Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 26 marca 2019 roku

Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSO Agnieszka Stachurska (spr.)

Sędziowie: SO Dorota Michalska

SO Monika Rosłan – Karasińska

Protokolant: st. sekr. sądowy Mariusz Żelazek

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 13 marca 2019 roku w Warszawie

sprawy K. W.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W.

o zasiłek opiekuńczy i zasiłek chorobowy

na skutek apelacji wniesionej przez organ rentowy

od wyroku Sądu Rejonowego dla Warszawy Pragi - Południe w Warszawie

VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 27 czerwca 2018 roku

sygn. akt VI U 206/17

I.  zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że:

1.  odwołanie oddala;

2.  zasądza od K. W. na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. kwotę 180 zł (sto osiemdziesiąt złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego;

II.  zasądza od K. W. na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. kwotę 120 zł (sto dwadzieścia złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w instancji odwoławczej.

SSO Dorota Michalska SSO Agnieszka Stachurska SSO Monika Rosłan – Karasińska

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 27 czerwca 2018r. Sąd Rejonowy dla Warszawy Pragi-Południe w Warszawie VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, po rozpoznaniu sprawy z odwołania K. W. (R.) przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. o zasiłek opiekuńczy i zasiłek chorobowy:

1.  zmienił zaskarżoną decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddziału
w W. z dnia 6 kwietnia 2017 roku, znak: (...), w ten sposób, że przyznał K. W. prawo do zasiłku opiekuńczego za okres od dnia 18 listopada 2016 roku do dnia 20 listopada 2016 roku i od dnia 9 stycznia 2017 roku do dnia 14 lutego 2017 roku, płatnego z podstawy wymiaru wynoszącej 7.562,78 zł oraz prawo do zasiłku chorobowego za okres od dnia 21 listopada 2016 roku
do dnia 8 stycznia 2017 roku i od dnia 15 lutego 2017 roku do dnia 20 marca 2017 roku płatnego z podstawy wymiaru wynoszącej 7.562,78 zł;

2.  zasądził od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. na rzecz K. W. kwotę 180 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Sąd I instancji ustalił, że K. W. (R.) prowadzi działalność gospodarczą pod firmą (...) i z tego tytułu zgłosiła się do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego, któremu podlegała jeszcze przed okresem pobierania zasiłku macierzyńskiego. Zasiłek macierzyński pobierała w okresie od 29 października 2015 roku do 26 października 2016 roku. Był wypłacany od podstawy wymiaru wynoszącej 7.562,78 zł.

Ubezpieczona po zakończeniu pobierania zasiłku macierzyńskiego złożyła deklarację
o wyrejestrowaniu z ubezpieczeń od dnia 27 października 2016 roku, a następnie deklarację o zgłoszeniu do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego od dnia 27 października 2016 roku. Obie deklaracje zostały wypełnione w dniu 17 listopada 2016 roku. W dniu 8 grudnia 2016 roku została natomiast opłacona składka za listopad 2016 roku.

Podstawa wymiaru zasiłku opiekuńczego za okres od 18 listopada 2016r. do 20 listopada 2016r. oraz od 9 stycznia 2017r. do 14 lutego 2017r., a także podstawa wymiaru zasiłku chorobowego za okres od 21 listopada 2016r. do 8 stycznia 2017r. oraz od 15 lutego 2017r. do 20 marca 2017r. - po przeliczeniu jej według tej samej podstawy, co dla wcześniej pobieranego przez ubezpieczoną zasiłku macierzyńskiego za okres od 29 października 2015r. do 26 października 2016r. - wynosi 7.562,78 zł.

Sąd Rejonowy ustalił powyższy stan faktyczny w oparciu o dowody z dokumentów, których wiarygodność nie była kwestionowana przez strony w toku postępowania,
a także na podstawie wiarygodnych zeznań ubezpieczonej. Uwzględnieniu podlegały również wnioski zawarte w opinii biegłego sądowego, z tym że Sąd I instancji zastrzegł, że to do oceny Sądu należała kwestia prawna dotycząca zastosowania art. 43 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa.

Dokonując rozważań prawnych, Sąd Rejonowy podkreślił, że przedmiotem rozpoznania było odwołanie K. W., w którym została zakwestionowana jedynie podstawa wymiaru obu zasiłków. Wobec tego zostały przeprowadzone rozważania pod kątem prawidłowego obliczenia podstawy wymiaru zasiłków przysługujących odwołującej od dnia 18 listopada 2016r. Pierwszą kwestią sporną było ustalenie, czy w okresie pobierania zasiłku macierzyńskiego ubezpieczona podlegała dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu, czy też nie. Bezsporne było jednocześnie, że przed dniem 29 października 2015r., jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą, takim ubezpieczeniem była objęta. Sporny był jedynie okres pobierania zasiłku macierzyńskiego i odnosząc się do tego okresu Sąd Rejonowy wskazał, że podleganie dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu przez K. W. w tym okresie było już przedmiotem analizy Sądu w sprawie o sygn. akt VI U 41/17, a następnie przed Sądem Okręgowym Warszawa-Praga w Warszawie w sprawie o sygn. akt VII Ua 62/17, w której prawomocnym wyrokiem oddalone zostało odwołanie od decyzji odmawiającej prawa
do zasiłku opiekuńczego za okres od dnia 27 października 2016r. do dnia 17 listopada 2016r. W uzasadnieniu wydanego orzeczenia Sąd Okręgowy wskazał, że w okresie pobierania przez ubezpieczoną zasiłku nie podlegała ubezpieczeniu chorobowemu. Sąd Rejonowy, powołując się na art. 365 § 1 k.p.c. oraz art. 366 k.p.c. przyjął, że takim ustaleniem i wydanymi już rozstrzygnięciami, które są prawomocne, jest związany. W związku z powyższym przyjął, że K. W. podlegała dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu ponownie dopiero od 18 listopada 2016 roku, czyli od dnia, w którym zgłosiła się do ubezpieczenia, zgodnie z art. 14 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.

Sąd I instancji zważył przy tym, że ubezpieczona pobierała zasiłek macierzyński do dnia 26 października 2016 roku, zaś zasiłek opiekuńczy został jej przyznany przez ZUS od dnia 18 listopada 2016 roku. Pomiędzy okresami pobierania obu tych zasiłków minęły jedynie 22 dni. Zgodnie zaś z art. 43 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, podstawy wymiaru zasiłku nie ustala się na nowo, jeżeli między okresami pobierania zasiłków zarówno tego samego rodzaju, jak i innego rodzaju nie było przerwy albo przerwa była krótsza niż 3 miesiące kalendarzowe. Z tego wynika, że w przypadku ubezpieczonej podstawa wymiaru zasiłku opiekuńczego oraz zasiłku chorobowego za okresy wskazane w zaskarżonej decyzji ZUS nie powinna być naliczana na nowo. Jako podstawa wymiaru tych zasiłków powinna być przyjęta kwota, która była podstawą wymiaru dla zasiłku macierzyńskiego pobieranego przez odwołującą do dnia 26 października 2016 roku, a więc 7.562,78 zł.

Uzasadniając wskazane stanowisko Sąd I instancji powołał się na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 grudnia 2016 roku, sygn. akt II UK 478/15, w którym wskazano, że jedynym kryterium wymienionym w art. 43 ustawy zasiłkowej jest nieistnienie przerwy między okresami pobierania zasiłków – zarówno tego samego rodzaju, jak i innego rodzaju – albo wystąpienie przerwy nie dłuższej niż trzy miesiące kalendarzowe; przepis ten zaś nie odnosi się do ciągłości ubezpieczenia. Tym samym, zdaniem Sądu Rejonowego, nie jest słuszna argumentacja organu rentowego, który wskazywał, że nie można zastosować w niniejszej sprawie art. 43 ustawy zasiłkowej, ponieważ wystąpiła przerwa w podleganiu ubezpieczeniu chorobowemu. Taka przerwa nie ma jednak znaczenia dla zastosowania art. 43 ustawy zasiłkowej, bowiem liczy się jedynie przerwa w pobieraniu świadczeń zasiłkowych. W rozpatrywanej sprawie doszło do wystąpienia przerwy pomiędzy zakończeniem okresu pobierania zasiłku macierzyńskiego przez ubezpieczoną a rozpoczęciem pobierania przez nią zasiłku opiekuńczego, przerwa jest jednak krótsza niż 3 miesiące, a więc nie stosuje się do ustalenia podstawy wymiaru przysługującego jej zasiłku opiekuńczego regulacji z art. 49 ust. 1 ustawy zasiłkowej. Zastosowanie znajdzie natomiast regulacja z art. 43 tej ustawy.

Mając na uwadze powyższe Sąd I instancji, na podstawie ww. przepisów, orzekł jak w sentencji wyroku, rozstrzygając o kosztach na podstawie art. 98 i 99 k.p.c. oraz § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych (wyrok Sądu Rejonowego dla Warszawy Pragi – Południe z dnia 27 czerwca 2018r. wraz z uzasadnieniem, k. 97, 102 -106 a.s.).

Apelację od powyższego wyroku złożył w dniu 22 sierpnia 2018r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W., zaskarżając rozstrzygnięcie Sądu Rejonowego w całości. Organ rentowy zarzucił zaskarżonemu wyrokowi naruszenie przepisów prawa materialnego, w szczególności:

-

art. 36 ust. 4 oraz art. 48 ust. 2 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, poprzez ustalenie podstawy wymiaru zasiłku chorobowego z uwzględnieniem przychodu za poprzedni okres, pomimo
iż pomiędzy obecnym a poprzednim okresem ubezpieczenia chorobowego była przerwa,

-

art. 49 ust. 1 pkt 1 ww. ustawy w zw. z art. 18 ust. 8 i art. 20 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych poprzez przyznanie ubezpieczonej prawa do zasiłku macierzyńskiego od wyższej podstawy niż najniższa podstawa wymiaru składek
dla osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą.

W oparciu o powyższe zarzuty organ rentowy wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku
i oddalenie odwołania, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpatrzenia, a także o zasądzenie od ubezpieczonej kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu apelacji pełnomocnik organu rentowego podniósł, że ze stanowiskiem Sądu Rejonowego nie można się zgodzić. Wskazał, że K. W. miała przerwę w ubezpieczeniu chorobowym, wobec czego nie ma do niej zastosowania art. 43 ustawy zasiłkowej. Powołał się również na treść art. 49 ust. 1 pkt 1 ustawy zasiłkowej oraz art. 18 ust. 8 i art. 20 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, podkreślając że jeśli niezdolność do pracy powstała przed upływem pełnego miesiąca kalendarzowego ubezpieczenia chorobowego podstawę wymiaru zasiłku stanowi najniższa miesięczna podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe za miesiąc, w którym powstało prawo do zasiłku, po stosownych odliczeniach, która w przypadku osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą stanowi kwota zadeklarowana nie niższa niż 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego przyjętego do ustalenia kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek (apelacja organu rentowego z dnia 14 sierpnia 2018r., k. 110-113 a.s.).

W piśmie procesowym z dnia 4 stycznia 2019r. pełnomocnik ubezpieczonej przedstawił swoje stanowisko w sprawie, wskazując, że zgodnie z najnowszą linią orzeczniczą brak jest przesłanek do wskazywania, że z momentem rozpoczęcia pobierania zasiłku macierzyńskiego ustaje dobrowolne ubezpieczenie chorobowe oraz istnieje konieczność ponownej rejestracji do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego. Powołał się przy tym na uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 13 lutego 2018r. (II UK 698/16) oraz z dnia 17 kwietnia 2018r. (I UK 73/17), które zacytował, a także na orzeczenia Sądów Apelacyjnych w Warszawie i w Poznaniu. W związku z tym argumentował, że w rozpatrywanej sprawie – uwzględniając wskazane stanowisko orzecznictwa – brak jest po stronie organu rentowego podstaw do przyjęcia braku ciągłości ubezpieczenia chorobowego, a w związku z tym dla zastosowania art. 43 ustawy zasiłkowej (pismo procesowe pełnomocnika ubezpieczonej z dnia 4 stycznia 2019r., k. 130-131 a.s.).

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja organu rentowego podlegała uwzględnieniu.

Zgodnie z art. 378 § 1 k.p.c. sąd drugiej instancji rozpoznaje w postępowaniu apelacyjnym „sprawę”, a nie „apelację”, a co za tym idzie, obowiązkiem sądu drugiej instancji jest rozpoznanie sprawy w granicach apelacji, wydanie orzeczenia na podstawie materiału procesowego zgromadzonego w całym dotychczasowym postępowaniu (art. 382 k.p.c.) oraz danie temu wyrazu w treści uzasadnieniu wyroku (art. 328 § 2 w zw. z art. 391 § 1 k.p.c.). Z powyższego wynika, że Sąd drugiej instancji ma obowiązek poczynić ustalenia faktyczne, przy czym może – jeśli się z nimi zgadza - przyjąć za własne ustalenia sądu pierwszej instancji. Zarazem jednak ustalenia sądu pierwszej instancji nie są dla sądu drugiej instancji wiążące, a obowiązek dokonywania ustaleń przez sąd odwoławczy w postępowaniu apelacyjnym nie zależy od tego, czy w apelacji został podniesiony zarzut dokonania wadliwych ustaleń faktycznych lub braku tych ustaleń (zob. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 18 października 2017r., II CSK 65/17; z dnia 27 stycznia 2015r. II PK 65/14).

W rozpatrywanej sprawie Sąd Okręgowy zważył, że Sąd Rejonowy dokonał prawidłowych ustaleń faktycznych w zakresie istotnym dla rozstrzygnięcia sprawy, w szczególności odnośnie okresów podlegania przez K. W. ubezpieczeniom społecznym, w tym ubezpieczeniu chorobowemu, a także co do okresów pobierania zasiłków. Wskazane ustalenia Sąd II instancji w całości podzielił tym bardziej, że bezsporne w sprawie jest, że K. W. prowadzi pozarolniczą działalność gospodarczą i z tego tytułu zgłosiła się do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego przed okresem pobierania zasiłku macierzyńskiego, który to okres przypadał od 29 października 2015 roku do 26 października 2016 roku. Po zakończeniu pobierania zasiłku macierzyńskiego złożyła deklarację o wyrejestrowaniu z ubezpieczeń od dnia 27 października 2016 roku, a następnie deklarację o zgłoszeniu do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego od tej samej daty, przy czym obie deklaracje zostały wypełnione w dniu 17 listopada 2016 roku. Ubezpieczona, co nie budziło wątpliwości, opłaciła również składkę za listopad 2016 roku. Jako niebudzące wątpliwości Sąd Okręgowy potraktował również ustalenia dotyczące tego, że K. W. nie podlegała dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu w okresie pobierania zasiłku macierzyńskiego od 29 października 2015r. do 26 października 2016r., jak i w okresie późniejszym, tj. od 27 października 2016r. do 17 listopada 2016r. Zostało to potwierdzone wyrokiem Sądu Okręgowego Warszawa - Praga z dnia 7 października 2017r., wydanym w sprawie VII Ua 62/17, w którym zmieniono wyrok Sądu Rejonowego dla Warszawy Pragi – Południe z dnia 29 maja 2017r. i oddalono odwołanie K. W. od decyzji odmawiającej przyznania zasiłku opiekuńczego w okresie od 27 października 2016r. do 17 listopada 2016r. Wprawdzie pełnomocnik ubezpieczonej w postępowaniu apelacyjnym, składając pismo procesowe z dnia 4 stycznia 2019 roku, odwołał się do aktualnego orzecznictwa Sądu Najwyższego i wskazywał na ciągłość ubezpieczenia chorobowego K. W.. W ocenie Sądu II instancji ta okoliczność, że Sąd Najwyższy w innych sprawach, inaczej ocenił to zagadnienie, które w przypadku ubezpieczonej było przedmiotem ustaleń i oceny w prawomocnie zakończonym postępowaniu, nie ma jednak znaczenia. Wynika to z tego, że w myśl art. 365 § 1 k.p.c., na który powołał się również Sąd Rejonowy, orzeczenie prawomocne wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy oraz inne organy państwowe i organy administracji publicznej, a w wypadkach w ustawie przewidzianych także inne osoby. Z kolei art. 366 k.p.c. przewiduje, że wyrok prawomocny ma powagę rzeczy osądzonej tylko co do tego, co w związku z podstawą sporu stanowiło przedmiot rozstrzygnięcia, a ponadto tylko między tymi samymi stronami. Powaga rzeczy osądzonej jest to konstrukcja prawna odmienna - choć ściśle powiązana - z regulacją art. 365 § 1 k.p.c. Wyrok prawomocny ma powagę rzeczy osądzonej tylko co do tego, co w związku z podstawą sporu stanowiło przedmiot rozstrzygnięcia, a ponadto tylko między tymi samymi stronami. Moc wiążąca orzeczenia (art. 365 § 1 k.p.c.) natomiast może być rozważana wtedy, gdy rozpoznawana jest inna sprawa niż ta, w której wydano poprzednie orzeczenie oraz gdy kwestia rozstrzygnięta innym wyrokiem stanowi zagadnienie wstępne. Moc wiążąca prawomocnego orzeczenia sądu charakteryzuje się dwoma aspektami, pierwszym odnoszącym się tylko do faktu istnienia prawomocnego orzeczenia, drugi aspekt mocy wiążącej prawomocnego orzeczenia jest określony jako walor prawny rozstrzygnięcia (osądzenia) zawartego w treści orzeczenia. Drugi z aspektów jest ściśle związany z powagą rzeczy osądzonej (art. 366 § 1 k.p.c.) i występuje w nowej sprawie pomiędzy tymi samymi stronami, choć przedmiot obu spraw jest inny. W nowej sprawie nie może być wówczas zastosowany negatywny (procesowy) skutek powagi rzeczy osądzonej, polegający na niedopuszczalności ponownego rozstrzygania tej samej sprawy. Występuje natomiast skutek pozytywny (materialny) rzeczy osądzonej, przejawiający się w tym, że rozstrzygnięcie zawarte w prawomocnym orzeczeniu (rzecz osądzona) stwarza stan prawny taki, jaki z niego wynika. Sądy rozpoznające między tymi samymi stronami nowy spór muszą przyjmować, że dana kwestia prawna kształtuje się tak, jak przyjęto to w prawomocnym, wcześniejszym wyroku, a więc w ostatecznym rezultacie procesu uwzględniającym stan rzeczy na datę zamknięcia rozprawy. Taka jest treść prawomocnego orzeczenia, o którym stanowi art. 365 § 1 k.p.c., a więc treść wyrażonej w nim indywidualnej i konkretnej normy prawnej. A zatem w kolejnym postępowaniu, w którym pojawia się ta sama kwestia, nie może być ona już ponownie badana. Związanie orzeczeniem oznacza zatem zakaz dokonywania ustaleń sprzecznych z uprzednio osądzoną kwestią, a nawet niedopuszczalność prowadzenia w tym zakresie postępowania dowodowego (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 kwietnia 2018r., III UK 53/17; wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 27 września 2018r., III AUa 1423/17).

Powyższe oznacza, że w rozpatrywanej sprawie – mimo, że w ostatnim czasie Sąd Najwyższy inaczej interpretuje przepisy ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych i inaczej ocenia kwestię podlegania dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu przez kobiety prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą, pobierające zasiłek macierzyński - należy przyjąć, że kwestia dotycząca podlegania przez K. W. ubezpieczeniu chorobowemu kształtuje się tak, jak na potrzeby rozstrzygnięcia sporu o zasiłek opiekuńczy za okres od 27 października 2016r. do 17 listopada 2016r., przyjął Sąd II instancji w prawomocnie zakończonej sprawie o sygn. VII Ua 62/17. W związku z tym pisemne stanowisko pełnomocnika ubezpieczonej sprowadzające się w przeważającym zakresie do zacytowania orzeczenia Sądu Najwyższego, było w istocie bez znaczenia dla oceny prawidłowości rozstrzygnięcia Sądu I instancji, wydanego w przedmiotowej sprawie. Nie mogło prowadzić również do zmiany przez Sąd II instancji ustaleń faktycznych, które Sąd Rejonowy poczynił prawidłowo.

Mimo prawidłowo ustalonego stanu faktycznego, Sąd I instancji błędnie zastosował jednak przepisy prawa materialnego. Tytułem przypomnienia wskazać należy, że zgodnie z art. 48 ust. 1 i 2 z dnia 25 czerwca 1999r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz. U. z 2019r. poz. 645), zwanej dalej ustawą zasiłkową, podstawę wymiaru zasiłku chorobowego przysługującego ubezpieczonemu niebędącemu pracownikiem stanowi przeciętny miesięczny przychód za okres 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy.
Przy ustalaniu podstawy wymiaru zasiłku chorobowego przysługującego ubezpieczonemu niebędącemu pracownikiem stosuje się odpowiednio przepisy art. 36 ust. 2-4, art. 38 ust. 1, art. 42, art. 43 i art. 46, z zastrzeżeniem art. 48a-50 ww. ustawy. Wskazany art. 48a ustawy zasiłkowej reguluje zasady ustalania podstawy wymiaru zasiłków przysługujących ubezpieczonym niebędącym pracownikami, którzy przed nabyciem prawa do zasiłku, podlegali ubezpieczeniu chorobowemu krócej niż 12 miesięcy kalendarzowych, przy czym zasady te od 1 stycznia 2016r. uległy istotnym zmianom. Natomiast art. 49 ustawy zasiłkowej określa sposób obliczenia podstawy wymiaru zasiłku, jeśli niezdolność do pracy powstała przed upływem pełnego miesiąca kalendarzowego.

W przedmiotowej sprawie, jako podstawę zaskarżonego rozstrzygnięcia, Sąd Rejonowy przyjął art. 43 ustawy zasiłkowej, wskazując, że podstawa wymiaru zasiłku opiekuńczego oraz zasiłku chorobowego ubezpieczonej za sporne okresy wskazane w zaskarżonej decyzji ZUS nie powinna być naliczana na nowo, bowiem ubezpieczona pobierała zasiłek macierzyński do dnia 26 października 2016 roku, zaś zasiłek opiekuńczy został jej przyznany przez ZUS od dnia 18 listopada 2016 roku, a tym samym pomiędzy okresami pobierania obu tych zasiłków minęły więc jedynie 22 dni. Sąd ten podkreślił przy tym, że przerwa w podleganiu ubezpieczeniu chorobowemu nie ma znaczenia dla możliwości zastosowania art. 43 ustawy zasiłkowej, liczy się bowiem jedynie przerwa w pobieraniu świadczeń zasiłkowych.

Sąd Okręgowy nie podzielił powyższego stanowiska uwzględniając najbardziej aktualne poglądy zaprezentowane przez Sąd Najwyższy w uchwałach wydanych w październiku ubiegłego roku. W jednej z nich Sąd Najwyższy rozstrzygał, czy art. 43 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa z dnia 25 czerwca 1999 roku w brzmieniu obowiązującym w okresie od 28 grudnia 2015r. do 13 października 2016r. ma zastosowanie, gdy uprawnienie do zasiłku powstaje po okresie pobierania zasiłku macierzyńskiego, w sytuacji, gdy między datą zakończenia pobierania zasiłku macierzyńskiego a nabyciem prawa do innego zasiłku nie upłynęły 3 miesiące, ale w tym okresie uprawniona do zasiłku nie przystąpiła do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego w dniu następnym po zakończeniu pobierania zasiłku macierzyńskiego, lecz po tej dacie. Odpowiadając na powyższe Sąd Najwyższy stwierdził, że w stanie prawnym obowiązującym do 31 grudnia 2015r. wystąpienie po zakończeniu pobierania zasiłku macierzyńskiego przerwy w podleganiu dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu przez ubezpieczonego niebędącego pracownikiem powoduje, że podstawę wymiaru zasiłku z ubezpieczenia chorobowego tego ubezpieczonego ustala się zgodnie z art. 49 ust. 1 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (tekst jedn.: Dz. U. z 2017r. poz. 1368 z późn. zm.), natomiast nie stosuje się art. 43 w związku
z art. 48 ust. 2 tej ustawy (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 25 października 2018r.,
III UZP 8/18). W innej uchwale z dnia 4 października 2018r. Sąd Najwyższy wskazał z kolei, że od dnia 1 stycznia 2016r. wystąpienie po zakończeniu pobierania zasiłku macierzyńskiego nieprzekraczającej 30 dni przerwy w podleganiu dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu przez ubezpieczonego niebędącego pracownikiem powoduje, że podstawę wymiaru zasiłku chorobowego dla tego ubezpieczonego ustala się zgodnie z art. 48a ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 15 maja 2015r. o zmianie ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa oraz niektórych innych ustaw, Dz. U. z 2015r., poz. 1066), natomiast nie stosuje się art. 43 w związku z art. 48 ust. 2 tej ustawy (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 4 października 2018r., III UZP 6/18).

W powołanych orzeczeniach Sąd Najwyższy zwrócił uwagę na odrębność uregulowań w zakresie ustalania podstawy wymiaru zasiłków dla osób będących pracownikami oraz osób, które pracownikami nie są, w tym w szczególności osób prowadzących działalność gospodarczą. W uzasadnieniu obu ww. uchwał wskazano, że podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne osób prowadzących pozarolniczą działalność została określona inaczej niż w przypadku innych ubezpieczonych, co do których podstawę tę odniesiono do przychodu w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych lub kwoty uposażenia, wynagrodzenia bądź innego rodzaju świadczenia. Łączy się to ze specyfiką działalności prowadzonej na własny rachunek i trudnościami przy określaniu przychodu z tej działalności. Z tych względów określenie wysokości podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne ustawodawca pozostawił osobom prowadzącym pozarolniczą działalność, stanowiąc w art. 18 ust. 8 ustawy systemowej, że podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe ubezpieczonych, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 5, stanowi zadeklarowana kwota, nie niższa jednak niż 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego przyjętego do ustalenia kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek, ogłoszonego w trybie art. 19 ust. 10 na dany rok kalendarzowy. Składka w nowej wysokości obowiązuje od dnia 1 stycznia do dnia 31 grudnia danego roku. W konsekwencji w przypadku tych ubezpieczonych obowiązek opłacania składek na ubezpieczenia społeczne i ich wysokość nie są powiązane z osiągniętym faktycznie przychodem, lecz wyłącznie z istnieniem tytułu ubezpieczenia i zadeklarowaną przez ubezpieczonego kwotą, niezależnie od tego, czy ubezpieczony osiąga przychody i w jakiej wysokości. W odniesieniu do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego tych osób ustawodawca zastrzegł jedynie górną kwotę graniczną podstawy wymiaru składek w wysokości 250% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w poprzednim kwartale. Inaczej rzecz ujmując, wysokość podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe osób prowadzących działalność pozarolniczą w przedziale od 60% do 250% przeciętnego wynagrodzenia zależy wyłącznie od deklaracji ubezpieczonego, nie mając żadnego odniesienia do osiąganego przez te osoby przychodu. Oznacza to, że przy każdym zgłoszeniu się do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego przez taką osobę może ona deklarować inną podstawę wymiaru składek na to ubezpieczenie, wobec czego zawodne jest założenie, że w tym wypadku, nawet między krótkimi odstępami w pobieraniu zasiłków z ubezpieczenia chorobowego, nie dojdzie do zasadniczej zmiany w określeniu podstawy ich wymiaru. Stąd w art. 48 ust. 2 ustawa zasiłkowa expressis verbis przewiduje, iż w odniesieniu do osób prowadzących działalność gospodarczą lub współpracujących art. 43 ustawy zasiłkowej może być stosowany jedynie odpowiednio, i - co ważniejsze - z zastrzeżeniem art. 49 i 50 tejże ustawy (w stanie prawnym obowiązującym przed 1 stycznia 2016r., aktualnie - z zastrzeżeniem art. 48a - 50 ustawy). Przepisy Rozdziału 9 ustawy zasiłkowej odmiennie regulują bowiem kwestie dotyczące np. przypadku obliczania podstawy wymiaru zasiłku za okres podlegania ubezpieczeniu chorobowemu krótszy niż 12 miesięcy. Kontynuując powyższe rozważania Sąd Najwyższy uznał, że teza zawarta w uzasadnieniu wyroku z dnia 7 grudnia 2016r., II UK 478/15, zgodnie z którą „zasada wyrażona w art. 49 ust. 1 ustawy o świadczeniach pieniężnych doznaje wyjątku w wypadku nieustalania na nowo podstawy wymiaru świadczenia przewidzianym w art. 43, jeżeli między okresami pobierania zasiłków (zarówno tego samego, jak i innego rodzaju) nie było przerwy albo przerwa była krótsza niż trzy miesiące kalendarzowe”, na którą zresztą powołał się Sąd Rejonowy w motywach zaskarżonego rozstrzygnięcia, jest nietrafna. Wynika to z tego, art. 43 ustawy zasiłkowej formułuje ogólną zasadę nieustalania na nowo podstawy wymiaru świadczenia, która jednak w odniesieniu do ubezpieczonych niebędących pracownikami może być stosowana tylko odpowiednio, na dodatek z zastrzeżeniem pierwszeństwa regulacji szczególnej.

Z powyższego, w ocenie Sądu Okręgowego, wynika, że do ustalenia podstawy wymiaru zasiłków osoby prowadzącej pozarolniczą działalność gospodarczą w pierwszej kolejności mają zastosowanie przepisy Rozdziału 9 ustawy zasiłkowej. Dopiero
w przypadku braku możliwości ich zastosowania, należy posiłkować się odpowiednio przepisami Rozdziału 8, zgodnie z art. 48 ust. 2 tej ustawy. To z kolei oznacza, że Sąd Rejonowy winien był w pierwszej kolejności rozważyć, czy w przypadku ubezpieczonej, do ustalenia podstawy wymiaru przysługujących jej zasiłków, nie miały zastosowania powołane wyżej przepisy ustawy zasiłkowej dotyczące osób niebędących pracownikami, w szczególności art. 48a tej ustawy, w myśl cytowanej wyżej tezy uchwały Sądu Najwyższego z dnia 4 października 2018r., III UZP 6/18. Okoliczność ta jednak nie miała miejsca, gdyż Sąd Rejonowy zastosował regulację art. 43 ustawy zasiłkowej z pominięciem przepisów Rozdziału 9 tej ustawy. W ocenie Sądu Okręgowego stworzenie osobnych uregulowań w zakresie ustalania podstawy wymiaru zasiłków z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa nie jest przypadkowe i ma uzasadnienie z racji innego ukształtowania podstawy wymiaru składek w przypadku pracowników oraz osób niebędących pracownikami, na co Sąd Najwyższy zwrócił uwagę choćby w motywach przywołanych wyżej orzeczeń.

Kierując się wykładnią omawianych przepisów ustawy zasiłkowej oraz mając na względzie zakres rozpoznania sprawy, w toku postępowania apelacyjnego Sąd Okręgowy zwrócił się do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z zobowiązaniem do wskazania, jaka byłaby podstawa wymiaru zasiłku opiekuńczego i chorobowego ubezpieczonej za sporne okresy, przy uwzględnieniu art. 48a ustawy zasiłkowej. W odpowiedzi na powyższe zobowiązanie organ rentowy wyjaśnił, że nie jest w stanie dokonać takiego wyliczenia, gdyż ubezpieczona przed powstaniem prawa do zasiłku opiekuńczego nie opłacała składek na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe przez pełne miesiące kalendarzowe ubezpieczenia poprzedzające miesiąc, w którym stała się niezdolna do pracy. Sąd Okręgowy zważył przy tym, że K. W. podlegała dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu dopiero od dnia zgłoszenia do tego ubezpieczenia, tj. od 18 listopada 2016r. Jednocześnie w tej dacie zrealizowało się ryzyko ubezpieczeniowe i powstała niezdolność do pracy.
W okresie wcześniejszym, tj. obejmującym okres pobierania zasiłku macierzyńskiego, ubezpieczona nie podlegała dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu i nie opłacała składek na to ubezpieczenie, co wprost wynika ze wspomnianego wyżej, prawomocnego wyroku tutejszego Sądu Okręgowego z dnia 17 października 2017r., wydanego w sprawie o sygn. VII Ua 62/17. Niezdolność do pracy ubezpieczonej powstała od pierwszego dnia objęcia jej dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym, a tym samym nie ma zastosowania art. 48a ust. 1 ustawy zasiłkowej, bowiem przepis ten obejmuje sytuacje, w których dobrowolne ubezpieczenie chorobowe obejmowało nieprzerwany okres wyrażony w miesiącach, lecz krótszy niż 12 miesięcy.

W związku z powyższym Sąd Okręgowy uznał za zasadne stanowisko organu rentowego przyjęte za podstawę zaskarżonej decyzji i podtrzymywane w apelacji, zgodnie z którym w przypadku ubezpieczonej zastosowanie znajduje art. 49 ust. 1 pkt 1 ustawy zasiłkowej. W myśl ww. regulacji jeżeli niezdolność do pracy powstała przed upływem pełnego miesiąca kalendarzowego ubezpieczenia chorobowego, podstawę wymiaru zasiłku stanowi najniższa miesięczna podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe za miesiąc, w którym powstało prawo do zasiłku, po odliczeniach, o których mowa w art. 3 pkt 4 ww. ustawy. W ocenie Sądu II instancji, wskazany przepis ma pierwszeństwo przed regulacją z art. 43 ustawy zasiłkowej, co wynika z jednej strony z jego umiejscowienia w Rozdziale 9 tej ustawy, z drugiej zaś strony sformułowana w nim hipoteza w pełni odnosi się do analizowanego w niniejszej sprawie przypadku. Jak bowiem wynika z okoliczności faktycznych sprawy, w przypadku K. W. niezdolność do pracy powstała już w dniu zgłoszenia do ubezpieczenia chorobowego, a tym samym przed upływem pełnego miesiąca kalendarzowego trwania tego ubezpieczenia.

Mając na względzie powyższe Sąd Okręgowy ocenił apelację organu rentowego jako zasadną. Zaskarżona decyzja z dnia 6 kwietnia 2017r., w zakresie w jakim do ustalenia wysokości podstawy wymiaru zasiłku chorobowego i opiekuńczego w spornych okresach, uwzględnia regulację art. 49 ust. 1 ustawy zasiłkowej, jest prawidłowa. W przypadku ubezpieczonej nie było ciągłości dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego, co zostało spowodowane pobieraniem zasiłku macierzyńskiego, zaś do objęcia ponownie ubezpieczeniem chorobowym doszło od dnia 18 listopada 2016r., a więc w momencie, w którym doszło zarazem do ziszczenia się ryzyka ubezpieczeniowego. Tym samym ubezpieczenie chorobowe ubezpieczonej trwało krócej niż pełny miesiąc kalendarzowy, a co za tym idzie, do ustalenia podstawy wymiaru zasiłków, zastosowanie znajduje art. 49 ust. 1 ustawy zasiłkowej.

W konsekwencji powyższego Sąd Okręgowy w pkt I wyroku, na podstawie
art. 386 § 1 k.p.c., zmienił zaskarżony wyrok Sądu Rejonowego i oddalił odwołanie K. W., jako niezasadne, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. O kosztach zastępstwa procesowego w pierwszej instancji Sąd orzekł natomiast na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (t.j. Dz. U. z 2018r. poz. 265).

W punkcie II wyroku Sąd II instancji orzekł o kosztach zastępstwa procesowego w instancji odwoławczej. Kwota 120 zł została ustalona w oparciu § 10 ust. 1 w zw. z § 9 ust. 2 wspomnianego wyżej rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października
2015r.

SSO Dorota Michalska SSO Agnieszka Stachurska SSO Monika Rosłan-Karasińska

ZARZĄDZENIE

(...)

SSO Agnieszka Stachurska