grudnia 2005 był zatrudniony w (...) S.A. (...) Zakład Spółki na stanowisku maszynisty i był uprawniony do pobierania ekwiwalentu za węgiel. W okresie od 3 października 2005 do 30 kwietnia 2009 był zatrudniony w Przedsiębiorstwie (...) Sp. z o.o. w W. Zakład (...) w S. na stanowisku maszynisty pojazdu trakcyjnego i był uprawniony do pobierania ekwiwalentu za węgiel. W okresie od 17 listopada 2014 do 31 grudnia 2018 był zatrudniony w (...) .H.U. (...) K. W., następnie od 1 stycznia 2019 do 26 marca 2021 w (...) Sp. z o.o. Sp. K. (przejęcie przez pracodawcę w trybie art. 23 ¹ k.p.) na stanowisku maszynisty. W okresie zatrudnienia w (...) K. W. od 17 listopada 2014 do 31 grudnia 2018 ubezpieczony nie otrzymywał żadnych wypłat ani świadczeń dotyczących ekwiwalentu za kolejowy deputat węglowy. W okresie zatrudnienia w (...) Sp. z o.o. Sp. K. od 1 stycznia 2019 do 26 marca 2021 ubezpieczony nie otrzymywał żadnych wypłat ani świadczeń dotyczących ekwiwalentu za kolejowy deputat węglowy. Decyzją z 5 maja 2021 r. na podstawie art. 24 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, organ rentowy przyznał prawo do emerytury od 1 marca 2021.

Sąd Okręgowy nie uwzględnił odwołania i wskazał jako podstawę prawną rozstrzygnięcia art. 74 ust. 1, 2, 3, 4, 5 i 10 ustawy z 8 września 2000 r. o komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji przedsiębiorstwa państwowego (...) (t.j. Dz.U. z 2021 r., poz. 146 ze zm. w brzmieniu obowiązującym w dacie wyrokowania).

W ocenie Sądu pierwszej instancji, wbrew stanowisku odwołującego, ubezpieczony nie spełniał wszystkich przesłanek warunkujących przyznanie mu prawa do deputatu węglowego. Sąd odwołał się do uchwały składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego z 6 lipca 2000, III ZP 9/00 w której wskazano, iż świadczenie jakim jest deputat węglowy, zostało przewidziane dla odrębnego, funkcjonującego do 31 grudnia 1998 r. systemu ubezpieczeń społecznych, który to system był zastrzeżony tylko dla pracowników kolei. W tym odrębnym od innych systemie ubezpieczenia społecznego, dopuszczano szereg świadczeń, mających na celu dodatkowe zabezpieczenie kolejarzy i ich rodzin. Stąd też funkcjonowały odrębne renty kolejowe, emerytury kolejowe, kolejowe renty rodzinne, świadczenia zdrowotne udzielane przez publiczne zakłady opieki zdrowotnej, tworzone i utrzymywane przez przedsiębiorstwo państwowe (...), a w tym również wskazane deputaty węglowe. Należy podkreślić, że deputat węglowy emerytów i rencistów kolejowych, mimo zakotwiczenia w ustawie o zaopatrzeniu emerytalnym, nie stanowi świadczenia przysługującego od organu rentowego. Wartość tego świadczenia, jako nieobjętego składką nie była przenoszona do podstawy wymiaru świadczeń. Deputat węglowy był należny od byłego państwowego pracodawcy oraz, pierwotnie i w każdej następnej postaci, również ustalonej po 1 stycznia 1999r. (art. 46a ustawy z 6 lipca 1995 r. o przedsiębiorstwie państwowym "Polskie Koleje Państwowe", Dz.U. Nr 95, poz. 474 ze zmianą wynikającą z art. 164 ustawy emerytalnej, Dz.U. Nr 162, poz. 1118 ze zm.), przysługiwał tylko tym byłym pracownikom kolei, którzy nabyli to prawo w okresie zatrudnienia poprzedzającego rentę lub emeryturę i będącego podstawą prawa do emerytury lub renty; a zatem musiało to być zatrudnienie na kolei. Deputat opałowy/węglowy od początku zaistnienia w prawie, był świadczeniem specjalnym, o charakterze wyjątkowym, przewidzianym w warunkach gospodarki opartej na reglamentacji i ograniczonej podaży tego towaru. Charakter deputatu sensu stricto zachował się wyłącznie jako świadczenie należne górnikom, natomiast przydzielanie węgla pracownikom, rencistom i emerytom (...) było przywilejem, mającym łagodzić trudności w nabywaniu węgla na wolnym rynku, i przysługiwał niezależnie od wynagrodzenia za pracę, renty lub emerytury kolejowej. Deputat węglowy stanowił także swego rodzaju tradycję, powstałą dlatego, że węgiel składowany był na terenach należących do Kolei. Z tych przyczyn, deputat węglowy ustanowiony został jako bezpłatny przydział węgla, co realizowało cel wyposażenia pracowników w dobro reglamentowane, także po ich przejściu na emeryturę lub rentę (por. też § 4 zarządzenia Nr 54 z 6 maja 1992 r. w sprawie przydzielenia emerytom i rencistom kolejowym deputatu węglowego, Dz.Urz. MTiGM Nr 5, poz. 11), a przy tym, w miarę poprawy sytuacji bytowej obywateli, doszło do spełniania świadczenia w pieniądzu, bowiem przydział węgla okazywał się zbędny. Z czasem, w warunkach gospodarki rynkowej, całkowicie nieaktualne stało się uzasadnienie dla twierdzenia, że były pracownik kolei wymaga wsparcia w postaci przydziału węgla, z racji reglamentacji tego dobra. Aktualnie na gruncie art. 74 ust. 4 ustawy o komercjalizacji i restrukturyzacji przedsiębiorstwa państwowego (...), dla przyznania prawa do deputatu węglowego, jako dodatkowego świadczenia do emerytury, wymagane jest przejście na emeryturę z aktywności zawodowej, w okresie której istniało uprawnienie do deputatu węglowego, a tego rodzaju aktywność, to rzecz oczywista zawsze będzie zatrudnienie na kolei. Innymi słowy, tylko zatrudnienie na kolei, z którym wiąże się uprawnienie do realizacji deputatu węglowego, z racji którego to zatrudnienia uprawniony przechodzi na rentę lub emeryturę, daje prawo do deputatu dla emeryta/rencisty. Zdaniem Sądu Okręgowego w ten właśnie sposób należy interpretować sformułowanie, że deputat przysługuje w okresie zatrudnienia, z tytułu którego powstało prawo do emerytury.

W przedmiotowej sprawie ubezpieczony, który nabył prawo do emerytury na podstawie art. 24 ustawy emerytalnej i bez związku z zatrudnieniem na kolei, a który przed przejściem na emeryturę zatrudniony był w okresie od 17 listopada 2014 do 31 grudnia 2018 w (...) .H.U. (...) K. W., następnie od 1 stycznia 2019 do 26 marca 2021 w (...) Sp. z o.o. Sp. K. (przejęcie przez pracodawcę w trybie art. 23 ¹ k.p.), nie otrzymywał żadnych wypłat ani świadczeń dotyczących ekwiwalentu za kolejowy deputat węglowy. Ubezpieczonemu, któremu prawo do emerytury przyznano dlatego, że osiągnął powszechny wiek emerytalny, nie przysługuje prawo do ekwiwalentu pieniężnego za deputat węglowy, nie ma bowiem żadnego uzasadnienia prawnego, by ubezpieczony przy okazji przyznanego świadczenia emerytalnego z innej podstawy materialnoprawnej, domagał się dodatkowych przywilejów kolejowych. Wbrew stanowisku odwołującego, nie ma bezpośredniego związku między przyznanym świadczeniem emerytalnym, a dotychczasowym przebiegiem zatrudnienia kolejowego.

Apelację od wyroku złożył ubezpieczony, wnosząc o zmianę wyroku przez zmianę decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 9 lipca 2021 r. i uwzględnienie żądania, przez przyznanie prawa do wypłaty ekwiwalentu za deputat węglowy. Ubezpieczony zarzucił naruszenie prawa materialnego art. 74 ust. 1 i 2 ustawy z 8 września 2000 r. o komercjalizacji restrukturyzacji i prywatyzacji przedsiębiorstwa państwowego (...), przez niewłaściwą interpretację przepisów, a w konsekwencji niewłaściwe zastosowanie. Ubezpieczony uzasadniał, że z treści przepisu, jak również orzeczeń sądów powszechnych wynika prawo do deputatu węglowego dla pracownika pracującego na kolei, zatem uznał że prawo to przysługuje również byłym pracownikom kolejowym, którzy na podstawie właśnie tego zatrudnienia nabyli emeryturę lub rentę. Dla nabycia prawa do deputatu węglowego decydujące znaczenie ma ustalenie, czy wnioskodawcy przysługiwało prawo do deputatu węglowego w czasie zatrudnienia do kolejni oraz czy nabycie prawa do emerytury nastąpiło w oparciu o zatrudnienie wykonywane na kolei, i te warunki zostały przez niego spełnione.

Sąd Apelacyjny rozważył sprawę i uznał, że apelacja jest niezasadna.

Sąd Apelacyjny stwierdził, że apelacja w istocie odnosi się do interpretacji prawa materialnego, a przy tym Sąd Okręgowy dokonał w sprawie prawidłowych ustaleń, które znajdują odzwierciedlenie w treści przedstawionych w sprawie dowodów. Sąd Apelacyjny czyni ustalenia Sądu Okręgowego częścią uzasadnienia własnego wyroku, nie znajdując potrzeby ponownego ich szczegółowego przytaczania.

Sąd Apelacyjny stwierdził, że rozstrzygnięcie sprawy zasadza się na przepisie ustawy z 8 września 2000 roku o komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji przedsiębiorstwa państwowego (...) (Dz.U. z 2018 roku, poz. 1311), który stanowi o prawie do deputatu węglowego - ekwiwalentu pieniężnego:

Art. 74. 1 . Byłemu pracownikowi kolejowemu pobierającemu emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy, przyznaną na podstawie przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników kolejowych i ich rodzin lub przepisów ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U. z 1983 r. poz. 144 , z późn. zm. ¹⁸⁾ ) albo przepisów ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2017 r. poz. 1383 , z późn. zm. ¹⁹⁾ ), a także członkom rodziny tego pracownika pobierającym po nim rentę rodzinną przyznaną na podstawie wymienionych przepisów, przysługuje prawo do deputatu węglowego w ilości 1800 kg węgla kamiennego rocznie, w formie ekwiwalentu pieniężnego.

2. Za podstawę ustalenia wysokości ekwiwalentu pieniężnego, o którym mowa w ust. 1, przyjmuje się przeciętną średnioroczną cenę detaliczną 1000 kg węgla kamiennego z roku poprzedzającego rok, w którym ekwiwalent ma być wypłacany, ogłaszaną przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego w terminie do dnia 20 stycznia każdego roku, w formie komunikatu, w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”, skorygowaną o przewidywany w ustawie budżetowej średnioroczny wskaźnik wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych dla gospodarstw domowych emerytów i rencistów na rok planowany.

3. Świadczenie określone w ust. 1 przysługuje również emerytowi lub renciście, który pobiera emeryturę lub rentę z tytułu zatrudnienia w okresach równorzędnych z okresami zatrudnienia na kolei, oraz osobie, której przyznano kolejową emeryturę lub rentę w drodze wyjątku.

4. Prawo do deputatu węglowego nie przysługuje jednak emerytowi lub renciście, jeżeli nie przysługiwało mu w okresie zatrudnienia, z tytułu którego powstało prawo do emerytury lub renty.

5. Ekwiwalent pieniężny, o którym mowa w ust. 1, przyznaje i wypłaca w dwóch terminach wraz z wypłatą emerytury lub renty: w marcu - za okres od 1 stycznia do 30 czerwca i we wrześniu - za okres od 1 lipca do 31 grudnia każdego roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych z dotacji celowej z budżetu państwa.

6. W przypadku przyznania emerytury lub renty po terminie wypłaty ekwiwalentu pieniężnego, ekwiwalent należny od dnia przyznania emerytury lub renty do końca półrocznego okresu, o którym mowa w ust. 5, wypłaca się łącznie z pierwszą należnością z tytułu emerytury lub renty.

7. W przypadku przyznania renty rodzinnej po emerycie lub renciście ekwiwalent pieniężny z tytułu tej renty przysługuje dopiero po upływie okresu, za który został wypłacony emerytowi lub renciście.

8. Emerytom lub rencistom przebywającym w domach pomocy społecznej ekwiwalent pieniężny wypłaca się miesięcznie wraz z wypłatą emerytury lub renty.

9. W przypadku gdy rentę rodzinną pobiera więcej niż jedna osoba, wszystkim tym osobom przysługuje łącznie jeden ekwiwalent. W razie podziału renty rodzinnej ekwiwalent pieniężny ulega podziałowi w częściach równych, odpowiednio do liczby uprawnionych.

10. Emeryci i renciści nabywają prawo do ekwiwalentu pieniężnego z dniem przyznania emerytury lub renty.

11. Prawo do pobierania ekwiwalentu pieniężnego ustaje lub ulega zawieszeniu wraz z ustaniem prawa do emerytury lub renty.

Podstawę prawną roszczenia ubezpieczonego stanowił, zatem art. 74 ust. 4. cyt. ustawy.

Sąd Apelacyjny w tym miejscu podkreśla, że analogiczny problem był już przedmiotem oceny prawnej Sądu Apelacyjnego w Szczecinie. Mianowicie w wyroku z dnia 25 lutego 2021r., III AUa 501/20 stwierdził:

1 . Analiza dotychczasowych uregulowań prawnych, przewidujących prawo do deputatu węglowego z racji pracy na kolei jednoznacznie wskazuje, że na przestrzeni dekad, ustawodawca posługiwał się niezmiennie taką samą formułą prawną, która stanowiła, że osobom pobierającym kolejowe renty lub emerytury, prawo do deputatu opałowego/węglowego lub ulgowego przejazdu i przewozu kolejami albo do obu świadczeń, jednak nie przysługiwało, jeżeli dane świadczenie nie przysługiwało im w zatrudnieniu, z tytułu którego powstało prawo do renty/emerytury. Wymaga podkreślenia, że deputat opałowy/węglowy był przewidziany dla pracowników kolei, którzy następnie zaczęli pobierać z kolei rentę czy rentę kolejową lub emeryturę kolejową. Wskazane uprawnienie do deputatu, od początku istnienia tej instytucji, zostało więc powiązane z emeryturą kolejową, a przepis był interpretowany w ten sposób, że tylko pracownik kolei, który otrzymywał deputat, w chwili gdy stawał się emerytem/rencistą kolejowym, zatrzymywał prawo do deputatu.

2. Aktualnie na gruncie art. 74 ust. 4 ustawy o komercjalizacji i restrukturyzacji przedsiębiorstwa państwowego (...), dla przyznania prawa do deputatu węglowego, jako dodatkowego świadczenia do emerytury, wymagane jest przejście na emeryturę z aktywności zawodowej, w okresie której istniało uprawnienie do deputatu węglowego, a tego rodzaju aktywnością zawsze będzie zatrudnienie na kolei. Innymi słowy, tyko zatrudnienie na kolei, z którym wiąże się uprawnienie do realizacji deputatu węglowego, z racji którego to zatrudnienia uprawniony przechodzi na rentę lub emeryturę, daje prawo do deputatu dla emeryta/rencisty. W ten właśnie sposób należy interpretować sformułowanie, że deputat przysługuje w okresie zatrudnienia, z tytułu którego powstało prawo do emerytury. Interpretacja, że wystarczy by zatrudnienie z prawem do deputatu stanowiło jedną z przesłanek prawa do emerytury bądź element składowy tego prawa, jest niedopuszczalna, ponieważ w istocie jest to interpretacja rozszerzająca, która nie może mieć zastosowania do praw przyznanych przez ustawodawcę na zasadzie wyjątku.

Sąd Apelacyjny nie dostrzega żadnych przekonujących argumentów prawnych by odstąpić od prezentowanej interpretacji art. 74 ust. 4 ustawy o komercjalizacji i restrukturyzacji przedsiębiorstwa państwowego (...). Dodatkowo należy zauważyć, że analogiczne stanowisko zajął Sąd Najwyższy w uchwale z 6.12.2022 r. III UZP 7/22 twierdząc, że pobieranie emerytury z art. 24 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych wyłącza możliwość nabycia przez byłego pracownika kolejowego prawa do deputatu węglowego w formie ekwiwalentu pieniężnego, o którym mowa w art. 74 ustawy z 8 września 2000 roku o komercjalizacji, restrukturyzacji, i prywatyzacji przedsiębiorstwa państwowego (...), gdyż emerytura z art. 24 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych nie jest emeryturą „powstałą” z tytułu jakiegokolwiek zatrudnienia, w tym dającego prawo do deputatu węglowego, ale przysługującą w związku z osiągnięciem określonego wieku emerytalnego.

Wobec powyższego, Sąd Apelacyjny oddalił apelację ubezpieczonego, na podstawie art. 385 k.p.c..

SSA Jolanta Hawryszko