Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 11 grudnia 2024 roku

Sąd Okręgowy Warszawa - Praga w Warszawie VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Agnieszka Stachurska

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 11 grudnia 2024 roku w Warszawie

sprawy Szymona Pisarka

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.

o zasiłek opiekuńczy i zasiłek macierzyński

w związku z odwołaniem S. P.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.

z dnia 24 marca 2023r., znak: (...)

z dnia 28 marca 2023r., znak: (...)

na skutek apelacji wniesionej przez organ rentowy

od wyroku Sądu Rejonowego dla Warszawy Pragi - Południe w Warszawie VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 21 lipca 2023r., sygn. akt VI U 282/23

oddala apelację.

sędzia Agnieszka Stachurska

UZASADNIENIE

Sąd Rejonowy dla Warszawy Pragi-Południe w Warszawie VI Wydział Pracy
i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 21 lipca 2023 roku zmienił decyzje Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.: z dnia 24 marca 2023 roku, znak: (...), w ten sposób, że przyznał S. P. prawo do zasiłku opiekuńczego za okres od 27 grudnia 2022 roku do 31 grudnia 2022 roku oraz z dnia 28 marca 2023 roku, znak: (...), w ten sposób, że przyznał S. P. prawo do zasiłku macierzyńskiego za okres od 1 marca 2023 roku do 14 marca 2023 roku.

Podstawę rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia i rozważania Sądu Rejonowego:

S. P. od 1 stycznia 2020 roku rozpoczął działalność gospodarczą pod nazwą (...). Dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu podlegał od 8 lutego 2021 roku. W okresie od 5 września 2022 roku do 18 września 2022 roku pobierał zasiłek macierzyński. Nie przerejestrował się w tym okresie do ubezpieczenia zdrowotnego. Dokumenty przerejestrowujące go i wyrejestrowujące z dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego zostały utworzone przez ZUS z urzędu w związku z korzystaniem z zasiłku macierzyńskiego.

Po upływie okresu pobierania zasiłku macierzyńskiego odwołujący się nie zgłosił się ponownie do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego. Żaden z pracowników ZUS nie informował go o tym, że w czasie korzystania z zasiłku macierzyńskiego ustanie dobrowolne ubezpieczenie chorobowe oraz że będzie musiał ponownie zgłosić się do tego ubezpieczenia po zakończeniu okresu pobierania zasiłku macierzyńskiego.

Odwołujący się nie miał świadomości, że pobierając zasiłek macierzyński od 5 do 18 września 2022 roku powinien wyrejestrować się z ubezpieczeń i zgłosić jedynie do ubezpieczenia zdrowotnego, a po zakończeniu okresu urlopu macierzyńskiego z powrotem zgłosić się do ubezpieczeń, w tym do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego.

Odwołujący się po zakończeniu okresu pobierania zasiłku macierzyńskiego nadal opłacał składki na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe. W dniu 11 kwietnia 2023 roku złożył do ZUS deklarację rozliczeniową ZUS ZUA, w której wskazał, że wnosi o objęcie go ubezpieczeniami społecznymi obowiązkowymi oraz dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym od 11 kwietnia 2023 roku. Złożenie tej deklaracji wynikało z tego, że pracownik ZUS zadzwonił do niego w dniu 21 lutego 2023 roku i poinformował o konieczności złożenia odpowiednich dokumentów. Wcześniej żaden z pracowników ZUS nie informował go o tym, jakie czynności ma wykonywać, ani jakie deklaracje złożyć w związku z korzystaniem z zasiłku macierzyńskiego.

W okresie od 3 listopada 2022 roku do 8 listopada 2022 roku ZUS wypłacił odwołującemu się zasiłek chorobowy w związku z jego niezdolnością do pracy.

Powyższy stan faktyczny Sąd Rejonowy ustalił w oparciu o wskazane dokumenty, których wiarygodność nie została skutecznie zakwestionowana przez strony w toku postępowania, mając na uwadze również to, że w dużej części dokonane ustalenia nie były w sprawie sporne. Sąd I instancji oparł się również na zeznaniach S. P., które ocenił jako wiarygodne, gdyż zostały potwierdzone przez pozostały zebrany materiał dowodowy.

Dokonując analizy prawnej, Sąd Rejonowy przytoczył treść art. 1 ust. 1, art. 29a i art. 32 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 roku o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz. U. z 2022 roku, poz. 1732), wskazując, że aby odwołujący się otrzymał prawo do spornych świadczeń, to musiał być w dacie powstania niezdolności do pracy osobą mającą status osoby ubezpieczonej - objętej ubezpieczeniem chorobowym. ZUS argumentował, że S. P. w okresie pobierania zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu ojcowskiego, utracił tytuł do objęcia go dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym, a skoro po zakończeniu pobierania tego zasiłku nie zgłosił się ponownie do tego ubezpieczenia, to tym samym w momencie powstania niezdolności do pracy nie był objęty ubezpieczeniem chorobowym, wobec czego zasiłek mu się nie należy.

Sąd Rejonowy, analizując argumentację stron, zauważył, że w sytuacji odwołującego się zastosowanie znajdą przepisy dotyczące zasiłku macierzyńskiego dla kobiet prowadzących jednoosobową działalność gospodarczą, gdyż jego sytuacja w zakresie stanu faktycznego powodującego wyłączenie z ubezpieczenia chorobowego jest tożsama co w przypadku takich kobiet. To z kolei otwiera możliwość skorzystania z bogatego orzecznictwa, jakie pojawiło się w odniesieniu do stanów faktycznych dotyczących właśnie kobiet niezgłaszających się z powrotem do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego po upływie okresu pobierania zasiłku macierzyńskiego.

Sąd I instancji wskazał, że aktualnie w orzecznictwie przyjmuje się, że w okresie pobierania zasiłku macierzyńskiego przez osobę prowadzącą działalność gospodarczą i podlegającą przed pobieraniem tego zasiłku dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu, ustaje tytuł do objęcia owym ubezpieczeniem chorobowym. Innymi słowy przez okres pobierania zasiłku macierzyńskiego taka osoba nie podlega już ubezpieczeniu chorobowemu. Następuje to od pierwszego dnia rozpoczęcia korzystania z zasiłku macierzyńskiego (lub zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu ojcowskiego) i aby po zakończeniu pobierania tego świadczenia móc dalej podlegać dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu, powinien być złożony odpowiedni wniosek do ZUS o objęcie tym ubezpieczeniem. W rozpatrywanej sprawie odwołujący się takiego wniosku nie złożył, co oznacza, że w świetle rygorystycznie interpretowanych przepisów nie podlega dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu w okresie po zakończeniu pobierania zasiłku macierzyńskiego, a co za tym idzie nie ma prawa do świadczeń w postaci zasiłku chorobowego. W orzecznictwie jednak dostrzeżono wagę powstałego problemu i wyrażono powszechnie aprobowany pogląd, zgodnie z którym „w związku z tym, że do utraty tytułu do podlegania dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu dochodzi z mocy prawa na skutek rozstrzygnięcia zbiegu tytułów objęcia ubezpieczeniem społecznym, obowiązkiem organu rentowego wynikającym z art. 8 i art. 9 k.p.a. jest pouczenie osoby prowadzącej pozarolniczą działalność, że z chwilą objęcia jej obowiązkowym ubezpieczeniem emerytalnym i rentowymi z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego jej dobrowolne ubezpieczenie chorobowe ustaje, a ponowne objęcie tym dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym w związku z prowadzoną pozarolniczą działalnością może nastąpić po zakończeniu pobierania zasiłku macierzyńskiego, co wymaga jednak złożenia stosownego wniosku” (postanowienie SN z dnia 27 kwietnia 2021 roku, sygn. akt III USK 112/21).

W ocenie Sądu Rejonowego przywołane orzeczenie Sądu Najwyższego i wyrażony w nim pogląd znajduje zastosowanie w sprawie podlegającej rozpoznaniu. Z ustaleń, jakie zostały dokonane, odwołujący się nie został w żadnym momencie pouczony przez ZUS o konieczności ponownego zgłoszenia się do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego po zakończeniu pobierania zasiłku macierzyńskiego we wrześniu 2022 roku. ZUS nie przedstawił żadnego dowodu wskazującego, że odwołujący się kiedykolwiek otrzymał pouczenie o tym, jakie konsekwencje dla niego i jego ubezpieczeń społecznych będzie miało rozpoczęcie pobierania zasiłku macierzyńskiego. Nie został również pouczony o tym, jak ma w związku z tym postępować. W orzecznictwie wskazuje się natomiast, że „udzielenie przez organ rentowy osobie prowadzącej działalność pozarolniczą nieprawidłowej informacji co do czynności niezbędnych dla dalszego podlegania dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu, może być podstawą stwierdzenia, że taka osoba podlegała dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu od pierwszego dnia przypadającego bezpośrednio po zakończeniu pobierania zasiłku macierzyńskiego, choćby złożyła ona dopiero w późniejszym czasie ponowny wniosek o objęcie jej ubezpieczeniem chorobowym” (wyrok SN z dnia 22 stycznia 2020 roku, sygn. akt I UK 311/18, wyrok SN z dnia 12 sierpnia 2020 roku, sygn. akt II UK 384/18). W ocenie Sądu I instancji, analogicznie jak błędne pouczenie ZUS, należy traktować sytuację, w której brak jest w ogóle jakiegokolwiek pouczenia ze strony organu rentowego.

Sąd Rejonowy miał na uwadze, że odwołujący się zgłosił się ponownie do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego w dniu 11 kwietnia 2023 roku, wypełniając poprawnie druk ZUS ZUA, a jednocześnie przez cały czas opłacał składki na to ubezpieczenie i nigdy nie wyraził woli rezygnacji z niego. Brak złożenia przez niego wniosku na formularzu ZUS od razu po zakończeniu zasiłku macierzyńskiego wynikał tylko z przeświadczenia, że nadal podlega ubezpieczeniu chorobowemu po zakończeniu pobierania zasiłku macierzyńskiego, co wyraźnie wynika ze złożonych zeznań. Wskazują one, że S. P. nie miał świadomości, że skutkiem korzystania z zasiłku macierzyńskiego będzie ustanie ubezpieczenia chorobowego i objęcie go tylko ubezpieczeniem zdrowotnym w tym okresie. Nikt nie pouczył go, że aby nadal podlegać ubezpieczeniu chorobowemu, powinien po zakończeniu okresu pobierania zasiłku macierzyńskiego ponownie zgłosić się do tego ubezpieczenia. Poza tym Sąd Rejonowy zwrócił uwagę, że działania ZUS utwierdzały go w przekonaniu, na jakie wskazał w zeznaniach. Organ rentowy w listopadzie 2022 roku wypłacił mu bowiem zasiłek chorobowy, nie kwestionując podlegania dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu. Poza tym, co ponownie zostało przez Sąd Rejonowy podkreślone, przez cały czas ubezpieczony płacił terminowo i w pełnej wysokości składki na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe.

W opisanej sytuacji Sąd I instancji ocenił, że S. P. podlegał dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu od pierwszego dnia po zakończeniu pobierania zasiłku macierzyńskiego, a co za tym idzie spełnia przesłanki do nabycia prawa do zasiłku opiekuńczego za okres od dnia 27 grudnia 2022 roku do 31 grudnia 2022 roku oraz zasiłku macierzyńskiego za okres od 1 marca 2023 roku do 14 marca 2023 roku. W dacie, gdy rozpoczął opiekę nad dzieckiem (27 grudnia 2022r.) oraz zaczął ponownie korzystać z zasiłku macierzyńskiego (1 marca 2023r.), był objęty dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym.

Prezentując wskazane stanowisko, Sąd Rejonowy odwołał się poglądu Sądu Okręgowego Warszawa – Praga, przedstawionego w uzasadnieniu wyroku z dnia 5 maja 2022 roku, sygn. akt VII Ua 13/22, z którym się zgodził. Wynika z niego, że „trzeba uznać, że ubezpieczona nie powinna ponosić ujemnych konsekwencji wynikających z wadliwego zachowania organu rentowego” i dalej: „organ rentowy nie może przerzucać na nią ciężaru odpowiedzialności za skutki własnych zaniedbań”. Obowiązkiem organu rentowego jest udzielać ubezpieczonym takich pouczeń, które są dla nich zrozumiałe, ale przede wszystkim odnoszą się do ich sytuacji ubezpieczeniowej. Obowiązek pouczenia spoczywa na organie rentowym, samo zaś pouczenie powinno być wyczerpujące, zawierające informację o obowiązujących w dniu pouczania zasadach zawieszalności lub utraty prawa do świadczeń. Brak pouczenia zwalnia osobę bezpodstawnie pobierającą świadczenia z obowiązku ich zwrotu lub wywołuje inne ujemne konsekwencje dla ZUS. Pouczenie takie nie może być abstrakcyjne, obciążone brakiem konkretności, a w szczególności nie może odnosić się do wszystkich hipotetycznych okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń. Pouczenie takie nie mogłoby być uznane za należyte i rodzące po stronie świadczeniobiorcy obowiązek zwrotu świadczenia.

Reasumując, Sąd Rejonowy ocenił, że odwołujący się, wobec braku konkretnego i skierowanego do niego pouczenia ze strony ZUS i jednoczesnego opłacania składek na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe od dnia następnego po zakończeniu pobierania zasiłku macierzyńskiego, czyli od 19 września 2022 roku, podlegał ubezpieczeniu chorobowemu nadal po 19 września 2022 roku, w tym w chwili powstania niezdolności do pracy wywołanej koniecznością sprawowania opieki i później korzystaniem z kolejnego zasiłku macierzyńskiego. W tej sytuacji zachowuje prawo do świadczeń z ustawy zasiłkowej, których ZUS odmówił mu w zaskarżonych decyzjach (wyrok Sądu Rejonowego dla Warszawy Pragi – Południe z dnia 21 lipca 2023r. wraz z uzasadnieniem, k. 14 i 18-20 a.s.).

Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Odział w W. złożył apelację od wyroku Sądu Rejonowego, zaskarżając wyrok w całości i wnosząc o jego zmianę i oddalenie odwołań, a ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.

Zaskarżonemu wyrokowi organ rentowy zarzucił:



naruszenie przepisów postępowania, mające istotny wpływ na wynik sprawy, tj.

1.  art. 477 ⁹ k.p.c. i art. 477 ¹⁴ k.p.c. w związku z dokonaniem rozstrzygnięcia z powołaniem się na naruszenie przez organ rentowy przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego, gdy tymczasem naruszenia prawa administracyjnego pozostają zasadniczo poza zakresem rozpoznania sądu powszechnego, a sąd w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych orzeka o prawach lub obowiązkach stron na podstawie właściwych przepisów prawa materialnego;



naruszenie przepisów prawa materialnego, mające istotny wpływ na wynik sprawy tj.

2.  art. 14 ust. 2 pkt 3 w zw. z art. 9 ust. 1c ustawy z dnia 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych, poprzez pominięcie dyspozycji art. 9 ust. 1c ustawy i w konsekwencji uznanie, iż w przypadku odwołującego się, jako osoby prowadzącej pozarolniczą działalność gospodarczą, nie doszło do ustania tytułu podlegania ubezpieczeniom społecznym, w tym dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu, z mocy prawa z dniem 5 września 2022r. mimo, że z ww. przepisów wynika, iż osoba prowadząca działalność gospodarczą, która spełnia warunki do objęcia obowiązkowo ubezpieczeniem emerytalnym i rentowym z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego (zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego), podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu pobierania tego zasiłku (art. 9 ust. 1 c ustawy), a podleganie ubezpieczeniom emerytalnym i rentowym w związku z prowadzoną działalnością z mocy prawa ustaje, a w konsekwencji z ustaniem tytułu podlegania tym ubezpieczeniom w związku z prowadzoną działalnością, ustaje ubezpieczenie chorobowe dobrowolne (art. 14 ust. 2 pkt 3 ustawy);

3.  art. 28 ust. 1 i 3 i art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz. U. z 2022 r., poz. 1732 ze zm.) poprzez przyznanie odwołującemu się prawa do zasiłku opiekuńczego za okres od 27 grudnia 2022r. do 31 grudnia 2022r. oraz zasiłku macierzyńskiego od 1 marca 2023r. do 14 marca 2023r. pomimo, iż odwołujący się nie sprawował osobistej opieki w czasie trwania ubezpieczenia chorobowego oraz nie był objęty dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym w czasie złożenia wniosku o zasiłek macierzyński.

W uzasadnieniu apelacji pełnomocnik organu rentowego przytoczył treść art. 1 ust. 1 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa oraz art. 9 ust. 1 c ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Powołał się również na orzecznictwo Sądu Najwyższego, który wielokrotnie podkreślał, że ponowne objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą po ustaniu tytułu podlegania temu tytułowi wymaga pisemnego wniosku złożonego przez ubezpieczonego (wyroki Sądu Najwyższego z dnia 29 marca 2012r., I UK 339/11, OSNP 2013/5- 6/68, z dnia 7 grudnia 2016r., II UK 478/15, OSNP 2018/2/22, uchwała z dnia 25 października 2018r., III UZP 8/18).

Ponadto pełnomocnik Zakładu, powołując się na uchwałę Sądu Najwyższego z 11 lipca 2019r., III UZP 2/19, wskazał że w dniu 5 września 2022r. S. P. ustało z mocy prawa ubezpieczenie społeczne (w tym dobrowolne chorobowe) z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej. Po zakończeniu okresu pozostawania ma urlopie macierzyńskim, tj. po 19 września 2022r., odwołujący się powinien był dokonać w terminie 7 dni ponownego zgłoszenia się do ubezpieczeń społecznych (w tym chorobowego) z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej. Oceną contra legem jest ocena Sądu I instancji, że w takim przypadku dana osoba może nie dokonać zgłoszenia, jeżeli nie została o takim obowiązku powiadomiona przez organ rentowy. Zdaniem pełnomocnika organu rentowego z taką interpretacją prawa materialnego nie sposób się zgodzić, ponieważ w sposób oczywisty narusza ona przepisy prawa, a także wypacza sens i cel dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego, któremu podleganie zależy od wniosku o objęcie nim (i od opłacania składek na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe) w ściśle określonym terminie. Ponieważ odwołujący się w ustawowym 7 dniowym terminie nie dokonał zgłoszenia do ubezpieczenia chorobowego z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej, to nie podlegał temu ubezpieczeniu w czasie sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem oraz w czasie złożenia wniosku o zasiłek macierzyński.

W ocenie pełnomocnika organu rentowego ewentualne naruszenie przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych art. 8 i 9 k.p.a. nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy, bowiem sąd powszechny jest sądem prawa, a nie procedury administracyjnej, jak to się dzieje w przypadku sądów administracyjnych. Od chwili wniesienia do sądu powszechnego odwołania od decyzji organu rentowego sprawa staje się sprawą cywilną i podlega rozpoznaniu według zasad właściwych dla tej kategorii spraw. Innymi słowy ewentualne wady decyzji wynikające z naruszeń przepisów postępowania przed organem rentowym pozostają zasadniczo poza zakresem jego rozpoznania, a sąd w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych orzeka o prawach lub obowiązkach stron na podstawie właściwych przepisów prawa materialnego.

Dodatkowo, według pełnomocnika Zakładu, orzeczenia Sądu Najwyższego i Sądu Apelacyjnego, na które powołał się Sąd I instancji dotyczą sytuacji, w których Zakład Ubezpieczeń Społecznych dokonał błędnego pouczenia świadczeniobiorców co do ich praw i obowiązków. W niniejszej sprawie taka okoliczność nie wystąpiła, szczególnie że żaden przepis prawa nie zobowiązuje Zakładu do informowania ubezpieczonych o wszelkich prawach i obowiązkach, jakie mogą ich w przyszłości dotyczyć, a do tego prowadziłoby przyjęcie rozumowania Sądu I instancji. Ponadto, przyznając ubezpieczonemu prawo do zasiłku macierzyńskiego, Zakład nie wydaje decyzji (decyzja jest wydawana w razie odmowy lub na wniosek ubezpieczonego), zatem nie ma możliwości poinformowania w niej o obowiązku ponownego zgłoszenia do ubezpieczeń.

Na marginesie pełnomocnik organu rentowego zaznaczył, że gdyby odwołujący się wykazał jakiś delikt ZUS w tym zakresie, to ewentualnie mógłby dochodzić naprawienia szkody na drodze cywilnoprawnej. Natomiast sąd pracy i ubezpieczeń społecznych nie powinien przyznawać prawa do zasiłku opiekuńczego/zasiłku chorobowego z powodu błędnego pouczenia/ nie pouczenia odwołującego się, który obiektywnie nie zgłosił do ZUS w ustawowym terminie wniosku o objęcie ubezpieczeniem chorobowym dobrowolnym z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności ( apelacja z dnia 20 października 2023r., k. 23-25 a.s.).

S. P. w odpowiedzi na apelację wskazał, że od 2019 roku prowadzi działalność gospodarczą i do 2023r. nie korzystał z usług księgowej. Wszystkie deklaracje pisał ręcznie i składał osobiście w Oddziale ZUS, a pracownicy organu rentowego udzielali mu pomocy przy tych czynnościach. Również wniosek o urlop macierzyński na pierwszego syna składał osobiście w asyście pracownika Zakładu. Nie wiedział, że powinien z powrotem zarejestrować się po odbytym urlopie. Nie uzyskał takich informacji od pracowników organu rentowego. Poza tym podkreślił, że co miesiąc opłacał składki w takiej samej wysokości, z ubezpieczeniem chorobowym. W okresie od 3 do 8 listopada 2022 roku był chory i ZUS wypłacił mu zasiłek w kwocie 360,08 zł. Przelew był zaksięgowany 4 stycznia 2023r., czyli już po tym, jak złożył wniosek o zasiłek opiekuńczy w czasie, gdy jego żona była w szpitalu po porodzie drugiego syna. Nadto, odwołujący się zaprzeczył stwierdzeniu organu rentowego zawartemu w apelacji, że nie sprawował osobistej opieki nad dzieckiem. Informację o tym, że powinien uzupełnić wniosek otrzymał około 21 lutego 2023r. w godzinach pracy, kiedy to zadzwonił do niego pracownik ZUS. W okresie od 1 marca 2023r. do 13 marca 2023r. korzystał z przysługującego mu urlopu macierzyńskiego. Po powrocie z urlopu uzyskał informację, że został wykreślony z ubezpieczenia chorobowego, choć cały czas opłacał składki. ZUS traktował to jako nadpłatę, ale on nie był tego świadomy (odpowiedź na apelację z dnia 29 stycznia 2024r., k. 45-46 a.s.).

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja organu rentowego podlegała oddaleniu.

Sąd I instancji poczynił prawidłowe ustalenia faktycznie, przeprowadził wystarczające postępowanie dowodowe, a następnie dokonał właściwej oceny zebranych dowodów i wyciągnął poprawne wnioski, które legły u podstaw wydania zaskarżonego wyroku. W konsekwencji Sąd Okręgowy, oceniając jako prawidłowe ustalenia faktycznie dokonane przez Sąd I instancji, przyjął je za własne, co oznacza, że zbędne jest ich szczegółowe powtarzanie.

Odnosząc się do sformułowanych przez organ rentowy zarzutów w pierwszej kolejności należy wskazać, że zarzut dotyczący naruszenia przez Sąd Rejonowy przepisów postępowania, tj. art. 477 ^{( 9)} k.p.c. i art. 477 ^{( 14)} k.p.c., został oceniony jako bezzasadny. Oczywiście słusznie podniósł organ rentowy, że od momentu wniesienia odwołania do sądu rozpoznawana sprawa staje się sprawą cywilną, podlegającą rozstrzygnięciu wedle reguł właściwych dla tej kategorii, a odwołanie pełni rolę pozwu (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 czerwca 1998r., II UKN 105/98 oraz postanowienie z dnia 29 maja 2006r., I UK 314/05). Zakres rozpoznania i orzeczenia (przedmiot sporu) w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych wyznaczony jest w pierwszej kolejności przedmiotem decyzji organu rentowego zaskarżonej do sądu ubezpieczeń społecznych, a w drugim rzędzie przedmiotem postępowania sądowego determinowanego zakresem odwołania od tejże decyzji (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 września 2000r., II UKN 685/99 oraz postanowienia z dnia 13 maja 1999r., II UZ 52/99 i z dnia 13 października 2009r., II UK 234/08). Jednak okoliczność, że Sąd Rejonowy w rozpatrywanej sprawie wskazał na naruszenie przez organ rentowy przepisów kodeksu postepowania administracyjnego, co doprowadziło do wydania wadliwych decyzji, nie stanowi naruszenia przepisów postępowania. Sąd powszechny w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych rozpoznaje decyzje organu rentowego pod kątem zgodności z przepisami prawa materialnego. Aby jednak dokonać oceny legalności wydanej decyzji, sąd jest uprawniony do zbadania również tego, czy organ rentowy przestrzegał podstawowych zasad procedury administracyjnej, ponieważ uchybienia proceduralne mogą prowadzić do błędnego ustalenia stanu faktycznego, a tym samym do naruszenia przepisów prawa materialnego. Zatem o ile sąd powszechny nie rozstrzyga wprost o naruszeniach prawa administracyjnego, to ma obowiązek ocenić, czy decyzja organu była zgodna z przepisami prawa materialnego. Jeśli stwierdzone uchybienia proceduralne miały wpływ na treść decyzji organu, sąd ma prawo je uwzględnić w procesie orzekania i tak też stało się w analizowanej. Sąd I instancji, wydając zaskarżone rozstrzygnięcie, prawidłowo ustalił, że odwołujący się nie został pouczony przez ZUS o konieczności ponownego zgłoszenia się do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego po zakończeniu okresu pobierania zasiłku macierzyńskiego, co kolei miało wpływ na jego prawo do zasiłków, o które wnioskował.

Analizując dalsze zarzuty organu rentowego, przypomnieć należy, że w myśl art. 14 ustawy z 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. Dz. U. z 2022r., poz. 1009 – dalej jako ustawa systemowa), objęcie dobrowolnie ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi albo chorobowym następuje od dnia wskazanego odpowiednio w zgłoszeniu, o którym mowa w art. 36 ust. 10 albo 14, nie wcześniej jednak niż od dnia, w którym zgłoszenie zostało złożone w Zakładzie, z zastrzeżeniem ust. 1a, który przewiduje, że objęcie dobrowolnie ubezpieczeniem chorobowym następuje od dnia wskazanego we wniosku tylko wówczas, gdy zgłoszenie do ubezpieczeń emerytalnego i rentowych zostanie dokonane w terminie określonym w art. 36 ust. 4. Z kolei zgodnie z art. 14 ust. 2 ustawy dobrowolne ubezpieczenia chorobowe ustają:

- od dnia wskazanego w zgłoszeniu wyrejestrowania, o którym mowa w art. 36 ust. 11 albo 14, nie wcześniej jednak niż od dnia, w którym wniosek został złożony;

- od dnia ustania tytułu podlegania tym ubezpieczeniom.

Okres podlegania obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, wypadkowemu i chorobowemu w przypadku osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą – w myśl art. 13 pkt 4 ustawy systemowej – trwa od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności do dnia zaprzestania wykonywania tej działalności, z wyłączeniem okresu, na który wykonywanie działalności zostało zawieszone na podstawie przepisów o swobodzie działalności gospodarczej. Natomiast z art. 9 ust. 1c ustawy systemowej wynika, że osoby, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 2, 4–5a, 8 i 10, spełniające jednocześnie warunki do objęcia ich obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego lub zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego, podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego lub zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego. Mogą one jednak dobrowolnie, na swój wniosek, być objęte ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi także z pozostałych, wszystkich lub wybranych, tytułów.

Organ rentowy w wywodach apelacyjnych skupił się na stwierdzeniu, że osoba prowadząca działalność gospodarczą po zakończeniu pobierania zasiłku macierzyńskiego powinna złożyć wniosek o objęcie jej dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym. Wokół tej kwestii budował swoje zarzuty, powołując się m.in. na obowiązujące orzecznictwo. Sąd Okręgowy oczywiście zgadza się, że ponowne objęcie takim ubezpieczeniem może nastąpić dopiero po zakończeniu pobierania zasiłku macierzyńskiego, co rodzi po stronie osoby prowadzącej pozarolniczą działalność obowiązek ponownego złożenia wniosku. Wskazuje na to literalna wykładnia przytoczonych przepisów. Rozpatrując przedmiotową sprawę należy mieć jednak na uwadze interpretację tych przepisów, na jaką wskazuje orzecznictwo sądowe Wynika z niego, że prowadzących działalność gospodarczą należy objąć dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym po zakończeniu urlopu macierzyńskiego nawet w przypadku niewystąpienia ze stosownym wnioskiem, o ile nie zostali w sposób odpowiedni pouczeni przez organ rentowy.

W analizowanej sprawie S. P. podlegał dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu od 8 lutego 2021 roku. W okresie od 5 września 2022 roku do 18 września 2022 roku korzystał z zasiłku macierzyńskiego i po 18 września 2022 roku dopiero w dniu 11 kwietnia 2023r. zgłosił się ponownie do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego. Jednakże należy mieć na uwadze, jak słusznie zauważył Sąd Rejonowy, że odwołujący się przez cały czas opłacał składki na to ubezpieczenie i nigdy nie wyraził woli zrezygnowania z niego. Zarazem nie wiedział, że skorzystanie z zasiłku macierzyńskiego w okresie od 5 do 18 września 2022 roku skutkować będzie ustaniem ubezpieczenia chorobowego i objęciem go tylko ubezpieczeniem zdrowotnym w tym czasie. Wspomnieć także trzeba, że ZUS wypłacił odwołującemu się w listopadzie 2022 roku zasiłek chorobowy i wówczas nie kwestionował jego podlegania dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu, co mogło utwierdzać go w przekonaniu, że jest osobą podlegającą takiemu ubezpieczeniu. Można więc przyjąć, że odwołujący się w wyniku takiego działania ZUS został wprowadzony w błąd co do braku konieczności dokonania dodatkowych czynności, dających mu prawo do ubezpieczenia chorobowego i związanych z tym świadczeń. Skoro ZUS wypłacił mu zasiłek chorobowy, a zarazem przyjmował składki, które po 18 września 2022 roku były opłacane terminowo i w prawidłowej wysokości, również na ubezpieczenie chorobowe, to mogło powstać u odwołującego się błędne z punktu widzenia analizowanych przepisów ustawy systemowej przekonanie o braku konieczności podjęcia dodatkowych działań.

Odnosząc się do argumentów ZUS dotyczących braku obowiązku informowania ubezpieczonych o konieczności zgłoszenia do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego, podkreślenia wymaga także, że już w cytowanej w apelacji uchwale z dnia 11 lipca 2019r., III UZP 3/19, Sąd Najwyższy stwierdził, że „w związku z tym, że do utraty tytułu do podlegania dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu dochodzi z mocy prawa na skutek rozstrzygnięcia zbiegu tytułów objęcia ubezpieczeniem społecznym, w ocenie Sądu Najwyższego w składzie powiększonym, obowiązkiem organu rentowego wynikającym z art. 8 i 9 k.p.a. jest pouczenie osoby prowadzącej pozarolniczą działalność, że z chwilą objęcia jej obowiązkowym ubezpieczeniem emerytalnym i rentowymi z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego jej dobrowolne ubezpieczenie chorobowe ustaje, a ponowne objęcie tym dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym w związku z prowadzoną pozarolniczą działalnością może nastąpić po zakończeniu pobierania zasiłku macierzyńskiego, co wymaga jednak złożenia stosownego wniosku (art. 11 ust. 2, art. 14 ust. 2 pkt 3 i art. 36 ust. 3 i 5 ustawy systemowej)”.

Zacytowane stanowisko Sądu Najwyższego bezsprzecznie potwierdza, że obowiązkiem organu rentowego, wynikającym z art. 8 i 9 k.p.a., jest pouczenie osoby prowadzącej pozarolniczą działalność, że z chwilą objęcia jej obowiązkowymi ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego, jej dobrowolne ubezpieczenie chorobowe ustaje, a ponowne objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym w związku z prowadzoną pozarolniczą działalnością może nastąpić dopiero po zakończeniu pobierania zasiłku macierzyńskiego, co wymaga jednak złożenia stosownego wniosku. Źródłem powyższego obowiązku informacyjnego jest to, że utrata tytułu do podlegania dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu przez osobę prowadzącą działalność pozarolniczą następuje z mocy samego prawa, z chwilą rozpoczęcia pobierania przez tę osobę zasiłku macierzyńskiego.

Przywołane stanowisko jest potwierdzeniem i zarazem rozwinięciem wcześniejszego poglądu judykatury, zgodnie z którym błędne pouczenie osoby prowadzącej pozarolniczą działalność przez organ rentowy o braku konieczności złożenia ponownego wniosku o objęcie ubezpieczeniem chorobowym po ustaniu zasiłku macierzyńskiego i o nieprzerwanym podleganiu ubezpieczeniu chorobowemu, uprawnia osobę prowadzącą pozarolniczą działalność do złożenia wniosku o ponowne objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym w dowolnie obranym przez nią terminie liczonym od dnia zakończenia pobierania zasiłku macierzyńskiego (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 sierpnia 2018r., II UK 213/17). Inaczej mówiąc, udzielenie przez organ rentowy osobie prowadzącej działalność pozarolniczą nieprawidłowej informacji co do czynności niezbędnych dla dalszego podlegania dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu, może być podstawą stwierdzenia, że taka osoba podlegała dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu od pierwszego dnia przypadającego bezpośrednio po zakończeniu pobierania zasiłku macierzyńskiego, choćby złożyła ona dopiero w późniejszym czasie ponowny wniosek o objęcie jej ubezpieczeniem chorobowym (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 stycznia 2020r., I UK 311/18).

Wskazana interpretacja przepisów odnosi się również do sytuacji, w której ZUS w ogóle nie poinformował prowadzącego działalność gospodarczą o konieczności złożenia ponownego wniosku w sytuacji, gdy po upływie prawa do zasiłku macierzyńskiego ma zamiar nadal podlegać dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu. Skoro organ nie dopełnił tej powinności, to ubezpieczony mógł zasadnie pozostawać w usprawiedliwionym - choć błędnym - przekonaniu, że jego ubezpieczenie chorobowe "reaktywuje się". Potwierdzeniem takiego stanowiska jest kolejny wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 stycznia 2020r. (I UK 311/18). Wynika z niego, że wprawdzie ustawa nie określa wprost sankcji za niewywiązanie się organu rentowego z obowiązku informacyjnego, tym niemniej trzeba uznać, że osoba ubezpieczona nie powinna ponosić ujemnych konsekwencji wynikających z wadliwego zachowania organu rentowego. Skoro nie została we właściwym czasie należycie pouczona o skutkach, jakie w płaszczyźnie podlegania dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu wywołuje zaprzestanie pobierania zasiłku macierzyńskiego (brak pouczenia o konieczności złożenia nowego wniosku o objęcie ubezpieczeniem chorobowym za okres przypadający bezpośrednio po zakończeniu pobierania zasiłku macierzyńskiego), to organ rentowy nie może przerzucać na nią ciężaru odpowiedzialności za skutki własnych zaniedbań. Również w już przywoływanej uchwale z 11 lipca 2019r., wydanej w składzie siedmiu sędziów, Sąd Najwyższy potwierdził słuszność tych poglądów orzecznictwa, które wskazują, że organ rentowy ma obowiązek pouczyć przedsiębiorcę o konieczności złożenia wniosku o ponowne objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą po upływie pobierania zasiłku macierzyńskiego.

W przedmiotowej sprawie organ rentowy z całą pewnością nie pouczył odwołującego się o przysługujących mu prawach, a nawet – poprzez wypłatę zasiłku chorobowego – wytworzył u niego przekonanie, że jego sytuacja ustalona i potwierdzona przez ZUS zgodna jest z jego wolą, a więc, że podlega dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu. Orzecznictwo zaś – które wbrew twierdzeniom Zakładu dotyczy nie tylko wprowadzenia w błąd, ale też braku informacji ZUS o obowiązku ponownego złożenia wniosku o objęcie ubezpieczeniem chorobowym – jest we wskazanym zakresie jednoznaczne. Mimo więc, że organ rentowy nie wydaje decyzji o przyznaniu zasiłku macierzyńskiego czy zasiłku chorobowego, to powinien w inny sposób uczynić zadość obowiązkowi, jaki nakłada art. 8 i 9 k.p.a. Skoro w rozpatrywanej sprawie obowiązek ten nie został spełniony, a nawet odwołujący się w pewnym momencie został wprowadzony w błąd, to Sąd Rejonowy prawidłowo zastosował art. 14 ust. 2 pkt 3 w zw. z art. 9 ust. 1c ustawy systemowej. Był też uprawniony do wydania wyroku zmieniającego zaskarżone decyzje, nie naruszając przy tym art. 28 ust. 1 i 3 oraz art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (tekst jedn. Dz. U. z 2022r., poz. 1732). Art. 28 ww. ustawy, na który w apelacji powołał się organ rentowy, został uchylony z dniem 15 stycznia 2002r., nie więc zostać naruszony. Zgodnie zaś z art. 32 ust. 1 zasiłek opiekuńczy przysługuje ubezpieczonemu zwolnionemu od wykonywania pracy z powodu konieczności osobistego sprawowania opieki nad dzieckiem. W przedmiotowej sprawie zasadne było przyjęcie, że S. P. po zakończeniu pobierania zasiłku macierzyńskiego – wobec opłacania należnych składek na ubezpieczenie chorobowe, mimo złożenia wniosku o objęcie takim ubezpieczeniem po terminie – ubezpieczeniu temu podlegał od 19 września 2022r. i powinien otrzymać zasiłki, o które wystąpił, w tym zasiłek opiekuńczy. Co prawda organ rentowy w apelacji powołał się na okoliczność, że odwołujący się nie sprawował osobistej opieki nad dzieckiem, na tę okoliczność brak jest jednak dowodów, tym bardziej, że z twierdzeń odwołującego się wynika, iż nie jest to prawdą.

Mając na uwadze powyższe okoliczności Sąd Okręgowy ocenił, że brak podstaw do zmiany zaskarżonego wyroku. Organ rentowy nie wykazał zasadności swojej argumentacji, zaś podniesione w apelacji zarzuty stanowiły jedynie polemikę z prawidłowym rozstrzygnięciem Sądu Rejonowego. Na podstawie art. 385 k.p.c. apelacja Zakładu Ubezpieczeń Społecznych podlegała więc oddaleniu jako bezzasadna.

sędzia Agnieszka Stachurska