Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

Formularz UK 2

Sygnatura akt

II AKa 305/23

Załącznik dołącza się w każdym przypadku. Podać liczbę załączników:

1

CZĘŚĆ WSTĘPNA

Oznaczenie wyroku sądu pierwszej instancji

wyrok Sądu Okręgowego w Szczecinie z dnia 30 października 2023 r., sygn. akt II Ko 172/23

Podmiot wnoszący apelację

☒ oskarżyciel publiczny albo prokurator w sprawie o wydanie wyroku łącznego

☐ oskarżyciel posiłkowy

☐ oskarżyciel prywatny

☐ obrońca

☐ oskarżony albo skazany w sprawie o wydanie wyroku łącznego

☐ inny (pełnomocnik wnioskodawczyni)

Granice zaskarżenia

Kierunek i zakres zaskarżenia

☐ na korzyść

☒ na niekorzyść

☒ w całości

☐ w części

☐

co do winy

☐

co do kary

☐

co do wysokości zadośćuczynienia

Podniesione zarzuty

Zaznaczyć zarzuty wskazane przez strony w apelacji

☐

art. 438 pkt 1 k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w zakresie kwalifikacji prawnej czynu przypisanego oskarżonemu

☒

art. 438 pkt 1a k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w innym wypadku niż wskazany w art. 438 pkt 1 k.p.k., chyba że pomimo błędnej podstawy prawnej orzeczenie odpowiada prawu

☒

art. 438 pkt 2 k.p.k. – obraza przepisów postępowania, jeżeli mogła ona mieć wpływ na treść orzeczenia

☐

art. 438 pkt 3 k.p.k. – błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, jeżeli mógł on mieć wpływ na treść tego orzeczenia

☐

art. 438 pkt 4 k.p.k. – rażąca niewspółmierność kary, środka karnego, nawiązki lub niesłusznego zastosowania albo niezastosowania środka zabezpieczającego, przepadku lub innego środka

☐

art. 439 k.p.k.

☐

brak zarzutów

Wnioski

☒

uchylenie

☐

zmiana

Ustalenie faktów w związku z dowodami
przeprowadzonymi przez sąd odwoławczy

Ustalenie faktów

Fakty uznane za udowodnione

Lp.

Wnioskodawczyni

Fakt oraz czyn, do którego fakt się odnosi

Dowód

Numer karty

2.1.1.1.

Fakty uznane za nieudowodnione

Lp.

Fakt oraz czyn, do którego fakt się odnosi

Dowód

Numer karty

2.1.2.1

Ocena dowodów

Dowody będące podstawą ustalenia faktów

Lp. faktu z pkt 2.1.1

Dowód

Zwięźle o powodach uznania dowodu

2.1.1.1.

Dowody nieuwzględnione przy ustaleniu faktów
(dowody, które sąd uznał za niewiarygodne oraz niemające znaczenia dla ustalenia faktów)

Lp. faktu z pkt 2.1.1 albo 2.1.2

Dowód

Zwięźle o powodach nieuwzględnienia dowodu

STANOWISKO SĄDU ODWOŁAWCZEGO WOBEC ZGŁOSZONYCH ZARZUTÓW i wniosków

Lp.

Zarzut

3.1.

- naruszenie prawa materialnego, a mianowicie art. 8 ust. 4 w zw. z art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego, polegającego na niezasadnym przyjęciu, że wcześniejsze zasądzenie zadośćuczynienia i odszkodowania na rzecz wnioskodawców na podstawie ustawy lutowej nie wytworzyło stanu rzeczy osądzonej (res iudicata) i umożliwiało, na zasadzie słuszności, zasądzenie na ich rzecz uzupełniającego zadośćuczynienia za krzywdę, podczas gdy prawidłowa wykładnia art. 8 ust. 4 ustawy lutowej prowadzi do wniosku, że nie ma ona zastosowania w przypadku wcześniejszego zasądzenia rekompensaty na podstawie przepisów tej ustawy;

- obraza przepisów postępowania mająca wpływ na treść orzeczenia, a mianowicie art. 17 § 1 pkt 7 k.p.k., poprzez błędne przyjęcie, że w przedmiotowej sprawie nie zachodzi przesłanka powagi rzeczy osądzonej i tym samym nie zaistniała podstawa do umorzenia postępowania w zakresie żądania uzupełniającego zadośćuczynienia i odszkodowania mimo, że wnioskodawcy po uzyskaniu na podstawie art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego zadośćuczynienia i odszkodowania, ponownie wystąpili o zasądzenie uzupełniającego zadośćuczynienia i odszkodowania na podstawie art. 8 ust. 4 ww. ustawy;

☒ zasadny

☐ częściowo zasadny

☐ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania zarzutu za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny

Wyżej przytoczone zarzuty obrazy przepisów postępowania oraz prawa materialnego zostaną omówione łącznie, gdyż odnoszą się one wprost do poczynienia ustalenia, czy w niniejszej sprawie zachodzi przesłanka w postaci powagi rzeczy osądzonej.

Odnosząc się bezpośrednio do przedstawionych zarzutów należy wskazać, iż przepis art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego stanowi, iż „Osobie, wobec której stwierdzono nieważność orzeczenia albo wydano decyzję o internowaniu w związku z wprowadzeniem w dniu 13 grudnia 1981 r. w Polsce stanu wojennego, przysługuje od Skarbu Państwa odszkodowanie za poniesioną szkodę i zadośćuczynienie za doznaną krzywdę wynikłe z wydania lub wykonania orzeczenia albo decyzji. W razie śmierci tej osoby uprawnienie to przechodzi na małżonka, dzieci i rodziców”. Jednocześnie przepis art. 8 ust. 4 wymienionej ustawy stanowi, iż „Przepis ust. 1 nie ma zastosowania, jeżeli w wyniku rewizji nadzwyczajnej, kasacji lub wznowienia postępowania prawomocnie zasądzono odszkodowanie, chyba że za jego zastosowaniem przemawiają względy słuszności”.

W świetle powyższych uregulowań należy wskazać, iż przepis art. 8 ust. 4 ww. ustawy wprowadza odstępstwo od zasady res iudicata. Wskazuje on, iż pomimo tego, iż spór

dotyczący tegoż samego przedmiotu postepowania, zdarzenia, pomiędzy tożsamymi stronami postepowania pomimo tego, iż został już rozstrzygnięty merytorycznie w postepowaniu sądowym, to istnieje możliwość ponownego procedowania co do tożsamego przedmiotu postepowania pomiędzy tożsamymi stronami i dochodzenia niejako świadczenia uzupełniającego. Z uwagi na zawarte w wymienionym przepisie odstępstwo od zasady, którą jest powaga rzeczy osądzonej, res iudicata (por. art. 17 § 1 pkt 7 k.p.k., art. 366 k.p.c., art. 171 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 roku Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi) interpretacja wymienionego przepisu nie może być rozszerzająca. Przepis art. 8 ust. 4 ww. ustawy dopuszcza możliwość procedowania w zakresie tożsamego przedmiotu postępowania pomiędzy tożsamymi stronami tylko i wyłącznie w sytuacji kiedy zaistnieją łącznie dwie przesłanki.

Pierwszą z przesłanek jest zasądzenie odszkodowania, zadośćuczynienia w wyniku rewizji nadzwyczajnej, kasacji lub wznowienia postępowania. Drugą z przesłanek jest istnienie względów słuszności przemawiających za ponownym zasądzeniem zadośćuczynienia i odszkodowania.

Należy przy tym zaznaczyć, iż powszechnie przyjmuje się w doktrynie i judykaturze, iż owo odstępstwo od zasady res iudicata zostało wprowadzone do porządku prawnego gdyż „za powtórnym, merytorycznym rozpoznaniem sprawy o odszkodowanie i zadośćuczynienie w stosunku do osób represjonowanych przez władze PRL w związku z prowadzoną działalnością niepodległościową, przemawia dodatkowo fakt, że dopiero ustawa lutowa
wiąże szkodę i krzywdę osoby skazanej, nie tylko z samym faktem jej bezprawnego pozbawienia wolności (jak to ma miejsce w przypadku roszczeń dochodzonych na podstawie przepisów procedury karnej), ale ponadto uwzględnia aspekt działalności na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego”, który jako przesłanka oceny stopnia krzywdy uprawnionego został wprowadzony wymienioną ustawą (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 18 stycznia 2017 roku w sprawie III KK 467/16, System Informacji Prawnej Lex nr 2191467). Uprzednie, przed wprowadzeniem ustawy, dochodzenie roszczeń wyłącznie w oparciu o przepisy kodeksu postępowania karnego i kodeksu cywilnego aspekt motywu niepodległościowego po stronie uprawnionego do roszczenia pomijały (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 10 kwietnia 2019 roku w sprawie IV KK 14/18, System Informacji Prawnej Lex nr 2671045).

Nie było przy tym uzasadnienia po stronie ustawodawcy do sformułowania odstępstwa od zasady res iudicata w zakresie spraw, w których owa przesłanka po stronie uprawnionego nie tylko zachodziła ale była przedmiotem oceny stopnia jego pokrzywdzenia, a więc co do spraw w których rozstrzygano bezpośrednio o zapisy ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego.

Z powyższego wynika, iż nie jest dopuszczalnym odstępstwo od zasady powagi rzeczy osądzonej w sprawach o zadośćuczynienie i odszkodowanie przysługujące osobie uprawnionej w związku z uznaniem za nieważne orzeczenia wydanego przez polskie organy ścigania i wymiaru sprawiedliwości lub przez organy pozasądowe w okresie od rozpoczęcia ich działalności na ziemiach polskich, począwszy od 1 stycznia 1944 r. do 31 grudnia 1989 r., jeżeli czyn zarzucony lub przypisany był związany z działalnością na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego albo orzeczenie wydano z powodu takiej działalności, jak również orzeczenia wydane za opór przeciwko kolektywizacji wsi oraz obowiązkowym dostawom
(art. 1 ust. 1 ww. ustawy) o ile co do tego zadośćuczynienia i odszkodowania już rozstrzygnięto w oparciu o przepis art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego. Taki pogląd jest następstwem brzmienia wymienionych przepisów i jest uznawany nie tylko za dominujący, ale powszechny w judykaturze (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 18 stycznia 2017 roku w sprawie III KK 467/16, System Informacji Prawnej Lex nr 2191467; wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 28 lutego 2023 roku w sprawie II AKa 2/23, System Informacji Prawnej Lex nr 3587645; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 10 kwietnia 2019 roku w sprawie IV KK 14/18, System Informacji Prawnej Lex nr 2671045; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 stycznia 2019 roku w sprawie V KK 111/18, System Informacji Prawnej Lex nr 2616250; wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 14 kwietnia 2022 roku w sprawie II AKa 279/20, System

Informacji Prawnej Lex nr 3410490; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 listopada 2023 roku w sprawie III KK 143/23, System Informacji Prawnej Legalis; wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 10 listopada 2022 roku w sprawie II AKa 324/22, System Informacji Prawnej Legalis; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 7 kwietnia 2022 roku w sprawie I KZ 57/21, System Informacji Prawnej Lex nr 3419495; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 czerwca 2022 roku w sprawie I KK 200/22, System Informacji Prawnej Legalis; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 14 listopada 2023 roku w sprawie I KZ 46/23, System Informacji Prawnej Lex nr 3627820).

Odstępstwa od ww. stanowiska, które w przeszłości się pojawiały (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 24 listopada 2021 roku w sprawie I KZ 40/21, System Informacji Prawnej Lex nr 330856) są uznawane w orzecznictwie Sądu Najwyższego za jednostkowe i nie znajdujące oparcia w brzmieniu przepisów regulujących wspomnianą materię (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 listopada 2023 roku w sprawie III KK 143/23, System Informacji Prawnej Legalis).

Na gruncie niniejszej sprawy należy stwierdzić, iż wnioskodawcy otrzymali już zadośćuczynienie i odszkodowanie w związku z działalnością ich ojca na podstawie prawomocnego postanowienia z dnia 2 kwietnia 1993 roku Sądu Wojewódzkiego w Zamościu w sprawie II Ko 265/92 z uwagi na postanowienie z dnia 8 stycznia 1992 roku Sądu Wojewódzkiego w Zamościu w sprawie Ko 117/91/un, którym uznano za nieważny wyrok byłego Wojskowego Sądu Rejonowego w Lublinie w sprawie Sr 194/47 wydany w trybie doraźnym na sesji wyjazdowej w Zamościu dnia 7 lutego 1947 r,. w części dotyczącej J. R.. Oba wymienione judykaty – stwierdzenie nieważności orzeczenia, przyznanie zadośćuczynienia i odszkodowania przysługującego osobom uprawnionym – oparto bezpośrednio o treść przepisów ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego.

Oznacza to, iż w sprawie w zakresie roszczenia wnioskodawców zachodziła wyłącznie jedna z przesłanek wymienionych treścią art. 8 ust. 4 ww. ustawy – względy słuszności (tegoż dotyczyły judykaty przywołane przez sąd I-ej instancji). Nie zachodziła natomiast przesłanka w postaci uprzedniego zasądzenie odszkodowania, zadośćuczynienia w wyniku rewizji nadzwyczajnej, kasacji lub wznowienia postępowania.

Oznacza to, iż w niniejszej sprawie nie tylko, iż zachodziła powaga rzeczy osądzonej, to nie zaistniały łącznie ustawowe przesłanki do odstępstwa od niej.

Należy przy tym również dostrzec, iż w zakresie dochodzenia świadczenia uzupełniającego,

prawomocnym postanowieniem z dnia 2 kwietnia 1993 roku Sądu Wojewódzkiego w Zamościu w sprawie II Ko 265/92 ponad przyznane wnioskodawcom zadośćuczynienie i odszkodowanie w pozostałej części oddalono ich żądanie (pkt II rozstrzygnięcia).

Wniosek

uchylenie zaskarżonego orzeczenia i umorzenie postępowania

☒ zasadny

☐ częściowo zasadny

☐ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania wniosku za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny.

argumenty przemawiające za potrzebą takiego rozstrzygnięcia przedstawiono powyżej;

OKOLICZNOŚCI PODLEGAJĄCE UWZGLĘDNIENIU Z URZĘDU

4.1.

Zwięźle o powodach uwzględnienia okoliczności

ROZSTRZYGNIĘCIE SĄDU ODWOŁAWCZEGO

Utrzymanie w mocy wyroku sądu pierwszej instancji

5.1.1.

Przedmiot utrzymania w mocy

Zwięźle o powodach utrzymania w mocy

Zmiana wyroku sądu pierwszej instancji

5.2.1.

Przedmiot i zakres zmiany

Zwięźle o powodach zmiany

Uchylenie wyroku sądu pierwszej instancji

Przyczyna, zakres i podstawa prawna uchylenia

5.3.1.1.1.

☐ art. 439 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia

5.3.1.2.1.

Konieczność przeprowadzenia na nowo przewodu w całości

☐ art. 437 § 2 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia

5.3.1.3.1.

Konieczność umorzenia postępowania

☒ art. 437 § 2 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia i umorzenia ze wskazaniem szczególnej podstawy prawnej umorzenia

zostały one wskazane w części odnoszącej się do postawionych apelacją zarzutów i wniosku opartego na treści art. 17 § 1 pkt 7 k.p.k.

5.3.1.4.1.

☐ art. 454 § 1 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia

Zapatrywania prawne i wskazania co do dalszego postępowania

Inne rozstrzygnięcia zawarte w wyroku

Punkt rozstrzygnięcia z wyroku

Przytoczyć okoliczności

Koszty Procesu

Punkt rozstrzygnięcia z wyroku

Przytoczyć okoliczności

II i III

Stosownie do art. 13 ustawy z 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego, koszty postępowania w sprawach objętych ustawą, w tym z tytułu ustanowienia pełnomocnika, ponosi Skarb Państwa. Wysokość wydatków związanych z ustanowieniem pełnomocnika określono w oparciu o treść przepisu § 11 ust. 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokatów.

PODPIS

SSO del. Tomasz Karwacki SSA Piotr Brodniak SSA Andrzej Wiśniewski

Granice zaskarżenia

Kolejny numer załącznika

1

Podmiot wnoszący apelację

prokurator

Rozstrzygnięcie, brak rozstrzygnięcia albo ustalenie, którego dotyczy apelacja

całość zaskarżonego orzeczenia

1.3.1. Kierunek i zakres zaskarżenia

☐ na korzyść

☒ na niekorzyść

☒ w całości

☐ w części

☐

co do winy

☐

co do kary

☐

co do co do wysokości zadośćuczynienia

1.3.2. Podniesione zarzuty

Zaznaczyć zarzuty wskazane przez strony w apelacji

☐

art. 438 pkt 1 k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w zakresie kwalifikacji prawnej czynu przypisanego oskarżonemu

☒

art. 438 pkt 1a k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w innym wypadku niż wskazany
w art. 438 pkt 1 k.p.k., chyba że pomimo błędnej podstawy prawnej orzeczenie odpowiada prawu

☒

art. 438 pkt 2 k.p.k. – obraza przepisów postępowania, jeżeli mogła ona mieć wpływ na treść orzeczenia

☐

art. 438 pkt 3 k.p.k. – błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia,
jeżeli mógł on mieć wpływ na treść tego orzeczenia

☐

art. 438 pkt 4 k.p.k. – rażąca niewspółmierność kary, środka karnego, nawiązki lub niesłusznego zastosowania albo niezastosowania środka zabezpieczającego, przepadku lub innego środka

☐

art. 439 k.p.k.

☐

brak zarzutów

1.4. Wnioski

☒

uchylenie

☐

zmiana