Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 29 lutego 2024 roku

Sąd Okręgowy Warszawa - Praga w Warszawie VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Agnieszka Stachurska

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 29 lutego 2024 roku w W.

sprawy M. K.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W.

o zasiłek chorobowy i zasiłek macierzyński

w związku z odwołaniem M. K.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. z dnia 28 września 2020 roku, numer (...)

na skutek apelacji wniesionej przez M. K.

od wyroku Sądu Rejonowego dla Warszawy Pragi - Południe w Warszawie VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 5 maja 2022r., sygn. akt VI U 506/20

zmienia zaskarżony wyrok i poprzedzającą go decyzję z 28 września 2020 roku, numer (...) w ten sposób, że jako podstawę wymiaru zasiłku chorobowego oraz zasiłku macierzyńskiego, przyznanych w decyzji, przyjmuje kwotę 8.339,50 zł (osiem tysięcy trzysta trzydzieści dziewięć złotych i pięćdziesiąt groszy).

sędzia Agnieszka Stachurska

UZASADNIENIE

Wyrokiem z 5 maja 2022r. Sąd Rejonowy dla Warszawy Pragi-Południe
w Warszawie VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalił odwołanie M. K. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. z 28 września 2020r., znak: (...)

Podstawę rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia i rozważania Sądu Rejonowego:

M. K. prowadzi pozarolniczą działalność gospodarczą w postaci praktyki stomatologicznej. Z tego tytułu podlega do ubezpieczeń społecznych, w tym dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego. W dniu 10 czerwca 2019 roku złożyła w ZUS deklarację rozliczeniową ZUS P DRA, w której wskazała, że wylicza składki na ubezpieczenia społeczne od podstawy wymiaru 11.912,50 zł, a kwotę do zapłaty wskazała na 4.403,30 zł.

Odwołująca się podlegała ubezpieczeniu chorobowemu jako dobrowolnemu w okresach: od 1 do 31 marca 2019 roku oraz od 1 czerwca 2019 roku do 31 stycznia 2020 roku. W dniu 6 lutego 2020 roku złożyła deklarację rozliczeniową, w której wskazała, że należne składki na ubezpieczenia społeczne, w tym dobrowolne ubezpieczenie chorobowe, wynoszą do zapłaty 4.423,32 zł. W dniu 9 marca 2020 roku opłaciła składkę w kwocie 4.403,30 zł, a w dniu 11 marca 2020 roku dokonała dopłaty kwoty 20,02 zł.

W dniu 11 maja 2020 roku (data złożenia w ZUS) M. K. złożyła wniosek
o przywrócenie terminu do uiszczenia składek za wszystkie okresy, w których dokonała zapłaty w zaniżonej wysokości, wskazując, że nie miała świadomości wzrostu wysokości składki, a należności, o jakie składka wzrosła, opłaciła niezwłocznie.

Pismem z dnia 1 czerwca 2020 roku organ rentowy udzielił odwołującej się odpowiedzi na jej wniosek z dnia 11 maja 2020 roku wskazując, że pozostaje on bezprzedmiotowy.
W uzasadnieniu Zakład wskazał, że za okres od 6 marca 2020 roku do 30 kwietnia 2020 roku zasiłek chorobowy został wypłacony od podstawy wymiaru składek za okres 12 miesięcy poprzedzający powstałą niezdolność do pracy.

W dniu 3 czerwca 2020 roku M. K. urodziła córkę.

W 2020 roku obowiązywała najniższa podstawa wymiaru zasiłku chorobowego
i macierzyńskiego wynosząca 3.136,20 zł. Przy przyjęciu, że niezdolność do pracy odwołującej się powstała przed upływem pełnego miesiąca ubezpieczenia chorobowego, podstawa wymiaru zasiłków chorobowego i macierzyńskiego wyniosła 2.706,23 zł po odliczeniu kwoty 13,71 zł podstawy składki na ubezpieczenie.

Powyższy stan faktyczny Sąd Rejonowy ustalił na podstawie dokumentów oraz opinii biegłej sądowej z zakresu rachunkowości E. Z.. Opinia ta w zakresie wyliczeń nie była kwestionowana przez strony. Odwołująca się nie żądała jej uzupełnienia, domagała się natomiast przyjęcia I wariantu wyliczeń.

Dokonując oceny prawnej, Sąd Rejonowy wskazał, że przedmiotem rozpoznania w sprawie było odwołanie dotyczące ustalenia podstawy wymiaru zasiłku chorobowego oraz zasiłku macierzyńskiego. Odwołująca się wskazywała, że podstawa ta powinna być liczona od podstawy wymiaru składek za okres 12 miesięcy przed datą powstania niezdolności. Jednocześnie podkreślała, że składkę za luty 2020 roku opłaciła w zaniżonej wysokości, ale kwotę 20,02 zł dopłaciła niezwłocznie, gdy zorientowała się o dokonaniu zaniżonej wpłaty, tj. 11 marca 2020 roku. Natomiast organ rentowy podniósł, że odwołująca się za luty 2020 roku opłaciła składkę na ubezpieczenia społeczne, w tym dobrowolne ubezpieczenie chorobowe, w zaniżonej wysokości.

Kwestią wstępną było ustalenie, czy ZUS zasadnie stwierdził, że dobrowolne ubezpieczenie chorobowe odwołującej się ustało z dniem 31 stycznia 2020 roku oraz że uległo wznowieniu od 1 marca 2020 roku z powodu opłacenia składki za marzec w terminie i we właściwej wysokości.

W myśl art. 14 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych objęcie dobrowolnie ubezpieczeniami emerytalnym, rentowymi i chorobowym następuje od dnia wskazanego we wniosku o objęcie tymi ubezpieczeniami, nie wcześniej jednak niż od dnia, w którym wniosek został zgłoszony. Objęcie dobrowolnie ubezpieczeniem chorobowym następuje od dnia wskazanego we wniosku tylko wówczas, gdy zgłoszenie do ubezpieczeń emerytalnego i rentowych zostanie dokonane w terminie określonym w art. 36 ust. 4 (w terminie 7 dni od daty powstania obowiązku ubezpieczenia) (ust. la). Ubezpieczenia emerytalne i rentowe oraz chorobowe, o których mowa w ust. 1, ustają:

1)  od dnia wskazanego we wniosku o wyłączenie z tych ubezpieczeń, nie wcześniej jednak niż od dnia, w którym wniosek został złożony;

2)  od pierwszego dnia miesiąca kalendarzowego, za który nie opłacono w terminie składki należnej na to ubezpieczenie - w przypadku osób prowadzących pozarolniczą działalność i osób z nimi współpracujących, duchownych oraz osób wymienionych w art. 7; w uzasadnionych przypadkach Zakład, na wniosek ubezpieczonego, może wyrazić zgodę na opłacenie składki po terminie, z zastrzeżeniem ust. 2a;

3)  od dnia ustania tytułu podlegania tym ubezpieczeniom.

Objęcie dobrowolnymi ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi czy też dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym może nastąpić najwcześniej od dnia złożenia wniosku w tym zakresie (art. 14 ust. 1). Wniosek o objęcie powyższymi ubezpieczeniami składany jest poprzez złożenie w ZUS odpowiednio wypełnionego zgłoszenia do ubezpieczeń społecznych. Do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego można również przystąpić w drodze tzw. dorozumianego wniosku, który przejawia się w tym, że ubezpieczony, pomimo iż nie przekazał do ZUS odpowiednio wypełnionego zgłoszenia do ubezpieczeń społecznych, opłaca terminowo i w pełnej wysokości składki na ubezpieczenie chorobowe (vide Komentarz do art. 14 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, Piotr Kostrzewa, Legalis).

W myśl art. 47 ust. 1 płatnik składek przesyła w tym samym terminie deklarację rozliczeniową, imienne raporty miesięczne oraz opłaca składki za dany miesiąc, z zastrzeżeniem ust. la, 2a i 2b, nie później niż:

1)  do 10 dnia następnego miesiąca - dla osób fizycznych opłacających składkę wyłącznie za siebie;

2)  do 5 dnia następnego miesiąca - dla jednostek budżetowych i samorządowych zakładów budżetowych;

3)  do 15 dnia następnego miesiąca - dla pozostałych płatników.

Zgodnie z treścią art. 14 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych, dobrowolne ubezpieczenie chorobowe ustaje od pierwszego dnia miesiąca kalendarzowego, za który nie opłacono w terminie składki należnej na to ubezpieczenie. W pojęciu "nieopłacenie w terminie składki" mieszczą się trzy sytuacje: nieopłacenie w terminie składki za dany miesiąc, opłacenie składki w niepełnej wysokości oraz opłacenie składki z przekroczeniem terminu (por. K. Dziwota, J. Wantoch-Rekowski - Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych. Komentarz, s. 111, por. też J. Wantoch-Rekowski; glosa do wyroku SN z 17 maja 2001r., IIUKN 363/00, PiP 2002, z. 5, s. 106, czy J. Jamroziak, Ubezpieczenie społeczne osób prowadzących działalność pozarolniczą, Sł. Prac. 1999, Nr 9, s. 17). W konsekwencji tych okoliczności ustanie ubezpieczenia następuje ex lege z pierwszym dniem miesiąca kalendarzowego, za który nie opłacono w terminie składki.

Odwołująca się, co nie było sporne, składkę za luty 2020 roku opłaciła w zaniżonej wysokości. W dniu 9 marca 2020 roku wpłaciła kwotę 4.403,23 zł, podczas gdy powinna zapłacić kwotę o 20,02 zł wyższą. Tę różnicę dopłaciła w dniu 11 marca 2020 roku, czyli już z przekroczeniem terminu zapłaty składki, który jest ustalony do 10 dnia następnego miesiąca. Odwołująca się złożyła do ZUS wniosek o wyrażenie zgody na opłacenie składki na ubezpieczenia społeczne, w tym dobrowolne ubezpieczenie chorobowe, po terminie wskazując, że nie wiedziała, że wzrosła jej należność. Z tą argumentacją Sąd Rejonowy nie zgodził, podkreślając że ZUS prawidłowo nie uwzględnił ww. wniosku odwołującej się. W dniu 6 lutego 2020 roku odwołująca się złożyła deklarację rozliczeniową do ZUS wskazując, że należna do zapłaty kwota składek to 4.423,32 zł. Taką też kwotę powinna wpłacić, ale nie dołożyła należytej staranności w opłaceniu składki, pomimo że termin od złożenia deklaracji wykazujących taką kwotę do dnia zapłaty składki, wynosił ponad miesiąc. Odwołująca się tym samym powinna wiedzieć dokładnie, jaką składkę za luty 2020 roku ma wpłacić, skoro przed miesiącem sama wskazywała należną do zapłaty kwotę.

Wobec powyższego Sąd podzielił argumentację ZUS, że odwołująca się została objęta ponownie ubezpieczeniem chorobowym jako dobrowolnym od dnia 1 marca 2020 roku, a więc nie miała ciągłości ubezpieczenia chorobowego przez luty 2020 roku. Wobec tego jej niezdolność do pracy powstała przed upływem pełnego miesiąca ubezpieczenia chorobowego. Skoro była objęta ubezpieczeniem od 1 marca 2020 roku, a niezdolność do pracy powstała w dniu 6 marca 2020 roku, to należało ustalić podstawę wymiaru składek z uwzględnieniem wariantu II wskazanego przez biegłą sądową E. Z.. W tym wariancie podstawa wymiaru zasiłku chorobowego wynosi 3.136,20 zł brutto, co po odliczeniu kwoty odpowiadającej 13,71 % daje 2.706,23 zł. Zgodnie z art. 43 ustawy zasiłkowej podstawy wymiaru zasiłku nie ustala się na nowo, jeżeli między okresami pobierania zasiłków zarówno tego samego rodzaju, jak i innego rodzaju nie było przerwy albo przerwa była krótsza niż miesiąc kalendarzowy. Między dniem 26 maja 2020 roku, jako ostatnim dniem zasiłku chorobowego oraz 27 maja 2020 roku, jako pierwszym dniem pobierania zasiłku macierzyńskiego, nie było ani dnia przerwy, więc nie ustala się ponownie podstawy wymiaru zasiłku macierzyńskiego. Reasumując organ rentowy zastosował prawidłowe przepisy dotyczące podstawy wymiaru zasiłku chorobowego i macierzyńskiego oraz dokonał prawidłowego ustalenia tejże podstawy. Z tego powodu odwołanie podlegało oddaleniu jako bezzasadne (wyrok Sądu Rejonowego dla Warszawy Pragi – Południe z 5 maja 2022r. wraz z uzasadnieniem, k. 104 i 110-115 a.s.).

Apelację od wyroku Sądu Rejonowego złożyła odwołująca się, zaskarżając go w całości i wnosząc o zmianę poprzez uwzględnienie odwołania i orzeczenie zgodnie z żądaniem. Zaskarżonemu wyrokowi zarzuciła:

1.  błędy w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę rozstrzygnięcia, polegających na:

a)  przyjęciu, że złożyła deklarację za styczeń 2020 roku w dniu 6 lutego 2020r.;

b)  przyjęciu, że na jej wniosek z dnia 11 maja 2020 roku w sprawie wyrażenia zgody na opłacenie składek na ubezpieczenie chorobowe po terminie ZUS udzielił odpowiedzi, podczas gdy wniosek nie został rozpatrzony;

2.  naruszenie prawa materialnego przez niewłaściwe niezastosowanie art. 14
ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych;

3.  naruszenie prawa materialnego, tj. art. 5 kodeksu cywilnego, poprzez jego
niezastosowanie skutkujące nadużyciem prawa podmiotowego, pomimo że całokształt okoliczności sprawy, jakimi są: rodzaj świadczenia, wysokość nadpłaconej składki, okres pozostawania w zwłoce, wcześniejsze regulowanie należności w terminie, skutki w postaci obniżonego zasiłku przez okres 12 miesięcy, wpływające na poziom życia odwołującej się i jej córki w okresie połogu i pierwszych miesięcy macierzyństwa, wskazują ma sytuację, w której nastąpiło naruszenie zasad współżycia społecznego.

W uzasadnieniu apelacji M. K. wskazała, że w przypadku, gdy osoba zobowiązana do złożenia deklaracji rozliczeniowej ZUS DRA jej nie złoży, to robi to za nią system informatyczny poprzez generowanie deklaracji w sposób automatyczny.
Taka deklaracja złożona w dniu 6 lutego 2020r. została w jej przypadku wygenerowana właśnie przez system. Potwierdza to zestawienie złożonych deklaracji PUE za rok 2020, gdzie w kolumnie oznaczonej jako „źródło” widać kto wygenerował deklarację. Na podstawie błędnego założenia, że uczyniła to odwołująca się, Sąd Rejonowy przyjął, że odwołującej się już w dniu 6 lutego 2020r. znana była kwota wymaganej składki, a fakt jej nieopłacenia w pełnej wysokości, stał się powodem uznania, że doszło do niedołożenia należytej staranności przy opłacaniu składek.

W dalszej części odwołująca się omówiła kwestię złożenia wniosku o wyrażenie zgody przez organ rentowy na opłacenie składek na ubezpieczenie chorobowe po terminie. ZUS w piśmie z 17 lutego 2021r. w wykonaniu zobowiązania Sądu, stwierdził, że odwołująca się takiego wniosku nie składała, jednak w toku postępowania w dniu 5 lipca przyznał w sprostowaniu, że taki wniosek był złożony. Mimo przyznania takiego faktu oraz załączenia kopii dokumentu, w dniu 4 kwietnia 2022r. organ rentowy ponownie oświadczył o braku takiego wniosku, a jako, że było to ostatnie stanowisko, to Sąd przyjął je za własne.

Następnie odwołująca się wskazała na art. 14 ust. 2 pkt 2 ustawy z 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych oraz wymieniła okoliczności sprawy, z powodu których powinny znaleźć zastosowanie w sprawie zasady współżycia społecznego. Wśród okoliczności, na jakie się powołała, wymieniła: rodzaj świadczenia – zasiłek chorobowy i zasiłek macierzyński; wysokość niedopłaconej składki – 20,02 zł miesięcznie, co nie stanowi nawet 1% świadczenia opłacanego od miesięcy; okres pozostawania w zwłoce, który był bardzo krótki, gdyż wynosił 1 dzień; wcześniejsze regulowanie należności w terminie, co powinno mieć wpływ na ocenę wnioski o wyrażenie zgody na opłacenie składki po terminie; skutki w postaci obniżonego zasiłku przez okres 12 miesięcy, wpływające na poziom życia w okresie połogu i pierwszych miesięcy macierzyństwa, które są nadmiarowe w zestawieniu do tak niewielskiego przewinienia i wskazują na sytuację, w której ma miejsce naruszenie art. 14 ust. 2 pkt 2 ustawy z 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych oraz art. 5 kodeksu cywilnego (apelacja M. K. z 21 czerwca 2022r., k. 117-118 a.s.).

W odpowiedzi na apelację Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. wniósł o:

1.  oddalenie apelacji;

2.  zasądzenie od odwołującej się na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym według norm przepisanych.

W uzasadnieniu odpowiedzi na apelację pełnomocnik organu rentowego wskazał, że zgodnie z dyspozycją art. 49 ust. 1 pkt 1 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, jeżeli niezdolność do pracy powstała przed upływem pełnego miesiąca kalendarzowego ubezpieczenia chorobowego, podstawę wymiaru zasiłku stanowi najniższa miesięczna podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe za miesiąc, w którym powstało prawo do zasiłku, po odliczeniach, o których mowa w art. 3 pkt 4 - dla ubezpieczonych, dla których określono najniższą podstawę wymiaru składek. Ponadto zgodnie z art. 43 ww. ustawy, podstawy wymiaru zasiłku nie ustala się na nowo, jeżeli między okresami pobierania zasiłków zarówno tego samego rodzaju, jak i innego rodzaju nie było przerwy albo przerwa była krótsza niż miesiąc kalendarzowy.

W rozpatrywanej sprawie Sąd Rejonowy, wbrew zarzutom apelującej, dokonał prawidłowych ustaleń faktycznych, co pozwoliło na uznanie, że zaistniały przesłanki z art. 43 i art. 49 ust. 1 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. Zatem ustalenie podstawy wymiaru zasiłku macierzyńskiego w kwocie 3.136,20 zł brutto było prawidłowe (odpowiedź na apelację z 1 sierpnia 2022r., k. 135-136 a.s.).

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 378 § 1 k.p.c. Sąd II instancji rozpoznaje sprawę w granicach apelacji, w granicach zaskarżenia bierze jednak z urzędu pod uwagę nieważność postępowania. Powyższy przepis wyznacza granice rozpoznania sądu w postępowaniu apelacyjnym, stanowi bowiem, że sąd drugiej instancji "rozpoznaje sprawę", a nie tylko "środek odwoławczy". Oznacza to, że sąd drugiej instancji w sposób w zasadzie nieograniczony raz jeszcze bada sprawę rozstrzygniętą przez sąd pierwszej instancji, a postępowanie apelacyjne stanowi kontynuację postępowania przed sądem pierwszej instancji. Sąd odwoławczy musi zbadać okoliczności wskazujące na ewentualną nieważność postępowania, przebieg i wyniki czynności procesowych sądu pierwszej instancji stosownie do zarzutów zgłoszonych przez apelującego, a w pełnym zakresie ocenić prawidłowość zastosowania w sprawie prawa materialnego. Jako instancja merytoryczna w razie dostrzeżenia błędów powinien naprawić wszystkie stwierdzone naruszenia prawa procesowego w zakresie wskazanym przez apelującego oraz wszystkie naruszenia prawa materialnego, bez względu na to, czy zostały wytknięte w apelacji. Oznacza to, że w postępowaniu odwoławczym sąd jest uprawniony do ponownej oceny przedstawionych dowodów i prowadzenia postępowania dowodowego w granicach określonych w art. 381 k.p.c. Może także zobowiązać strony do sprecyzowania ich stanowisk w zakresie dochodzonego roszczenia (zob. wyroki Sądu Najwyższego: z 5 kwietnia 2019r., I CSK 333/18; z 27 lutego 2019r., II CSK 29/18; z 10 czerwca 1999r., II UKN 685/98; postanowienie Sądu Najwyższego z 6 lipca 2021r., V CZ 46/21).

W rozpatrywanej sprawie Sąd Okręgowy dokonał ponownej, wnikliwej analizy materiału dowodowego, jaki został zgromadzony przez Sąd I instancji. Skutkiem tej analizy jest ocena, że Sąd Rejonowy wadliwie ustalił, że deklarację rozliczeniową ZUS DRA za luty 2020r. złożyła odwołująca się. Jak wynika z elektronicznego zestawienia takich deklaracji, z kolumny (...) (k. 123 a.s.), deklarację za luty 2020r. wygenerował organ rentowy. Rację ma więc odwołująca się, że w ww. zakresie ustalenia Sądu I instancji musiały podlegać skorygowaniu. Takiej konieczności nie było zaś w odniesieniu do ustaleń faktycznych dotyczących wniosku o wyrażenie zgody na opłacenie składki po terminie, gdyż Sąd Rejonowy – zgodnie z tym, co wynika z dokumentów, a nie ze stanowiska ZUS, które w toczącym się sporze nie było spójne – ustalił, że M. K. w dniu 11 maja 2020r. złożyła taki wniosek, a Zakład poinformował w odpowiedzi, że jest on bezprzedmiotowy. To nie oznacza oczywiście rozpoznania wniosku, na co słusznie zwróciła uwagę odwołująca się, niemniej jednak Sąd Rejonowy, dokonując ustaleń faktycznych, nie wskazał, by takie rozpoznanie ww. wniosku nastąpiło. W rozważaniach prawnych pojawiło się wprawdzie stwierdzenie, że ZUS prawidłowo takiego wniosku nie uwzględnił, jest ono jednak nieuprawnione z powodów, o których będzie mowa. Same zaś ustalenia faktyczne, na których wadliwość powołała się w apelacji odwołująca się, były prawidłowe i we wskazanym zakresie nie wymagały korekty.

Zdaniem Sądu Okręgowego, inna, skorygowana powinna być natomiast ocena prawna. Ta, której dokonał Sąd Rejonowy nie uwzględnia tych okoliczności, na jakie wskazała M. K.. Co prawda odwołująca się powołała się na naruszenie art. 5 k.c., poprzez nieuwzględnienie tychże okoliczności, co nie może mieć miejsca, gdyż wskazany przepis nie ma zastosowania w stosunkach z zakresu ubezpieczeń społecznych (wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 19 czerwca 1986r., II URN 96/86, Służba Pracownicza 1987 nr 3; z dnia 29 października 1997r., II UKN 311/97, OSNAPiUS 1998 Nr 15, poz. 465; z dnia 26 maja 1999r., II UKN 669/98, OSNAPiUS 2000 Nr 15, poz. 597 - notka; z dnia 12 stycznia 2000r., II UKN 293/99, OSNAPiUS 2001 Nr 9, poz. 321 - notka; z dnia 16 stycznia 2020r., II UK 190/18, LEX nr 2792256; czy postanowienie z 26 maja 1999r., II UKN 670/98, LEX nr 1632246 oraz z dnia 12 lipca 2023r., I USK 125/22, LEX nr 3582647), niemniej jednak do wskazanych w apelacji okoliczności należy odwołać się na potrzeby oceny tego, czy termin do opłacenia składki za luty 2020r. powinien być odwołującej się przywrócony. Szczegółową analizę należy rozpocząć od przypomnienia, że w myśl art. 11 ust. 2 ustawy z 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej jako ustawa systemowa), w brzmieniu obowiązującym w 2020r., dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu podlegają na swój wniosek osoby objęte obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi, wymienione w m.in. art. 6 ust. 1 pkt 5, tj. osoby, które na terenie Rzeczypospolitej Polskiej są osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność oraz osobami z nimi współpracującymi. Zgodnie z art. 14 tej ustawy, objęcie dobrowolnie ubezpieczeniami emerytalnym, rentowymi i chorobowym następuje od dnia wskazanego we wniosku o objęcie tymi ubezpieczeniami, nie wcześniej jednak niż od dnia, w którym wniosek został zgłoszony, z zastrzeżeniem ust. 1a (ust. 1). Objęcie dobrowolnie ubezpieczeniem chorobowym następuje od dnia wskazanego we wniosku tylko wówczas, gdy zgłoszenie do ubezpieczeń emerytalnego i rentowych zostanie dokonane w terminie określonym w art. 36 ust. 4 (ust. 1a), tj. w terminie 7 dni od daty powstania obowiązku ubezpieczenia (z zastrzeżeniem, że osoby, które są obejmowane ubezpieczeniami społecznymi na zasadach dobrowolności, zgłaszają wniosek o objęcie ich ubezpieczeniem w terminie przez nie wybranym - art. 36 ust. 5). Ubezpieczenia emerytalne i rentowe oraz chorobowe, o których mowa w ust. 1, ustają:

1)  od dnia wskazanego we wniosku o wyłączenie z tych ubezpieczeń, nie wcześniej jednak niż od dnia, w którym wniosek został złożony;

2)  od pierwszego dnia miesiąca kalendarzowego, za który nie opłacono w terminie składki należnej na to ubezpieczenie - w przypadku osób prowadzących pozarolniczą działalność i osób z nimi współpracujących, duchownych oraz osób wymienionych w art. 7; w uzasadnionych przypadkach Zakład, na wniosek ubezpieczonego, może wyrazić zgodę na opłacenie składki po terminie, z zastrzeżeniem ust. 2a;

3)  od dnia ustania tytułu podlegania tym ubezpieczeniom ( art. 14 ust. 2 ustawy systemowej).

Zgodnie z powołanymi przepisami składka należna wskazana w art. 14 ust. 2 pkt 2, która warunkuje podleganie dobrowolnemu ubezpieczeniu, to składka opłacona w terminie i w pełnej wysokości (por. wyrok SN z 18 kwietnia 2012r., II UK 188/11, Legalis). Określenie "składki należnej" nie jest przypadkowe, gdyż odnoszący się do słowa "składka" przymiotnik oznacza, że chodzi o należną składkę, czyli pełną składkę, a więc nie wystarcza jej część. Należna składka to ta, która powinna być zapłacona. Jeżeli składka nie jest należna, a więc mniejsza niż należna, to dobrowolne ubezpieczenie chorobowe ustaje z mocy ustawy (wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 23 kwietnia 2013r., III AUa 1067/12, Legalis; postanowienie SN z 11 grudnia 2012 r., I UK 488/12, Legalis).

W judykaturze utrwalone są zapatrywania, że organ rentowy wyposażony został w kompetencję do wyrażenia zgody na opłacenie składek po terminie, co jednak nie oznacza przyznania Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych niczym nieskrępowanego uznania w nieuwzględnieniu wniosku o wyrażenie zgody, gdyż przyznana kompetencja winna być realizowana według sprawdzalnych kryteriów (zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 13 lutego 2013r., III AUa 1390/12, LEX nr 1286501). Przepis art. 14 ust. 2 pkt 2 ustawy systemowej nie powinien być zatem traktowany z nadmiernym rygoryzmem, w tym znaczeniu, że niejako automatycznie nie powinien prowadzić do wyłączenia z ubezpieczenia, bez względu na okoliczności danej sprawy. Trzeba zatem wziąć pod uwagę te szczególne wypadki, gdy z przyczyn niezależnych od ubezpieczonego w danym miesiącu uiszczenie należnej składki nie następuje. Jest to tym bardziej uzasadnione, gdy niedopatrzenie to zostaje naprawione, nie ma ono charakteru działania specjalnego, mającego niejako "oszukać" system ubezpieczeń społecznych, a nadto w historii płatnika zdarzenie to jest jednorazowe ( por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 22 lipca 2015r., III AUa 387/15, LEX nr 1770999). Oczywiste jest, iż przesłanki wyrażenia przez organ rentowy zgody na opłacenie składki na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe po terminie stanowią okoliczności związane z przebiegiem samego ubezpieczenia i przyczynami uchybienia owego terminu (wyrok Sądu Najwyższego z 6 sierpnia 2015r., III UK 233/14, LEX nr 1784526). Przy rozpatrywaniu wniosku o wyrażenie zgody na opłacenie składek po terminie winno się brać pod uwagę sprawiedliwe i sprawdzalne kryteria udzielenia ubezpieczonemu tego rodzaju ulgi. Nie chodzi tu przy tym o to, by ubezpieczony nie miał w ogóle fizycznej możliwości opłacenia składki, ale o sytuację, w której jego błąd w tym zakresie miał charakter "usprawiedliwiony". Dany przypadek nie musi być wyjątkowy i szczególnie uzasadniony, a taki, który obiektywnie usprawiedliwia i tłumaczy, dlaczego składka nie została należycie opłacona. Wyrażenie zgody na opłacenie składek po terminie nie powinno być uzależnione od braku winy po stronie wnioskodawcy. Omawiane dobrodziejstwo przysługiwać powinno w pierwszym rzędzie osobom, dla których nieopłacenie należnej składki w terminie było zdarzeniem incydentalnym, którzy zarówno przed nim, jak i po, sumiennie realizowali swoje obowiązki płatników, a nadto w sytuacji, w której faktycznie uiścili brakującą składkę niezwłocznie po zauważeniu niedopłaty.

W ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych nie określono przesłanek uzasadniających wyrażenie zgody przez ZUS na opłacenie składek po terminie. Za przykłady sytuacji uzasadniających udzielenie ulgi, o jakiej mowa w cytowanym przepisie art. 14 ust. 2 pkt 2 ustawy systemowej, uznano w orzecznictwie m.in.: brak należytej informacji ze strony organu rentowego, połączony z wyjątkowo trudną sytuacją rodzinną i zdrowotną, w jakiej nagle znalazł się ubezpieczony (por. ww. wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z 22 lipca 2015r., III AUa 387/15); długoletni okres opłacania składek na ubezpieczenie, przy jednoczesnym braku zaległości na koncie ubezpieczonego oraz terminowym opłacaniu składek na ubezpieczenie chorobowe (wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 21 kwietnia 2015r., III AUa 943/14, LEX nr 1747276; wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z 31 lipca 2014r., III AUa 1960/13, LEX nr 1509067); opłacenie składki w nieprawidłowej wysokości, wynikające z ewidentnej omyłki pisarskiej przestawienia dwóch cyfr, tzw. "czeski błąd" (wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 25 września 2013r., III AUa 1844/12, Legalis); nagły wyjazd, brak pieniędzy wywołany czynnikami niezależnymi od ubezpieczonego, siłę wyższą, wypadek losowy (wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 11 czerwca 2015r., III AUa 921/14, Legalis); wyjazd wspólnika zajmującego się zagadnieniami finansowymi spółki, w ramach dokonanego podziału obowiązków, a następnie niezwłoczne podjęcie czynności zmierzających do naprawienia zaistniałej sytuacji (wyrok Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie z 19 marca 2015r., III AUa 380/14, LEX nr 1667619); czy także (od strony czysto formalnej) nie wywiązanie się przez organ rentowy z obowiązku dostatecznego uzasadnienia odmowy wyrażenia zgody na opłacenie przez odwołującego składek po terminie.

Przypadek uzasadniony, o jakim mowa w art. 14 ust. 2 pkt 2 ustawy systemowej, to zatem taki, który obiektywnie usprawiedliwia i wyjaśnia, dlaczego składka nie została zapłacona w terminie, a więc przytacza takie okoliczności życiowe, które tłumaczą powstałe opóźnienie w opłaceniu składki terminowo i w prawidłowej wysokości (zob. uzasadnienie ww. wyroku Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie z 19 marca 2015r., III AUa 380/14). Nie ulega wątpliwości, że dotychczasowy przebieg ubezpieczenia, w tym terminowość opłacania składek we wcześniejszych okresach, rzutuje na ocenę danego uchybienia w płatności i ma znaczenie dla rozstrzygnięcia w sprawie. Nawet bowiem nieznaczne, bo jednodniowe opóźnienie nie jest automatycznie uzasadnionym przypadkiem skutkującym wyrażeniem zgody na opłacenie składki na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe po terminie (wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 6 maja 2016r., III AUa 2104/15, Legalis).

W rozpatrywanej sprawie, na co słusznie zwracała uwagę odwołująca się, organ rentowy nie rozpoznał jej wniosku o przywrócenie terminu do opłacenia składki po terminie, uznając że wniosek był bezprzedmiotowy. Oczywiście po stronie organu rentowego nie było podstaw do takiej oceny, gdyż zarazem uznano, że odwołująca się zapłaciła składkę za luty 2020r. po terminie i wobec tego ustało jej ubezpieczenie chorobowe. W tej sytuacji istniały podstawy do złożenia wniosku o przywrócenie terminu do opłacenia ww. składki oraz podstawy do jego rozpoznania przez organ rentowy. Wniosek nie mógł być więc bezprzedmiotowy.

W zaistniałych okolicznościach Sąd Rejonowy, wskazując w rozważaniach prawnych – inaczej niż w ustaleniach faktycznych – że termin słusznie nie został odwołującej się przywrócony, nie tylko niezasadnie wskazał na taką decyzję organu rentowego, jaka faktycznie nie została wydana, ale także wadliwie ocenił, że nie było podstaw, by przywrócić M. K. termin do opłacenia brakującej części składki za luty 2020r. Analiza Sądu Rejonowego, poprzedzającą taką wadliwą ocenę, opierała się na tym tylko, że odwołująca się składając deklarację za ww. miesiąc, wiedziała jaką kwotę składek powinna zapłacić. To, że dokonała zapłaty w niższej kwocie niż należna, wynikało tylko z faktu niedołożenia należytej staranności. Tymczasem – jak wynika z ustaleń faktycznych, skorygowanych przez Sąd Okręgowy – w rzeczywistości to nie odwołująca się stworzyła i złożyła w ZUS deklarację ZUS DRA za luty 2020r. To organ rentowy wygenerował z urzędu ww. dokument, wobec tego odwołująca się nie widziała, że powinna za luty 2020r. zapłacić wyższą kwotę składek. Oczywiście można byłoby odwołującej się zarzucić brak staranności ze względu na okoliczność, iż jest przedsiębiorcą, ale wystąpiło w przedmiotowej sprawie kilka okoliczności, które każdą spojrzeć na zaistniałą sytuację w inny sposób. Przede wszystkim M. K. nie korzysta z usług biura rachunkowego. Księgowość prowadzi samodzielnie, minimalizując koszty, a z racji tego, że jest lekarzem stomatologiem i nie korzystała wcześniej ze świadczeń związanych z chorobą i macierzyństwem, to nie miała pełnej świadomości co do tego, jak istotne jest opłacenie składki w pełnej kwocie i jakie mogą być konsekwencje związane z jej nieuiszczeniem bądź opłaceniem w niższej wysokości. Jednocześnie odwołująca się, prowadząc działalność gospodarczą od 2016r., a podwyższone składki opłacając od maja 2019r., dokonywała tego zawsze w terminie i w pełnej wysokości. ZUS nie wskazywał, by było inaczej. Nieopłacenie składki za luty 2020r. w pełnej wysokości nastąpiło na skutek niedopatrzenia i braku świadomości odwołującej się co do wzrostu kwoty należnych od niej składek. Odwołująca się nie miała przy tym zamiaru oszukania systemu, uniknięcia obowiązku zapłaty składek, wyłudzenia świadczeń bądź też innego działania cechującego się złą wolą. Świadczy o tym to, że składkę za luty 2020r., z tym że zaniżoną o 20,02 zł, zapłaciła w terminie – 9 marca 2020r., zaś dopłaty ww. kwoty dokonała w dniu 11 marca 2020r. – niezwłocznie, gdy tylko zorientowała się, że składka nie została zapłacona w pełnej wysokości. Biorąc pod uwagę nieznaczną kwotę, której M. K. nie dopłaciła, natychmiastowe naprawienie stwierdzonego błędu, jak również dotychczasową terminowość w opłacaniu składek, czego Sąd Rejonowy w ogóle nie rozważał, Sąd Okręgowy ocenił, iż zachodziły podstawy do przywrócenia odwołującej się terminu do opłacenia brakującej składki za luty 2020r. Wobec tego ubezpieczenie chorobowe M. K. trwało nie od 1 czerwca 2019r. do 31 stycznia 2020r. oraz od 1 marca 2020r. - jak wskazywał ZUS – tylko od 1 czerwca 2019r. bez przerwy. W takiej sytuacji do ustalenia podstawy wymiaru zasiłku chorobowego i zasiłku macierzyńskiego, przyznanych w zaskarżonej decyzji, powinien być stosowany art. 48a ustawy z 25 czerwca 1999r. oświadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (tekst jedn. Dz. U. z 2023r., poz. 2780). Biegła wyliczając podstawę wymiaru ww. świadczeń w tym wariancie (w opinii oznaczony jako wariant I), wskazała na kwotę 8.339,50 zł, której nie kwestionowała ani odwołująca się, ani organ rentowy, który w piśmie z 4 kwietnia 2022r. wskazał jedynie, że jest to wyliczenie hipotetyczne. Zarazem, choć oba warianty wyliczeń biegłej były hipotetyczne, pełnomocnik Zakładu nie kwestionował ani przyjętej przez biegłą metodologii, ani uwzględnionych kwot, ani wreszcie ostatecznego wyniku. Wobec tego należało przyjąć, iż opinia biegłej sądowej także w tym wariancie, a nie tylko w zakresie tego, który stał się podstawą rozstrzygnięcia Sądu Rejonowego, jest rzetelna. Na jej podstawie, przy uwzględnieniu okoliczności, które zostały omówione, Sąd II instancji – stosując art. 386 § 1 k.p.c. - zmienił zaskarżony wyrok zgodnie z żądaniem M. K..

sędzia Agnieszka Stachurska