Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 17 maja 2024 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w osobie Przewodniczącej – sędziego Urszuli Iwanowskiej, po rozpoznaniu w dniu 17 maja 2024 r., w S., na posiedzeniu niejawnym,

sprawy z odwołania E. U.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w K.

o rekompensatę

na skutek apelacji organu rentowego od wyroku Sądu Okręgowego w Koszalinie IV Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 16 marca 2023 r., sygn. akt IV U 877/22,

oddala apelację.

sędzia Urszula Iwanowska

sygn. akt III AUa 199/23

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K. decyzją z dnia 26 września 2022 r. odmówił E. U. prawa do przyznania emerytury z rekompensatą wskazując, że ubezpieczona nie udowodniła na dzień 31 grudnia 2008 r. 15-letniego okresu pracy w szczególnych warunkach. Zakład nie uwzględnił okresów zatrudnienia od 8 września 1982 r. do 7 września 1983 r. w Państwowym (...) w S. oraz od 1 września 1983 r. do 21 listopada 1991 r. w Przedsiębiorstwie Rolnym (...) jako okresów pracy nauczyciela w szczególnym charakterze.

W odwołaniu od powyższej decyzji E. U. wniosła o jej zmianę poprzez przyznanie prawa do rekompensaty z tytułu zatrudnienia w warunkach szczególnych i uwzględnienie wskazanych okresów zatrudnienia do stażu pracy w warunkach szczególnych, kiedy to wykonywała obowiązki nauczyciela w przedszkolach w pełnym wymiarze czasu pracy. Ubezpieczonego wskazała, że w wyroku Sądu Rejonowego w Wałczu z dnia 28 lutego 1992 r., sygn. akt IV P 7/92 stwierdzono, że z mocy prawa stała się nauczycielem mianowanym, zatrudnionym w oparciu o Kartę Nauczyciela. W kolejnych miejscach pracy również wykonywała pracę nauczyciela. Na dzień 31 grudnia 2008 r. legitymuje się ponad 16-letnim okresem zatrudnienia w szczególnym warunkach jako nauczycielka.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie podtrzymując argumentację przywołaną w zaskarżonej decyzji wyjaśnił, że w spornych okresach zakłady pracy, z którymi ubezpieczona podpisała umowę o pracę nie były placówkami oświatowymi w myśl ustawy z dnia 15 lipca 1961 r. o systemie oświaty. Nadto organ powołując treść art. 1, art. 5 ust. 2, art. 39 ust. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela, w brzmieniu obowiązującym w okresie, w którym zainteresowana wykonywała zatrudnienie w (...) oraz Przedsiębiorstwie (...) podkreślił, że zakłady pracy podległe ministrom innym niż Minister Oświaty i Wychowania mogły prowadzić m.in. przyzakładowe przedszkola. Osoby zatrudnione w takich przyzakładowych przedszkolach nie były jednak traktowane jako nauczyciele, wychowawcy i inni pracownicy pedagogiczni wykonujący pracę nauczycielską w rozumieniu art. 1 ustawy Karta Nauczyciela. Ponieważ przedsiębiorstwa, w których świadczyła pracę w spornym okresie ubezpieczona podległy ministrom innym niż Minister Oświaty i Wychowania, dlatego okresów wykonywania pracy przedszkolanki w przedszkolach znajdujących się przy tych zakładach, nie można uwzględnić do stażu pracy w warunkach szczególnych, uzasadniających przyznanie prawa do rekompensaty.

Wyrokiem z dnia 16 marca 2023 r. Sąd Okręgowy w Koszalinie IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał ubezpieczonej E. U. prawo do rekompensaty, poczynając od dnia 1 września 2022 r. (punkt I) oraz zasądził od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K. na rzecz ubezpieczonej E. U. kwotę 180 zł tytułem zwrotu kosztów procesu (punkt II).

Powyższe orzeczenie Sąd Okręgowy oparł o następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne:

E. U. urodziła się w dniu (...)

Od 8 września 1982 r. do 31 sierpnia 1983 r. była zatrudniona na stanowisku nauczycielki przedszkola w Państwowym (...) S. Zakład Rolny (...). Pracę wykonywała wówczas w pełnym wymiarze czasu pracy, przez 5 dni w tygodniu, od poniedziałku do piątku w ilości 22 godzin tygodniowo. Przedszkole składało się z dwóch nauczycieli, oprócz ubezpieczonej, była również dyrektor przedszkola. Do tego przedszkola uczęszczały dzieci w wieku od 3 do 6 lat. Była jedna grupa dzieci, około 20 osób. Przedszkole było czynne w godzinach od 7 do 15. Ubezpieczona wykonywała obowiązki według grafiku. Jeden nauczyciel pracował z dziećmi od godziny 7 do 12, a drugi od 12 do 15. Ubezpieczona miała więcej godzin do przepracowania, z uwagi na to, że druga osoba była dyrektorem. Jej praca jako nauczyciela podlegała kontroli. Osobą kontrolującą był metodyk, zatrudniony przez Zespół (...) w W.. Nie była ona natomiast kontrolowana zarówno przez kierownictwo (...) w S., jak i kierownictwo Zakładu (...) w N.. Oni wypłacali jej jedynie wynagrodzenie. Jego wysokość była uzależniona od lat pracy i wykształcenia pedagogicznego. Ubezpieczona była traktowana jako nauczyciel z przygotowaniem pedagogicznym. E. U. nie kontynuowała pracy w tym zakładzie pracy, ponieważ osoba, którą zastępowała, wróciła na swoje stanowisko pracy.

Od 1 września 1983 r. do 21 listopada 1991 r. była zatrudniona na stanowisku nauczyciela przedszkola w Przedsiębiorstwie (...) w R., na którym to stanowisku otrzymywała płacę zasadniczą, dodatek wiejski, dodatek stażowy, premię za wychowawstwo. W przedszkolu funkcjonowały dwa oddziały: grupa młodsza, gdzie uczęszczali 3, 4 i 5-latkowie oraz grupa starsza 6-latkowie. Kadra pedagogiczna składała się z trzech nauczycieli i dyrektora. Ubezpieczona pracowała zarówno z grupą młodszą, jak i grupą starszą. Co roku wymieniano się grupami. W przypadku grupy młodszej pensum wynosiło 25 godzin, a w przypadku grupy starszej 22 godziny.

W toku zatrudnienia, jej praca jako nauczyciela podlegała okresowej kontroli przez państwowe instytucje oświatowe. W dniu 18 czerwca 1984 r. ubezpieczona ukończyła Studium (...) w W., do którego uczęszczała w latach 1982-1984.

W dniu 2 maja 1985 r. sporządzono protokół ustalenia oceny pracy ubezpieczonej jako nauczycielki. Protokół dotyczył pracy Komisji, w składzie w której zasiadała dyrektor przedszkola, metodyk, inspektor oraz przewodnicząca związków zawodowych. W protokole odnotowano, że Komisja zapoznała się z informacją i spostrzeżeniami o całokształcie pracy oraz dokumentacją pedagogiczną nauczycielki. Następnie hospitowano zajęcia dydaktyczno-wychowawcze ubezpieczonej jako nauczycielki. Stwierdzono, że przeprowadzone zajęcia nie budziły żadnych zastrzeżeń metodycznych oraz przebiegały zgodnie z założeniami programowymi. Komisja zatwierdziła zaopiniowaną przez dyrektora ocenę - dobrą. Tego samego dnia sporządzono kartę oceny pracy zawodowej nauczyciela, którą uzupełniono według oficjalnego urzędowego wzoru. Na karcie odnotowano, że jest to dokument opracowany według załącznika do zarządzenia Ministra Oświaty i Wychowania z dnia 20 sierpnia 1982 r. Z oceną zapoznała się ubezpieczona.

Stosunek pracy został rozwiązany z ubezpieczoną z uwagi na urlop macierzyński. W rzeczywistości przedszkole, w którym pracowała, podlegało likwidacji jako przedszkole zakładowe i stało się przedszkolem gminnym.

Od 1 września 1993 r. do 31 grudnia 1993 r. ubezpieczona wykonywała pracę na stanowisku nauczyciela w pełnym wymiarze czasu pracy w Urzędzie Gminy w S. - Oddział (...) przy Szkole Podstawowej w K.. Od 1 września 1996 r. do 9 września 1996 r. wykonywała pracę nauczycielki w Przedszkolu Samorządowym w R.. Od 1 października 1996 r. do 20 czerwca 1997 r. była zatrudniona na stanowisku nauczycielki w Szkole Podstawowej w R.. Od 1 września 1997 r. do 8 lutego 1998 r. wykonywała pracę nauczycielki w Punkcie (...) Szkoły Podstawowej w K.. Od 1 września 1998 r. do 30 czerwca 1999 r. była zatrudniona na stanowisku nauczycielki w Przedszkolu w R..

Od 1 września 2001 r. do 28 lutego 2002 r. była zatrudniona w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowisku nauczycielki Przedszkola nr (...) w P.. Od 1 marca 2002 r. do 31 sierpnia 2002 r. pracę w tym Przedszkolu wykonywała na stanowisku nauczycielki w niepełnym wymiarze czasu pracy. Od 1 września 2017 r. do 26 sierpnia 2022 r. wykonywała pracę nauczycielki w Szkole Podstawowej w G..

Zakład Ubezpieczeń Społecznych decyzją z dnia 26 sierpnia 2016 r. ustalił wysokość kapitału początkowego E. U. na dzień 1 stycznia 1999 r. na kwotę 70.947,14 zł. Za udowodnione uznał okresy składkowe i nieskładkowe na dzień 1 stycznia 1999 r. w wymiarze 14 lat, 10 miesięcy i 9 dni okresów składkowych oraz 9 miesięcy i 11 dni okresów nieskładkowych.

W dniu 29 lipca 2022 r. E. U. złożyła wniosek o przyznanie emerytury w wieku powszechnym. Decyzją z dnia 16 sierpnia 2022 r. przyznano zaliczkę na poczet przysługującej emerytury, poczynając od 1 lipca 2022 r., tj. od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek. Ustalono wysokość świadczenia na kwotę 2.632,77 zł. Wypłata emerytury podlegała zawieszeniu z uwagi na kontynuowanie zatrudnienia. Zakład poinformował wówczas, że brak jest możliwości przyznania emerytury wraz z rekompensatą, ponieważ na dzień 31 grudnia 2008 r. nie udowodniła 15-letniego okresu pracy w szczególnych warunkach. Decyzją z dnia 6 września 2022 r. podjęto wypłatę emerytury. Wysokość emerytury została ustalona na kwotę 2.644,98 zł.

W dniu 9 września 2022 r. E. U. złożyła wniosek o ponowne ustalenie uprawnień do rekompensaty z tytułu wykonywania pracy w szczególnym charakterze na podstawie zeznań świadków i dodatkowych dokumentów. ZUS decyzją z dnia 26 września 2022 r. odmówił ubezpieczonej prawa do rekompensaty.

Po ustaleniu powyższego stanu faktycznego oraz na podstawie przepisów prawa niżej powołanych Sąd Okręgowy uznał, że odwołanie ubezpieczonej zasługiwało na uwzględnienie.

Sąd pierwszej instancji ustalił powyższy stan faktyczny na podstawie złożonych w sprawie dokumentów, których wiarygodność nie była kwestionowana. Ponadto za wiarygodne zostały uznane zeznania ubezpieczonej, złożone w toku rozprawy.

Następnie sąd meriti zaznaczył, że przedmiotem sporu pomiędzy stronami było ustalenie, czy E. U. pozostaje w kręgu osób uprawnionych do otrzymania rekompensaty z tytułu zatrudnienia w szczególnych warunkach.

Sąd Okręgowy wskazał, że ten rodzaj świadczenia został wprowadzony do porządku prawnego na podstawie przepisów ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (powoływana dalej jako: ustawa).

Stosownie do treści art. 21 ust. 1 wskazanej ustawy, rekompensata przysługuje ubezpieczonemu, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy o emeryturach pomostowych (1 stycznia 2009 r.) ma okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszący co najmniej 15 lat, przy czym w myśl ust. 2 tego artykułu, rekompensata nie przysługuje osobie, która nabyła prawo do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. W świetle zaś regulacji art. 2 ust. 5 ustawy, rekompensata jest odszkodowaniem za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze dla osób, które nie nabędą prawa do emerytury pomostowej.

Zatem sąd pierwszej instancji miał na uwadze, że w niniejszej sprawie odwołującej nie przysługiwało prawo do wcześniejszej emerytury z tytułu zatrudnienia w warunkach szczególnych już z tego powodu, że jak wynika z akt kapitałowych, na dzień 1 stycznia 1999 r. nie legitymowała się dostatecznym stażem pracy, gdyż nie wynosił on wówczas co najmniej 20 lat, a jedynie 14 lat, 10 miesięcy i 9 dni okresów składkowych oraz 9 miesięcy i 11 dni okresów nieskładkowych. Dlatego w sprawie nie mogło być mowy o nabyciu takiego uprawnienia in abstracto, co mogłoby stanowić przeszkodę do przyznania rekompensaty. Podobnie nie mogła się ona starać się o przyznanie innej emerytury (emerytury pomostowej), ponieważ prace nauczyciela przedszkola nie są wymienione w załączniku nr 1 lub 2 do ustawy o emeryturach pomostowych, a zatem nie są obecnie uznawane za prace w szczególnych warunkach.

W tych okolicznościach Sąd Okręgowy stwierdził, że odwołująca pozostawała w kręgu osób uprawnionych do ubiegania się o rekompensatę, gdyż utraciła prawo do otrzymania wcześniejszej emerytury z tytułu zatrudnienia w warunkach szczególnych, a prawo do emerytury pomostowej - jak już wskazano wyżej - nie mogło być dla niej ustalone, gdyż nie wykonywała prac wymienionych w nowym wykazie prac w warunkach szczególnych zamieszczonym w ustawie o emeryturach pomostowych.

Następnie Sąd Okręgowy wskazał, że spór w niniejszej sprawie w zasadzie dotyczył kwestii prawnych, a nie kwestii ustaleń faktycznych. Organ rentowy za udowodniony dla celów ustalenia uprawnień do rekompensaty uznał okres zatrudnienia w łącznym wymiarze 7 lat, 4 miesięcy i 18 dni, natomiast nie zaliczył okresów na stanowisku nauczycielki przedszkolnej w przyzakładowych przedszkolach w okresach od 8 września 1982 r. do 7 września 1983 r. w (...) w S. oraz od 1 września 1983 r. do 21 listopada 1991 r. w Przedsiębiorstwie (...) w R. (stanowiących łącznie 9 lat, 2 miesiące i 7 dni).

W ocenie ZUS, zakłady pracy z którymi ubezpieczona podpisała umowę o pracę nie były placówkami oświatowymi w myśl ustawy z dnia 15 lipca 1961 r. o systemie oświaty. Przy czym, Zakład odmówił uwzględnienia powyższych okresów zatrudnienia do stażu pracy w warunkach szczególnych, dla celów ustalenia uprawnień do rekompensaty, wskazując, że zgodnie z art. 32 ust. 3 pkt 5 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, za pracownika zatrudnionego w szczególnych warunkach, uważa się nauczycieli, wychowawców lub innych pracowników pedagogicznych wykonujących pracę nauczycielską wymienioną w art. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela.

Sąd Okręgowy podniósł, że ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela w art. 1, w brzmieniu pierwotnym (Dz. U. z 1982 r., nr 3, poz. 19), obowiązującym bez istotnych zmian od 1 lutego 1982 r. do 25 października 1991 r., wskazywała, że ustawie podlegają m.in.: nauczyciele, wychowawcy i inni pracownicy pedagogiczni państwowych szkół i innych placówek oświatowych i szkoleniowych, wychowawczych, opiekuńczo-wychowawczych, utworzonych i działających na podstawie ustawy z dnia 15 lipca 1961 r. o rozwoju systemu oświaty i wychowania (Dz. U. nr 32, poz. 160; z 1971 r., nr 12, poz. 115; z 1972 r., nr 16, poz. 114 i z 1975 r. nr 45, poz. 234).

W zakresie określenia placówek, w których zatrudniani nauczyciele podlegali ich zapisom, odsyłano m.in. do regulacji ustawy z dnia 15 lipca 1961 r. o rozwoju systemu oświaty i wychowania (Dz. U. z 1961 r., nr 32, poz. 160). Natomiast w art. 5 ust. 2 tej ustawy wskazano, że wychowanie przedszkolne odbywa się w przedszkolach i innych placówkach przedszkolnych. Te „inne placówki przedszkolne” wzmiankowano m.in. w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 30 lipca 1976 r. w sprawie określenia szkół i innych placówek oświatowo-wychowawczych prowadzonych poza resortem oświaty i wychowania oraz nadzoru pedagogicznego nad nimi, wydanym w oparciu o delegację z art. 35 ust. 3 cytowanej wyżej ustawy o rozwoju systemu oświaty i wychowania, gdzie w pkt. 6 § 1 wskazano, że zakłady pracy podległe ministrom innym niż Minister Oświaty i Wychowania mogą prowadzić m.in. przyzakładowe przedszkola. Z kolei, w § 3 wskazano, że nadzór pedagogiczny nad szkolnictwem zawodowym i innymi placówkami oświatowo-wychowawczymi, z wyjątkiem szkół rolniczych i innych placówek oświaty rolniczej, sprawuje Minister Oświaty i Wychowania.

Zdaniem sądu pierwszej instancji, z powyższego wynika, iż przyzakładowe placówki przedszkolne, w których była zatrudniona odwołująca, podlegały nadzorowi pedagogicznemu Ministra Oświaty i Wychowania.

W ocenie tego Sądu, uprawnione było zatem wyprowadzenie z powyższych regulacji wnioskowania, że skoro:

- zgodnie z art. 32 ust. 3 pkt 5 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się nauczycieli, wychowawców lub innych pracowników pedagogicznych wykonujących pracę nauczycielską wymienioną w art. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela,

- zgodnie z pierwotnym brzmieniem we wskazanym wyżej przepisie art. 1 Karty Nauczyciela, wymieniono nauczycieli, wychowawców i innych pracowników pedagogicznych państwowych szkół i innych placówek oświatowych i szkoleniowych, wychowawczych, opiekuńczo-wychowawczych, utworzonych i działających na podstawie ustawy z dnia 15 lipca 1961 r. o rozwoju systemu oświaty i wychowania (Dz. U. nr 32, poz. 160),

- w świetle w art. 5 ust. 2 ustawy o rozwoju systemu oświaty wychowanie przedszkolne odbywało się w przedszkolach i innych placówkach przedszkolnych,

- natomiast „inne placówki przedszkolne” określono m.in. w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 30 lipca 1976 r. w sprawie określenia szkół i innych placówek oświatowo-wychowawczych prowadzonych poza resortem oświaty i wychowania oraz nadzoru pedagogicznego nad nimi, wydanym w oparciu o delegację z art. 35 ust. 3 ustawy o rozwoju systemu oświaty i wychowania, gdzie w § 1 pkt 6 wskazano, że zakłady pracy podległe ministrom innym niż Minister Oświaty i Wychowania mogą prowadzić przyzakładowe przedszkola,

to wypływa z tego jednoznaczny wniosek, że art. 1 ustawy Karta Nauczyciela, w swoim pierwotnym brzmieniu, obowiązującym bez istotnych zmian od 1 lutego 1982 r. do 25 października 1991 r., wymieniał pracę nauczycielską świadczoną w przedszkolach przyzakładowych, a zatem odesłanie z art. 32 ust. 3 pkt 5 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, odnosiło się również do nauczycieli takich placówek.

Dalej sąd pierwszej instancji podkreślił, że przepis ten, nie wymaga, by do nauczycieli takich musiały się stosować regulacje Karty Nauczyciela, a odsyła jedynie do wyliczenia stanowisk nauczycielskich określonych w art. 1 tej ustawy, pośród nich zaś wskazano nauczycieli innych placówek oświatowych i wychowawczych, co potwierdza prawidłowość powyższego wnioskowania.

Kontynuując sąd meriti zwrócił uwagę, że także z zaoferowanych przez odwołującą dokumentów oraz obowiązujących w tym zakresie przepisów prawa (w szczególności zarządzenia resortowego Ministra Oświaty) wynika, że jej praca jako nauczyciela była nadzorowana i podlegała kontroli, i ocenie okresowej właściwych państwowych instytucji oświaty i działających w jego imieniu osób. Przy czym, Sąd podkreślił, że w spornych okresach zatrudnienia wnioskodawczyni, obowiązywała już ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela.

Zaś stosownie do treści art. 6 ust. 1 cytowanej ustawy, nauczyciel obowiązany jest rzetelnie realizować podstawowe funkcje szkoły: dydaktyczną, wychowawczą i opiekuńczą; dążyć do pełni rozwoju osobowości ucznia i własnej. Nauczyciel powinien kształcić i wychowywać młodzież w umiłowaniu Ojczyzny; poszanowaniu Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej jako państwa socjalistycznego; w duchu humanizmu, tolerancji, wolności sumienia, sprawiedliwości społecznej i szacunku dla pracy; dbać o kształtowanie u uczniów postaw moralnych i obywatelskich zgodnie z ideą demokracji, pokoju i przyjaźni między narodami. Zdaniem Sądu Okręgowego, już treść powyższego artykułu potwierdza, że trudno byłoby przyjąć za prawdopodobne pozbawienie nadzoru państwowych instytucji oświaty nad przedszkolami przyzakładowymi, tym bardziej w modelu funkcjonowania państwa, jakim było PRL, według którego kontrolowano większość funkcjonowania człowieka na każdym etapie jego życia.

Z kolei, jak stanowi art. 6 ust. 2 ustawy Karta Nauczyciela, praca nauczyciela podlegała ocenie. Oceny dokonywało się w okresie pierwszych 3 lat zatrudnienia nauczyciela w szkole, a po tym okresie na wniosek zainteresowanego nauczyciela lub z inicjatywy rady pedagogicznej albo dyrektora szkoły. Ocena miała charakter opisowy. Zasady i tryb dokonywania oceny określał, w drodze rozporządzenia w porozumieniu z zainteresowanymi ministrami, Minister Oświaty i Wychowania, zaś w odniesieniu do nauczycieli przedmiotów artystycznych w szkołach artystycznych - Minister Kultury i Sztuki, a w odniesieniu do nauczycieli przedmiotów zawodowych w średnich szkołach medycznych - Minister Zdrowia i Opieki Społecznej, w porozumieniu z Ministrem Oświaty i Wychowania.

Na podstawie art. 6 ust. 2 omawianej ustawy, Minister Oświaty i Wychowania w dniu 12 sierpnia 1982 r. wydał rozporządzenie w sprawie oceny pracy nauczyciela (Dz. U. nr. 25 poz. 186), w którym wskazano, że oceny pracy nauczyciela dokonuje organ bezpośrednio nadzorujący szkołę, w której nauczyciel jest zatrudniony. Oceny pracy nauczyciela dokonuje się po zasięgnięciu opinii zespołu, w którego skład wchodzi: dyrektor szkoły, nauczyciel metodyk lub nauczyciel tej samej albo pokrewnej specjalności, przedstawiciel związku zawodowego oraz rady pedagogicznej. Opinia ta nie jest wymagana przy dokonywaniu oceny pracy dyrektora szkoły. Ponadto w skład zespołu opiniującego wchodzą:

1)  kierownik warsztatu szkolnego (kierownik szkolenia praktycznego) lub gospodarstwa szkolnego - przy opiniowaniu pracy nauczyciela praktycznej nauki zawodu,

2)  kierownik internatu (bursy) lub świetlicy szkolnej - przy opiniowaniu pracy nauczyciela wychowawcy tej placówki.

W § 3 rozporządzenia wskazano, że podstawę oceny pracy nauczyciela stanowi realizacja zadań określonych w art. 6 ust. 1 oraz art. 7 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela, zadań statutowych szkoły oraz osiągane wyniki dydaktyczno-wychowawcze i opiekuńcze, z uwzględnieniem opinii, o której mowa w § 2, oraz wpisów o pracy nauczyciela, dokonanych w dokumentacji szkolnej przez nauczycieli sprawujących nadzór pedagogiczny. W § 4 wprost wskazano, że przy formułowaniu opinii o pracy nauczyciela zespół dokonuje przeglądu prac z przedmiotu nauczanego przez nauczyciela, analizy udziału uczniów w olimpiadach, przeglądach i konkursach organizowanych dla uczniów oraz wyników rekrutacji do szkół ponadpodstawowych lub wyższych. Zespół może dokonać badania wyników dydaktycznych oraz przeprowadzić wizytację lekcji (zajęć).

W § 5 wskazanego wyżej rozporządzenia wskazano, że ocenę wpisuje się do „Karty oceny pracy zawodowej nauczyciela”, którą przechowuje się w aktach osobowych nauczyciela. Wzór „Karty oceny pracy zawodowej nauczyciela” zostanie określony odrębnie.

Na podstawie § 5 tego rozporządzenia, zarządzeniem Ministra Oświaty i Wychowania z dnia 30 sierpnia 1982 r. (Dziennik Urzędowy Ministerstwa Oświaty i Wychowania nr 11, poz. 106) wprowadzono kartę oceny pracy nauczyciela według wzoru stanowiącego załącznik do zarządzenia. Zarządzenie weszło w życie z dniem ogłoszenia, z mocą od 1 września 1982 r.

Sąd pierwszej instancji miał na uwadze, że z analizy dokumentacji znajdującej się w aktach sprawy wynika, że ocena pracy ubezpieczonej została właśnie dokonana na podstawie powołanego wyżej rozporządzenia i zarządzenia oraz sporządzona na karcie oceny pracy nauczyciela wypełnionej według wzoru stanowiącego załącznik do wspomnianego powyżej zarządzenia. Proces wydawania opinii i dokonywania oceny wobec ubezpieczonej był zbieżny z modelowym postępowaniem, przeprowadzanym zgodnie z treścią cytowanych przepisów. Nieuprawnione - w ocenie sądu meriti - jest zatem wnioskowanie Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, że E. U. nie podlegała reżimowi wykonywania pracy nauczyciela określonym w Karcie Nauczyciela i że placówki, w których była zatrudniona nie podlegały nadzorowi państwowych instytucji oświatowych. Zważywszy zatem, że odwołująca wykonywała dokładnie ten sam rodzaj obowiązków pracowniczych co dyrektorzy i nauczyciele przedszkoli publicznych, stosowanie innej, mniej względnej dla niej interpretacji przedmiotowych przepisów prowadziłoby do niesprawiedliwego i dyskryminującego różnicowania jej sytuacji w stosunku do innych osób w podobnej sytuacji, tym bardziej, że jak wynika z zaoferowanego materiału dowodowego, jej praca na stanowisku nauczyciela podlegała takim samym rygorom oceny, warunków wykonywania pracy jak innych nauczycieli w placówkach publicznych.

Stąd - według Sądu Okręgowego - okresy zatrudnienia odwołującej na stanowisku nauczyciela przedszkola od dnia 8 września 1982 r. do 7 września 1983 r. w Państwowym (...) w S. oraz od 1 września 1983 r. do 21 listopada 1991 r. w Przedsiębiorstwie (...) w R. (stanowiące łącznie 9 lat, 2 miesiące i 7 dni) powinny zostać uwzględnione do jej stażu pracy w szczególnych warunkach (w szczególnym charakterze) uprawniającego do rekompensaty. Uwzględnienie tych okresów było wystarczające do uzupełnienia wymaganego do uzyskania tego prawa, stażu pracy w szczególnym charakterze.

Kierując się powyższymi ustaleniami, Sąd na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. zmienił zaskarżoną decyzję ZUS i przyznał odwołującej E. U. prawo do rekompensaty, poczynając od dnia 1 września 2022 r., tj. od pierwszego dnia miesiąca, w którym złożono wniosek o emeryturę z rekompensatą.

Nadto na podstawie art. 98 k.p.c. w związku z § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych, Sąd zasądził od ZUS na rzecz ubezpieczonej kwotę 180 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Z powyższym wyrokiem Sądu Okręgowego w Koszalinie w całości nie zgodził się Zakład Ubezpieczeń Społecznych, który w wywiedzionej apelacji zarzucił mu:

1)  naruszenie prawa materialnego, tj. art. 21 ust. 1 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (t.j. Dz. U. z 2022 r., poz. 1340; powoływana dalej jako: ustawa) poprzez błędną wykładnię i uznanie, że E. U. spełnia przesłanki do nabycia prawa do rekompensaty w związku z pracą w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS, podczas gdy z przedłożonego w sprawie materiału dowodowego nie wynika jednoznacznie, że ubezpieczona w okresie od dnia 8 września 1982 r. do dnia 7 września 1983 r. w trakcie zatrudnienia w Państwowym (...) w S. oraz od dnia 1 września 1983 r. do dnia 21 listopada 1991 r. w Przedsiębiorstwie (...) w R. wykonywała pracę nauczyciela w placówkach, które są placówkami oświatowymi w rozumieniu ustawy o systemie oświaty z dnia 15 lipca 1961 r. (t.j. Dz. U. z 2021 r., poz. 1915).; art. 32 ust. 3 pkt 5 ustawy emerytalnej wskazuje, że za pracownika zatrudnionego w warunkach szczególnych uważa się nauczycieli, wychowawców lub innych pracowników pedagogicznych wykonujących pracę nauczycielską wymienioną w art. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela, „zaś zakłady pracy, z którymi ubezpieczona podpisała umowę o pracę nie były placówkami oświatowymi w myśl ustawy o systemie oświaty; zgodnie z art. 1 ustawy Karta Nauczyciela w brzmieniu obowiązującym w okresie, w którym zainteresowana wykonywała zatrudnienie w PGR oraz Przedsiębiorstwie Rolnym, pracę nauczycielską wykonywali: nauczyciele, wychowawcy i inni pracownicy pedagogiczni państwowych szkół oraz innych placówek oświatowych i szkoleniowych, wychowawczych, opiekuńczo-wychowawczych, utworzonych i działających na podstawie ustawy z dnia 15 lipca 1961 r. o rozwoju systemu oświaty i wychowania; w świetle art. 5 ust. 2 obowiązującej ówcześnie tej ustawy, wychowanie przedszkolne odbywało się w przedszkolach i innych placówkach przedszkolnych; zgodnie natomiast z art. 39 ust. 1 tej ustawy szkoły, placówki oświatowe, wychowawcze, opiekuńczo-wychowawcze i inne zakłady lub placówki szkolące mogły być prowadzone przez organizacje zawodowe, młodzieżowe, instytucje społeczne oraz inne organizacje i instytucje, osoby prawne lub fizyczne, tylko za zezwoleniem Ministra Oświaty i Wychowania na określonych przez niego zasadach i warunkach, i pod jego nadzorem; zakłady pracy podległe ministrom innym niż Minister Oświaty i Wychowania mogły prowadzić m.in. przyzakładowe przedszkola; osoby zatrudnione w takich przyzakładowych przedszkolach nie były traktowane jako nauczyciele, wychowawcy i inni pracownicy pedagogiczni wykonujący pracę nauczycielską w rozumieniu art. 1 ustawy Karta Nauczyciela”;

2)  naruszenie prawa materialnego, tj. art. 32 i art. 33 ustawy o emeryturach i rentach z FUS poprzez ich błędną wykładnię i uznanie, że E. U. spełnia przesłanki do nabycia prawa do rekompensaty w związku z pracą w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS, podczas gdy z przedłożonego w sprawie materiału dowodowego nie wynika jednoznacznie, że ubezpieczona w spornych okresach wykonywała pracę nauczyciela w palcówkach, które są placówkami oświatowymi w rozumieniu ustawy o systemie oświaty z dnia 15 lipca 1961 r.; art. 32 ust. 3 pkt 5 ustawy emerytalnej wskazuje, że za pracownika zatrudnionego w warunkach szczególnych uważa się nauczycieli, wychowawców lub innych pracowników pedagogicznych wykonujących pracę nauczycielską wymienioną w art. 1 ustawy Karta Nauczyciela; następnie apelujący przytoczył ponownie treść zarzutu 1) objętą w „”.

Mając powyższe na uwadze apelujący wniósł o:

- zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania w całości,

ewentualnie,

- uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji,

- zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego w pierwszej i drugiej instancji.

W uzasadnieniu skarżący między innymi podniósł, że sąd pierwszej instancji dokonał błędnej wykładni przepisów przywołując poniesione zarzuty.

W odpowiedzi na apelację E. U. wniosła o jej oddalenie jako bezzasadnej. Ubezpieczona podtrzymując swoje stanowisko w sprawie w całości podzieliła rozważania przedstawione przez Sąd Okręgowy w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku.

W ocenie ubezpieczonej z dokonanej w sprawie wykładni przepisów wynika, że jej zatrudnienie w latach 1982-1991 niewątpliwie było zatrudnieniem na podstawie ustawy Karta nauczyciela, co również stwierdził Sąd Rejonowy w Wałczu, prawomocnym wyrokiem z dnia 28 lutego 1992 r., w sprawie o sygn. akt IV P 7/92.

Sąd Apelacyjny rozważył, co następuje:

Apelacja organu rentowego okazała się nieuzasadniona.

W ocenie Sądu Apelacyjnego sąd pierwszej instancji prawidłowo przeprowadził postępowanie dowodowe, w żaden sposób nie uchybiając przepisom prawa procesowego w konsekwencji prawidłowo ustalając stan faktyczny sprawy. W pisemnych motywach zaskarżonego wyroku Sąd Okręgowy wskazał, jaki stan faktyczny stał się jego podstawą oraz podał na jakich dowodach oparł się przy jego ustalaniu. Dlatego Sąd Apelacyjny ustalenia sądu pierwszej instancji w całości uznał i przyjął jako własne, rezygnując jednocześnie z ich ponownego szczegółowego przytaczania w tej części uzasadnienia (art. 387 § 2 ¹ pkt. 1 k.p.c.). Sąd odwoławczy nie dostrzegł przy tym naruszenia przez sąd pierwszej instancji prawa materialnego, w związku z czym podziela także w całości rozważania tego sądu również w zakresie przyjętych przez niego podstaw prawnych orzeczenia (art. 387 § 2 ¹ pkt. 2 k.p.c.).

W odpowiedzi na apelację należy podkreślić, że słusznie Sąd Okręgowy dostrzegł, że przedmiotowy spór miał co do zasady charakter prawny. Organ rentowy bowiem odmawiając ubezpieczonej prawa do rekompensaty, uznał iż nie wykazała ona wymaganego okresu zatrudnienia, tj. co najmniej 15 lat w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Powyższe natomiast wynikało z tego, iż organ odmówił uwzględnienia okresów jej zatrudnienia na stanowisku nauczycielki przedszkolnej w przyzakładowych przedszkolach (od 8 września 1982 r. do 7 września 1873 r. w (...) w S. i od 1 września 1983 r. do 21 listopada 1991 r. w Przedsiębiorstwie (...) w R. - stanowiących łącznie 9 lat, 2 miesiące i 7 dni), uznając, iż wskazane zakłady pracy nie były placówkami oświatowymi w myśl ustawy z dnia 15 lipca 1961 r. o systemie oświaty. Stanowisko to zostało powtórzone jako zarzut apelacji.

Natomiast organowi rentowemu umyka niesporny fakt, że E. U. wykonywała pracę nauczycielki w przedszkolu przyzakładowym zarówno w pierwszym, jak i w drugim spornym okresie, i w tym czasie podlegała nadzorowi pedagogicznemu właściwych organów oświaty.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Apelacyjny za zasadne uznał zaznaczenie, że zgodnie z art. 32 ust. 3 pkt 5 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się nauczycieli, wychowawców lub innych pracowników pedagogicznych wykonujących pracę nauczycielską wymienioną w art. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela.

Natomiast w okresach zatrudnienia ubezpieczonej, zakwestionowanych przez organ rentowy, obowiązywała już powołana wyżej ustawa Karta Nauczyciela, która w treści art. 1, w brzmieniu pierwotnym (Dz. U. z 1982 r., nr 3, poz. 19), wskazywała, że ustawie podlegają m.in.: nauczyciele, wychowawcy i inni pracownicy pedagogiczni państwowych szkół i innych placówek oświatowych i szkoleniowych, wychowawczych, opiekuńczo-wychowawczych, utworzonych i działających na podstawie ustawy z dnia 15 lipca 1961 r. o rozwoju systemu oświaty i wychowania (…). Zatem, odwołując się do wskazanej powyżej ustawy o rozwoju systemu oświaty i wychowania, trzeba wskazać, iż z ówczesnego brzmienia art. 5 ust. 2 cytowanej ustawy wynikało, że wychowanie przedszkolne odbywa się w przedszkolach i innych placówkach przedszkolnych. Przy czym, jak słusznie spostrzegł sąd pierwszej instancji, do wskazanych powyżej „innych placówek przedszkolnych” nawiązywano m.in. w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 30 lipca 1976 r. w sprawie określenia szkół i innych placówek oświatowo-wychowawczych prowadzonych poza resortem oświaty i wychowania oraz nadzoru pedagogicznego nad nimi, wydanym w oparciu o delegację z art. 35 ust. 3 ustawy o rozwoju systemu oświaty i wychowania. W § 1 pkt 6 tego rozporządzenia wskazano natomiast, że zakłady pracy podległe ministrom innym niż Minister Oświaty i Wychowania mogą prowadzić m.in. przyzakładowe przedszkola. Natomiast z treści § 3 tegoż rozporządzenia wynika, że nadzór pedagogiczny nad szkolnictwem zawodowym i innymi placówkami oświatowo-wychowawczymi, z wyjątkiem szkół rolniczych i innych placówek oświaty rolniczej, sprawuje Minister Oświaty i Wychowania.

W tym stanie rzeczy – wbrew odmiennym twierdzeniom apelującego – należy raz jeszcze stwierdzić, że przyzakładowe placówki przedszkolne, w których była zatrudniona odwołująca w spornych okresach, zgodnie z obowiązującymi wówczas przepisami, podlegały nadzorowi pedagogicznemu Ministra Oświaty i Wychowania, ubezpieczona wykonywała wówczas pracę nauczyciela, i dlatego okresy te należało uwzględnić do stażu pracy w warunkach szczególnych, uzasadniającego prawo do rekompensaty.

O prawidłowości powyższych rozważań świadczą również zaoferowane przez E. U. dowody w postaci dokumentacji. Dowody te stanowiły podstawę dokonania szczegółowych ustaleń, z której jednoznacznie wynika, że pracą, jaką wykonywała była pracą nauczyciela, a ponadto była nadzorowana oraz kontrolowana i poddawana ocenie właściwych państwowych instytucji oświaty.

W przeświadczeniu co do błędności zapatrywań organu rentowego, utwierdza również treść zeznań złożonych przez świadków, przesłuchanych w toku postępowania kontrolnego, w tym m.in. S. S. (kierownika Zakładu Rolnego (...)), który wskazał wprost, że ubezpieczona była zatrudniona na podstawie Karty Nauczyciela w Państwowym (...) w S. Zakład Rolny (...).

W świetle powyższych rozważań, zarzuty naruszenia prawa materialnego należało uznać za chybione. E. U. w okresie od 8 września 1982 r. do 7 września 1983 r. w Państwowym (...) w S. oraz od 1 września 1983 r. do 21 listopada 1991 r. w Przedsiębiorstwie (...) w R. wykonywała pracę nauczyciela przedszkola i okresy te należy uwzględnić do jej stażu pracy w szczególnych warunkach, uprawniającego do rekompensaty.

Zważywszy zaś na okoliczność, iż organ rentowy do stażu pracy w warunkach szczególnych uwzględnił ubezpieczonej pierwotnie okresy, w których była zatrudniona jako nauczycielka w wymiarze 7 lat, 4 miesięcy i 18 dni, to uwzględnienie powyższych okresów jej zatrudnienia - stanowiących łącznie 9 lat, 2 miesiące i 7 dni - skutkowało uzupełnieniem stażu pracy w szczególnym charakterze wymaganego do uzyskania prawa do rekompensaty. Wyrok Sądu Okręgowego odpowiada prawu.

Wobec powyższego Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację organu rentowego.

sędzia Urszula Iwanowska