Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 12 czerwca 2024 roku

Sąd Rejonowy dla Warszawy Pragi - Południe w Warszawie VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w składzie:

Przewodniczący: sędzia Bartosz Szałas

Protokolant: protokolant sądowy Paulina Świętochowska

po rozpoznaniu w dniu 5 czerwca 2024 roku w Warszawie

na rozprawie

sprawy z odwołania D. S.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. z dnia 5 grudnia 2023 roku, znak: 230000/603/768533/2023-ZAS

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

o zasiłek chorobowy

- zmienia zaskarżoną decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. z dnia 5 grudnia 2023 roku, znak: 230000/603/768533/2023-ZAS w ten sposób, że przyznaje odwołującej się D. S. prawo do zasiłku chorobowego za okres od 23 listopada 2023 roku do 15 grudnia 2023 roku.

Sygn. akt VI U 19/24

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 5 grudnia 2023 roku, znak: 230000/603/768533/2023-ZAS, Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. odmówił D. S. prawa do zasiłku chorobowego za okres od 23 listopada 2023 roku do 15 grudnia 2023 roku. W uzasadnieniu zaskarżonej decyzji ZUS podał, że nie podlega ona dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu od 1 listopada 2021 roku, gdyż za listopad 2021 roku należna składka na to ubezpieczenie została opłacona w zaniżonej wysokości.

(decyzja ZUS z dnia 05.12.2023r. – akta organu rentowego)

Od powyższej decyzji D. S. wniosła odwołanie, wnosząc o jej zmianę. Odwołująca się wskazała, że doszło do pomyłki i wyliczenia podstawy wymiaru błędnie o 1 dzień.

(odwołanie – k. 1)

W odpowiedzi na odwołanie ZUS wniósł o jego oddalenie w całości, podtrzymując argumentację wskazaną w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji.

(odpowiedź na odwołanie – k. 4)

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Odwołująca się była niezdolna do pracy w listopadzie 2021 roku i w grudniu 2021 roku. Następnie dnia 5 kwietnia 2022 roku skorygowała ona dokumenty rozliczeniowe za listopad i grudzień 2021 roku pomniejszając podstawę wymiaru składek o dni swojej niezdolności do pracy, za które miała wypłacony zasiłek chorobowy. Jednak to pomniejszenie zostało nieprawidłowo wyliczone, doszło do wyliczenia błędnego o 1 dzień. Wobec tego ZUS uznał, że składka za listopad 2021 roku została opłacona w nieprawidłowej, zbyt niskiej, wysokości.

Pierwotnie raport ZUS RCA za listopad 2021 roku został złożony z podstawą wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe w kwocie 3.155,40 zł. Następnie ZUS RCA za listopad 2021 roku został skorygowany na kwotę podstawy wymiaru składki na to ubezpieczenie w wysokości 2.208,78 zł, ten raport został złożony dnia 4 kwietnia 2022 roku

(bezsporne, a nadto: raporty ZUS RCA i deklaracje ZUS DRA oraz zestawienienie wypłaconych świadczeń – akta organu rentowego)

Odwołująca się dowiedziała się, że nie podlega dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu dopiero po wydaniu zaskarżonej w niniejszej sprawie decyzji. Odwołująca się nie miała świadomości, że jest błędnie złożona deklaracja, czy też korekta, nie miała świadomości, że nie podlega dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu. Przed wydaniem zaskarżonej decyzji ZUS nie informował o tym odwołującej się, nie pouczał jej. Przez cały okres od listopada 2021 roku do wydania zaskarżonej decyzji odwołująca się opłacała składki na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe.

(dowód: zeznania odwołującej się D. S. – k. 25 – 25 verte)

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o wskazane wyżej dowody z dokumentów, których wiarygodność nie została skutecznie zakwestionowana w toku postępowania. Sąd oparł się również na zeznaniach odwołującej się, które zostały uznane za wiarygodne w całości, znajdują bowiem potwierdzenie w pozostałym materiale dowodowym, sam ZUS również nie zaoferował dowodu przeciwnego, który podważałby wiarygodność zeznań odwołującej się.

Sąd zważył, co następuje:

Przedmiotem rozpoznania w niniejszej sprawie jest odwołanie D. S. od decyzji odmawiającej jej prawa do zasiłku chorobowego za okres od 23 listopada 2023 roku do 15 grudnia 2023 roku.

Zgodnie z art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 roku o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz. U. z 2022 roku, poz. 1732; dalej też jako: ustawa zasiłkowa) zasiłek chorobowy przysługuje ubezpieczonemu, który stał się niezdolny do pracy z powodu choroby w czasie trwania ubezpieczenia chorobowego. Z kolei zgodnie z art. 14 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2022r., poz. 1009; dalej też jako ustawa systemowa) w jej brzmieniu sprzed dnia 1 stycznia 2022 roku, dobrowolne ubezpieczenie chorobowe ustaje od pierwszego dnia miesiąca kalendarzowego, za który nie opłacono w terminie składki należnej na to ubezpieczenie - w przypadku osób prowadzących pozarolniczą działalność i osób z nimi współpracujących, duchownych oraz osób wymienionych w art. 7; w uzasadnionych przypadkach Zakład, na wniosek ubezpieczonego, może wyrazić zgodę na opłacenie składki po terminie, z zastrzeżeniem ust. 2a.

W tym miejscu należy zauważyć, że przepis art. 14 ust. 2 pkt 2 ustawy systemowej został uchylony z dniem 1 stycznia 2022 roku poprzez regulację z art. 1 pkt 4 lit. c tiret drugie ustawy z dnia 24 czerwca 2021 roku o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2021 roku, poz. 1621; dalej też jako ustawa zmieniająca). Oznacza to, że jednocześnie została uchylona przesłanka ustania dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego, jak i możliwość złożenia wniosku o przywrócenie terminu na opłacenie składki. W przedmiocie samego przywrócenia terminu ustawodawca wypowiedział się w art. 14 ustawy zmieniającej, zgodnie z którym wnioski, o których mowa w art. 14 ust. 2 pkt 2 ustawy zmienianej w art. 1, w brzmieniu dotychczasowym, dotyczące okresu sprzed dnia 1 stycznia 2022 roku, mogą być składane nie później niż do dnia 30 czerwca 2022 roku. Wyraźnie więc zakreślono datę, do której ubezpieczony, którego dobrowolne ubezpieczenie chorobowe ustało w wyniku nieterminowego opłacenia składki, może składać wniosek o przywrócenie terminu. Po tej dacie taki wniosek nie może już być złożony do ZUS.

W niniejszej sprawie odwołująca się dokonała korekty deklaracji rozliczeniowych za miesiące listopad i grudzień 2021 roku wskazując nieprawidłowe pomniejszenie podstawy wymiaru składki na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe w przypadku miesiąca listopada 2021 roku. Odwołująca się była niezdolna do pracy w listopadzie 2021 roku i otrzymała za okres swojej niezdolności do pracy zasiłek chorobowy. Wobec tego była uprawniona do pomniejszenia podstawy wymiaru składki na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe za listopad 2021 roku proporcjonalnie do dni swojej niezdolności do pracy. Stosownej korekty dokonała w kwietniu 2022 roku, jednak doszło do pomyłki i pomniejszenia tej podstawy o dodatkowy jeden dzień, w stosunku do dni faktycznie pobranego zasiłku chorobowego. Wobec tego automatycznie doszło do opłacenia składki za listopad 2021 roku w niepełnej wysokości.

Należy jednak w tym miejscu podkreślić, że ZUS jako organ administracji publicznej ma określone obowiązki informacyjne wynikające z art. 8 i 9 KPA, których nie można pominąć. Gdyby organ rentowy w jakikolwiek sposób powiadomił odwołującą się czy to o tym, że deklaracja korygująca z kwietnia 2022 roku jest błędna i należy ją poprawić, czy też o konieczności złożenia wniosku o przywrócenie terminu do opłacenia zaniżonej składki za listopad 2021 roku, czy wreszcie o tym, że od listopada 2021 roku nie podlega ona ubezpieczeniu chorobowemu, to niewątpliwie odwołująca się złożyłaby jeszcze przed upływem ustawowego terminu (czyli do 30 czerwca 2022 roku) wniosek o przywrócenie terminu do opłacenia składki w prawidłowej wysokości i ją opłaciła, ewentualnie skorygowałaby od razu dokumenty rozliczeniowe. Świadczy o tym jej ciągła chęć podlegania ubezpieczeniu chorobowemu, którą wyraziła chociażby poprzez dalsze opłacanie co miesiąc składki na to ubezpieczenie, którą opłacała aż do momentu otrzymania zaskarżonej w niniejszej sprawie decyzji.

Na konieczność odpowiedniego pouczenia przez ZUS zwracał uwagę SN w licznych orzeczeniach dotyczących podlegania dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu po okresie pobierania zasiłku macierzyńskiego. W ocenie Sądu analogicznie należałoby zwrócić uwagę na obowiązki informacyjne ZUS-u w sytuacji zmiany przepisów ustawowych, które zakreślają krótki termin na ewentualne złożenie wniosku o przywrócenie terminu do opłacenia składki (do 30 czerwca 2022 roku), co może skutkować tak jak u osoby odwołującej się sytuacją patową tj. bez możliwości złożenia takiego wniosku już po 1 lipca 2022 roku. Warto podkreślić, że ZUS przez wcześniejsze miesiące, od kwietnia 2022 roku, kiedy to doszło do złożenia korekty przez odwołującą się, nie informował jej o żadnych nieprawidłowościach. Jednocześnie ZUS przez cały ten czas przyjmował od odwołującej się składki na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe.

Warto w tym miejscu zwrócić uwagę na orzecznictwo SN, zgodnie z którym „w związku z tym, że do utraty tytułu do podlegania dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu dochodzi z mocy prawa na skutek rozstrzygnięcia zbiegu tytułów objęcia ubezpieczeniem społecznym, obowiązkiem organu rentowego wynikającym z art. 8 i art. 9 k.p.a. jest pouczenie osoby prowadzącej pozarolniczą działalność, że z chwilą objęcia jej obowiązkowym ubezpieczeniem emerytalnym i rentowymi z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego jej dobrowolne ubezpieczenie chorobowe ustaje, a ponowne objęcie tym dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym w związku z prowadzoną pozarolniczą działalnością może nastąpić po zakończeniu pobierania zasiłku macierzyńskiego, co wymaga jednak złożenia stosownego wniosku” (postanowienie SN z dnia 27 kwietnia 2021 roku, sygn. akt III USK 112/21). Transponując powyższy pogląd na grunt niniejszej sprawy należy uznać, że w sytuacji, gdy ustawodawca przewidział ustanie dobrowolnego ubezpieczenia z mocy prawa, a tak właśnie jest na podstawie art. 14 ust. 2 pkt 2 ustawy systemowej w jego brzmieniu sprzed dnia 1 stycznia 2022 roku, to obowiązkiem ZUS powinno być powiadomienie ubezpieczonych, co do których ZUS widzi w systemie, że istnieją pewne nieprawidłowości, które skutkują ich wyłączeniem z dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego, a jednocześnie nadal opłacają oni składki na to ubezpieczenie i zgłosili się do tego ubezpieczenia, o zaistniałej sytuacji i konieczności złożenia korekt deklaracji ZUS, czy też wniosku o przywrócenie terminu na opłacenie składek. ZUS ma bowiem wiedzę w jakiej wysokości opłacane są składki, ma dostęp do informacji, kto ma jaki tytuł podlegania ubezpieczeniom, kto powinien być zgłoszony z mocy ustawy do obowiązkowych ubezpieczeń.

Z braku jakiegokolwiek pouczenia ze strony ZUS organ rentowy nie może wyciągać dla siebie pozytywnych skutków. Nie można zaaprobować sytuacji, w której ZUS zaskakuje obywatela po dłuższym czasie, nie kierując żadnego pouczenia, nie informując go o nieprawidłowościach. Jest to wprost sprzeczne z zasadami z art. 8 i 9 KPA.

W orzecznictwie wskazuje się, że „udzielenie przez organ rentowy osobie prowadzącej działalność pozarolniczą nieprawidłowej informacji co do czynności niezbędnych dla dalszego podlegania dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu, może być podstawą stwierdzenia, że taka osoba podlegała dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu od pierwszego dnia przypadającego bezpośrednio po zakończeniu pobierania zasiłku macierzyńskiego, choćby złożyła ona dopiero w późniejszym czasie ponowny wniosek o objęcie jej ubezpieczeniem chorobowym” (wyrok SN z dnia 22 stycznia 2020 roku, sygn. akt I UK 311/18, wyrok SN z dnia 12 sierpnia 2020 roku, sygn. akt II UK 384/18). W ocenie Sądu analogicznie jak błędne pouczenie ZUS-u należy traktować sytuację, w której brak jest w ogóle jakiegokolwiek pouczenia ze strony tego organu.

Transponując powyższy pogląd, powstały w sprawach dotyczących podlegania dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu po okresie pobierania zasiłku macierzyńskiego, na grunt niniejszej sprawy należy uznać, że bezczynność ZUS-u i brak chęci wyjaśnienia z odwołującą się jej sytuacji, brak jakichkolwiek pouczeń przez tak długi czas, przy aktywności ZUS-u dopiero w momencie, gdy doszło u odwołującej się do niezdolności do pracy, a także przyjmowanie przez cały ten czas płaconych przez nią składek na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe, również powinny skutkować stwierdzeniem, że odwołująca się podlegała dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu również w listopadzie 2021 roku i przez następne miesiące, aż do momentu powstania niezdolności do pracy będącej przedmiotem zaskarżonej decyzji.

Jednocześnie w tym miejscu należy odnieść się też do samego derogowania przepisu art. 14 ust. 2 pkt 2 ustawy systemowej i wprowadzenia krótkiego terminu, do 30 czerwca 2022 roku, na ewentualne składanie wniosków o przywrócenie terminu do opłacenia składek. Celem wprowadzenia bowiem tej regulacji było uproszczenie zasad podlegania dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu. W uzasadnieniu projektu ustawy zmieniającej wskazano, że „regulacja ta odchodzi od dorozumianego przystąpienia do ubezpieczenia dokonywanego przez opłacenie składki. Jednocześnie wiąże się z podleganiem temu ubezpieczeniu nawet w przypadku opłacenia składki po terminie lub nieopłacenia jej wcale. Tak przyjęta konstrukcja ubezpieczeń w konsekwencji doprowadzi do możliwości ubiegania się o świadczenia z ubezpieczenia chorobowego również w przypadku opłacenia składek po terminie”. I dalej: „Zmiana ta doprowadzi do dużego uproszczenia zasad podlegania ubezpieczeniu chorobowemu, zmniejszy liczbę spraw spornych oraz zmniejszy obowiązki administracyjne osób prowadzących pozarolniczą działalność. Nie będą one musiały bowiem składać już wniosków o przywrócenie terminu na opłacenie składki na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe w przypadku jej nieterminowego opłacenia lub opłacenia w zaniżonej wysokości”. Ustawodawcy przyświecał więc cel w postaci uproszczenia zasad podlegania dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu oraz zdjęcia z ubezpieczonych dotkliwego skutku w postaci wyłączenia z ubezpieczenia chorobowego nawet w przypadku konieczności późniejszego skorygowania deklaracji rozliczeniowych, jak to miało miejsce w niniejszej sprawie. Jednocześnie w uzasadnieniu projektu co do samego art. 14 ustawy zmieniającej i zakreślenia w nim krótkiego terminu do dnia 30 czerwca 2022 roku wskazano, że „tak zredagowane przepisy przejściowe zapewniają odpowiednio długi czas na dostosowanie się wszystkich grup do nowego kształtu prawa”. Co do zasady należy się z projektodawcą zgodzić, jednak niniejsza sprawa pokazuje, że pewne zdarzenia w rzeczywistości wymykają się spod założeń przyjętych przy wprowadzaniu przepisu. W ocenie Sądu bowiem sytuacja odwołującej się przemawia za przyznaniem jej możliwości do uznania składek za opłacone w terminie, innymi słowy do przywrócenia jej tego terminu, pomimo braku już w ustawie systemowej przepisu art. 14 ust. 2 pkt 2 oraz pomimo upływu terminu zakreślonego do dnia 30 czerwca 2022 roku na ewentualne złożenie wniosku o przywrócenie terminu. Sąd uznał, że w niniejszej sprawie należy przyjrzeć się również celowi ustawy zmieniającej, który wyraźnie wybija się z treści uzasadnienia projektu ustawy i który można w skrócie określić jako wychodzący naprzeciw potrzebom ubezpieczonych.

Niewątpliwie jako przeciwne takiemu celowi ustawy należy określić uniemożliwienie odwołującej się pobrania zasiłku chorobowego. Z akt sprawy wynika bowiem, że nie miała świadomości uznania przez ZUS niepełnego opłacenia składki za listopad 2021 roku wskutek nieprawidłowej korekty deklaracji rozliczeniowych, tym bardziej, że nadal po listopadzie 2021 roku konsekwentnie opłacała składki w pełnym wymiarze, także i na ubezpieczenie chorobowe. Sąd zdaje sobie co prawda sprawę z tego, że w postępowaniu dotyczącym prawa do świadczeń z ubezpieczeń społecznych nie można posługiwać się zasadami współżycia społecznego, jednak wykładnia celowościowa ustawy i podejście do indywidualnej sytuacji odwołującej się przez jej pryzmat ma jak najbardziej zastosowanie.

Można w tym miejscu znów wrócić do uzasadnienia projektu ustawy zmieniającej, gdzie zwrócono uwagę, że „na ponad 150 tys. wniosków zgłaszanych co roku o wyrażenie zgody na opłacenie składki na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe po terminie, zgoda wyrażana jest w ponad 92% zgłoszonych wniosków. W 2019 r. ZUS wyraził zgodę na opłacenie składki po terminie w 91,6% przypadków”. Takie statystyki pchnęły ustawodawcę do decyzji, aby zaniechać w ogóle wyłączania z ubezpieczenia dobrowolnego w przypadku jego nieopłacenia w terminie, ponieważ co do zasady i tak wnioski o przywrócenie terminu podlegały uwzględnieniu w znakomitej większości. W istocie więc przepis art. 14 ustawy zmieniającej przewidujący krótki termin do dnia 30 czerwca 2022 roku na złożenie takich wniosków miał na celu odciążenie ZUS od rozpatrywania wniosków, które w zdecydowanej większości i tak były oczywiście zasadne. Jednak poza spojrzeniem ustawodawcy znajdują się takie przypadki jak ten odwołującej się, która gdyby tylko miała świadomość opłacenia składki za listopad 2021 roku w niewłaściwej wysokości, to złożyłaby odpowiedni wniosek jeszcze przed 30 czerwca 2022 roku. Nie można pominąć faktu, że ZUS podjął pierwsze czynności stanowiące konsekwencję uznania składki za nieopłaconą w terminie dopiero wydając zaskarżoną decyzję w grudniu 2023 roku, kiedy nie można już było składać wniosku o przywrócenie terminu do opłacenia składki. Nie jest dla Sądu jasne dlaczego konto odwołującej się nie zostało przeanalizowane wcześniej i nie sporządzono chociażby korekty z urzędu jej deklaracji rozliczeniowych przed 30 czerwca 2022 roku. Jeśli taka korekta byłaby sporządzona wcześniej, a ZUS by odwołującą się o tym poinformował, to miałaby ona wówczas możliwość zapłacenia niedopłaty składki i złożenia stosownego wniosku o przywrócenie terminu. Taki wniosek w ocenie Sądu zasługiwałby na uwzględnienie i ustalenie ciągłości ubezpieczenia chorobowego.

Jednocześnie warto zauważyć, że przy wprowadzaniu regulacji z art. 14 ust. 2 pkt 2 ustawodawca uznał, że skoro dane ubezpieczenie jest dobrowolne, to opłacenie składki po terminie, czy w niepełnej wysokości zawiera domniemaną rezygnację ubezpieczonego z tego ubezpieczenia, a jego powrót jest obwarowany koniecznością złożenia ponownego wniosku o objęcie tym ubezpieczeniem, bądź też wniosku o przywrócenie terminu na opłacenie składek, który to wniosek ma z kolei stanowić wyrażenie jego woli ponownego przystąpienia do dobrowolnego ubezpieczenia. W przypadku odwołującej się nie miała ona jakiejkolwiek woli rezygnacji z ubezpieczenia chorobowego, cały czas bowiem opłacała skrupulatnie, terminowo i w jej mniemaniu w prawidłowej wysokości, składki na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe. Nie sposób w tym miejscu pominąć faktu, że ZUS przyjmował te wpłaty, nie informując jej o jakichkolwiek nieprawidłowościach.

Reasumując Sąd uznał, że brak pouczeń ze strony ZUS w niniejszej sprawie, w połączeniu z opłacaniem składki na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe oraz z uniemożliwieniem przez ZUS złożenia wniosku o przywrócenie terminu do opłacenia składki, a także wykładnia celowościowa przepisów ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych i przepisów ją zmieniających, powinny skutkować uznaniem przez Sąd, że odwołująca się podlegała dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu zarówno w listopadzie 2021 roku, jak i później, jak i również w momencie powstania niezdolności do pracy będącej przedmiotem zaskarżonej decyzji.

Mając na uwadze powyższe, Sąd orzekł jak w sentencji wyroku.