Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

POSTANOWIENIE

Dnia 30 maja 2023r.

Sąd Rejonowy w Opolu IX Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący sędzia Izabela Stasikiewicz

po rozpoznaniu w dniu 30 maja 2023r. w Opolu na posiedzeniu niejawnym

sprawy z wniosku Wspólnoty Mieszkaniowej M. K. (...) w P.

z udziałem S. G., D. S., O. S., Banku (...) S.A. w W., R. W., K. L. (1), J. W., L. W., J. L., N. Z., K. L. oraz Gminy P. i P. (...) Niestandaryzowanego Sekurytyzacyjnego Funduszu Inwestycyjnego Zamkniętego z siedzibą w K.

o stwierdzeniu nabycia spadku po I. G.

postanawia:

stwierdzić, że spadek po I. G., zmarłej w dniu 27 grudnia 2017 r. w P., ostatnio stale zamieszkałej w P., nabyła Gmina P. – w całości,

nakazać ściągnąć od Wspólnoty Mieszkaniowej M. K. (...) w P. na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Opolu kwotę 1573,79 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania tymczasowo poniesionych przez Skarb Państwa – Sąd Rejonowy w Opolu,

stwierdzić, że w pozostałym zakresie wnioskodawca i uczestnicy postępowania ponoszą koszty postępowania związane ze swoim udziałem w sprawie,

przyznać radcy prawnemu W. D. wynagrodzenie w kwocie 60 zł podwyższone o stawkę podatku VAT, tytułem nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu uczestniczce postępowania S. G., którą to kwotę wypłacić ze środków Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Opolu.

Sygn. akt IX Ns 153/18

UZASADNIENIE

Wnioskodawca Wspólnota Mieszkaniowa M. K. (...) w P. wniosła o stwierdzenie, że spadek po zmarłej I. G. nabyła w całości na podstawie ustawy jej córka – uczestniczka postępowania S. G.. Domagała się również obciążenia uczestniczki kosztami postępowania, w tym kosztami zastępstwa prawnego.

W uzasadnieniu podano, że I. G. zmarła 27 grudnia 2017 r. i nie zostało po niej dotychczas przeprowadzone postępowanie spadkowe, a jej jedynym spadkobiercą, znanym wnioskodawcy, jest córka zmarłej. Ponadto wskazano, że nie jest wiadomym, czy spadkodawczyni pozostawiła testament, ani czy miała więcej dzieci oprócz uczestniczki postępowania. W dalszej części uzasadnienia wyjaśniono, że wnioskodawca ma interes prawny w złożeniu wniosku o stwierdzenie nabycia spadku jako wierzyciel zmarłej I. G.. Przed śmiercią spadkodawczyni jako właścicielka lokalu mieszkalnego nie regulowała swoich zobowiązań wobec Wspólnoty Mieszkaniowej, a nadto po jej śmierci nie zgłosił się żaden spadkodawca, przez co zobowiązania związane z lokalem nie są płacone.

Postanowieniem z 4 czerwca 2018 r. Sąd wezwał do udziału w sprawie w charakterze uczestników postępowania małoletnich D. S. i O. S., reprezentowanych przez uczestniczkę S. G. (k. 30).

Pismem datowanym na 3 lipca 2018 r. Bank (...) S.A. w W. zgłosił swój udział w postępowaniu w charakterze uczestnika postępowania. Swoje oświadczenie motywował faktem, że wiązała go z I. G. umowa pożyczki gotówkowej z 2014 r., której spadkodawczyni nie zwróciła (k. 35 i n.).

W związku z toczącym się przed Sądem Rejonowym w Opolu, III Wydziałem Rodzinnym i Nieletnich, pod sygn. akt III Nsm 755/18, postępowaniem o wyrażenie zgody na złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku po I. G. przez S. G. w imieniu jej małoletnich dzieci – D. i O., postanowieniem z 23 lipca 2018 r. Sąd rozpoznający niniejszą sprawę zawiesił postępowanie na podstawie art. 177 § 1 pkt 1 kpc (k. 51). Postępowanie zostało podjęte postanowieniem z 26 listopada 2019 r. (k. 65).

Przyznany uczestniczce S. G. pełnomocnik z urzędu w piśmie z 16 marca 2020 r. wniósł o zatwierdzenie uchylenia się przez nią od skutków prawnych niezłożenia w terminie oświadczenia o odrzuceniu spadku po I. G. w imieniu małoletnich uczestników postępowania – D. S. i O. S.. Dodatkowo wnosił o przyznanie mu wynagrodzenia za pomoc prawną z urzędu (k. 90 i n.). Postanowieniem z 16 grudnia 2020 r. Sąd oddalił wniosek uczestniczki (k. 110).

Postanowieniem z 1 grudnia 2021 r. Sąd wezwał do udziału w sprawie w charakterze uczestników postępowania R. W., K. L. (1), J. W., L. W., J. L., K. L. i N. Z. (k. 185).

Postanowieniem z 14 września 2022 r. Sąd wezwał do udziału w sprawie w charakterze uczestnika postępowania Gminę P. (k. 252). Gmina stała na stanowisku, że sama nie może być powołana do spadku, gdyż spadkobiercami zmarłej są małoletni synowie S. G., a to z uwagi na okoliczność, że ich matka nie złożyła w terminie stosownego oświadczenia o odrzuceniu w ich imieniu spadku (k. 271-272).

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

I. G. zmarła 27 grudnia 2017 r. w P.. Przed śmiercią zamieszkiwała w P. w stanowiącym jej własność lokalu mieszkalnym przy ul. (...), dla którego Sąd Rejonowy w Opolu, VI Wydział Ksiąg Wieczystych, prowadzi księgę wieczystą nr (...) i które wchodziło w skład Wspólnoty Mieszkaniowej M. K. 2-3-4 w P.. W chwili śmierci była rozwiedziona. Miała jedną córkę – S. G., która z kolei jest matką dwóch synów, tj. D. S. i O. S.. S. G. o śmierci matki dowiedziała się tego samego dnia. Spadkodawczyni nie posiadała innych dzieci, w tym pozamałżeńskich, czy przysposobionych. Nie pozostawiła po sobie testamentu. Notariusz nie sporządzał po jej śmierci aktu poświadczenia dziedziczenia, ani nie toczyła się sprawa o stwierdzenie nabycia spadku po zmarłej. Rodzice I. G. zmarli przed nią. Spadkodawczyni miała dwie siostry, które na co dzień mieszkają poza granicami kraju – R. W. i K. L. (1). R. W. ma dwie córki – J. W. i L. W.. Z kolei K. L. (2) ma dwie córki – J. L. i Nicole Z. oraz syna K. L..

dowód:

- odpis skrócony aktu zgonu I. G., k. 10,

- odpis skrócony aktu urodzenia S. G., k. 11,

- odpis księgi wieczystej, k. 14,

- przesłuchanie uczestniczki S. G., k. 50,

W dniu 27 marca 2018 r. S. G. przed Sądem Rejonowym w Opolu, I Wydziałem Cywilnym, w sprawie o sygn. I Ns 116/18, złożyła oświadczenie o odrzuceniu spadku po zmarłej matce I. G..

W dniu 19 lipca 2018 r. uczestniczka wystąpiła do Sądu Rejonowego w Opolu, III Wydziału Rodzinnego i Nieletnich, z wnioskiem o wyrażenie zgody na złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku po zmarłej I. G. w imieniu swoich małoletnich synów. Postanowieniem wydanym w sprawie I. N. 755/18 w dniu 12 marca 2019 r. Sąd rodzinny zezwolił S. G. na powyższe. Postanowienie uprawomocniło się z dniem 3 kwietnia 2019 r. Celem dopełnienia wszelkich formalności związanych z odrzuceniem spadku, uczestniczka korzystała z bezpłatnej pomocy prawnej, gdzie instruowano ją co do dalszych kroków. Uczestniczka nie posiadała wiedzy, że poza uzyskaniem zgody sądu rodzinnego na odrzucenie spadku w imieniu swoich małoletnich dzieci winna złożyć w dalszej kolejności samo oświadczenie o odrzuceniu, a wskazane obie czynności uznawała za tożsame. Dopiero w późniejszym okresie pozyskała informacje, że obowiązana była do złożenia oświadczenia. Dlatego też na mocy uzyskanego orzeczenia Sądu Rodzinnego, w dniu 9 grudnia 2020 r., przed Sądem rozpoznającym niniejszą sprawę, S. G. w imieniu swoich małoletnich synów – D. S. i O. S. złożyła oświadczenie o odrzuceniu spadku po ich babce I. G..

W dniu 29 grudnia 2020 r. przed notariuszem w Niemczech R. W. złożyła oświadczenie o odrzuceniu spadku po swojej siostrze I. G.. Również jej córki J. W. i L. W. odrzuciły spadek po zmarłej ciotce.

W dniu 29 stycznia 2021 r. przed Sądem Rejonowym w B. w Niemczech K. L. (1) oraz jej syn K. L. (3) złożyli oświadczenia o odrzuceniu spadku po zmarłej siostrze i ciotce – I. G.. Córki K. J. L. i Nicole Z. również odrzuciły spadek po zmarłej ciotce przed notariuszem w Niemczech, kolejno w dniach 12 marca 2021 r. i 14 kwietnia 2021 r.

Po śmierci I. G., w (...) urodził się syn Nicole Z., która w jego imieniu również złożyła oświadczenie o odrzuceniu spadku po I. G..

dowód:

- oświadczenie o odrzuceniu spadku - wypis protokołu z posiedzenia SR w Opolu, sygn. I Ns 116/18, k. 71,

- oświadczenie o odrzuceniu spadku - protokół z posiedzenia z 9 grudnia 2020 r. wraz z załącznikiem, k. 105-106,

- oświadczenie o odrzuceniu spadku, k. 117-125,

- oświadczenie o odrzuceniu spadku, akta SR w Opolu, sygn. IX N 176/21,

- oświadczenie o odrzuceniu spadku, k. 156-160.

Sąd zważył, co następuje:

W rozpoznawanej sprawie wnioskodawca Wspólnota Mieszkaniowa M. K. 2-3-4 w P. domagała się stwierdzenia, że spadek po zmarłej I. G. nabyła w całości, na podstawie ustawy jej córka S. G.. Wskazać należy, że ustawodawca Kodeks cywilny wskazuje dwa tytuły dziedziczenia: ustawowe i testamentowe. Wniosek nie zasługiwał jednak na uwzględnienie w tak sformułowanym kształcie.

Wskazać należy, że ustawodawca w Kodeksie cywilnym przewidział dwa rodzaje dziedziczenia, a mianowicie ustawowe i testamentowe. Sąd spadku z urzędu bada, kto jest spadkobiercą. W szczególności to, czy spadkodawca nie pozostawił testamentu (art. 670 kpc).

Zgodnie z art. 677 § 1 kpc Sąd stwierdzi nabycie spadku przez spadkobierców, choćby były nimi inne osoby niż te, które wskazali uczestnicy. W postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku sąd wymienia spadkodawcę oraz wszystkich spadkobierców, którym spadek przypadł, jak również wysokość ich udziałów. Z uwagi na fakt, że I. G. nie pozostawiła testamentu, jej spadkobiercy dziedziczą na podstawie ustawy.

Wedle art. 931 kc, w brzmieniu obowiązującym w dacie otwarcia spadku, w pierwszej kolejności powołane do spadku z ustawy są dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek. Dziedziczą oni w częściach równych, jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku. Jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych. Przepis ten stosuje się odpowiednio do dalszych zstępnych. Przepisy art. 932 i następne kodeksu cywilnego określają dziedziczenie w przypadku braku zstępnych spadkodawcy.

W myśl przepisu art. 924 kc spadek otwiera się z chwilą śmierci spadkodawcy. Spadkodawczyni I. G. pozostawiła po sobie jedyną córkę S. G. oraz jej dwóch małoletnich synów. Spadkodawczyni miała również dwie siostry, przy czym każda z sióstr spadkodawczyni także posiadała swoich zstępnych, i tak K. L. (1) miała troje dzieci, a R. W. – dwoje. Wskazać należy, że oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania (art. 1015 § 1 kc). W rozpoznawanej sprawie wszyscy spadkobiercy ustawowi I. G., żyjący w dacie otwarcia spadku (27 grudnia 2018 r.), złożyli w ustawowym terminie oświadczenia o odrzuceniu po niej spadku, a zatem zgodnie z art. 1020 kc zostają wyłączeni od dziedziczenia tak, jakby nie dożyli otwarcia spadku. Uzupełniająco trzeba podkreślić, że również oświadczenia o odrzuceniu spadku złożone poza granicami kraju, przed właściwym tamtejszym sądem czy notariuszem, przez uczestników mających miejsce zwykłego pobytu na terenie Niemiec, pozostawało skuteczne na podstawie art. 13 i 28 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr (...) z 4 lipca 2012 r.

Stosownie do art. 935 zd. 1 kc w braku małżonka spadkodawcy, jego krewnych i dzieci małżonka spadkodawcy, powołanych do dziedziczenia z ustawy, spadek przypada gminie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy jako spadkobiercy ustawowemu. Gmina nie składa też oświadczenia o przyjęciu spadku, a spadek uważa się za przyjęty z dobrodziejstwem inwentarza, co wynika z art. 1023 kc.

Wyjaśnić należy jeszcze kwestię podnoszoną przez Gminę P. w toku postępowania, a mianowicie odnieść się do skuteczności złożonego przez uczestniczkę S. G. na rozprawie w dniu 9 grudnia 2020 r. oświadczenia o odrzuceniu spadku w imieniu małoletnich synów – D. i O. S.. Gmina argumentowała, że S. G. złożyła oświadczenie o odrzuceniu spadku po zmarłej matce w dniu 27 marca 2018 r. W konsekwencji właśnie tę datę, w ocenie Gminy, należało uznać za dzień, w którym uczestniczka jako przedstawicielka ustawowa małoletnich dowiedziała się o tytule ich powołania do dziedziczenia po ich zmarłej babce, a jej matce. Gmina stała na stanowisku, że od tego też dnia swój bieg rozpoczął sześciomiesięczny termin - o którym wspomina już wyżej przywołany art. 1015 § 1 kc - na złożenie przez S. G. oświadczenia o odrzuceniu spadku w imieniu jej synów. Dalej podkreślała, że uczestniczka wystąpiła do sądu rodzinnego o zgodę na złożenie oświadczenia już po upływie wskazanego terminu, bowiem zrobiła to dopiero 19 lipca 2018 r., zgodę na odrzucenie spadku w imieniu małoletnich uzyskała 12 marca 2019 r., a dopiero na rozprawie w dniu 9 grudnia 2020 r. odrzuciła spadek w imieniu swoich małoletnich dzieci po I. G., przez co uznać należy, że nie dochowała należytej staranności i nie złożyła wymaganego oświadczenia w terminie. Skutkiem tego małoletni synowie mieliby zostać powołani do dziedziczenia ustawowego po zmarłej babce.

W świetle przywołanego przepisu, wobec braku konkretnych prawnych regulacji, wątpliwości budzi wpływ postępowania o zezwolenie na odrzucenie spadku w imieniu małoletnich przez ich przedstawicieli ustawowych na bieg sześciomiesięcznego terminu przewidzianego w art. 1015 § 1 kc.

Powyższy dylemat został rozstrzygnięty przez Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 22 maja 2018 r., sygn. III CZP 102/17 (zob. uchwała SN(7) z 22.05.2018 r., III CZP 102/17, OSNC 2018, nr 12, poz. 110), w której wskazano, że złożenie przez rodziców w imieniu małoletniego dziecka oświadczenia o odrzuceniu spadku jest czynnością przekraczającą zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka. Przy czym sześciomiesięczny termin przewidziany w art. 1015 § 1 kc nie może się skończyć przed prawomocnym zakończeniem postępowania o zezwolenie na złożenie przez małoletniego spadkobiercę oświadczenia o odrzuceniu spadku. Po prawomocnym zakończeniu tego postępowania oświadczenie małoletniego powinno być złożone niezwłocznie, chyba że termin ten jeszcze nie upłynął.

Pojęcie „niezwłocznego” złożenia oświadczenia jako nieostre podlega ocenie sądu spadku. Dostrzec trzeba, że wskazane określenie nie oznacza jednak obowiązku natychmiastowego działania, lecz termin obiektywnie realny, który oceniać należy z uwzględnieniem ogółu okoliczności sprawy i należytej staranności zobowiązanego (zob. postanowienie SN z 28.09.2016 r., III CSK 329/15, OSNC 2017, nr 5, poz. 61). Jak wskazał Sąd Najwyższy w postanowieniu jw., dodaje to przyjętej koncepcji pewną elastyczność, umożliwiającą uwzględnianie sytuacji nadzwyczajnych lub wyjątkowych. Jednocześnie przy ocenie pojęcia "niezwłocznie" sąd spadku może brać pod uwagę dorobek piśmiennictwa i judykatury dotyczący wykładni tego pojęcia, wielokrotnie stosowanego w aktach normatywnych, oznaczającego "bezpośrednio po, bez nieuzasadnionej opieszałości, szybko, bez odkładania na później" (por. np. uzasadnienia uchwały Sądu Najwyższego z dnia 17 października 1985 r., III CZP 56/85, OSNC 1986, nr 9, poz. 137, oraz wyroków Sądu Najwyższego z dnia 10 stycznia 2002 r., II CKN 564/99, OSP 2002, nr 11, poz. 144, z dnia 13 grudnia 2006 r., II CSK 293/06, nie publ., i z dnia 30 stycznia 2015 r., III CSK 164/14, nie publ.).

W ocenie Sądu działająca imieniem małoletnich S. G. wykazała się starannością w zabezpieczeniu interesów swoich synów – D. i O. S.. Zauważyć należy, że uczestniczka nie miała specjalistycznej wiedzy co do procedury spadkowej, nie ma także doświadczenia prawniczego, jednak czyniła kroki zmierzające do odrzucenia spadku w imieniu swoim, jak i dzieci w miarę uzyskiwania bezpłatnej pomocy prawnej, składając wniosek do sądu opiekuńczego o wyrażenie zgody na odrzucenie spadku. Na uwadze należy mieć okoliczność, że postępowanie zainicjowane wskazanym wnioskiem prawomocnie zakończone przez sąd opiekuńczy 3 kwietnia 2019 r., wymagało czasu z powodów niezależnych od S. G., czy sądu. Co równie istotne, a co uzasadnia odległość czasową między śmiercią spadkodawczyni a złożeniem oświadczenia o odrzucenie spadku w imieniu małoletnich dzieci (9 grudnia 2020 r.), S. G. pozostawała w uzasadnionym przekonaniu, że uzyskanie zgody sądu opiekuńczego jest wystarczające i tożsame z instytucją odrzucenia spadku przez małoletnich. Jednak zaraz po powzięciu informacji, że koniecznym jest również złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku w imieniu małoletnich synów, takowe, przed Sądem rozpoznającym niniejszą sprawę, złożyła. Przywołać należy w tym miejscu pogląd Sądu Najwyższego zaprezentowany w postanowieniu z dnia 12 kwietnia 2018 r., sygn.. II CSK 485/17, w wypadkach wyjątkowych, w szczególności gdy za nieodebranie oświadczenia w terminie spadkobierca nie ponosi winy, sąd może nie uwzględnić upływu tego terminu przez wzgląd na zasady współżycia społecznego (art. 5 Kodeksu cywilnego) (zob. postanowienie SN z 12.04.2018 r., II CSK 485/17, LEX nr 2490044.). Stan faktyczny rozpoznawanej sprawy pozwala na stwierdzenie, że zaszedł wypadek wyjątkowy, gdyż niedochowanie stricte sześciomiesięcznego ustawowego terminu na złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku w imieniu małoletnich, wynikało jedynie z niewiedzy S. G., a jej aktywna postawa w kwestii formalności spadkowych przejawiająca się od śmierci matki, nie pozwala stwierdzić, aby nie odrzuciła spadku imieniem swoich dzieci z niedochowania staranności.

Dlatego też mając na uwadze wyżej poczynione rozważania, poparte stanowiskiem Sądu Najwyższego, przyjąć należało, że po prawomocnym zakończeniu postępowania przed sądem opiekuńczym, oświadczenie małoletnich o odrzuceniu spadku winno być złożone niezwłocznie, czemu, w ocenie Sądu, matka małoletnich sprostała. Dochowała ona bowiem terminu obiektywnie realnego w okolicznościach rozpoznawanej sprawy. Na marginesie Sąd wskazuje, że z powyższych względów postanowieniem z 16 grudnia 2020 r. oddalił wniosek uczestniczki S. G. w przedmiocie zatwierdzenia uchylenia się od skutków prawnych niezłożenia w terminie oświadczenia o odrzuceniu spadku po I. G. w imieniu małoletnich uczestników postępowania – D. S. i O. S. (k. 110), bowiem uznać go należało za bezzasadny w kontekście przyjętych jw. ustaleń, tj. wobec uznania, że uczestniczka skutecznie odrzuciła spadek w imieniu małoletnich dzieci.

Z powyższych względów Sąd na podstawie przywołanych w poprzednich akapitach przepisów stwierdził nabycie spadku przez uczestnika postępowania Gminę P. (punkt I postanowienia).

O kosztach postępowania orzeczono na podstawie art. 520 kpc. Zgodnie z regułą wyrażoną w § 2 wskazanego przepisu, Sąd obciążył wnioskodawcę kosztami postępowania w łącznej kwocie 1573,79 zł, na którą składało się 212,18 zł wynagrodzenia biegłej tłumaczki oraz 1361,61 zł kosztów ogłoszenia. Suma ta została poniesiona tymczasowo ze środków budżetowych Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Opolu. Wnioskodawca, jako wierzyciel spadkodawczyni, mający interes prawny w niniejszym postępowaniu, winien ponieść koszty jw., które wiązały się z jego przeprowadzeniem, o czym orzeczono w punkcie II postanowienia. Natomiast w pozostałym zakresie wszyscy uczestnicy ponieśli koszty postępowania związane ze swoim udziałem w sprawie (art. 520 § 1 kpc; punkt III postanowienia).

Jako że uczestniczka postępowania S. G. była reprezentowana przez zawodowego pełnomocnika, który świadczył na jej rzecz pomoc prawną z urzędu, w punkcie IV postanowienia należało przyznać mu wynagrodzenie należne na podstawie § 12 pkt 2 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu (t.j. Dz. U. z 2019 r. poz. 68 z późn. zm.), podwyższone o kwotę podatku od towarów i usług wyliczoną według stawki podatku obowiązującej dla tego rodzaju czynności na podstawie przepisów o podatku od towarów i usług.