Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 17 maja 2024 r.

Sąd Rejonowy dla Warszawy Pragi-Południe w Warszawie

VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Iwona Krawczyk

Protokolant: Aleksandra Łaszuk

po rozpoznaniu w dniu 17 maja 2024 r. w Warszawie na rozprawie

sprawy J. S.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w P.

o zwrot nienależnie pobranego zasiłku chorobowego

na skutek odwołania J. S. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w P. z dnia 23 listopada 2023 roku znak: 280000/CW/00713601

I.  zmienia zaskarżoną decyzję stwierdzając, że J. S. nie jest zobowiązana do zwrotu nienależnie pobranego zasiłku chorobowego w kwocie 8.112,26 zł (osiem tysięcy sto dwanaście, 26/100) za okres od 11 maja 2023 roku do 31 lipca 2023 roku;

II.  zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w P. na rzecz J. S. kwotę 180,00 zł (sto osiemdziesiąt, 00/100) tytułem zwrotu kosztów procesu wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty.

Sygn. akt VI U 64/24

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 23 listopada 2023 roku znak: 280000/CW/00713601 Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w P. zobowiązał J. S. do zwrotu nienależnie pobranego zasiłku chorobowego z funduszu chorobowego za okres od 11 maja 2023 roku do 31 lipca 2023 roku w kwocie 8.112,26 zł. W uzasadnieniu ZUS podał, że nadpłata wynikała z korekty podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie za maj 2023 roku z kwoty 10000 zł do 7181,26 zł.

(decyzja z dnia 23.11.2023 r. – a.r.)

Od powyższej decyzji J. S. złożyła odwołanie wnosząc o uchylenie obowiązku zwrotu nienależnie pobranego zasiłku chorobowego, wskazując, że nie chciała wprowadzić ZUS w błąd korektą podstawy wymiaru składek, której dokonała w związku z niezdolnością do pracy.

(odwołanie – k. 1-2)

W odpowiedzi na odwołanie ZUS wniósł o jego oddalenie powołując się na argumentację jak w zaskarżonej decyzji.

(odpowiedź na odwołanie – k. 6-6v)

Sąd ustalił, co następuje:

Odwołująca pierwotnie jako osoba prowadząca działalność gospodarczą zadeklarowała podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne za maj 2023 roku na kwotę 10000 zł.

W okresie od 11 maja 2023 roku do 31 lipca 2023 roku była niezdolna do pracy. Niezdolność do pracy w maju skutkowała konieczności skorygowania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne do kwoty 7181,26 zł. Korektę odwołująca za pośrednictwem Biura (...) złożyła 27 października 2023 roku.

Zasiłki chorobowe za okres od 11 maja 2023 roku do 31 lipca 2023 roku zostały wypłacone od podstawy wymiaru w kwocie z nadpłatą 8112,26 zł przy uwzględnieniu skorygowania podstawy wymiaru składek za maj 2023 rok. Odwołująca nie otrzymała decyzji ZUS dotyczącej tych zasiłków, ani pouczenia o zasadach zwrotu nienależnie pobranego świadczenia. Korekta podstawy wymiaru świadczenia była dokonywana przez księgową odwołującej M. W. z telefoniczną pomocą pracownika ZUS, który pouczał telefonicznie księgową w jaki sposób dokonać korekty.

(okoliczności niesporne, a nadto zeznania M. W. k.34-34v, odwołującej k.34v)

Powyższy stan faktyczny co do zasady był niesporny między stronami, dodatkowo został potwierdzony spójnymi zeznaniami M. W. i odwołującej, którym Sąd dał wiarę w całości.

Sąd zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 84 ust. 1 – 2 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych - osoba, która pobrała nienależne świadczenie z ubezpieczeń społecznych, jest obowiązana do jego zwrotu wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie, w wysokości i na zasadach określonych przepisami prawa cywilnego, z uwzględnieniem ust. 11. Odsetki, z zastrzeżeniem ust. 1a, są naliczane od dnia następującego po dniu wypłaty świadczenia do dnia spłaty. W razie zwrotu należności z tytułu nienależnie pobranych świadczeń, w terminie wskazanym w decyzji zobowiązującej do zwrotu tych należności, nie nalicza się odsetek od spłaconych należności za okres od dnia przypadającego po dniu wydania decyzji do dnia spłaty. Za kwoty nienależnie pobranych świadczeń uważa się:

1) świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenie była pouczona o braku prawa do ich pobierania;

2) świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie nieprawdziwych zeznań lub fałszywych dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzania w błąd organu wypłacającego świadczenia przez osobę pobierającą świadczenia;

3) świadczenia z tytułu niezdolności do pracy spowodowanej chorobą z ubezpieczenia chorobowego lub wypadkowego, co do których stwierdzono, że w okresie ich pobierania świadczeniobiorca wykonywał w okresie orzeczonej niezdolności do pracy pracę zarobkową lub wykorzystywał zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia.

Nie można żądać zwrotu kwot nienależnie pobranych świadczeń z ubezpieczeń społecznych za okres dłuższy niż ostatnie 12 miesięcy, jeżeli osoba pobierająca świadczenia zawiadomiła organ wypłacający świadczenia o zajściu okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty, a mimo to świadczenia były nadal wypłacane, a w pozostałych przypadkach - za okres dłuższy niż ostatnie 3 lata.

Poglądy judykatury i doktryny dotyczących przesłanek uznania świadczenia za nienależnie pobrane w myśl art. 84 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (co wywołuje obowiązek ich zwrotu na podstawie ustawy systemowej) na tle aktualnie obowiązujących i wcześniejszych regulacji prawnych przedstawił już Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 30 stycznia 2019 r., I UK 416/17 (OSNP 2019 Nr 7, poz. 90). Wyjaśniono w nim, że problematykę nienależnie pobieranych świadczeń i ich zwrotu reguluje ogólnie - w odniesieniu do wszystkich świadczeń z ubezpieczeń społecznych - art. 84 ustawy systemowej, a szczegółowo - w stosunku do świadczeń przysługujących z konkretnych rodzajów ubezpieczenia społecznego - art. 138 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (obecnie tekst jedn.: Dz. U. z 2021 r. poz. 291, dalej jako ustawa emerytalna), a jeśli chodzi zwrot nienależnie pobranego świadczenia z ubezpieczenia chorobowego - art. 66 ust. 2 ustawy zasiłkowej. Zgodnie z tym ostatnim przepisem, w przypadku pobrania nienależnego świadczenia z winy ubezpieczonego lub wskutek okoliczności, o których mowa w art. 15-17 i art. 59 ust. 6 i 7, wypłacone kwoty podlegają potrąceniu z należnych zasiłków bieżących lub innych świadczeń z ubezpieczeń społecznych. Przepis ten nie stanowi przepisu szczególnego w stosunku do art. 84 ustawy systemowej, bowiem żaden z przepisów ustawy zasiłkowej nie reguluje odmiennie niż art. 84 ust. 2 ustawy systemowej kwestii zwrotu nienależnie pobranych świadczeń. Innymi słowy, art. 66 ust. 2 ustawy zasiłkowej nie reguluje odmiennie okoliczności przemawiających za uznaniem świadczenia za pobrane nienależnie niż czyni to art. 84 ust. 2 ustawy systemowej (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 17 stycznia 2012 r., I UK, LEX nr 1227962; z dnia 3 grudnia 2013 r., I UK 212/13, LEX nr 1641776; z dnia 19 lutego 2014 r., I UK 331/13, LEX nr 1446442). Podstawowym warunkiem uznania, że wypłacone świadczenie podlega zwrotowi w myśl art. 84 ust. 2 pkt 1 ustawy systemowej jest po pierwsze, brak prawa do świadczenia oraz po drugie, świadomość tego osoby przyjmującej to świadczenie, płynąca ze stosownego pouczenia. Obie te przesłanki wystąpić muszą w trakcie pobierania świadczenia, a nie po zaprzestaniu jego wypłaty.

W tym miejscu należy przypomnieć, że organ rentowy może domagać się zwrotu nienależnie pobranego świadczenia tylko wówczas, gdy ubezpieczonemu można przypisać złą wolę. Obowiązek zwrotu obciąża tylko tego, kto przyjął świadczenie w złej wierze wiedząc, że mu się nie należy, co dotyczy zarówno osoby, która została pouczona o okolicznościach, w jakich nie powinna pobierać świadczeń (ust. 2 pkt 1 ustawy systemowej), jak też tej osoby, która uzyskała świadczenia na podstawie nieprawdziwych zeznań lub dokumentów, albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd instytucji ubezpieczeniowej (art. 84 ust. 2 pkt 2 tej ustawy).

W prawie ubezpieczeń społecznych "świadczenie nienależnie pobrane", to nie tylko "świadczenie nienależne" (obiektywnie, np. wypłacane bez podstawy prawnej), ale także "nienależnie pobrane", a więc pobrane przez osobę, której można przypisać określone cechy dotyczące stanu świadomości (woli) lub określone działania (zaniechania; por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 września 2020 r., I UK 98/19, LEX nr 3067436). Świadomość nienależności świadczenia może mieć źródło w pouczeniu udzielonym przez organ rentowy co do okoliczności powodujących konieczność zwrotu świadczenia bądź też może wynikać z zawinionego działania osoby, która spowodowała wypłatę świadczeń. Pogląd ten jest powszechnie podzielany w orzecznictwie. Przyjmuje się, że świadomym wprowadzeniem w błąd jest umyślne działanie świadczeniobiorcy, które ma postać zamiaru bezpośredniego lub zamiaru ewentualnego.

W rozumieniu art. 84 ust. 2 pkt 2 ustawy systemowej, błąd stanowi następstwo świadomego działania , determinowanego wolą wywołania przekonania po stronie organu, że zostały spełnione warunki nabycia prawa do świadczenia lub świadczenia o określonej wysokości. Błąd ten wiąże się zawsze z pierwotną wadliwością rozstrzygnięć organu rentowego lub odwoławczego, z etapem ustalania prawa do świadczeń, a jego istotną cechą konstrukcyjną, odróżniającą od innych uchybień, jest istnienie fałszywego wyobrażenia organu o stanie uprawnień ubezpieczonego, wywołanego na skutek świadomego zachowania osoby pobierającej świadczenie.

Jak wskazano już powyżej, podstawowym warunkiem uznania, że wypłacone świadczenie podlega zwrotowi na podstawie art. 84 ust. 2 pkt 1 ustawy systemowej jest, po pierwsze - brak prawa do świadczenia oraz po drugie - świadomość co do tego osoby przyjmującej świadczenie, płynąca ze stosownego pouczenia. Obie te przesłanki muszą wystąpić już w trakcie pobierania świadczenia, a nie po zaprzestaniu jego wypłaty. Innymi słowy, jeżeli w trakcie pobierania świadczenia jest ono "należne", a okoliczności wyłączające prawo do niego, w konsekwencji również wiedza o tym świadczeniobiorcy, wystąpiły post factum, nie ma podstaw do uznania, że należności wypłacone podlegają zwrotowi na podstawie art. 84 ust. 1 ustawy systemowej. (vide: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 lipca 2023 r. I USKP 34/23 i wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 stycznia 2021 r. I USKP 3/21).

Sąd miał na względzie fakt, że odwołująca w dacie kiedy miała wypłacane świadczenie zasiłek chorobowy nie działała z zamiarem pokrzywdzenia ZUS. W dacie wypłaty miała przyznane świadczenie od podstawy wymiaru zasiłku od kwoty 10.000 zł wyznaczonej za maj 2023 roku. W maju 2023r. odwołująca stała się niezdolna do pracy przez część miesiąca, co było okolicznością nieprzewidywalną. Nie mogła więc zawczasu wykazać innej podstawy wymiaru składek od kwoty pomniejszonej o czas pozostawania na zasiłku chorobowym. Nie miała więc wiedzy w dacie składania deklaracji ZUS wykazującej podstawę wymiaru składek 10.000 zł, że będzie ona nieprawidłowa i będzie podlegała korekcie. Niekwestionowane przez ZUS było to, że odwołująca miała prawo złożyć korektę podstawy wymiaru składek, jednak nie zrobiła tego działając w celu uzyskania dodatkowego przysporzenia. Nie było więc w tym winy ubezpieczonej, że z powodu niezdolności do pracy złożyła korektę podstawy wymiaru składek za maj 2023 roku. Aby mówić o tym, że była zła wola odwołującej ZUS musiałby wykazać, że celowo złożyła korektę już po wypłacie zasiłku chorobowego tak aby działając w celu uzyskania wyższego świadczenia otrzymała je od wyższej podstawy. Z ustaleń Sądu wynika, że złożenie korekty było motywowane tylko i wyłącznie tym aby zapłacona została adekwatna składka na ubezpieczenia uwzgledniająca okresy niezdolności do pracy odwołującej.

Dodatkowo zauważyć należy, że jak wynika z postępowania dowodowego odwołująca nie była w żaden sposób pouczona o tym, że świadczenie w postaci zasiłku chorobowego będzie w części nienależne jeśli dokona korekty podstawy wymiaru składek za maj 2023 roku. Odwołująca ani biuro rachunkowe, które ją rozliczało nie otrzymało żadnej decyzji o przyznaniu zasiłku chorobowego za część maja 2023 roku, także nie mogli mieć wiedzy już w tym miesiącu o tym, że będzie podstawa do pomniejszenia zapłaconych i zadeklarowanych uprzednio składek za maj 2023 roku. Dopiero po wypłacie zasiłku chorobowego za maj 2023 roku odwołująca dowiedziała się, że istnieje podstawa do pomniejszenia. Poza tym, że istnieje podstawa do sporządzania korekty biuro rachunkowe dowiedziało się dopiero w październiku 2023 roku kiedy doszło do kontaktu z ZUS. Nikt wcześniej nie informował odwołującej o nieprawidłowościach na jej koncie rozliczeniowym. Również nie można czynić odwołującej zarzutu z tego, że skorzystała z uprawnień jaki umożliwia jej podleganie do ubezpieczeń chorobowych dobrowolnie, czyli składania korekt deklaracji rozliczeniowych. Takie złożenie korekt deklaracji rozliczeniowych jest zarezerwowane dla osób, które chcą skorygować nieprawidłowości na swoim koncie rozliczeniowym, a takowa powstała na koncie odwołującej mianowicie zadeklarowała wyższą podstawę wymiaru składek niż powinna za maja 2023 roku, ponieważ była niezdolna do pracy. Skorzystała więc tylko i wyłącznie ze swojego uprawnienia, działając przez biuro rachunkowe, aby doprowadzić stan konta rozliczeniowego do prawidłowego stanu i zmniejszyć odpowiednio proporcjonalnie podstawę wymiaru składek. W ocenie Sądu nie można odwołującej przypisać winy, ani chęci wprowadzenia organu rentowego w błąd.

Reasumując z powodu nieziszczenia się przesłanek z art. 84 ust 1 – 2 ustawy systemowej należało uchylić nałożone na odwołującą zobowiązanie do zwrotu nienależnie pobranego świadczenia w całości, o czym orzeczono w punkcie pierwszym wyroku.

O kosztach procesu w punkcie II wyroku orzeczono na podstawie art. 98 i 99 k.p.c. w zw. z § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych, uznając stronę odwołującą się za wygrywającą w sprawie.

z/ (...)