Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Wrocław, dnia 29 września 2015 r.

Sąd Okręgowy we Wrocławiu I Wydział Cywilny w następującym składzie:

Przewodniczący:SSO Sławomir Urbaniak

Protokolant:Irmina Szawica

po rozpoznaniu w dniu 15 września 2015 r. we Wrocławiu

sprawy z powództwa D. D. (1)

przeciwko M. S. (1)

o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną

I oddala powództwo;

II zasądza od powoda na rzecz pozwanej kwotę 7.217 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Sygn. akt I C 211/12

UZASADNIENIE

Powód domagał się w pozwie uznania za bezskuteczną wobec niego umowy darowizny zawartej w dniu 17.11.2008 r., mocą której dłużniczka powoda - S. S. przekazała pozwanemu M. S. (1) nieruchomość w postaci działki gruntu nr (...) położonej w miejscowości K., gmina C., dla której Sąd Rejonowy w Oławie prowadzi księgę wieczystą nr (...).

W uzasadnieniu powód wskazał, że przysługuje mu wierzytelność w wysokości 273.950 zł w stosunku do S. S. wynikająca z wyroku Sądu Okręgowego we Wrocławiu z dnia 25.06.2009 r., zmienionego następnie wyrokiem Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 19.11.2009 r. i dodał, że obecnie dochodzi przed tut. Sądem zapłaty tej kwoty od S. S.. Podał dalej, że umową darowizny z dnia 17.11.2008 r. S. S. przekazała pozwanemu wskazaną powyżej nieruchomość gruntową, powodując zmniejszenie jej majątku, co z kolei prowadzi do utrudnienia w możliwości zaspokojenia powoda jako wierzyciela S. S.. Powód również wskazywał, że umowa darowizny została sporządzona z osobą będącą w bliskim kontakcie z darczyńcą (małżonkiem), a nadto miała charakter, jak wynika z istoty tej umowy, bezpłatny, tym samym w pełni znajduje zastosowanie domniemanie prawne określone w art. 527 § 3 k.c., jak i 528 k.c. co do stwierdzenia złej wiary pozwanego. Powód wywodził nadto, że darczyńca S. S. dokonując zaskarżonej czynności z dnia 17.11.2008 r. działała z pokrzywdzeniem wierzyciela, albowiem, jak podał, w chwili czynności nie dysponowała innym majątkiem, poza przekazaną nieruchomością gruntową.

W odpowiedzi na pozew (k. 33 i n.) pozwany M. S. (1) wniósł o oddalenie powództwa w całości. Przyznał, że nabył opisaną powyżej nieruchomość gruntową położoną w miejscowości K. w dniu 17.11.2008 r. na podstawie umowy darowizny od swojej matki S. S.. Wyjaśniał, że darczyńca S. S. była zobowiązana solidarnie z powodem i innymi jeszcze oskarżonymi do naprawienia szkody wobec (...) we W. w wysokości 1.000.000 zł, jednakże swój obowiązek wykonała wpłacając kwotę 183.000 zł. Powód natomiast realizując postanowienie w/w wyroku w dniu 31.05.2011 r. i 12.08.2011 r. dokonał wpłaty na konto komornika 250.000 zł Dopiero po spełnieniu tego świadczenia powstało jego roszczenie regresowe, tymczasem zaskarżona czynność prawna miała miejsce 17.11.2008 r. Nie sposób więc przyjąć, by pozwany wiedział o tym, że S. S. działała ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela – skoro w tamtym czasie powód nie był jej wierzycielem. Nie istniała jeszcze podstawa prawna, na której S. S. byłaby zobowiązana do naprawienia szkody wobec powoda. Niezależnie od tego w wyniku zaskarżonej czynności S. S. nie uszczupliła swojego majątku, ani nie jest niewypłacalna jak twierdzi powód. Po wydaniu wyroku karnego zapłaciła 183.000 zł i nadal regularnie spłaca swoje zobowiązanie.

Powód w kolejnym piśmie procesowym (k. 46 i n.) podał, że co prawda wierzytelność powoda względem S. S. powstała po dokonaniu zaskarżonej czynności prawnej, jednakże ustawodawca dopuszcza możliwość ochrony także przyszłych wierzytelności. W chwili dokonywania zaskarżonej czynności prawnej toczyło się już bowiem postępowanie karne i dłużniczka powinna była się liczyć z możliwością nałożenia obowiązku naprawienia szkody. Nieodpłatne wyłączenie z dotychczasowego majątku w/w nieruchomości doprowadziło do zmniejszenia majątku, które co najmniej ograniczyło możliwości zaspokojenia wierzyciela.

Z uwagi na wytoczenie przez powoda D. D. (1) odrębnego powództwa przed tut. Sądem przeciwko m.in. S. S. (sprawa o sygn. akt I C 331/12) w celu ustalenia należnej powodowi sumy z tytułu rozliczenia regresowego, Sąd postanowieniem z dnia 12.02. 2013 r. zawiesił niniejsze postępowanie na podstawie art. 177 § 1 pkt 1 k.p.c.

W dniu 20.04.2015 r. r. postępowanie w sprawie zostało podjęte.

Na rozprawie w dniu 15.09.2015 r. powód zmodyfikował żądanie w ten sposób, że określił wierzytelność, która miałaby podlegać ochronie prawnej na sumę 45.565,50 zł.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 17.11.2008 r. S. S. wraz z mężem M. S. (2) darowała pozwanemu – swojemu synowi nieruchomość stanowiącą działkę gruntu nr (...) położoną w miejscowości K., gmina C., dla której Sąd Rejonowy w Oławie prowadzi księgę wieczystą nr (...).

Dowód: umowa darowizny z dnia 17.11.2008r - k. 42-43, odpis KW nieruchomości – k. 11-19.

Pozwany był jedynym synem darczyńców. W chwili dokonywania tej darowizny S. S. zmagała się z ciężką chorobą nowotworową, mąż chorował na cukrzycę. M. S. (2) zmarł w roku 2010. Dom mieszkalny, który stanowił przedmiot darowizny i samochód stanowiły wówczas jedyny majątek S. S. i M. S. (2).

Dowód: zeznania M. S. (1)- k. 72-73, zeznania S. S., e – protokół z dnia 12.02.2013 r. 01:26- 15:26 e-protokół z dnia 0-2.06.2015 r. 02:32- 18:10 , dokumentacja medyczna – k.. 82-92.

Od roku 2005 r. wobec S. S., M. S. (2) i powoda D. D. (1) toczyło się postępowanie karne.

Wyrokiem Sądu Okręgowego Wydziału Karnego we Wrocławiu z dnia 25.06.2009 r. (sygn. akt III K 140/08), zmienionym wyrokiem Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 19.11.2009 r. (sygn. akt AKa 351/09) jak również postanowieniem Sądu Okręgowego we Wrocławiu z dnia 27.01. 2010 r. (sygn. akt III Ko 207/10) zobowiązano oskarżonych: D. D. (2), D. D. (1), S. S., E. N., P. W. oraz M. S. (2) do naprawienia w całości szkody wyrządzonej przestępstwem, za które zostali skazani, poprzez zapłatę solidarnie na rzecz Miejskiego Przedsiębiorstwa (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą we W. kwoty 1.000.000 zł. Obowiązek solidarnego naprawienia szkody został ograniczony w stosunku do D. D. (1) do kwoty 250.000 zł oraz wobec M. S. (2) do kwoty 90.000 zł. Wszyscy skazani zostali zobowiązani do naprawienia szkody w terminie jednego roku od uprawomocnienia się orzeczenia, tj. do 19.11.2010 r.

Dowód: okoliczności bezsporne, a nadto dowody w aktach sprawy IC 311/12 , w tym wyrok Sądu Okręgowego we Wrocławiu z 25.06.2009 r., sygn. akt III K 140/08, wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z 19.11.2009 r., sygn. akt II AKa 351/09.

Tytułem spłaty zobowiązania wobec poszkodowanego (...) sp. z o.o. powód D. D. (1) uiścił łącznie kwotę 244.262 zł. Na sumę tę składa się 41.700 zł wpłacone przez powoda bezpośrednio poszkodowanemu w dniu 11.01.2011 r. oraz kwota 202.562,00 zł uzyskana w toku postępowania egzekucyjnego i przekazana wierzycielowi, (...) sp. z o.o. w dniach 30.08.2011 r. , 31.05.2011r. i 12.08.2011r.

Dowód: dowód dobrowolnej wpłaty na rzecz wierzyciela z dnia 11.01. 2011 r. – k.49, zajęcia komornicze- k. 8-10 .

S. S. tytułem spłaty zobowiązania wobec (...) sp. z o.o. wpłaciła kwotę 183.000 zł. Pozostała kwota zobowiązania ściągana jest w postępowaniu egzekucyjnym. Od dnia 1.09.2009r. z wynagrodzenia emerytalnego S. S. na poczet zobowiązania pobierana jest kwota 550 zł.

Dowód: zawiadomienie o stanie egzekucji- k. 50, zeznania S. S., e – protokół z dnia 12.02.2013 r. 01:26- 15:26 e-protokół z dnia 0-2.06.2015 r. 02:32- 18:10 ,

Powód D. D. (1) pozwem z dnia 3.02.2012 r. domagał się zasądzenia od pozwanych: S. S., E. N., P. W. oraz D. D. (2) solidarnie na swoją rzecz kwoty 273.950 zł wraz z ustawowymi odsetkami tytułem roszczenia zwrotnego od pozwanych w związku z naprawieniem przez powoda szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym. Wyjaśnił powód, że wykonując nałożony obowiązek solidarnej zapłaty kwoty 250.000 zł wpłacił na konto Komornika Sądowego przy (...) w dniu 31.05.2011 r. kwotę 100.000 zł, w dniu 12.08.2011 r. 60.000 zł, w dniu 11.01.2011 r. 41.700 zł, zaś w dniu 30.08.2011 r. komornik zajął mu konto bankowe do kwoty 72.250 zł. W związku z tym zażądał od pozwanych zapłaty na swoją rzecz poza kapitałem głównym w wysokości 250.000 zł również kosztów postępowania egzekucyjnego, które poniósł w wysokości 23.950 zł.

Wyrokiem Sądu Okręgowego z 26.07.2012 r. (sygn. akt I C 331/12), zmienionym następnie wyrokiem Sądu Apelacyjnego z 10.03.2015 r.(sygn. akt I ACa 505/13) zasądzono od S. S., E. N., P. W. oraz D. D. (2) na rzecz powoda D. D. (1) kwoty po 45.565,50 zł wraz z ustawowymi odsetkami od 22.03.2012 r.

Sąd zważył co następuje:

Powód domagał się uznania za bezskuteczną wobec niego umowy darowizny dokonanej w dniu 17.11.2008 r., mocą której dłużnik powoda - S. S. darowała pozwanemu nieruchomość stanowiącą działkę gruntu nr (...) położoną w miejscowości K.. Wskazał, że przysługuje mu względem S. S. wierzytelność, której wysokość w pozwie określił na kwotę 273.950 zł.

Podstawę prawną odpowiedzialności pozwanego w tego rodzaju sprawach stanowią przepisy statuujące instytucję tzw. skargi pauliańskiej. Zgodnie z art. 527 § 1 k.c. gdy wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć. Czynność prawna dłużnika jest dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli, jeżeli wskutek tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem czynności (§ 2). Jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli uzyskała korzyść majątkową osoba będąca w bliskim z nim stosunku, domniemywa się, że osoba ta wiedziała, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli (§ 3). Tak zakreślone podstawy powództwa decydują o tym, że w tego rodzaju postępowaniach na wierzycielu spoczywa obowiązek wykazania: 1. przysługującej mu wobec dłużnika wierzytelności, 2. faktu dokonania zaskarżonej czynności prawnej między dłużnikiem i osobą trzecią, na podstawie której osoba ta uzyskała korzyść majątkową, 3. swojego pokrzywdzenia wskutek dokonania zaskarżonej czynności, 4. działania dłużnika ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela. W analizowanym przypadku zbędne, ze względu na stan pokrewieństwa i domniemanie z art. 527 § 3 k.c., było dowodzenie tej ostatniej przesłanki dotyczącej wiedzy lub możliwości – przy zachowaniu należytej staranności – dowiedzenia się przez pozwanego o świadomym działaniu dłużnika zmierzającego do pokrzywdzenia wierzyciela.

Jeśli chodzi o istnienie wierzytelności, która miałaby podlegać ochronie prawnej w tym postępowaniu to wskazać należy, że ostatecznie ustalona ona została w wyroku Sądu Okręgowego z 26.07.2012 r. (I C 331/12), zmienionym następnie wyrokiem Sądu Apelacyjnego z 10.03.2015 r.(IACa 505/13), w którym zasądzono od S. S. na rzecz powoda D. D. (1) kwotę 45.565,50 zł wraz z ustawowymi odsetkami od 22.03.2012 r. Tym samym zakreślone zostały granice ochrony powoda w niniejszym procesie. Bezzasadne okazało się natomiast żądanie ochrony ponad tę kwotę tj. co do całej sumy wskazanej w pozwie - 273.950 zł .

W kontekście oceny pozostałych zaś przesłanek podnieść w pierwszej kolejności należy, że zaskarżona czynność prawna miała miejsce zanim wierzytelność powoda względem S. S. powstała. Wierzytelność ta bowiem wynika z roszczenia regresowego, jakie powstało wobec współdłużników solidarnych, w tym S. S. w związku z dokonanymi przez powoda wpłatami na rzecz (...). Wpłat tych powód dokonał w dniach od 11.01.2011r. do 30.08.2011 r. Co więcej, nawet i wyrok karny, który zobowiązywał wszystkich oskarżonych, w tym S. S. i D. D. (1) do naprawienia szkody poprzez obciążenie ich solidarnie obowiązkiem zapłaty na rzecz (...) wydany został również po dokonaniu zaskarżonej czynności prawnej. Należy w tym miejscu podkreślić, że zaskarżenie przez wierzyciela czynności prawnej dłużnika dokonanej przed powstaniem jego wierzytelności jest dopuszczalne, ale tylko w wypadku, gdy dłużnik w chwili dokonywania czynności zdawał sobie sprawę, że w przyszłości będzie odpowiadał za dług i dokonał czynności, aby tego uniknąć ze szkodą dla przyszłych wierzycieli. Nie jest przy tym istotne, czy osoba przyszłego wierzyciela była już wówczas oznaczona, czy dłużnik znał dokładnie wielkość wierzytelności i w jakiej konkretnie dacie ona powstanie oraz jaki czas dzieli chwilę dokonania przez dłużnika czynności prawnej krzywdzącej wierzycieli od powstania wierzytelności. Artykuł 530 k.c. zaostrza przesłanki subiektywne w przypadku zaskarżenia aktów dokonanych przed powstaniem wierzytelności chronionej, uzależniając skuteczność roszczenia pauliańskiego m.in. od istnienia po stronie dłużnika zamiaru pokrzywdzenia wierzyciela. Powołany przepis dla uwzględnienia powództwa wymaga wykazania przez powoda, że dłużnik działał w zamiarze pokrzywdzenia przyszłych wierzycieli. Wykładnia art. 530 k.c. prowadzi do wniosku, że niezbędne jest udowodnienie nie tylko faktu, iż zawierając kwestionowaną czynność prawną dłużnik liczył się z tym, że w związku ze swoją działalnością może mieć w przyszłości wierzycieli ale niezbędne jest udowodnienie, że przez czynność miał zamiar pokrzywdzenia przyszłych wierzycieli, a więc, że celem czynności było spowodowanie niewypłacalności i uniemożliwienie uzyskania zaspokojenia. Do takiego wniosku prowadzi brzmienie art. 530 i art. 527 k.c. W powołanych przepisach ustawodawca wyraźnie rozróżnił świadomość pokrzywdzenia aktualnych wierzycieli (art. 527 k.c.) i zamiar pokrzywdzenia wierzycieli przyszłych (art. 530 k.c.). Wskazanie na zamiar prowadzi do wniosku, że ustawodawca wymaga celowego dążenia do pokrzywdzenia wierzyciela, nie wystarcza tylko świadomość pokrzywdzenia. (por. wyroki SN z dnia 28.03. 2003 r., IV CKN 1965/00, z dnia 9. 11.2011r. CSK 64/11 ). Ciężar udowodnienia zamiaru pokrzywdzenia przez dłużnika przyszłych wierzycieli spoczywa na wierzycielu (art. 6).

W ocenie Sądu, w okolicznościach niniejszej sprawy trudno było przyjąć, że zbycie nieruchomości przez dłużniczkę było świadomym działaniem mającym na celu pokrzywdzenie powoda jako przyszłego jej wierzyciela. W ocenie Sądu powód nie wykazał, że dokonując spornego rozporządzenia w majątku nieruchomym, pod tytułem darmym i na rzecz swojego jedynego syna, dłużniczka działała z zamiarem pokrzywdzenia wierzyciela (powoda), a więc, że celem jej działania było spowodowanie swojej niewypłacalności i pokrzywdzenie powoda. Istotnie, w chwili dokonywania czynności przeniesienia własności toczyło się już postępowania karne i wszyscy oskarżeni, łącznie z powodem i S. S., liczyli się z możliwością nałożenia obowiązku wyrównania szkody wobec pokrzywdzonego (...). Te okoliczności jednak nie mogą jeszcze świadczyć o tym, by działania podejmowane przez dłużniczkę nakierowane były na pokrzywdzenie powoda, który wówczas był jedynie współoskarżonym w procesie wobec (...) i nie istniał żaden tytuł prawny, który stwierdzałby zobowiązanie dłużniczki wobec samego powoda. Należy zwrócić uwagę na to, że zaraz po uprawomocnieniu się wyroku karnego wszyscy zobowiązani porozumieli się co do podziału spłaty sumy wobec (...), która na nich została nałożona solidarnie. Co prawda powstały pomiędzy nimi rozbieżności w interpretowaniu treści tego wyroku, niemniej jednak każdy z nich uiścił ustaloną według własnego porozumienia kwotę. S. S. jako pierwsza wpłaciła sumę 183.000 zł Powód natomiast uiścił 41.700 zł, albowiem jego udział w naprawieniu szkody był mniejszy. Dokonane wpłaty nie pokrywały w całości zobowiązania, w związku z czym z majątku powoda ściągnięto pozostałe środki, aż do górnej granicy sumy, do której powód wspólnie z pozostałymi został zobowiązany. Dopiero więc wówczas powstało jego roszczenie regresowe wobec współdłużników. W takiej sytuacji uznanie, iż dłużniczka S. S. dokonując w dniu 17.11.2008 r. darowizny jedynego wówczas majątku darczyńców stanowiącego nieruchomości zabudowaną domem mieszkalnym na rzecz swojego jedynego syna, miała na celu zamiar pokrzywdzenia w ten sposób przyszłego wierzyciela, czyli powoda, nie znajduje uzasadnienia. Trudno bowiem jednoznacznie wykluczyć zamiar dokonania darowizny przedmiotowej nieruchomości przez dłużniczkę na rzecz pozwanego, w celu uregulowania spraw majątkowych przy starszym wieku i chorobach darczyńców, gdy z drugiej strony brak wyraźnych podstaw do przypisania darczyńcy zamiaru działania w celu pokrzywdzenia przyszłego wierzyciela. W związku z takimi okoliczności nie sposób przyjąć by dłużniczka działała ze świadomością, a tym bardziej, że działała z zamiarem pokrzywdzenia powoda jako wierzyciela.

Ponadto brak dowodu, aby w chwili dokonania darowizny dłużniczka był niewypłacalna, oraz aby stała się niewypłacalna wskutek dokonania darowizny ( art. 529 k.c. ).

W orzecznictwie sformułowano ogólną tezę, iż pokrzywdzenie wierzycieli powstaje na skutek takiego stanu faktycznego majątku dłużnika, który powoduje niemożność, utrudnienie lub odwleczenie zaspokojenia wierzyciela lub gdy zaspokojenie to można uzyskać z dodatkowym znacznym nakładem kosztów, czasu i ryzyka (por. wyrok Sądu Najwyższego z 28 listopada 2001 r., IV CKN 525/00, LEX nr 53110; wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 21 listopada 2012 r., I ACa 1057/12, LEX nr 1280309). „Pokrzywdzenie” wierzycieli należy ponadto rozumieć jako złą prognozę co do możliwości spełnienia przez dłużnika świadczenia, istniejącą tak w chwili wystąpienia ze skargą, jak i w chwili orzekania (por. M. Pyziak-Szafnicka, Ochrona wierzyciela w razie niewypłacalności dłużnika, s. 96 i nast., Warszawa 1995). Pomiędzy czynnością prawną dłużnika, jego niewypłacalnością oraz pokrzywdzeniem wierzyciela musi ponadto zachodzić określony związek przyczynowy. Nie chodzi przy tym o adekwatny związek przyczynowy, lecz o to, by dokonanie przez dłużnika czynności prawnej było warunkiem koniecznym (conditio sine qua non) powstania lub pogłębienia się jego niewypłacalności.

W chwili zawarcia umowy w roku 2008 r. dłużniczka S. S. nie posiadała żadnych zobowiązań finansowych. Po uprawomocnieniu się wyroku karnego wpłaciła natomiast kwotę 183.000 zł na poczet wyrównania szkody wobec (...). Do chwili obecnej spłaca regularnie zobowiązanie w pozostałej wysokości, a komornik potrąca z jej miesięcznej emerytury kwotę 550 zł. Jak sama podaje spłaciła dotychczas sumę około 240.000 zł. Natomiast kwotę w jakiej pozostaje zobowiązana wobec powoda zamierza spłacić przy pomocy finansowej syna M. S. (1). Podkreśla jednocześnie, że nigdy nie uchylała się od obowiązku uregulowania swojego zobowiązania wobec powoda. Taką chęć wyraziła również i w toku niniejszego postępowania, kiedy wysokość należnej kwoty została już prawomocnie określona na sumę 45.560,50 zł. Podkreślała również, że zależy jej na jak najszybszym uregulowaniu tego zadłużenia, albowiem postępowanie sądowe związane z powstałą wobec (...) szkodą toczy się już od 10 lat. Niestety rozmowy ugodowe prowadzone w toku procesu pomiędzy stronami nie przyniosły skutku.

W związku z powyższymi okolicznościami nie sposób przyjąć, by spełnione zostały wszystkie przesłanki mogące prowadzić do uznania przedmiotowej czynności za bezskuteczną i dlatego powództwo należało oddalić. Z tych względów Sąd orzekł jak w sentencji wyroku, rozstrzygając o kosztach postępowania na podstawie art. 98 k.p.c. Na zasądzoną sumę składają się koszty zastępstwa procesowego w kwocie 7.200 zł oraz opłata od udzielonego pełnomocnictwa (17zł). ustalone na podstawie Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu.