Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

19 grudnia 2024 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący:	SSO del. Robert Bury
Protokolant:	sekretarz sądowy Mariusz Zając

po rozpoznaniu w dniu 12 grudnia 2024 r. na rozprawie w Szczecinie

sprawy z powództwa M. M., K. M.

przeciwko (...) Bank (...) spółce akcyjnej w W.

o ustalenie i zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie z 7 czerwca 2023 r., I C 765/21

uchyla zaskarżony wyrok, znosi postępowanie przed sądem pierwszej instancji w zakresie wydania zaskarżonego wyroku i czynności procesowych z nim związanych po jego wydaniu, przekazuje sprawę Sądowi Okręgowemu w Szczecinie do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu sądowi rozstrzygnięcie o kosztach instancji odwoławczej.

Robert Bury

Sygn. akt I ACa 1714/23

UZASADNIENIE

Sąd Okręgowy w Szczecinie wyrokiem z 7 czerwca 2023 roku wydanym w sprawie z powództwa M. M. i K. M. przeciwko (...) Spółce Akcyjnej w W. ustalił, że umowa kredytu zawarta między stronami 25 sierpnia 2006 roku jest nieważna oraz zasądził od pozwanego 617.998,73 zł z odsetkami ustawowymi, oddalając powództwo w pozostałym zakresie.

Wyrok zapadł w sprawie, w której strona powodowa żądała ustalenia nieważności umowy kredytu i zwrotu nienależnie spełnionego świadczenia z tytułu spłaconych rat kredytu w wysokości 617.998,73 zł . Według twierdzeń pozwu, umowa zawiera klauzule abuzywne dotyczące przeliczenia kwoty udzielonego kredytu i spłacanych rat kredytowych, co wynika z odwołania do tabel kursowych banku. Po wyeliminowaniu klauzul abuzywnych nie jest możliwe wykonanie umowy kredytu, a strona powodowa nie wyraża zgody na ich dalsze obowiązywanie. Stanowi to o nieważności umowy w całości, w konsekwencji, że spełnione przez stronę powodową świadczenie jest nienależne i podlega zwrotowi na podstawie art. 410 i 405 k.c. Strona powodowa zgłosiła też roszczenia ewentualne szczegółowo opisane w pozwie.

Pozwany domagał się oddalenia powództwa, negując tezę o istnieniu klauzul abuzywnych twierdził, że umowa jest ważna. Utrzymywał, że jeśli Sąd dojdzie do odmiennego wniosku, umowa może być wykonywana przy określeniu rozmiaru świadczenia kredytobiorcy według średniego kursu NBP, po zastąpieniu klauzul abuzywnych przepisem art. 358 § 2 k.c., zwyczajem wskazującymi na stosowanie takiego kryterium albo przez analogię do innych regulacji prawnych.

Sąd pierwszej instancji ustalił, że 25 sierpnia 2006 r. strona powodowa zawarła z pozwanym umowę kredytu hipotecznego denominowanego kursem CHF przeznaczonego na dokończenie budowy domu jednorodzinnego w M. przy ulicy (...). Kwota kredytu została ustalona na 182.810 CHF, stronie powodowej wypłacono kredyt w trzech transzach. Pierwsza 12 września 2006 r. w wysokości 91.000 CHF. co stanowiło równowartość 224.342,30 złotych; druga 20 lutego 2007 r. w wysokości 55.338 CHF, co stanowiło równowartość 130.000,03 złotych; trzecia 8 maja 2007 roku w wysokości 36.472 CHF, co stanowiło równowartość 81.110,08 złotych. Umowa przewidywała, że raty kredytu są spłacane w PLN po uprzednim ich przeliczeniu według kursu sprzedaży CHF ustalonego na podstawie tabeli kursowej. Okres kredytowania ustalono do 1 sierpnia 2023 r.

Sąd ustali, że strona powoda zawierając umowę kredytu działa jako konsument; powódka prowadziła w dacie zawarcia umowy działalność gospodarczą, jednak nie była ona zlokalizowana w domu, lecz w sklepie w centrum handlowym (...).

Powodowie wspólnie spłacają kredyt. W okresie do dnia 1 lutego 2023 r. zapłacili 617.998,73 zł. Pismami z 28.02.2017 r. i 21.03.2017 r. skierowali do pozwanego reklamacje, których pozwany nie uwzględnił.

Sąd pierwszej instancji uznał powództwo o ustalenie nieistnienia nieważności umowy i zwrotu nienależnego świadczenia za zasadne. Przyjął, że stronie powodowej przysługuje interes prawny w powództwie o ustalenie, wyrażający się potrzebą usunięcia niepewności istnienia umowy kredytu w części niewykonanej. W ocenie Sądu, postanowienia umowy kredytu przewidujące sposób przeliczenia sumy kredytu przy wypłacie i spłacie nie były uzgodnione indywidulanie. Klauzule przeliczeniowe określają główne świadczenia stron. Nie zostały sformułowane w sposób jednoznaczny, Bank uchybił obowiązkom informacyjnym, mechanizm przeliczeniowy nie mógł być zrozumiały przez konsumenta. Pozwany arbitralnie ustalał kursy walut w tabeli kursowej, w tym CHF. W czasie rozmów z pracownikami banku nie przedstawiono wykresów i symulacji zmian kursu CHF wskazujących na nieograniczone ryzyko walutowe. Mechanizm ustalania przez Bank kursów waluty, który pozostawia bankowi swobodę, jest w ocenie Sądu Okręgowego sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumenta, a klauzula, która nie zawiera jednoznacznej treści i przez to pozwala na pełną swobodę decyzyjną przedsiębiorcy, jest klauzulą niedozwoloną w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c. Umowa kredytu jest nieważna na podstawie art. art. 58 § 1 k.c. w zw. z art. art. 385 ¹ § 1 k.c., co skutkowało to powstaniem roszczeń kondykcyjnych konsumenta (art. 410 i 405 k.c.), które zostały przez Sąd zasądzone.

Wyrok został zaskarżony apelacją przez pozwanego, który zarzucił naruszenie: art. 233 § 1 k.p.c., art. 227 k.p.c., art. 232 k.p.c., art. 235 ² § 1 k.p.c., art. 385 ¹ k.c.; art. 327 ¹ § 1 pkt 1 k.p.c., 6 k.c., art. 385 ¹ § 3 i § 4 k.c., art. 385 ² k.c., art. 111 prawa bankowego, art. 58 § 1 k.c., art. 65 k.c., art. 69 ust. 3 prawa bankowego, art. 455 k.c., art. 481 § 1 k.c., 5 k.c., art. 221 k.c., art. 6 k.c.

Skarżący zarzucił także naruszenie art. 323 k.p.c. przez wydanie wyroku przez sędzię, przed którą nie odbyła się rozprawa poprzedzająca wydanie tego wyroku. Na rozprawie 20 marca 2023 r. Sędzia Barbara Wituszko odroczyła rozprawę na termin z urzędu, a Sędzia Monika Rabiega na posiedzeniu niejawnym 7 czerwca 2023 r. wydała zaskarżony wyrok. Według apelującego, naruszenie powyższej zasady powoduje nieważnością postępowania i powinno skutkować uchyleniem zaskarżonego wyroku.

Pozwany wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku przez oddalenie powództwa, ewentualnie o jego uchylenie i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania. W postępowaniu apelacyjnym pozwany na podstawie art. 496 k.c. i art. 497 k.c. podniósł zarzut zatrzymania.

Strona powodowa domagała się oddalenia apelacji. W odniesieniu do zarzutu naruszenia art. 323 k.p.c. stwierdzono, że Sędzia Barbara Wituszko nie zamknęła rozprawy. W efekcie, na podstawie obowiązującego w chwili wydania wyroku przez sąd pierwszej instancji art. 15zzs ² ustawy z dnia 2 marca 2020 roku o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych, mającego niewątpliwie charakter szczególny w stosunku do art. 323 k.p.c., czynności związane z zamknięciem rozprawy i wydaniem orzeczenia na posiedzeniu niejawnym zostały podjęte już przez sędziego Monikę Rabiegę, która wydała wyrok w sprawie, zatem zasada bezpośredniości nie została naruszona, gdyż w sytuacji, w której zamknięcie rozprawy dopuszczono zostało na posiedzeniu niejawnym, uznać należy iż w rozprawie poprzedzającej wydanie wyroku, o której mowa w art. 323 k.p.c. uczestniczyła już sędzia Monika Rabiega, która tę rozprawę zamknęła i wydała wyrok jako sąd pierwszej instancji.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

1.  Wyrok Sądu Okręgowego podlega uchyleniu wskutek stwierdzenia nieważności postępowania (art. 386 § 2 k.p.c.), wydania orzeczenia przez skład sądu orzekającego, który był sprzeczny z przepisami prawa (art. 379 pkt 4 k.p.c.).

2.  20 marca 2023 roku odbyło się ostatnie posiedzenie jawne przeznaczone na rozprawę, podczas którego Sąd wydał postanowienie zobowiązujące pełnomocników stron do zajęcia ostatecznego stanowiska w piśmie procesowym przed zamknięciem rozprawy w terminie 14 dni; rozprawa rozstała odroczona na termin z urzędu. W tym czasie wpłynęło pismo od Naczelnika (...) Urzędu Skarbowego w S., pismo powodów 3 kwietnia 2023 roku, wydano zarządzenie o podziale decernatu sędzi prowadzącej ostatnie posiedzenie jawne przeznaczone na rozprawę, a która odeszła w stan spoczynku, 3 kwietnia 2023 roku sprawę przydzielono kolejnej sędzi. Pismo procesowe pozwanego stanowiące końcowe stanowisko w sprawie wpłynęło 3 kwietnia 2023 roku, a pismo powodów 25 kwietnia 2023 roku. 29 maja 2023 roku sąd wydał postanowienie uwzględniające wniosek o udzielenie zabezpieczenia, a 7 czerwca 2023 roku został wydany wyrok na posiedzeniu niejawnym, bez zamknięcia rozprawy, przez sędzię, przed którą nie odbyło się ostatnie posiedzenie jawne przeznaczone na rozprawę.

3.  W dacie wydania wyroku przez Sąd pierwszej instancji obowiązywał art. 15zzs ² ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 340 z późn. zm.), zgodnie z którym, jeżeli w sprawie rozpoznawanej według przepisów Kodeksu postępowania cywilnego postępowanie dowodowe zostało przeprowadzone w całości, sąd może zamknąć rozprawę i wydać orzeczenie na posiedzeniu niejawnym po uprzednim odebraniu od stron lub uczestników postępowania stanowisk na piśmie. Zamknięcie rozprawy i wydanie wyroku na posiedzeniu niejawnym jest wyjątkiem od zasady orzekania przez sąd wyrokiem na posiedzeniu jawnym, także podczas rozprawy i nie może być interpretowane rozszerzająco (por. także art. 148 ¹ k.p.c.). Wydanie wyroku na posiedzeniu niejawnym mogło nastąpić jedynie wtedy, kiedy rozprawa w ogóle została wyznaczona i przeprowadzona, skoro konieczne jest jej zamknięcie według cytowanej regulacji. Zgodnie z art. 323 k.p.c., wyrok może być wydany jedynie przez sędziów, przed którymi odbyła się rozprawa poprzedzająca bezpośrednio wydanie wyroku. Przepis ten realizuje zasadę bezpośredniości, której istota polega między innymi na tym, że sąd rozstrzygający sprawę zapoznaje się bezpośrednio z żądaniami twierdzeniami stron oraz przeprowadzonymi w toku postępowania dowodami; w ten sposób zostaje wyznaczony minimalny zakres i nieprzekraczalne granice realizacji zasady bezpośredniości (por. np.: uchwała Sądu Najwyższego z dnia 22 lutego 2007 r., III CZP 160/06), w rezultacie gwarancji procesowych strony składających się na prawo do rzetelnego procesu w sposób ujęty konstytucyjne (art. 45 Konstytucji RP) albo konwencyjny (art. 6 EKPCz). Realizacja tej zasady ma znaczenie niebagatelne, jeżeli się zauważy, że sędziowie przed którymi odbyła się rozprawa poprzedzająca bezpośrednio wydanie wyroku podczas narady ujawniają swoje poglądy na przedmiot sprawy, głosują nad mającym zapaść orzeczeniem i zasadniczymi powodami rozstrzygnięcia i sporządzają sentencję. Wszystkie czynności wchodzące w zakres pojęcia wydania wyroku, w tym narada, powinny być dokonane przez sędziów, przed którymi odbyła się rozprawa poprzedzająca bezpośrednio wydanie wyroku, z możliwością odstępstwa od tej reguły tylko w wypadkach określonych w ustawie. Takim wyjątkiem jest ogłoszenie „odroczonego” wyroku przez samego przewodniczącego, bez udziału pozostałych członków składu sądu orzekającego (art. 326 § 2 zdanie trzecie k.p.c., por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 22 lutego 2007 r., III CZP 160/06). W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjęto dalej idący skutek, przyjmując, że samo jedyne ogłoszenie wyroku przez sędziego, który nie brał udziału w ostatnim posiedzeniu przed zamknięciem rozprawy i w naradzie, skutkuje nieważnością postępowania (wyroki SN: z 21.05.2009 r., V CSK 418/08 oraz z 19.01.1977 r., IV CR 219/77, uchwała SN z 22.02.2007 r., III CZP 160/06, OSNC 2008/1, poz. 7). Rozprawa poprzedzająca bezpośrednio wydanie wyroku odbyła się przed sędzią, która następnie nie wydała wyroku, zatem niezgodnie z art. 323 k.p.c.; w takiej sytuacji skład sądu jest sprzeczny z przepisami prawa, co skutkuje nieważnością postępowania (art. 369 pkt 3 k.p.c.). Instytucja nieważności postępowania kataloguje błędy proceduralne sądu z uwagi na ich znaczną wagę dla prawidłowości rozstrzygnięcia i z tej przyczyny przewiduje powtórzenie postępowania bez względu na istnienie związku między naruszeniem a rozstrzygnięciem. Bez znaczenia pozostaje również i to, czy uchybienie procesowe skutkujące nieważnością postępowania objęte zostało zarzutem apelacyjnym, co w rozpoznanej sprawie miało miejsce. Przepis art. 378 § 1 k.p.c. przewiduje, że sąd drugiej instancji nieważność postępowania przed sądem pierwszej instancji bierze pod rozwagę w granicach zaskarżenia (zob. także art. 386 § 2 i 3 k.p.c.), a wyrok został zaskarży w całości.

4.  Sędzia wydająca wyrok nie wydała zarządzenia, a sąd postanowienia w przedmiocie zamknięcia sprawy, jest to jednak uchybienie procesowe niemające znaczenia dla ustalenia nieważności postępowania przez Sąd Apelacyjny.

5.  W sprawie nie mógł znaleźć zastosowania art. 148 ¹ § 1 k.p.c., ponieważ jego zakresem normowania objęto sytuację, kiedy sąd uznaje, że przeprowadzenie rozprawy nie jest konieczne. W rozpoznanej sprawie rozprawa została przeprowadzona podczas kilku posiedzeń jawnych (co do jednej rozprawy w postępowaniu cywilnym por. art. 206 ¹ § 1 zdanie pierwsze k.p.c.).

6.  Zamknięcie rozprawy, czy to w formie zarządzenia czy postanowienia, może być jedynie decyzją procesową składu sędziowskiego, przed którym odbyło się ostatnie posiedzenie jawne przeznaczone na rozprawę. Obecnie obowiązujący art. 224 § 3 k.p.c. przewiduje możliwość zamknięcia rozprawy postanowieniem sądu na posiedzeniu niejawnym po wysłuchaniu stron w pismach procesowych, jednak postanowienie o zamknięciu rozprawy może być wydane jedynie przez tych sędziów, przed którymi odbyło się ostatnie posiedzenie jawne poprzedzające bezpośrednio zamknięcie rozprawy. Według obecnie obowiązującego stanu prawnego, jeśli w rozpoznawanej sprawie doszłoby do zamknięcia rozprawy, decyzja ta mogłaby być podjęta jedynie przez sędziego, który następnie wydał wyrok. W połączeniu z zasadą wynikającą z art. 323 k.p.c. oznacza to, że ostatnie posiedzenie jawne przeznaczone na rozprawę, jej zamknięcie i wydanie wyroku powinny być czynnościami dokonywanymi przez ten sam skład sędziowski. W poprzednio obowiązującym stanie prawnym wynikającym z art 15zzs ² cytowanej ustawy nie istniała regulacja wprost nakazująca wydanie wyroku przez sędziów, którzy zamknęli rozprawę, jednak pozostaje to bez znaczenia z punktu widzenia unormowania art. 323 k.p.c. i stwierdzenia nieważności postępowania wskutek jego naruszenia. Bez względu na fakt, jaki skład sędziowski wydaje rozważaną decyzję procesową, wyrok powinien być wydany przez tych sędziów, przed którymi odbyło się ostatnie posiedzenie jawne przeznaczone na rozprawę.

7.  Oceny sytuacji prawnej zaistniałej w rozpoznanej w sprawie nie zmienia oczywiście schematyczny sposób postępowania w sprawach o tzw. kredyty frankowe, których prawdopodobieństwo rozstrzygnięcia wynika już z postanowień w przedmiocie zabezpieczenia. Bez znaczenia pozostaje również nieprzeprowadzenie na ostatniej rozprawie postępowania dowodowego. Jak już wyżej wskazywano, nieważność postępowania zachodzi bez względu na wpływ stwierdzonych uchybień na treść rozstrzygnięcia; przebieg ostatniego posiedzenia jawnego przeznaczonego na rozprawę nie ma zatem żadnego znaczenia dla ustalenia, że skład sądu wydający wyrok był inny, niż skład sądu podczas tego właśnie posiedzenia. Na płaszczyźnie nieważności postępowania pozbawione znaczenia prawnego jest różnicowanie sytuacji, kiedy na ostatniej rozprawie przeprowadzono szerokie postepowanie dowodowe i sytuacji, kiedy postępowania dowodowego nie prowadzano, a w wyrok wydał skład sędziowski nieuczestniczący w ostatnim posiedzeniu jawnym przeznaczonym na rozprawę.

8.  Powyższe musiało skutkować uchyleniem zaskarżonego wyroku, bez względu na ocenę zasadności zarzutów apelacyjnych i bez względu na wpływ uchybienia procesowego na wynik sprawy (art. 379 pkt 4 k.p.c.). W konsekwencji konieczne stało się zniesienie postępowania w zakresie, który jest dotknięty nieważnością (art. 386 § 2 k.p.c.), a więc w zakresie czynności procesowych związanych z wydaniem tego wyroku, mających miejsce po jego wydaniu, w szczególności nie dotyczy to czynności sądu i stron związanych z zabezpieczeniem roszczenia, i przekazaniem sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania, z orzeczeniem o kosztach procesu wynikającym z art. 108 § 2 k.p.c.

9.  Wyrok powinien zostać wydany przez skład sędziowski, przed którym odbyła się rozprawa bezpośrednio poprzedzająca wydanie wyroku, zgodnie z art. 323 k.p.c. Konieczne jest zatem wyznaczenie posiedzenia jawnego przeznaczonego na rozprawę, przeprowadzenie postępowania, zamknięcie rozprawy i wydanie wyroku.

Robert Bury