Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 19 czerwca 2024 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie następującym:

Przewodniczący:

Sędzia Gabriela Horodnicka-Stelmaszczuk (spr.)

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 19 czerwca 2024 r. w S.

sprawy M. M.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S.

o wypłatę gwarantowaną

na skutek apelacji organu rentowego

od wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie z dnia 6 marca 2024 r., sygn. akt VI U 1365/23

1. oddala apelację,

2. zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. na rzecz ubezpieczonego M. M. kwotę 240 zł (dwieście czterdzieści złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym wraz z ustawowymi odsetkami należnymi po upływie tygodnia od dnia doręczenia zobowiązanemu niniejszego orzeczenia do dnia zapłaty.

Gabriela Horodnicka-Stelmaszczuk

Sygn. akt III AUa 206/24

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 23 maja 2023 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. odmówił M. M. dokonania wypłaty po śmierci B. M. jednorazowego świadczenia pieniężnego w postaci wypłaty gwarantowanej wskazując, że na podstawie informacji pozyskanych z systemów informatycznych ZUS oraz informacji uzyskanych z Wydziału Świadczeń Emerytalno-Rentowych wynika, że świadczenie jest nienależne.

Odwołanie od powyższej decyzji wniosła ubezpieczona M. M., zaskarżając ją w całości i zarzucając jej naruszenie art. 25b ust. 1, ust. 3 i ust. 4 w zw. z art. 24, art. 25 i art. 26b (w brzmieniu obowiązującym do dnia 1 października 2017 r.) ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS oraz art. 40a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, poprzez ich niewłaściwe zastosowanie i wadliwe przyjęcie, że wypłata gwarantowana jest nienależna z uwagi na to, że zmarły emeryt pobierał emeryturę częściową, a w późniejszym czasie również emeryturę z tytułu osiągnięcia wieku powszechnego, a emerytury te były wyliczane z uwzględnieniem środków zewidencjonowanych na subkoncie, które zostało zamknięte, podczas gdy na gruncie ww. ustawy zaktualizowały się wszelkie przesłanki do dokonania wypłaty gwarantowanej. M. M. podniosła, że zmarły nabył prawo do emerytury z tytułu osiągnięcia wieku emertytalnego, posiadał subkonto, nie pobierał emerytury kapitałowej, a jego śmierć miała miejsce w terminie 3 lat od miesiąca, od którego po raz pierwszy wypłacono mu emeryturę.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego odrzucenie, ewentualnie o jego oddalenie, przedstawiając argumentację jak w zaskarżonej decyzji.

Wyrokiem z dnia 6 marca 2024 r. Sąd Okręgowy w Szczecinie VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że nakazał organowi rentowemu dokonania obliczenia i wypłaty na rzecz M. M. jednorazowego świadczenia pieniężnego - wypłaty gwarantowanej, o której mowa w art. 25 b ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS po zmarłym emerycie B. M. (pkt I); zasądził od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w S. na rzecz M. M. kwotę 180 złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego (pkt II).

Sąd Okręgowy oparł swoje rozstrzygnięcie na następujących ustaleniach faktycznych i rozważaniach prawnych:

B. M. pobierał od dnia 1 kwietnia 2017 r. emeryturę częściową.

W dniu 25 września 2017 r. B. M. złożył do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. wniosek o emeryturę. Pismem z dnia 31 października 2017 r. organ rentowy poinformował ubezpieczonego, że termin załatwienia ww. wniosku ulegnie przesunięciu z uwagi na prowadzenie postępowania wyjaśniającego. W dniu 5 grudnia 2017 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. wydał decyzję o przyznaniu B. M. emerytury w kwocie zaliczkowej.

W dniu 18 stycznia 2018 r. w wewnętrznych wiadomościach wymienianych pomiędzy pracownikami organu rentowego zawarto informację, iż subkonto ubezpieczonego B. M. zostało zamknięte w marcu 2017 r.

W dniu 3 października 2018 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. wydał wobec B. M. decyzję o ostatecznym ustaleniu wysokości emerytury; wyliczona kwota emerytury wyniosła 6.090,12 zł.

B. M. zmarł w dniu 1 listopada 2018 r.

W dniu 31 stycznia 2023 r. M. M. – małżonka zmarłego B. M., złożyła w organie rentowym wniosek o wypłatę gwarantowaną na rzecz pełnoletniej osoby uprawnionej.

Decyzją z dnia 23 maja 2023 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. odmówił M. M. dokonania wypłaty po śmierci B. M. jednorazowego świadczenia pieniężnego w postaci wypłaty gwarantowanej. W uzasadnieniu decyzji organ rentowy wskazał, że na podstawie informacji pozyskanych z systemów informatycznych ZUS oraz informacji uzyskanych z Wydziału Świadczeń Emerytalno-Rentowych wynika, że świadczenie jest nienależne. Organ rentowy wyjaśnił przy tym, że B. M. pobierał emeryturę częściową od dnia 1 kwietnia 2017 r., która została wyliczona z uwzględnieniem m.in. środków przeniesionych z OFE i środków zewidencjonowanych na subkoncie z uwzględnieniem waloryzacji na FUS. W konsekwencji powyższego, subkonto B. M. zostało zamknięte. Organ rentowy podniósł, że następnie B. M. od dnia 1 października 2017 r. pobierał emeryturę z wieku powszechnego, do której wliczone zostały środki przeniesione z OFE i środki zewidencjonowane na subkoncie z uwzględnieniem ich waloryzacji, kwota zwaloryzowanego kapitału początkowego, kwota składek zewidencjonowana na koncie ubezpieczonego na koniec miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługiwała wypłata tej emerytury. Wobec powyższego, organ rentowy stwierdził, że wypłata świadczenia zwanego „wypłatą gwarantowaną” jest nienależna.

Sąd Okręgowy uznał odwołanie za uzasadnione.

Na wstępie Sąd pierwszej instancji wskazał, że organ rentowy rozstrzygnął wniosek M. M. pismem z dnia 23 maja 2023 r. Pisma tego nie określono wprawdzie jako decyzji, niemniej jednak zostało ono skierowane do wnioskodawczyni, ponadto w treści przedmiotowego pisma zawarte zostało rozstrzygnięcie pochodzące od organu rentowego, dotyczące odmowy wypłaty świadczenia. Wskazano w nim podstawę prawną wydanego rozstrzygnięcia, a także przedstawiono w nim uzasadnienie stanowiska organu rentowego. W konsekwencji, pismo to zostało uznane przez Sąd Okręgowy za decyzję organu rentowego, od której wnioskodawczyni przysługiwało odwołanie.

Sąd pierwszej instancji stwierdził, iż zgodnie z treścią art. 25b ust.1 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, zwanej dalej ustawą emerytalną, Zakład informuje emeryta, który:

1. nabył prawo do emerytury z tytułu osiągnięcia wieku emerytalnego wynoszącego 65 lat albo do dnia poprzedzającego osiągnięcie tego wieku miał ustalone prawo do okresowej emerytury kapitałowej,

2. posiadał subkonto, o którym mowa w art.40a ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych,

3. nie pobiera okresowej emerytury kapitałowej

- o możliwości wskazania imiennie jednej lub kilku osób fizycznych jako osób uposażonych, na rzecz których ma nastąpić po śmierci emeryta wypłata jednorazowego świadczenia pieniężnego zwanego dalej „wypłata gwarantowaną”.

W myśl art. 25b ust. 3, wypłata gwarantowana jest ustalana jako różnica między kwotą środków, o których mowa w art. 25 ust. 1, zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, a iloczynem liczby pełnych miesięcy, jakie upłynęły od początku miesiąca, w którym po raz pierwszy wypłacono emeryturę, do końca miesiąca, w którym nastąpiła śmierć emeryta, oraz trzydziestej siódmej części kwoty zewidencjonowanej na tym subkoncie. Zgodnie zaś z ust. 4, osoba uposażona, zgodnie z dyspozycją emeryta, nabywa prawo do całości albo części wypłaty gwarantowanej, jeżeli śmierć emeryta pobierającego emeryturę, o którym mowa w ust. 1, nastąpiła w okresie trzech lat od miesiąca, od którego po raz pierwszy wypłacono emeryturę.

Z kolei przepis art. 40a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych reguluje prowadzenie przez ZUS subkonta, w ramach konta ubezpieczonego. Instytucja subkonta w ramach konta ubezpieczonego została wprowadzona przez ustawę z dnia 25 marca 2011 r. o zmianie niektórych ustaw związanych z funkcjonowaniem systemu ubezpieczeń społecznych.

Sąd pierwszej instancji wskazał, że w niniejszej sprawie, z wnioskiem o wypłatę gwarantowaną po śmierci emeryta B. M. wystąpiła jego małżonka M. M.. Organ rentowy uznał, że dochodzone świadczenie nie należy się wnioskodawczyni przede wszystkim z tego względu, że subkonto ubezpieczonego B. M. zostało zamknięte, a następnie środki te zostały wliczone do emerytury powszechnej.

Sąd meriti uznał, że niekwestionowaną w przedmiotowym postępowaniu okolicznością było to, że B. M. na podstawie decyzji z dnia 5 grudnia 2017 r. nabył prawo do emerytury zaliczkowej, zaś w dniu 3 października 2018 r. wydana została decyzja o ostatecznym ustaleniu wysokości emerytury. Niewątpliwe również B. M. posiadał subkonto, o którym mowa w art. 40a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, a także nie pobierał okresowej emerytury kapitałowej. Jednocześnie Sąd ten zaznaczył, iż pobieranie emerytury częściowej nie stanowi negatywnej przesłanki do powstania uprawnienia do wypłaty gwarantowanej.

Zdaniem Sądu Okręgowego, organ rentowy w toku procesu nie wyjaśnił w żaden sposób, z jakich powodów przyjął wykładnię przepisu art. 25b ust. 1 ustawy zaprezentowaną w treści zaskarżonej decyzji. Przepis art. 25b ust. 1 ustawy stanowi bowiem wyraźnie o sytuacji emeryta, który, tak jak mąż ubezpieczonej, posiadał subkonto, o którym mowa w art. 40a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.

Sąd meriti podkreślił, że przyjęta przez organ interpretacja powyższego przepisu, nie wynika z jego literalnego brzmienia. Gdyby wolą ustawodawcy było uzależnienie wypłaty gwarantowanej od niepobierania emerytury częściowej, to dałby temu wyraz przy konstruowaniu normy zawartej w art. 25b ust.1 ustawy.

W ocenie Sądu pierwszej instancji, stanowisko organu rentowego wyrażone w zaskarżonej decyzji jest błędne i pozbawia bliskich zmarłego prawa do wypłaty gwarantowanej, mimo spełnienia wszystkich przesłanek nabycia prawa do takiej wypłaty. Sąd ten w pełni podzielił również pogląd wyrażony w cytowanym przez stronę odwołującą orzeczeniu Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 26 kwietnia 2022 r. (III AUa 399/21) i argumentację w nim zawartą, zgodnie z którą brak jest podstaw do odmówienia uposażonej świadczenia gwarantowanego z tego tylko powodu, że subkonto zmarłego emeryta zostało zamknięte.

Biorąc powyższe pod uwagę, Sąd Okręgowy na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. zmienił zaskarżoną decyzję.

O kosztach postępowania Sąd orzekł, na podstawie art. 98 § 1 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c. oraz § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych.

Z powyższym rozstrzygnięciem nie zgodził się organ rentowy zaskarżając je w całości i zarzucając mu naruszenie art. 25 b ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych poprzez jego nieprawidłowe zastosowanie, polegające na ocenie, iż zaistniały przesłanki do wypłaty gwarantowanej podczas gdy zmarły emeryt B. M. nie posiadał subkonta, gdyż zostało zamknięte w momencie przyznania emerytury częściowej.

Wskazując na powyższe, organ wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie odwołania oraz zasądzenie na rzecz Zakładu od odwołującej się zwrotu kosztów postępowania w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu apelujący podniósł, że B. M. pobierał od 1 kwietnia 2017 r. emeryturę częściową, zaś 25 września 2017 r. złożył wniosek o emeryturę. W dniu 5 grudnia 2017 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych wydał decyzję o przyznaniu B. M. emerytury w kwocie zaliczkowej. W dniu 3 października 2018 r. organ wydał decyzję o ostatecznym ustaleniu wysokości emerytury. W dniu 31 stycznia 2023 r. M. M., żona zmarłego w dniu 1 listopada 2018 r. B. M., złożyła wniosek o wypłatę gwarantowaną. Ze względu na powyższe, środki zgromadzone w OFE i na subkoncie w całości zostały przeniesione na fundusz emerytalny FUS (I filar), a subkonto zostało zamknięte. Następnie do przyznanej ubezpieczonemu emerytury ENP po emeryturze częściowej ENPC również zostały wliczone środki przeniesione z otwartego funduszu emerytalnego i środki zewidencjonowane na subkoncie z uwzględnieniem ich waloryzacji, oraz kwota zwaloryzowanego kapitału początkowego i kwota składek zewidencjonowana na koncie ubezpieczonego na koniec miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługiwała wypłata tej emerytury.

Organ wskazał, że w momencie przyznania emerytury powszechnej z tytułu osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego o symbolu ENP po emeryturze częściowej o symbolu ENPC B. M. nie posiadał subkonta, o którym mowa w art. 40a ustawy systemowej. Środki zgromadzone w OFE i na subkoncie w ZUS zostały bowiem w całości przeniesione na fundusz emerytalny FUS (I filar) na etapie przyznawania emerytury częściowej. Nie mógł on więc dysponować tymi środkami tak jak w przypadku ustalania emerytury w docelowej wysokości. Wobec powyższego, B. M. nie miał możliwości wskazania osób uposażonych, na rzecz których ma nastąpić po jego śmierci wypłata gwarantowana.

Zdaniem apelującego, powyższa argumentacja jest także spójna z zasadą obliczania wysokości wypłaty gwarantowanej.

W odpowiedzi na apelację ubezpieczona wniosła o oddalenie apelacji w całości oraz zasądzenie od organu na jej rzecz kosztów postepowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego w tym postepowaniu, według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja organu nie zasługiwała na uwzględnienie.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, rozstrzygnięcie Sądu pierwszej instancji jest prawidłowe. Sąd Okręgowy właściwie przeprowadził postępowanie dowodowe, w żaden sposób nie uchybiając przepisom prawa procesowego, dokonał trafnej oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego i w konsekwencji prawidłowo ustalił stan faktyczny sprawy. Prawidłowo także zastosował prawo materialne szczegółowo przytaczając przepisy, które stały u podstawy niniejszego rozstrzygnięcia. Sąd Apelacyjny w całości podzielił ustalenia faktyczne i rozważania prawne Sądu Okręgowego, rezygnując jednocześnie z ich ponownego szczegółowego przytaczania. W szczególności Sąd Okręgowy trafnie przyjął, że w sprawie wnioskodawczyni spełniła wszystkie przesłanki, uzasadniające przyznanie prawa do wypłaty gwarantowanej, bowiem zmarły posiadał subkonto, o którym mowa w art. 40a Ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz spełnił pozostałe wymogi określone w art. 25b ust. 1 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS.

Podkreślenia wymaga, że w myśl art. 25b ustawy o rentach i emeryturach, zgodnie z dyspozycją emeryta, prawo do wypłaty gwarantowanej nabywa osoba, do całości albo części wypłaty gwarantowanej, jeżeli śmierć emeryta, pobierającego emeryturę, o którym mowa w ust. 1, nastąpiła w okresie trzech lat od miesiąca, od którego po raz pierwszy wypłacono emeryturę z tytułu osiągnięcia wieku powszechnego. Z treści przepisu wynika zatem wprost, że środki na wypłatę gwarantowaną zostają uruchomione w okresie, gdy emeryt pobierał świadczenie emerytalne, a więc konsumował kapitał zgromadzony w okresie aktywności zawodowej, co oznacza stan po przeniesieniu środków z OFE i zamknięciu subkonta. Z treści przepisu wynika także, że nie ma powiązania wypłaty gwarantowanej z istnieniem aktywnego OFE i indywidualnego subkonta. Wypłata gwarantowana nie jest bowiem wprost przekazaniem środków zgromadzonych w OFE i na subkoncie zmarłego członka rodziny. Nie ma też żadnych podstaw do interpretacji, że wypłata gwarantowana jest jakąś szczególną formą dziedziczenia środków zgromadzonych na indywidualnym subkoncie w razie śmierci ubezpieczonego przed osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego (65 lat). Wypłata gwarantowana została wprowadzona właśnie dlatego, że zgon emeryta w okresie do trzech lat od nabycia prawa do emerytury powszechnej, skutkuje niewykorzystaniem zgromadzonych przez niego środków w toku całej aktywności zawodowej. Dlatego ustawodawca przewidział tę szczególną formę zwrotu środków, pochodzących z tzw. kapitałowej części składki emerytalnej, zgromadzonych na subkoncie i niewykorzystanych z powodu śmierci ubezpieczonego, i to mimo zamknięcia subkonta i przekazania środków na fundusz emerytalny FUS.

W ocenie Sądu odwoławczego, tak jak i Sądu pierwszej instancji, organ nie wyjaśnił, dlaczego uznał, że skoro środki zgromadzone w OFE i na subkoncie w całości zostały przeniesione na fundusz emerytalny FUS ubezpieczonego a subkonto zostało zamknięte, to nie przysługuje wypłata gwarantowana członkowi rodziny zmarłego emeryta. Wniosku takiego nie wywiódł z treści przepisu i nie przedstawił wywodu prawnego. Wymaga przy tym zauważenia, że przedmiotem sprawy jest prawo do wypłaty gwarantowanej, a nie prawo do podziału środków zgromadzonych na subkoncie (wg art. 40e ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych).

Podkreślenia wymaga również, że Sąd Najwyższy rozpoznał już skargę kasacyjną wywiedzioną przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. w stosunku do przywoływanego, przez organ rentowy w treści apelacji, wyroku Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 26 kwietnia 2022 r. o sygn. III AUa 399/21. W wyroku z dnia 4 kwietnia 2023 r., I USKP 4/24, Sąd Najwyższy oddalając skargę kasacyjną przedstawił pogląd tożsamy z zaprezentowanym w powyższym uzasadnieniu. Sąd Najwyższy zwrócił uwagę, że jednym z obligatoryjnych elementów do uzyskania prawa do wypłaty gwarantowanej, jest posiadanie subkonta, o którym mowa w art. 40a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (art. 25b ust. 1 pkt 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS). Jednocześnie wskazał, że z treści art. 25b ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z funduszu ubezpieczeń społecznych, wprost wynika, że ZUS informuje emeryta, który: 1) nabył prawo do emerytury z tytułu osiągnięcia wieku emerytalnego wynoszącego 65 lat albo do dnia poprzedzającego osiągnięcie tego wieku miał ustalone prawo do okresowej emerytury kapitałowej, 2) posiadał subkonto, o którym mowa w art. 40a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, oraz 3) nie pobiera okresowej emerytury kapitałowej - o możliwości wskazania imiennie jednej lub kilku osób fizycznych jako osób uposażonych, na których rzecz ma nastąpić po śmierci emeryta wypłata jednorazowego świadczenia pieniężnego, zwanego „wypłatą gwarantowaną". Nadto, w art. 25b ust. 5 tej ustawy przewidziano, że osoba uposażona nabywa prawo do całości albo części wypłaty gwarantowanej, jeżeli śmierć emeryta pobierającego emeryturę, o którym mowa w ust. 1, nastąpiła w okresie 3 lat od miesiąca, od którego po raz pierwszy wypłacono emeryturę.

W ocenie Sądu Apelacyjnego zebrany materiał dowodowy pozwolił na stanowcze stwierdzenie, że w tym przypadku zostały spełnione wszystkie przesłanki ustawowe do dokonania wypłaty gwarantowanej.

W konsekwencji Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację w całości.

O kosztach zastępstwa procesowego orzeczono zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik postępowania, na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c., art. 99 k.p.c. i 108 § 1 k.p.c. w związku z § 9 ust. 2 i § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z 2023 r., poz. 1935), przyznając je w kwocie 240 zł za postępowanie przed Sądem Apelacyjnym, wraz z ustawowymi odsetkami należnymi po upływie tygodnia od dnia doręczenia zobowiązanemu niniejszego orzeczenia do dnia zapłaty.

Gabriela Horodnicka-Stelmaszczuk