Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

POSTANOWIENIE

Sąd Apelacyjny w Szczecinie I Wydział Cywilny

w składzie:

SSA Krzysztof Górski

po rozpoznaniu w dniu 15 października 2024 na posiedzeniu niejawnym w Szczecinie

sprawy z powództwa K. D., E. D., A. H. i R. H.

przeciwko (...) Bank (...) w W.

o ustalenie i zapłatę

na skutek apelacji pozwanego od wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie z dnia 28 lipca 2023 r. sygn. akt I C 1623/21,

p o s t a n a w i a:

odrzucić apelację.

Krzysztof Górski

Sygnatura akt I ACa 738 /24

UZASADNIENIE

POSTANOWIENIA Z DNIA 15 PAŹDZIERNIKA 2024

Pozwany wnosząc apelację od wyroku Sądu Okręgowego opisanego w sentencji niniejszego postanowienia, wskazał wartość przedmiotu zaskarżenia na kwotę 219.612 zł i uiszczono opłatę do apelacji w kwocie 10.981 zł.

Postanowieniem z dnia 12 września 2024 Sąd Apelacyjny dokonał sprawdzenia wartości przedmiotu sporu wskazanej przez pozwanego w apelacji i wartość tą ustalił na kwotę 464.612 zł odpowiadającą wartości wskazanej w pozwie jako sumy dochodzonych w pozwie roszczeń majątkowych (roszczenia pieniężnego i roszczenia o ustalenie nieistnienia stosunku prawnego). Wartość ta nie została sprawdzona w toku postępowania przed Sądem I instancji mimo zarzutu sformułowanego w odpowiedzi na pozew.

Wyrok uwzględnił powództwo w całości. Mimo to w apelacji obejmującej zakresem zaskarżenia cały wyrok wartość przedmiotu zaskarżenia oznaczono na kwotę równą wartości roszczeń pieniężnych zgłaszanych w postępowaniu przez powodów K. D. i E. D. (w sumie 219.612 zł). W uzasadnieniu apelacji wyjaśniono, że wartość przedmiotu zaskarżenia powinna być ustalona na podstawie art. 19 k.p.c. jako wartość roszczenia pieniężnego będącej przedmiotem zaskarżenia odwołano się do uzasadnienia postanowienia SN z dnia 11 maja 2006 w sprawi II PK 344/05 cytując zawarte tam wywody sprowadzające się do stwierdzenia, że w przypadku kumulacji roszczenia o zapłatę wynagrodzenia za pracę i roszczenia o ustalenie stosunku pracy, nie dochodzi do kumulacji dwóch roszczeń o rożnym charakterze prawnym a jedynie w takich przypadku zastosowania znajdować powinien art. 21 k.p.c. Zasady przyjęte w tym orzeczeniu maja zdaniem pozwanego zastosowanie także w niniejszej sprawie, gdyż roszczenie o świadczenie „korzysta z pierwszeństwa (prymatu)” nad roszczeniem o ustalenie z uwagi na to, że roszczenie o ustalenie stanowi przesłankę roszczenia o zapłatę.

Dokonując sprawdzenia wartości przedmiotu zaskarżenia Sąd Apelacyjny nie podzielił argumentacji skarżącego z następujących przyczyn.

Po pierwsze contra legem pozostaje generalne stwierdzenie pozwanego, w myśl którego norma art. 21 k.p.c. ma zastosowanie wyłącznie w przypadku kumulacji dwóch roszczeń o świadczenie pieniężne.

Norma ta ma zastosowanie do roszczeń niepieniężnych z mocy wyraźnego uregulowania ar. 19 §2 k.c. (odsyłającego m. in. do art. 21 k.p.c.

Zgodnie z art. 21 k.p.c. jeżeli powód dochodzi pozwem kilku roszczeń, zlicza się ich wartość. Chodzi w tym przypadku o dwa różne roszczenia majątkowe niezależnie od przedmiotu żądania. Zatem także w przypadku dochodzenia roszczenia majątkowego niepieniężnego wartość jego musi być uwzględniana przy ustaleniu wartości przedmiotu sporu a także z mocy art. 368 §4 k.p.c. w zw. z art. 21 k.p.c. w przypadku ustalania wartości przedmiotu zaskarżenia. Jeśli powództwem (względnie zaskarżeniem) objęte były dwa roszczenia niepieniężne oczywistym staje się zastosowanie normy art. 21 k.p.c. dla ustalenia wartości przedmiotu sporu (odpowiednio zaskarżenia). Lege non distinguente nie ma żadnych podstaw do twierdzenia, by kumulacja przedmiotowa w jednej sprawie roszczenia pieniężnego z roszczeniem majątkowym niepieniężnym uchylała obowiązek wynikający z tej normy. Dotyczy to także kumulacji roszczenia pieniężnego i roszczenia o ustalenie.

Mającą swoje oparcie w zasadzie dyspozycyjności, wyłączną kompetencją powoda jest bowiem objęte (wiążące sąd i pozwanego w ramach procesu) określenie w pozwie treści powództwa także w płaszczyźnie kumulowanych żądań. Powód ponosi jednak równocześnie ryzyko związane z ukształtowaniem granic przedmiotowych sporu, które to ryzyko znajduje swój finansowy wyraz przede wszystkim w odpowiedzialności za koszty procesu i koszty sądowe w przypadku sformułowania (względnie kumulacji) roszczeń bezzasadnych. Odpowiednio odpowiedzialność także ponosi pozwany kwestionując żądania pozwu.

W tym kontekście obowiązek określenia wartości przedmiotu sporu (mającej znaczneie wyłącznie technicznoprawne i niewpływającej na treść roszczenia procesowego) służy więc między innymi (obok podstawy do rozstrzygnięcia takich kwestii jak właściwość rzeczowa sądu czy też dopuszczalności wniesienia niektórych środków zaskarżenia względnie określenie rodzaju postępowania odrębnego, w którym spraw powinna być rozpoznana) wyznaczeniu granic tego ryzyka i ustaleniu zarówno kosztów związanych ze zindywidualizowanym powództwem, obciążających strony stosownie do wyniku sporu, jak i kosztów sądowych.

Stąd też twierdzenie (do którego sprowadza się stanowisko pozwanego), że nawet bezzasadne (wobec braku przesłanek z art. 189 k.p.c.) skumulowanie w pozwie roszczenia o ustalenie z roszczeniem pieniężnym pozostaje bez wpływu na wartość przedmiotu sporu musi być uznane za oczywiście błędne.

W niniejszej sprawie dwójka z czterech powodów ( K. D. i E. D.) kumuluje w pozwie na podstawie art. 191 k.p.c. dwa roszczenia. Obok roszczenia pieniężnego dochodzi roszczenia o ustalenie nieistnienia opisanego w pozwie stosunku prawnego mającego wynika z umowy kredytu.

W realiach sprawy uchodzi jednak uwagi skarżącego to, że powodowie A. i R. H. w ogóle nie dochodzą w procesie roszczenia pieniężnego. Formułowane przez nich roszczenie procesowe (i uwzględniające to żądanie rozstrzygnięcie Sądu objęte apelacji) ogranicza się wyłącznie do żądania ustalenia nieistnienia stosunku prawnego. Z treści materiału procesowego wynika jednoznacznie, że ta para powodów nie twierdziła, by posiadała jakiekolwiek roszczenia pieniężne wobec pozwanego. Abstrahując od oceny istnienia przesłanek przyjętej w niniejszej sprawie kumulacji podmiotowej po stronie powodowej (wobec konfiguracji przedmiotowej roszczeń zgłaszanych przez poszczególnych powodów) , stwierdzić należy, że wywód pozwanego powodowałby, iż wartość przedmiotu zaskarżenia dotycząc powództwa wywodzonego przez dwoje powodów miałaby być ustalona jako wartość świadczenia, którego oni nie dochodzą i nie zamierali dochodzić w sprawie.

Roszczenie o ustalenie ma niewątpliwie charakter majątkowy i niepieniężny. W judykaturze na tle sporów o ustalenie przyjmuje się bowiem jednolicie, że jeśli roszczenie procesowe oparte na treści art. 189 k.p.c. zmierza bezpośrednio do realizacji prawa lub uprawnienia mającego wpływ na stosunki majątkowe stron, powinno być kwalifikowane jako roszczenie majątkowe. Obowiązkiem powoda wynikającym wprost z art. 19 §2 k.p.c. staje się zatem oznaczenie w pozwie wartości przedmiotu sporu w zakresie tego roszczenia jako wartości jego interesów majątkowych, które mają być objęte ochroną w wyniku wydanego wyroku (art. 19 § 2 k.p.c.). Przyjęto też, że wartość przedmiotu sporu w sprawach o ustalenie nieistnienia stosunku prawnego albo prawa powinna być odnoszona do wartości tych świadczeń, których to ustalenie ma dotyczyć (por. Wyrok SA w Gdańsku z 14.10.2016 r., III AUa 132/16, LEX nr 2171201, postanowienia Sądu Najwyższego z 3 grudnia 2001 r., I PZ 95/01, OSNP 2003 Nr 23, poz. 572; z 5 stycznia 2006 r., I PZ 24/05, LEX nr 668929; z 14 maja 2009 r., I PZ 5/09, OSNP 2011 nr 1-2, poz. 12; z 9 lipca 2009 r., II PK 240/08, LEX nr 535829 oraz z 5 sierpnia 2009 r., II PZ 6/09, LEX nr 558584).

W tym kontekście też oceniać należy relację między zgłoszonym w niniejszej sprawie roszczeniem o zapłatę (wywodzonym z faktu spełnienia świadczenia w wykonaniu nieważnej umowy) a roszczeniem o ustalenie nieistnienia stosunku prawnego mającego być podstawą świadczeń.

Nie można zgodzić się ze stanowiskiem zakładającym, iż roszczenie ustalenia zgłaszane jest wyłącznie celem przesądzenia kwestii prejudycjalnej dla roszczenia o zapłatę. Na potrzeby ustalenia wartości przedmiotu sporu stwierdzić należy , że między żądaniem ustalenia a roszczeniem o zapłatę nie zachodzi w niniejszej sprawie relacja (zależność prejudycjalna). O ile bowiem przesądzenie nieważności umowy (stosunku prawnego) rzeczywiście stanowi przesłankę żądania zasądzenia zwrotu nienależnie spełnionego świadczenia pieniężnego, o tyle rozstrzygnięcie o zwrocie świadczenia nie wyczerpuje interesu prawnego strony powodowej i nie uzasadnia zgłoszonego żądania ustalenia. Interes prawny w ustalaniu strona powodowa wywodzi bowiem z faktu uznawania jej przez pozwanego jako swojego dłużnika i formułowania żądania zapłaty dalszych rat kredytu.

Strona powodowa dochodzi więc tzw. ustalenia negatywnego w istocie zgłaszając roszczenie prewencyjne, mające przesądzić kwestię nieistnienia wierzytelności pozwanego jako kredytodawcy w stosunku do powodów jako kredytobiorców o zapłatę dalszych świadczeń z tytułu umowy kredytu (przesądzić o zasadności materialnoprawnych zarzutów, formułowanych przez powoda jako dłużnika przeciwko roszczeniom pozwanego jako wierzyciela według treści kwestionowanej umowy kredytu).

W interesie prawnym (determinującym jego interes majątkowy) powodów uzasadniającym roszczenie zgłaszane w niniejszej sprawie na podstawie art. 189 k.p.c. pozostaje więc w istocie jedynie przesądzenie braku ich obowiązku świadczenia wynikającego z nieważnej ich zdaniem umowy.

W odniesieniu do tak ujmowanego interesu majątkowego powinna być relatywizowana wartość przedmiotu tego roszczenia.

W świetle przytoczonego orzecznictwa prawidłowym byłoby więc wskazanie wartości roszczenia o ustalenie jako wartości interesu majątkowego powodów w ustaleniu nieistnienia jego zobowiązania, identyfikowanego przez wysokość (w PLN na datę wniesienia pozwu) roszczeń, jakie formułuje pozwany wobec powodów z tytułu niespłaconej (jego zdaniem) części kredytu.

Zatem jakkolwiek może budzić wątpliwości poprawności ustalenia tej wartości w pozwie (jako odpowiadającej kwocie wypłaconej przez pozwanego powodom w wykonaniu umowy), to jednak pozwany nie przedstawia żadnych argumentów podważających adekwatność tego wyliczenia dla oceny wartości interesu prawnego powodów (nie twierdzi, że wartość nierozliczonych w oku wykonywania umowy świadczeń ustalonych przez bank przy zastosowaniu klauzuli indeksacyjnej na dzień wniesienia pozwu, co do których chcieli prewencyjnie zapobiec ewentualnym żądaniom pozwanego jest niższa niż wartość wskazania w pozwie). W świetle materiału procesowego Sąd odwoławczy takiej okoliczności nie stwierdza ze względu na brak dostatecznych danych. Powoduje to, że w sprawie nie podważono adekwatności wartości przedmiotu sporu wskazanej w pozwie dla roszczenia o ustalenie. Zatem taką też wartość należało przyjąć w odniesieniu do zakresu zaskarżenia obejmującego całość wyroku uwzględniającego powództwo.

W ocenie Sądu odwoławczego nie może natomiast znajdować zastosowania w niniejszej sprawie reguła przyjęta przez Sąd Najwyższy w cytowanym przez Sad Okręgowy postanowieniu SN z 11.05.2006 r., II PK 344/05, LEX nr 898421.). Rozstrzygnięcie to zapadło na tle sporu w ramach którego poddane zostały pod osąd roszczenia o specyficznej zależności (roszczenie o ustalenie istnienia stosunku pracy o charakterze terminowym i wypłatę zaległego wynagrodzenia za zamknięty okres trwania tego stosunku pracy). Jedynie do takich sytuacji procesowych zasadne jest stosowanie zasady przyjętej przez SN . Jak wskazano w realiach niniejszej sprawy nie można przyjąć istnienia podobnej zależności między zgłaszanymi roszczeniami procesowymi (niezależnie od wskazanej wyżej kwestii braku kumulacji przedmiotowej roszczenia o ustalenie i roszczenia o zapłatę w odniesieniu do powodów A. i R. H.). Dodać należy, że brak podstaw do stosowania w sprawach analogicznych do niniejszej zasad przyjętych cytowanym orzeczeniu SN z dnia 11 maja 2005 był już przedmiotem wypowiedz w orzecznictwie sądów powszechnych (por. np. postanowienie SA w Poznaniu z 4.03.2022 r., I ACz 446/21, LEX nr 3425900).

Dokonując wykładni normy art. 19 §1 k.p.c. z kolei wyjaśnia się, w nauce, że roszczeniem pieniężnym zgłoszonym w zamian innego przedmiotu jest żądanie równowartości świadczenia wyrażonego pierwotnie w inny sposób. Chodzi przede wszystkim o tzw. surogacyjną zmianę powództwa (np. zgłoszenie żądania kwoty pieniężnej stanowiącej surogat rzeczy będącej przedmiotem świadczenia, zniszczonej lub utraconej przez osobę zobowiązaną do jej wydania). Przyjmuje się też, że regulacji art. 19 §1 k.p.c. podlegają także powództwa, w których roszczenie pieniężne zgłaszane jest jako żądanie alternatywne (w przypadku dochodzenia zasądzenia jednego ze świadczeń wynikających ze zobowiązania alternatywnego) a także , żądania z upoważnieniem przemiennym ( facultas alternativa). Niekiedy regulację tą odnosi się do powództwa z żądaniem ewentualnym jeśli przedmiotem jednego z żądań jest kwota pieniężna (por. zwłaszcza J. Gudowski [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Tom I. Postępowanie rozpoznawcze, red. T. Ereciński, LEX/el. 2022, art. 19) .

W realiach sprawy nie sposób więc przyjąć, by roszczenie pieniężne było dochodzone „w zamian” żądania ustalenia (pozostawało z tym żądaniem w opisanej wyżej „zależności surogacyjnej”). Przeciwnie – oba żądania dochodzone są równolegle (obok siebie) i niezależnie. Skoro tak, to nie sposób przyjąć, że prawidłowym z perspektywy normy art. 21 k.p.c. byłoby ograniczenie wartości przedmiotu sporu wyłącznie do wartości roszczenia pieniężnego .

W konsekwencji, po dokonaniu kontroli wartości przedmiotu zaskarżenia wskazanego przez pozwanego, stosownie do podanych wyżej zasad należało ustalić tą wartość na kwotę 464.612 zł.

Spowodowało to konieczność wezwania pozwanego do uiszczenia dodatkowej opłaty od pozwu (jako różnicy między opłatą należną i kwotą wpłaconą w momencie wniesienia apelacji (art. 130 ³ k.p.c. w zw. z art. 130 k.p.c. i art. 373 §1 k.p.c.).

Wobec tego zarządzeniem z dnia 12 września 2024 wezwano pełnomocnika pozwanego do uiszczenia kwoty 12.250 zł tytułem brakującej części opłaty od apelacji.

Wezwanie do wykonania zarządzenia doręczono pełnomocnikowi w dniu 20 września 2024. Termin do wykonania obowiązku uzupełnienia braku apelacji upłynął zatem z końcem dnia 27 września 2024 .

W rozpoznawanej sprawie pozwany mimo wezwania nie uzupełnił braków fiskalnych apelacji zgodnie z art. 373 §1 k.p.c. sąd drugiej instancji odrzuca apelację spóźnioną, nieopłaconą lub z innych przyczyn niedopuszczalną, jak również apelację, której braków strona nie usunęła w wyznaczonym terminie.

Wobec zaniechania obowiązku uiszczenia opłaty od apelacji w należnej wysokości, stosując normę art. 373 k.p.c. orzeczono o odrzuceniu apelacji.

- Krzysztof Górski -