Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 29 listopada 2022 r.

Sąd Okręgowy we Wrocławiu II Wydział Cywilny Odwoławczy w składzie:

Przewodniczący: SSO Małgorzata Dasiewicz – Kowalczyk

po rozpoznaniu w dniu 29 listopada 2022 r. we Wrocławiu

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa Skarbu Państwa – Starosty (...)

przeciwko M. P.

o zapłatę

na skutek apelacji strony powodowej

od wyroku zaocznego Sądu Rejonowego w Oleśnicy

z dnia 28 września 2021r.

sygn. akt I C 404/21

oddala apelację.

SO Małgorzata Dasiewicz – Kowalczyk

UZASADNIENIE

Sąd Okręgowy stosownie do art. 505 ¹³ § 2 k.p.c. uzasadnienie wyroku ograniczył do wyjaśnienia podstawy prawnej orzeczenia z przytoczeniem przepisów prawa.

Apelacja strony powodowej nie dawała uzasadnionych podstaw prowadzących do wzruszenia zaskarżonego orzeczenia.

Sąd Rejonowy poczynił prawidłowe ustalenia faktyczne, które Sąd Okręgowy przyjął za własne, jak też dokonał trafnej oceny prawnej roszczenia pozwu, uznając je częściowo za przedawnione, w jakim to zakresie wbrew zarzutom apelacji nie naruszył art. 327 ¹ §1 pkt 2 k.p.c. ani przede wszystkim art. 117 §2 ¹ k.c.

Należy wskazać, iż zarzut naruszenia art. 327 ¹ § 1 k.p.c. może być uzasadniony tylko wówczas, gdy kwestionowane uzasadnienie wyroku nie zawiera wszystkich elementów określonych w tym przepisie, a braki w tym zakresie są tak istotne, że zaskarżone orzeczenie nie poddaje się kontroli apelacyjnej co do przyczyn faktycznych i prawnych, które legły u jego podstaw. Trudno doszukać się takich uchybień w uzasadnieniu skarżonego orzeczenia. Sąd Rejonowy wskazał przepisy w oparciu o które ustalił wymagalność roszczenia objętego pozwem (opłaty za użytkowanie wieczyste) oraz okres przedawnienia. O ile w istocie nie przywołał podstawy prawnej kontroli z urzędu przedawnienia, o tyle brak wątpliwości iż stanowił ją przepis art. 117 §2 ¹ k.c., wątpliwości w jakim zakresie nie miał Sąd Okręgowy a i strona apelująca, podnosząc wszak jego naruszenie poprzez zastosowanie w/w przepisu.

Zgodnie z treścią art. 5 ustawy z dnia 13 kwietnia 2018 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw do roszczeń powstałych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy (a więc do dnia 9 lipca 2018 r.) i w tym dniu jeszcze nieprzedawnionych stosuje się od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy przepisy ustawy zmienianej w art. 1 (tj. kodeks cywilny), w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą (ust. 1). Roszczenia przedawnione przysługujące przeciwko konsumentowi, co do których do dnia wejścia w życie niniejszej ustawy nie podniesiono zarzutu przedawnienia, podlegają z tym dniem skutkom przedawnienia określonym w ustawie zmienianej w art. 1, w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą. Konsekwencją tej regulacji zaistniał obowiązek zastosowania przez Sąd z urzędu wprowadzonego rzeczoną nowelą art. 117 § 2 ¹ k.c. zgodnie z którym po upływie terminu przedawnienia nie można domagać się zaspokojenia roszczenia przysługującego przeciwko konsumentowi.

Sąd Okręgowy nie znalazł w okolicznościach sprawy podstaw do wykluczenia wskazanej regulacji, ku czemu zmierzały zarzuty apelacji odwołujące się w tym zakresie do argumentu, iż występujący po stronie powodowej Skarb Państwa nie jest przedsiębiorca, co wyklucza status konsumenta po stronie pozwanej w świetle art. 22 ¹ k.c., a tym samym możliwość kontroli z urzędu upływu terminu przedawnienia.

Status konsumenta w rozumieniu tego przepisu nie jest statusem możliwym do przypisania jakieś osobie na stałe, we wszystkich stosunkach prawnych, jakie nawiązuje w obrocie. Można z niego korzystać w relacji z innym uczestnikiem obrotu, występującym w rozważanym stanie faktycznym jako przedsiębiorca, czyli osoba prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową, której przedmiot pozostaje w związku z przedmiotem ocenianej czynności (art. 43 ¹ k.c.). Jak stanowi art. 43 ¹ k.c. (obowiązujący od 25 września 2003r.) przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna, o której mowa w art. 33 ¹ § 1, prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową. Jednocześnie należy dodać, iż definicja przedsiębiorcy funkcjonuje również w innych aktach prawnych, w tym, w ustawie z dnia 6 marca 2018 r. prawo przedsiębiorców, która stanowi, iż przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, wykonująca działalność gospodarczą (art. 4 ust. 1). Działalnością gospodarczą jest natomiast zorganizowana działalność zarobkowa, wykonywana we własnym imieniu i w sposób ciągły (art. 3).

W obowiązującym stanie prawnym definicje przedsiębiorcy występują ponadto m.in. w ustawie z 30.06.2000 r. – Prawo własności przemysłowej, w ustawie z 16.04.1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, w ustawie z 16.02.2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów, czy w ustawie z 23.08.2007 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym. Wszystkie definicje, choć różniące się szczegółami, pozwalają na przyjęcie, że w polskim systemie prawnym akty zarówno z dziedziny prawa prywatnego, jak i publicznego posługują się, co do zasady, definicją zbudowaną w analogiczny sposób, tj. wymieniającą krąg podmiotów, które mogą być przedsiębiorcami, i ograniczającą ten krąg poprzez odwołanie się do działalności gospodarczej. Tym samym nie ulega wątpliwości, że prowadzenie działalności gospodarczej jest immanentną cechą każdego przedsiębiorcy. Oznacza to, że definicja przedsiębiorcy jest w zasadzie wtórna w stosunku do definicji działalności gospodarczej. Skarb Państwa, będący osobą prawną (art. 33 k.c.) może również prowadzić działalność gospodarczą. Szczególna sytuacja państwowych i komunalnych osób prawnych jako przedsiębiorców wynika ze związania tych podmiotów normami prawa publicznego. Prowadzenie działalności gospodarczej przez te podmioty zostało podporządkowane celowi publicznemu, a ich działalność została powiązana z wykonywaniem ważnych zadań publicznych i jej realizowanie zostało jednocześnie podporządkowane zasadzie subsydiarności. Zarówno państwowe, jak i komunalne osoby prawne można uznać za specyficznych, lecz jednak przedsiębiorców (Pietrzak Aldona (red.) Prawo przedsiębiorców. Komentarz, WPK 2019).

Wskazać należy, iż powołany przepis art. 4 ustawy prawo przedsiębiorców powiela częściowo regulacje obowiązujące wcześniej w art. 4 ustawy z 4 lipca 2004r. o swobodzie działalności gospodarczej zarówno w zakresie kategorii podmiotów, jak również wymogu wykonywania działalności gospodarczej, stąd zarówno orzecznictwo, jak i wszelkie interpretacje urzędowe wydane na gruncie przywołanego przepisu ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, podobnie jak piśmiennictwo, zachowują swoją aktualność na kanwie obecnie obowiązujących przepisów.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego zostało wyrażone jednolite stanowisko, że pojęcie działalności gospodarczej (w art. 2 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej) na gruncie prawa prywatnego ma charakter autonomiczny i jego treść ustala się w drodze wykładni sądowej (uchwała siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 6 grudnia 1991 r., III CZP 117/91, uchwała z dnia 25 czerwca 1991 r., III CZP 53/91, z dnia 26 kwietnia 2002 r., III CZP 21/02, wyroki z dnia 3 października 2014 r., V CSK 630/13, z dnia 17 grudnia 2015 r., I CSK 1003/14, postanowienia z dnia 10 lutego 2011 r., IV CSK 272/10, z dnia 20 października 1999r). Przyjmowane jest szerokie rozumienie pojęcia "działalność gospodarcza". Nie należy do koniecznych wymagań uznania działalności za gospodarczą osiąganie zysku przez podmiot ją prowadzący (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 6 grudnia 1991 r., III CZP 117/91; uzasadnienie uchwały z dnia 26 kwietnia 2002 r., III CZP 21/02 i z dnia 27 czerwca 2013 r., III CZP 31/13, uchwała z dnia 9 marca 2017 r., III CZP 69/16). Sąd Najwyższy wielokrotnie wskazywał, że jeżeli prowadzona przez dany podmiot działalność wytwórcza, handlowa lub usługowa nie jest w głównym zakresie (lub nawet w ogóle) nastawiona na zysk, lecz zmierza jedynie do pokrywania kosztów własnymi dochodami, to okoliczność ta nie wyklucza przyjęcia, że podmiot ten prowadzi działalność gospodarczą (uchwała składu siedmiu sędziów z dnia 6 grudnia 1991 r. III CZP 117/91, z dnia 30 listopada 1992 r. III CZP 134/92, z dnia 6 sierpnia 1996 r. III CZP 84/96, z dnia 26 kwietnia 2002 r. III CZP 21/02 i z dnia 11 maja 2005 r. III CZP 11/05).

W odniesieniu do Skarbu Państwa wyrażone zostało przez Sąd Najwyższy, na gruncie ustawy z dnia 28 września 1991 r. o lasach, stanowisko stwierdzające, że Skarb Państwa reprezentowany przez odpowiednie jednostki organizacyjne Lasów Państwowych prowadzi działalność gospodarczą, wykonując zadania w zakresie działalności leśnej, jak urządzanie, ochrona, zagospodarowanie, utrzymanie i powiększanie zasobów upraw leśnych oraz gospodarowanie zwierzyną. Tego rodzaju aktywność ma charakter zarobkowy, wytwórczy i handlowy, a uzyskane w jej ramach środki finansowe są przeznaczane na wydatki związane ze swoją podstawową działalnością, którą jest ochrona i rozwój lasów (wyrok z dnia 6 lipca 2011 r., I CSK 582/10). W postanowieniu z dnia 10 lutego 2011 r., IV CSK 272/10 Sąd Najwyższy wskazał, że samodzielną gospodarkę leśną, wynikającą z art. 6 ust. 1 pkt 1, art. 37 ust. 1, art. 38 ust. 1, art. 40a ust. 1 ustawy o lasach oraz bezpośredni zarząd lasami, gruntami i innymi nieruchomościami Skarbu Państwa pozostającymi w zarządzie Lasów Państwowych prowadzą nadleśniczy kierujący nadleśnictwami, które są podstawową jednostką organizacyjną Lasów Państwowych. Oznacza to, że Skarb Państwa reprezentowany przez odpowiednie jednostki organizacyjne Lasów Państwowych, w tym Nadleśnictwa, prowadzi działalność gospodarczą.

Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 17 stycznia 2018 r. IV CSK 50/17 podzielił stanowisko i argumentację prawną zawarte w przywołanych wyżej orzeczeniach ( I CSK 582/10 i IV CSK 272/10), wskazując iż mają one zastosowanie także w odniesieniu do działalności Skarbu Państwa związanej z gospodarowaniem wodami i nieruchomościami, w tym dotyczącym oddawania nieruchomości stanowiących jego własność do użytkowania lub w dzierżawę. Te czynności należące do sfery prywatnoprawnej, określone wskazanymi przepisami prawa wodnego, wypełniają przesłanki przewidziane dla pojęcia "działalność gospodarcza". Należą do stałej aktywności Skarbu Państwa w odniesieniu do gospodarowania nieruchomościami, charakteryzują się powtarzalnością działań, są podporządkowane zasadzie racjonalnego gospodarowania i podejmowane na własny rachunek, łączą się także z uczestnictwem w obrocie gospodarczym. Określanie zarządzeniem uprawnionego organu rozmiaru stawek za korzystanie przez inne podmioty z nieruchomości nie przeczy działaniu na własny rachunek ani podporządkowaniu tej działalności zasadzie racjonalnego gospodarowania, zmierza do ujednolicenia wysokości tych stawek. Osiąganie zysku nie należy do wymagań oceny danej działalności jako gospodarczej. Przeznaczenie środków uzyskanych z tej działalności na cele ściśle z nią związane lub przekazanie ich na fundusz ochrony środowiska i gospodarki wodnej nie podlega ocenie w kontekście braku wymiernych ekonomicznie rezultatów działalności, skoro zamierzeniem podejmowanej aktywności było pozyskiwanie środków na te cele, objęte ustawowo określonym zakresem zadań. Prowadzona przez Skarb Państwa działalność w odniesieniu do gospodarowania nieruchomościami stanowi działalność gospodarczą.

W przedmiotowej sprawie ocena statusu Skarbu Państwa jako podmiotu prowadzącego działalność gospodarczą a tym samym przedsiębiorcy – winna być dokonana na gruncie przepisów ustawy z 21 sierpnia 1997r. o gospodarce nieruchomościami, bowiem przedmiotem żądania pozwu pozostają opłaty za użytkowanie wieczyste.

Przywołana ustawa określa między innymi zasady gospodarowania nieruchomościami stanowiącymi własność Skarbu Państwa oraz własność jednostek samorządu terytorialnego. W świetle art. 12 powołanej ustawy organy, wskazane w ustawie a działające za Skarb Państwa i jednostkę samorządu terytorialnego, są zobowiązane do gospodarowania nieruchomościami w sposób zgodny z zasadami prawidłowej gospodarki . Z art. 13 ust. 1 u.g.n. wynika, że nieruchomości stanowiące własność Skarbu Państwa oraz własność jednostek samorządu terytorialnego mogą być, przedmiotem obrotu. W szczególności nieruchomości mogą być przedmiotem sprzedaży, zamiany i zrzeczenia się, oddania w użytkowanie wieczyste, w najem lub dzierżawę, użyczenia, oddania w trwały zarząd, a także mogą być obciążane ograniczonymi prawami rzeczowymi, wnoszone jako wkłady niepieniężne (aporty) do spółek, przekazywane jako wyposażenie tworzonych przedsiębiorstw państwowych oraz jako majątek tworzonych fundacji. Ustawodawca z rygoryzmem potraktował kwestię odpłatności związaną z obrotem nieruchomościami skarbowymi i samorządowymi, możliwość odejścia od pełnej odpłatności ściśle ograniczając w ustawie przedmiotowo i podmiotowo (art. 14 u.g.n.). W ustawie wyraźnie są uregulowane również ceny, opłaty i rozliczenia za nieruchomości (art. 67 i n. ).

Na kanwie powołanie ustawy, jej całościowych zapisów oraz przytoczonego wcześniej orzecznictwa (dotyczącego gospodarowania nieruchomościami podlegającymi ustawie o Lasach oraz prawie wodnemu), w ocenie Sądu Okręgowego należy wywieść wniosek, iż działalności Skarbu Państwa związana z gospodarowaniem nieruchomościami, w tym dotycząca oddawania nieruchomości w użytkowanie wieczyste wypełniają przesłanki przewidziane dla pojęcia "działalność gospodarcza". Jest to niewątpliwie stała aktywność Skarbu Państwa w odniesieniu do gospodarowania nieruchomościami, powtarzalna, podporządkować zasadzie racjonalnego gospodarowania, podejmowana na własny rachunek, łączy się z uczestnictwem w obrocie gospodarczym. Oddawanie nieruchomości w użytkowanie wieczyste jest przy tym czynnością odpłatną, przynosi więc dochód Skarbowi Państwa, który jedynie częściowo trafia do powiatu (art. 23 ust. 3 u.g.n.).

Należy tu dodać, iż w licznych orzeczeniach za działalność gospodarczą gminy zostało uznane np. administrowanie lokalami mieszkalnym i użytkowymi wchodzącymi w skład zasobu gminnego, zakładanie i utrzymanie trawników i parków, administrowanie nieruchomościami oddanymi w wieczyste użytkowanie ( uchwała Sądu Najwyższego z 6 sierpnia 1996 r. III CZP 84/96, postanowienie Sądu Najwyższego z 22 sierpnia 2001 r., V CKN 756/00).

W ocenie Sądu Okręgowego trudno odmienny wniosek wywieść względem Skarbu Państwa w odniesieniu do nieruchomości oddawanych w użytkowanie wieczyste. Przyjęcie natomiast, iż Skarb Państwa prowadzi w tym względzie działalność gospodarczą, pozwala uznać go za przedsiębiorcę, jako że jak wskazywano na wstępnie definicja przedsiębiorcy jest w zasadzie wtórna w stosunku do definicji działalności gospodarczej.

Powyższą ocenę w przedmiotowej sprawie w przekonaniu Sadu II instancji wspiera również szeroka interpretacja pojęcia konsumenta w art. 76 Konstytucji RP. Określenie "konsument" użyte w art. 76 Konstytucji RP ma charakter autonomiczny i nie może być ograniczane do denotacji wyznaczonej treścią art. 22 ¹ k.c. Jak bowiem podkreślił Trybunał Konstytucyjny norma art. 76 Konstytucji RP zapewnia ochronę "wszelkim podmiotom, w szczególności osobom fizycznym" mającym słabszą pozycję wobec profesjonalnego podmiotu (Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 kwietnia 2022 r. I NSNc 234/21). Przepis ten wyraża zasadę konstytucyjną zobowiązującą władzę publiczną, w tym również sądy powszechne, do podejmowania działań mających na celu ochronę konsumentów. Powinien być uwzględniany zarówno przez ustawodawcę na etapie stanowienia prawa, jak i przez sądy powszechne, w procesie jego stosowania i dokonywania jego wykładni (wyroki Trybunału Konstytucyjnego z: 21 kwietnia 2004 r., K 33/03; 13 września 2005 r., K 38/04; 17 maja 2006 r., K 33/05; 13 września 2011 r. ). Co trzeba podkreślić ochrona konsumencka jest udzielana ze względu na wejście w relacje z silniejszym kontrahentem i zmierza do zrównoważenia stron w danym stosunku prawnym (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 29 lutego 2000 r., III CZP 26/99).

Nie budzi wątpliwości, iż Skarb Państwa jest stroną zdecydowanie silniejszą wobec osób fizycznych, w tym pozwanej będącej użytkownikiem wieczystej nieruchomości. W ocenie Sądu Okręgowego trudno uznać by w zetknięciu z takim podmiotem ochrona konsumencka miałaby zostać zupełnie wykluczona. Interpretacja zatem pojęć ustawowych oraz ocena charakteru działalności Skarbu Państwa winny zawsze uwzględniać założenia szerokiej ochrony konsumenckiej, co też miało miejsce w tej sprawie przez prawidłowe zastosowanie art. 117 §2 ¹ k.c. przez Sąd Rejonowy.

Co za tym idzie, wobec częściowego przedawnienia roszczenia, czego to strona powodowa nie kwestionowała (negując jedynie kontrolę z urzędu w tym zakresie), brak było jakichkolwiek podstaw do podważenia wyroku w zaskarżonej części.

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy uznając apelację za bezzasadną na podstawie art. 385 k.p.c. orzekł jak w sentencji.

SSO Małgorzata Dasiewicz-Kowalczyk

ZARZĄDZENIE

1.  (...)

2.  (...)