Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 23 listopada 2022 r.

Sąd Okręgowy Warszawa - Praga w Warszawie VII Wydział Pracy
i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSO Dorota Michalska

Protokolant: st. sekr. sądowy Maria Nalewczyńska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 17 listopada 2022 r. w Warszawie

sprawy Z. S.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddziałowi w W.

o ustalenie podlegania ubezpieczeniom społecznym

przy udziale zainteresowanego T. M.

na skutek odwołania Z. S.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddziału w W.

z dnia 12 lipca 2019 r., nr (...)

zmienia zaskarżoną decyzję w ten sposób, że ustala, że Z. S. podlega obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowemu, chorobowemu i wypadkowemu jako pracownik zatrudniony przez T. M. od dnia 1 lutego 2019 r.

Sygn. akt VII U 4166/19

UZASADNIENIE

Z. S. w dniu 9 sierpnia 2019 r. złożyła odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddziału w W. z dnia 12 lipca 2019 r., nr (...) wnosząc o jej zmianę poprzez stwierdzenie, że jako pracownik u płatnika składek T. M. podlega ubezpieczeniu emerytalnemu, rentowemu, chorobowemu i wypadkowemu, a podstawę wymiaru składek na obowiązkowe ubezpieczenie emerytalne, rentowe, chorobowe, wypadkowe od dnia 1 lutego 2019 r. stanowi kwota w wysokości 7.000 zł miesięcznie.

Uzasadniając swe stanowisko ubezpieczona wskazała, że przed podjęciem zatrudnienia w (...) T. M. prowadziła jednoosobową działalność gospodarczą. Odwołująca się nie zaprzecza, że jej działalność była prowadzona pod tym samym adresem, co działalność (...) T. M. i był to tożsamy adres z adresem zamieszkania jej oraz T. M.. Zarówno prowadzenie dwóch działalności pod tym samym adresem oraz prowadzenie działalności pod tym samym adresem co adres zamieszkania nie jest niezgodne z prawem. Podjęcie zatrudnienia na umowę o pracę w (...) T. M., było podyktowane wygraną w konkursie na (...) a co za tym idzie, podpisaniem umowy z miastem oraz perspektywą zarobkową. (...) T. M. poszukując wykwalifikowanego pracownika, który byłby w stanie wykonać niezbędne czynności w celu realizacji projektu objętego umową z (...) W., skorzystał z osoby, której osiągnięcia i umiejętności były mu znane i która znała projekt od samego początku. Płatnik jest przedsiębiorcą prowadzącym jednoosobową działalność gospodarczą od 2017 r. Jest na rynku pracy młodym przedsiębiorcą rozwijającym się. Płatnik składek w momencie wygrania konkursu i podpisania umowy na opracowanie kolejnych etapów projektu, mógł pozwolić sobie na zatrudnienie pracownika. Naturalnym wyborem w tej sytuacji była osoba która brała udział w fazie opracowania projektu koncepcyjnego w trakcie pracy na etapie konkursowym, czyli odwołująca się. Z. S. przed podjęciem zatrudnienia w (...) T. M., prowadziła jednoosobową działalność gospodarczą biorąc udział w konkursach architektonicznych. Taka specyfika pracy polega często na nieosiąganiu przez wiele miesięcy żadnego wynagrodzenia, aż do momentu wygrania konkursu lub otrzymania innej nagrody lub wyróżnienia, które rekompensuje miesiące, w których nie było żadnego przychodu. Niemniej należy podkreślić, że od każdej nagrody i wyróżnienia odprowadzany był należny podatek, a składki związane z prowadzeniem działalności gospodarczej, co miesiąc odprowadzane w terminie do ZUS, pomimo zerowego przychodu w miesiącu. Nie jest zatem prawdą jak twierdzi organ rentowy, że zatrudnienie odwołującej nie ma odzwierciedlenia w faktycznych potrzebach firmy. Zatrudnienie odwołującej się przez płatnika nie odbyło się w celu uzyskania świadczeń z ZUS, o czym świadczy całokształt okoliczności i dowodów przedstawianych w sprawie. Motywem zatrudnienia u płatnika były okoliczności obiektywne związane z jednej strony z sytuacją życiowa w jakiej znalazła się ubezpieczona (chęć świadczenia stałej pracy na podstawie umowy o prace), a z drugiej strony indywidualna sytuacją pracodawcy (chęć zapewnienia ciągłości projektowej związanej z projektem budowlanym i wykonawczym (...)oraz opracowywaniem kolejnych koncepcji konkursowych). Wynagrodzenie uzgodnione przez strony, mając na uwadze doświadczenie życiowe jest jak najbardziej realne zarówno w świetle stanowiska jakie zajmowała ubezpieczona jak i ponoszonego nakładu pracy. W odniesieniu do stwierdzenia organu rentowego, że na miejsce odwołującej nie zatrudniono żadnej nowej osoby ubezpieczona wskazała, że jej zadania zostały przejęte w części przez płatnika oraz K. M., który od 1 kwietnia 2019 r. zatrudniony został na umowę o pracę, czyli w trakcie nieobecności odwołującej się. Organ nie starał się wyjaśnić w ramach postępowania wyjaśniającego w jaki sposób, w jakim zakresie i za jakim wynagrodzeniem obowiązki przejął K. M., nie chciał również wiedzieć dlaczego płatnik przejął część obowiązków (i jaką część). ZUS w sposób arbitralny i kategoryczny przyjął, że jedyną możliwością płatnika w sytuacji niezdolności ubezpieczonej do pracy było zatrudnienie nowej osoby na pełen etat za identycznym wynagrodzeniem na podstawie umowy o pracę na zastępstwo (odwołanie, k. 3 – 17 a.s.).

Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W., ustosunkowując się do odwołania, wniósł o jego oddalenie.

W uzasadnieniu swojego stanowiska wskazał, że strony nie przedstawiły wiarygodnych okoliczności pozwalających stwierdzić, iż zatrudnienie Z. S. należałoby uznać jako znajdujące odzwierciedlenie w faktycznych potrzebach firmy. Ubezpieczona była zgłoszona do ubezpieczeń -społecznych przez 1,5 miesiąca. O braku realnej potrzeby zatrudnienia ww. świadczy fakt, iż po powstaniu niezdolności do pracy na jej miejsce nie zatrudniono żadnej nowej osoby. Organ rentowy poddaje w wątpliwość faktyczne wykonywanie pracy przez Z. S. od 1 lutego 2019 r. w ramach stosunku pracy. W opinii organu rentowego ciąża Z. S. zaważyła na chęci poszukiwania z jej strony zabezpieczenia swej sytuacji ubezpieczeniowej i materialnej. Odwołująca prowadząc własną działalność gospodarczą uczestniczyła w konkursie na Koncepcję (...), i razem z płatnikiem składek oraz K. K. (1) brała czynny udział w trakcie opracowania koncepcji konkursowej, do której posiada prawa autorskie. Koncepcję konkursową w/w opracowywali od lipca 2018 do września 2018 r., wyniki zostały ogłoszone 17 września 2018 r. Umowa została podpisana w lutym 2019r., kiedy odwołująca została zatrudniona na umowę o pracę, jednakże wszelkie etapy prowadzące do zawarcia umowy były podejmowane przez odwołującą w ramach prowadzonej przez nią działalności gospodarczej. W związku z powyższym brak jest podstaw dla uznania, że w lutym 2019 r. czynności podejmowane przez odwołującą były pracą w ramach stosunku pracy na rzecz pracodawcy, w sytuacji gdy jaka sama wskazała w odwołaniu, na każdym etapie projektu była obecna i jest to w jednakowym stopniu jej dzieło, T. M. i K. K. (1). Wobec powyższego organ rentowy uznał, że praca odwołującej wykonywana była w ramach samozatrudnienia i współpracy z T. M., w nie wyczerpuje elementów stosunku pracy oznaczonych w art. 22 k.p. Za podporządkowanie pracownika pracodawcy nie można uważać wyłącznie podporządkowania osobowego. Odwołująca w umowie z dnia 18 lutego 2019r. z (...) występuje jako równorzędny partner obok płatnika składek, oraz jako pełnomocnik K. K. (1). Powyższe wynika także z umowy konsorcjum, w której odwołująca występowała w roli partnera konsorcjum wraz z płatnikiem składek, aby wspólnie ubiegać się o udzielenie zamówienia na realizację przedsięwzięcia. Trudno zatem dać wiarę, że ubezpieczona współpracując z płatnikiem na partnerskich zasadach, nagle na potrzeby wykonywania zamówienia, o które się ubiegała, zacznie świadczyć pracę w ramach stosunku pracy, podlegając i podporządkowując się płatnikowi składek. Zdaniem organu rentowego z wyjaśnień stron i złożonych dokumentów w żaden sposób nie wynika, aby odwołująca wykonywała pracę pod kierownictwem płatnika składek, oraz że była podporządkowana jego poleceniom. Zakład Ubezpieczeń Społecznych podkreślił, że nie kwestionuje wykonywania pracy odwołującej nad przedmiotowym projektem, ale kwestionuje formę zatrudnienia. W ocenie organu rentowego odwołująca w dalszym ciągu świadczyła pracę w ramach współpracy z płatnikiem składek pozostając na równorzędnej pozycji, ponieważ z okoliczności sprawy nie wynika, aby praca spełniała przesłanki z art. 22 k.p. (odpowiedź na odwołanie, k. 97-99v. a.s.).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Z. S. z zawodu jest magistrem inżynierem architektem w specjalności architektura i urbanistyka. W okresie od 27 czerwca 2017 r. do 31 stycznia 2019 r. prowadziła jednoosobową działalność gospodarczą w zakresie architektury pod firmą (...) architekci Z. S. z siedzibą przy ul. (...) w W. i od kilku lat współpracowała przy konkursach z (...) T. M.. (...) T. M., Z. S. i K. K. (2) w 2017 r. brali udział w konkursie architektoniczno – urbanistycznym na realizację projektu dotyczącego (...) na (...) K.. Wyniki konkursu na opracowanie wielobranżowej koncepcji architektoniczno – urbanistycznej centrum lokalnego (...) na terenie dzielnicy P. w W. zostały ogłoszone 17 września 2018 r. W dniu 4 lutego 2019 r. Z. S. zawarła umowę konsorcjum z (...) T. M. z siedzibą przy ul. (...) w W. i K. K. (2) z siedzibą przy ul. (...) w W.. Po wygranym konkursie T. M., Z. S. i K. K. (2) zawarli w dniu 18 lutego 2019 r. umowę nr (...) z (...) W., której przedmiotem była realizacja wykonania wielobranżowej dokumentacji projektowo – kosztorysowej dla zadania: „(...)” realizowanego w ramach projektu Rewitalizacja- wspólna sprawa współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej z Funduszu Spójności w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna na lata 2014-2020 (dyplom ukończenia studiów z 26 listopada 2012 r., wydruk z CEiDG – nienumerowane karty akt ZUS,dokumentacje konkursowe, k. 50-68 a.s., wykaz konkursów, k. 69 – 70 a.s., umowa nr (...) (...) z 18 lutego 2019 r., k. 19-33 a.s., umowa konsorcjum z 4 lutego 2019 r., k. 40 – 43 a.s., informacja o wynikach rozstrzygnięcia konkursu z 7 września 2018 r., k. 34 – 39 a.s., zeznania T. M., k. 290-291 a.s.).

Zgodnie z zawartą z (...) W. umową (...) (...) z 18 lutego 2019 r. wykonawcy zobowiązali się do: wykonania szczegółowej wielobranżowej koncepcji architektonicznej, dokonania wszelkich właściwych prac studialnych, przedprojektowych, koncepcyjnych, badań, ekspertyz, mapy do celów projektowych, uzgodnień i ustaleń z właściwymi organami i innymi instytucjami lub osobami, opracowania wstępnych kosztorysów i opracowań (§ 1 pkt 1 ppkt 1); wykonania kompletnego projektu budowlanego oraz kompletnego projektu rozbiórek wraz z uzyskaniem ostatecznej decyzji o pozwoleniu na budowę lub dokonanie skutecznego zgłoszenia wykonania robót budowlanych oraz wszelkich innych decyzji, dokumentów, dodatkowych opracowań projektowych, pomocniczych, aktualnej mapy do celów projektowych, opracowań inwentaryzacyjnych (§ 1 pkt 1 ppkt 2); wykonania kompletnego wielobranżowego projektu wykonawczego, przedmiaru robót, specyfikacji technicznej wykonania i odbioru robót budowlanych oraz kosztorysów inwestorskich dla ww. opracowań projektów (§ 1 pkt 1 ppkt 3). Umowa przewidywała zakończenie części I bazarowej w terminie do dnia 12 sierpnia 2019 r., oraz części II drogowej w terminie do 30 listopada 2019 r. Wynagrodzenie za kompletne wykonanie przedmiotu umowy zostało ustalone na kwotę 189.000 zł. Nadzór nad realizacją przedmiotu umowy ze strony wykonawców został powierzony T. M. (umowa nr (...) (...) z 18 lutego 2019 r., k. 19-33 a.s.).

Po wygraniu konkursu i podpisaniu umowy na realizację projektu T. M. i Z. S. uzgodnili, że należy rozdzielić obowiązki związane z prowadzeniem projektu i prowadzeniem spraw formalnych. Wspólnie postanowili, że Z. S. zajmie się wyłącznie projektem, bo znała go już od początku od procedury konkursowej, a ponieważ zależało jej na stałym dochodzie zdecydowali, że zostanie zatrudniona na podstawie umowy o pracę za wynagrodzeniem 7.000 zł brutto miesięcznie, które zostało uśrednione na podstawie informacji, jakie uzyskali od innych osób z branży architektonicznej (zeznania Z. S., k. 288-290 a.s., zeznania T. M., k. 290-291 a.s.).

W dniu podpisywania umowy o pracę Z. S. wiedziała o ciąży. Była w 8/9 tygodniu ciąży i czuła się dobrze, ciąża przebiegała prawidłowo. Była zdolna do podjęcia pracy na podstawi umowy o pracę w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowisku kiertownik projektu – architekt (opinia biegłego z zakresu ginekologii k. 237 a.s., zeznania Z. S., k. 288-290 a.s.).

W dniu 31 stycznia 2019 r. (...) T. M. z siedzibą przy ul. (...) w W. i Z. S. zawarli umowę o pracę od dnia 1 lutego 2019 r. na czas nieokreślony w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowisku kierownika projektu – architekta za wynagrodzeniem 7.000 zł brutto miesięcznie. Ubezpieczona odbyła wstępne szkolenie z dziedziny bezpieczeństwa i higieny pracy w dniu 31 stycznia 2019 r. Orzeczeniem lekarskim z dnia 5 lutego 2019 r. lekarz medycyny pracy stwierdził, że ubezpieczona wobec braku przeciwwskazań zdrowotnych jest zdolna do podjęcia pracy (umowa o pracę z dnia 31 stycznia 2019 r., k. 19 a.s., karta wstępnego szkolenia bhp z 31 stycznia 2019 r., orzeczenie lekarskie nr (...) z 5 lutego 2019 r. – nienumerowane karty akt ZUS).

Z. S. wykonywała pracę w siedzibie firmy przy ul. (...) w W. od poniedziałku do piątku w godzinach 9:00-17:00. Odwołująca otrzymywała polecenia od T. M., który układał harmonogram, prac, oraz termin ich wykonania, ubezpieczona przekazywała mu gotowe koncepcje, do których T. M. nanosił zmiany. Do obowiązków ubezpieczonej należało prowadzenie (...), zajmowała się: koncepcją pokonkursową modyfikacją koncepcji konkursowej, kontaktem z przedstawicielem zamawiającego E. K. z działu technicznego Zakładu (...) w Dzielnicy P. (...) W., prowadziła projekt wykonawczy i współpracę z innymi branżami przy tym projekcie, czynności te wykonywała do końca marca 2019 r. (zakres obowiązków– nienumerowane karty akt ZUS, wiadomości e-mail z 15 lutego 2019 r., 19 lutego 2019 r., 20 lutego 2019 r., 22 lutego 2019 r., 1 marca 2019 r., 8 marca 2019 r., 11 marca 2019 r., 15 marca 2019 r., 18 marca 2019 r., 19 marca 2019 r., 21 marca 2019 r., 25 marca 2019 r., k. 71-94 a.s., zeznania Z. S., k. 288-290 a.s.).

Wynagrodzenie za miesiąc luty 2019r. zostało wypłacone ubezpieczonej do rąk własnych, a za miesiące marzec i kwiecień 2019r. zostało wypłacone ubezpieczonej przelewem jej rachunek w banku w wysokości 4.943,67 zł za marzec, 4.943,67 zł za kwiecień (lista płac za luty 2019 r., potwierdzenia przelewów – nienumerowane karty akt ZUS).

(...) T. M. w 2018 r. osiągnął przychód z prowadzonej działalności w wysokości 1.500 zł i odnotował stratę w wysokości 649,87 zł. W roku poprzednim płatnik osiągnął wspólnie z Z. S. dochód z prowadzonego projektu w wysokości 120.000 zł. Dochody płatnika składek nie były stałe, aktualizowały się w momencie zakończenia i wykonania projektu, dopiero wówczas płatnik otrzymywał wynagrodzenie (PIT-36 i PIT/B za rok podatkowy 2018, k. 178-181 a.s., zeznania Z. S., k. 288-290 a.s.).

Z. S. od dnia 25 marca 2019 r. była niezdolna do pracy z powodu choroby, a od dnia 25 kwietnia 2019 r. z powodu choroby przypadającej na okres ciąży. Termin porodu wyznaczono na dzień 8 września 2019 r. (bezsporne).

Po powstaniu niezdolności do pracy ubezpieczonej płatnik poszukiwał osoby do pracy nad projektem koncepcji pokonkursowej i projektu wykonawczego „(...)”, J. G. polecił T. M., aby zatrudnił K. M.. Płatnik składek od dnia 1 kwietnia 2019 r. na miejsce Z. S. zatrudnił K. M. początkowo na stanowisku asystenta architekta, a później na stanowisku architekta prowadzącego projekty w pełnym wymiarze czasu pracy za wynagrodzeniem w wysokości 2.800zł brutto miesięcznie, a od 1 stycznia 2020 r. za wynagrodzeniem w wysokości 5.550 zł brutto miesięcznie, obecnie jego wynagrodzenie wynosi 8.650 zł brutto. Do jego obowiązków należy praca nad projektami koncepcyjnymi i wykonawczymi, przygotowywanie rysunków technicznych, branżowych, kontakt z producentami w celu wypracowania najwłaściwszych rozwiązań projektowych, przygotowywanie rysunków do złożenia projektu. Celem jego zatrudnienia było dokończenie projektu „(...)”, który został przez niego ukończony. Wszelkie informacje dotyczące projektu i etapu na jakim został od momentu udania się przez Z. S. na zwolnienie lekarskie, zostały przekazane K. M. przez T. M., otrzymał on dostęp do służbowej skrzynki e-mail. K. M. świadczy pracę od poniedziałku do piątku w godzinach 9:00 – 17:00 w siedzibie firmy przy ul. (...) w W.. Oprócz K. M. płatnik zatrudnia na podstawi umowy o pracę K. G. oraz 2 studentów architektury na podstawie umów zlecenia (potwierdzenia przelewów wynagrodzeń – nienumerowane karty akt ZUS, zeznania K. M., k. 188 i k. 191 oraz k. 187 a.s., zeznania Z. S., k. 288-290 a.s.).

W dniu 13 maja 2019 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. zawiadomił Z. S. i T. M. o wszczęciu postępowania w sprawie prawidłowości zgłoszenia i podstaw wymiaru składek Z. S. do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy o pracę zawartej z płatnikiem składek T. M. (zawiadomienia o wszczęciu postępowania – nienumerowane karty akt ZUS).

Po przeprowadzeniu postępowania wyjaśniającego organ rentowy wydał w dniu 12 lipca 2019 r., decyzję nr (...), w której stwierdził, że Z. S. jako pracownik u płatnika składek T. M. nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu od 1 lutego 2019 r. W uzasadnieniu decyzji organ rentowy wskazał, że analiza zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego przemawia za uznaniem, iż zgłoszenie Z. S. zostało dokonane, by umożliwić uzyskanie prawa do świadczeń zasiłku chorobowego i zasiłku macierzyńskiego. Wskazuje na to okoliczność, że płatnik nie zatrudniał pracowników z wynagrodzeniem na poziomie 7.000 zł, brak jest okoliczności pozwalających stwierdzić, że zatrudnienie ubezpieczonej znajdowało odzwierciedlenie w faktycznych potrzebach firmy, a na jej miejsce nie zatrudniono żadnej nowej osoby, zatem płatnik podpisując umowę o pracę nie kierował się faktycznymi potrzebami kadrowymi. Organ rentowy wskazał również na krótki czas dzielący zgłoszenie do ubezpieczeń społecznych, powstanie niezdolności do pracy i złożenie wniosku o wypłatę zasiłku chorobowego. Zawarta między ubezpieczoną a płatnikiem umowa o pracę została uznana przez organ rentowy za nieważną na podstawie art. 58 § 1 k.c. (decyzja ZUS z 12 lipca 2019 r. – nienumerowane karty akt ZUS).

Sąd Okręgowy ustalił powyższy stan faktyczny w oparciu o wymienione dokumenty oraz na podstawie opinii biegłego z zakresu ginekologii, a także w oparciu o zeznania świadka K. M., ubezpieczonej Z. S. i zainteresowanego T. M..

Dokumenty zostały ocenione jako wiarygodne, tym bardziej że ich treść koresponduje z tym na co wskazują osobowe środki dowodowe. Opinia biegłego z zakresu ginekologii również została oceniona jako wiarygodna, strony nie wnosiły co do tej opinii żadnych zastrzeżeń, a sama opinia została sporządzona fachowo i rzetelnie.

Jako wiarygodne Sąd ocenił zeznania świadka K. M., który potwierdził, że Z. S. zajmowała się prowadzeniem projektu „(...)”, który następnie został mu przekazany do prowadzenia w związku z jej nieobecnością w pracy. Oceniając zeznania K. M. Sąd miał na względzie, że jest on nadal pracownikiem płatnika składek, a jego zeznania były spójne z tym, co wynika z dokumentów oraz z zeznaniami ubezpieczonej i zainteresowanego.

Sąd dał wiarę zeznaniom ubezpieczonej Z. S. i zainteresowanego T. M., którzy przekonująco i spójnie przedstawili okoliczności, które doprowadziły do zawarcia w dniu 31 stycznia 2019 r. umowy o pracę, a w szczególności powody nawiązania stosunku pracy w ww. dacie, a także w zakresie, w jakim zeznali, że z uwagi na zbliżające się macierzyństwo odwołującej poszukiwała ona stałego zatrudnienia oraz pewnego dochodu. Sąd dał wiarę ich zeznaniom również w zakresie, jakim twierdzili, że zatrudnienie ubezpieczonej na podstawie umowy o pracę zbiegło się z podpisaniem przez T. M. umowy na realizację projektu koncepcji pokonkursowej i projektu wykonawczego „(...)”, który ktoś musiał prowadzić, a z uwagi na fakt, że ubezpieczona od początku uczestniczyła w procedurze konkursowej, logicznym było wybranie jej na stanowisko kierownika tego projektu. Powyższe okoliczności potwierdziły złożone do akt sprawy dokumenty, takie jak wiadomości e-mail dotyczące kontaktów w sprawie ww. projektu, które ubezpieczona wymieniała z osobą odpowiedzialną za kontakt po stronie zamawiającego, a także zeznania świadka K. M., który przejął prowadzenie projektu od ubezpieczonej.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie Z. S. podlegało uwzględnieniu.

Sporne w rozpatrywanej sprawie było to, czy Z. S. od dnia 1 lutego 2019 r. realizowała umowę o pracę u płatnika składek (...) T. M. i czy z tego tytułu powinna podlegać obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym. Aby tę kwestię rozstrzygnąć należało dokonać szczegółowej wykładni przepisów ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. Dz.U. z 2022r., poz. 1009), zwanej dalej ustawą systemową . Art. 6 ust. 1 pkt 1 tej ustawy stanowi, że obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają, z zastrzeżeniem art. 8 i 9, osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są pracownikami, z wyłączeniem prokuratorów. W myśl art. 13 pkt 1 ustawy systemowej następuje to od dnia nawiązania stosunku pracy do dnia jego ustania. O tym jednak, czy dany stosunek prawny łączący dwa podmioty może być uznany za stosunek pracy, rozstrzygają przepisy prawa pracy. Stosownie do treści definicji zawartej w art. 2 kodeksu pracy (tekst jedn. Dz.U. z 2019r., poz. 1040, dalej jako k.p. ) pracownikiem jest osoba zatrudniona między innymi na podstawie umowy o pracę. Użyty w powyższym przepisie zwrot „zatrudniona” oznacza istnienie między pracownikiem a pracodawcą szczególnej więzi prawnej o charakterze zobowiązaniowym, tj. stosunku pracy. Istotą tegoż stosunku jest – w świetle art. 22 § 1 k.p. – uzewnętrznienie woli umawiających się stron, z których jedna deklaruje chęć wykonywania pracy określonego rodzaju w warunkach podporządkowania pracodawcy, natomiast druga – stworzenia stanowiska pracy i zapewnienia świadczenia pracy za wynagrodzeniem. Celem i zamiarem stron umowy o pracę winna być każdorazowo faktyczna realizacja treści stosunku pracy, przy czym oba te elementy wyznaczają: ze strony pracodawcy – realna potrzeba ekonomiczna i umiejętności pracownika, zaś ze strony pracownika – ekwiwalentność wynagrodzenia uzyskanego za pracę.

Dla stwierdzenia, czy zaistniały podstawy do objęcia pracownika ubezpieczeniem społecznym, w świetle powołanych przepisów, wymagane jest ustalenie, czy zatrudnienie miało charakter rzeczywisty i polegało na wykonywaniu pracy określonego rodzaju, na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem, czyli w warunkach określonych w art. 22 § 1 k.p.

W rozpoznawanej sprawie organ rentowy wskazywał, że brak jest dowodów potwierdzających faktyczne świadczenie pracy Z. S. w warunkach odpowiadających stosunkowi pracy z art. 22 § 1 k.p. i powołał się na treść art. 58 § 1 k.c. wskazując, że zawarta między stronami umowa o pracę z dnia 31 stycznia 2019 r. jest nieważna. Z powołanego przez Zakład art. 58 § 1 k.c. wynika, że czynność prawna mająca na celu obejście ustawy polega na takim ukształtowaniu jej treści, które z formalnego punktu widzenia nie sprzeciwia się ustawie, ale w rzeczywistości zmierza do zrealizowania celu, którego osiągnięcie jest przez ustawę zakazane. Czynność prawna może być również sprzeczna z zasadami współżycia społecznego, przez które rozumie się na ogół obowiązujące w stosunkach między ludźmi reguły postępowania, które za podstawę mają uzasadnienie ocenne, a nie prawne. Odwołują się one do powszechnie uznawanych w całym społeczeństwie lub w danej grupie społecznej wartości i ocen właściwego, przyzwoitego, rzetelnego, lojalnego czy uczciwego zachowania. Zasady te obejmują nie tylko reguły moralne, lecz także obyczajowe (por. np. Z. Radwański (w:) System prawa prywatnego, t. 2, 2002, s. 240 i n.; M. Safjan (w:) K. Pietrzykowski, Komentarz, t. I, 2008, s. 327).

W analizowanej sprawie, uwzględniając poczynione ustalenia faktyczne, Sąd Okręgowy nie podzielił stanowiska organu rentowego. W oparciu o cytowane na wstępie przepisy, dla objęcia ubezpieczeniem społecznym w związku z wykonywaniem pracy zasadnicze znaczenie ma nie to, czy umowa o pracę została zawarta, ani również faktyczny cel zgłoszenia danej osoby do ubezpieczeń społecznych (jako nienaruszające art. 58 § 1 lub 2 k.c.), lecz tylko to, czy strony umowy rzeczywiście pozostawały w stosunku pracy (art. 8 ust. 1 u.s.u.s.). O tym zaś, czy strony istotnie w takim stosunku pozostawały i stosunek ten stanowi tytuł ubezpieczeń społecznych, nie decyduje samo formalne zawarcie umowy o pracę, wypłata wynagrodzenia, przystąpienie do ubezpieczenia i opłacenie składki, wystawienie świadectwa pracy, ale faktyczne i rzeczywiste realizowanie elementów charakterystycznych dla stosunku pracy (essentialia negotii), a wynikających z art. 22 § 1 k.p. Dla objęcia obowiązkowymi ubezpieczeniami społecznymi wymagane jest zatem ustalenie, czy zatrudnienie miało charakter rzeczywisty i polegało na wykonywaniu odpłatnej pracy określonego rodzaju, na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem.

Zdaniem Sądu Okręgowego, wobec dokonanych w sprawie ustaleń nie można stwierdzić, że zgłoszenie Z. S. do ubezpieczeń społecznych nosiło znamiona świadomego i zamierzonego działania, którego celem był uzyskanie w sposób nieuprawniony świadczeń z ubezpieczenia społecznego. W uzasadnieniu zaskarżonej decyzji nie ma argumentów, które można byłoby uznać za wystarczające do sformułowania takiego twierdzenia, tym bardziej, że umowa o pracę faktycznie była realizowana, co potwierdził zgromadzony materiał dowodowy. To oznacza, że o nieważności oświadczeń stron stosunku pracy nie może być mowy, tym bardziej, że zaistniały te elementy, na które wskazuje art. 22 § 1 k.p., a mianowicie praca była wykonywana odpłatnie, a także w miejscu i w czasie wskazanym przez pracodawcę oraz pod jego kierownictwem.

Dowodem potwierdzającym fakt wykonywania pracy przez ubezpieczoną są dokumenty, zeznania świadka oraz zeznania ubezpieczonej i zainteresowanego, które wskazują, że ubezpieczona wykonywała zadania, jakie zostały przypisane do powierzonego jej stanowiska pracy, a więc dotyczące prowadzenia projektu „(...)”, koncepcji pokonkursowej, modyfikacji koncepcji konkursowej, kontaktu z przedstawicielem zamawiającego, prowadzenia projektu wykonawczego i współpracy z innymi branżami przy tym projekcie. Praca ta była przez nią wykonywana w siedzibie firmy płatnika składek w godzinach 9:00-17:00. Ubezpieczona otrzymywała polecenia od T. M., który układał harmonogram, prac, oraz termin ich wykonania, a ubezpieczona przekazywała mu gotowe koncepcje, do których T. M. nanosił zmiany. Za wykonaną pracę ubezpieczona otrzymywała wynagrodzenie w formie gotówkowej za miesiąc luty, oraz w formie przelewu na rachunek bankowy za pozostałe miesiące.

Fakt wykonywania wskazanej pracy w warunkach, jakie zostały opisane, potwierdziła przede wszystkim dokumentacja przedłożona przez odwołującą do aktach sprawy w postaci wiadomości e-mail wraz załącznikami wymieniane między Z. S., a E. K. z działu technicznego Zakładu (...) w Dzielnicy P. (...) W., która była odpowiedzialna za kontakt ze strony zamawiającego. Z wiadomości tych wynika, że ubezpieczona miała bieżący kontakt z zamawiającym i wykonywała prace przy projekcie „(...)”, który powierzony jej został do prowadzenia przez płatnika składek. Niewątpliwie po stronie wykonawcy zawartej z (...) W. umowy osobą sprawującą nadzór nad realizacją przedmiotu tej umowy był T. M.. Nie uzasadnione jest więc twierdzenie organu rentowego, że odwołująca nie wykonywała pracy pod kierownictwem płatnika składek, skoro to właśnie T. M. był kierownikiem realizacji umowy zawartej na realizację projektu „(...)” i to on był odpowiedzialny za jego ostateczne wykonanie zgodnie z wytycznymi wskazanymi w umowie.

Powyższe oznacza, że umowa o pracę z dnia 31 stycznia 2019 r. nie jest nieważna. Skoro praca na jej podstawie faktycznie była realizowana, to nieważność umowy na tej podstawie, którą wskazał ZUS, nie może być stwierdzona. Powyższe potwierdza również okoliczność, że Z. S. od początku uczestniczyła w procedurze konkursowej, słusznym i uzasadnionym więc działaniem ze strony płatnika składek było zatrudnienie jej na stanowisko kierownika tego projektu. Ubezpieczona posiadała także odpowiednie kwalifikacje i doświadczenie w zakresie architektury oraz realizacji projektów, o czym świadczy jej bogate portfolio. W takiej sytuacji racjonalne było zatrudnienie osoby, którą T. M. znał i darzył zaufaniem. Taką osobą była Z. S. której zatrudnienie miało uzasadnione podstawy i wobec tego zostało uznane za racjonalne z punktu widzenia konieczności realizacji projektu „(...)”. W odniesieniu do zarzutu organu rentowego, że na miejsce ubezpieczonej płatnik składek nie zatrudnił innej osoby, Sąd zważył, że organ rentowy w tym zakresie dokonał błędnych ustaleń. Z przeprowadzonego postępowania dowodu z zeznań świadka K. M. jasno wynika, że Z. S. zajmowała się prowadzeniem projektu „(...)”, który następnie został mu przekazany do prowadzenia w związku z jej nieobecnością w pracy. Wobec tego udało się ustalić, że zadania związane z prowadzeniem ww. projektu przejął nowo zatrudniony pracownik, który prowadził ten projekt i go ukończył, co potwierdził w swoich zeznaniach zarówno świadek jak i zainteresowany T. M.. Wymaga przy tym zaznaczenia, że żadne przepisy nie regulują kwestii tego, aby pracownik zastępujący pracownika nieobecnego, był zatrudniany na identycznych warunkach jak pracownik nieobecny. Stanowisko organu rentowego w tym zakresie jest niezrozumiałe i błędne. Skoro przepisy Kodeksu pracy nie nakazują aby pracownik zastępujący pracownika nieobecnego miał zagwarantowane identyczne wynagrodzenie, to pracodawca może je regulować tak jak uważa, biorąc pod uwagę wszystkie czynniki które przemawiają za ustaleniem wynagrodzenia w wysokości adekwatnej do kwalifikacji, doświadczenia i umiejętności nowego pracownika, które przecież mogą być różne i odmienne od tych, które posiada pracownik nieobecny. Reasumując przeprowadzone w sprawie postępowanie dowodowe wykazało, że w dacie, kiedy umowa o pracę z ubezpieczoną była zawierana i w trakcie jej realizacji faktyczna potrzeba zatrudnienia ubezpieczonej istniała, o czym była już mowa, i powody decydujące o zatrudnieniu na zastępstwo innej osoby z inną wysokością wynagrodzenia niż wynagrodzenie ubezpieczonej, tej oceny zmienić nie mogą, jak również nie ma podstaw, by stały się podstawą wykluczenia Z. S. z ubezpieczeń społecznych.

Dodatkowo Sąd miał na uwadze, że ubezpieczona nie została zatrudniona za wygórowaną stawkę (7.000 zł brutto miesięcznie) biorąc pod uwagę wysokość wynagrodzeń w tej branży oraz wysokie kwalifikacje i bogate doświadczenie ubezpieczonej. Powyższe okoliczności, a więc zarówno niewygórowana stawka wynagrodzenia, jak i wymiar etatu potwierdzają, że zatrudnienie Z. S. było konieczne z punktu widzenia konieczności realizacji projektu, którego wykonawcą był płatnik składek.

Innym zagadnieniem, które zostało poddane ocenie Sądu, było to, czy zatrudnienie ubezpieczonej było realizowane w warunkach podporządkowania pracodawcy. Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 13 kwietnia 2016r., właściwość ta nie została zdefiniowana. Powszechnie przyjmuje się, że obejmuje ona polecenia i sferę organizacyjną. Pojęcie kierownictwa pracodawcy, o którym mowa w art. 22 § 1 k.p., nie ma jednowymiarowego kształtu. Dostrzegalna jest tendencja do "rozluźnienia" tego rygoru w stosunku do poszczególnych grup pracowniczych albo z uwagi na rodzaj wykonywanej pracy. Podporządkowanie pracownika może polegać na określeniu przez pracodawcę czasu pracy i wyznaczeniu zadań, natomiast co do sposobu ich realizacji pracownik ma pewien zakres swobody. Pojęcie podporządkowania pracownika pracodawcy ewoluuje w miarę rozwoju stosunków społecznych (II PK 81/15). W rozpatrywanej sprawie nie ulega wątpliwości, że ubezpieczona była podporządkowana pracodawcy. Wykonywała pracę w miejscu i czasie przez niego wskazanym, a ponadto była zobowiązana do wykonywania wydawanych jej poleceń związanych z pracą. Takie polecenia do ubezpieczonej kierował będący jej przełożonym T. M., który ustalał terminy i harmonogram wykonywanych zadań, a ubezpieczona przekazywała mu gotowe koncepcje, do których nanosił on zmiany, gdyż to on był osobą nadzorującą realizację tego projektu, o czym była już mowa wcześniej.

Wobec powyższego, zdaniem Sądu, nie było podstaw, aby kwestionować, że praca powierzona ubezpieczonej była wykonywana. W przedmiotowej sprawie organ rentowy stawiał zarzut, że strony stosunku pracy zmierzały do uzyskania przez Z. S. świadczeń z FUS, co według Zakładu jest tym bardziej wiarygodne, że ubezpieczona po przepracowaniu 1,5 miesiąca stała się niezdolna do pracy. Okoliczność powstania niezdolności do pracy w krótkim okresie po zatrudnieniu ubezpieczonej, przy uwzględnieniu całokształtu okoliczności sprawy, nie miała w istocie większego znaczenia, skoro, jak stwierdzono wcześniej, między datą podjęcia pracy a datą powstania niezdolności do pracy ubezpieczona pracę faktycznie świadczyła. Sąd miał przy tym na względzie, że niezdolność do pracy była spowodowana ciążą, jednak ubezpieczona w dacie zawarcia umowy 31 stycznia 2019 r. czuła się dobrze i mogła podjąć zatrudnienie w wymiarze pełnego etatu na stanowisku kierownika projektu-architekta, bowiem nie było ku temu żadnych przeciwwskazań, co także potwierdził w swojej opinii biegły z zakresu ginekologii. Znajduje to zresztą potwierdzenie w załączonej do odwołania dokumentacji medycznej, w szczególności karcie ciąży. Okoliczność, że ubezpieczona zawierając umowę miała świadomość, że jest w ciąży, nie dyskwalifikuje jednak możliwości podjęcia przez nią zatrudnienia, jeżeli w czasie podpisywania umowy o pracę czuła się dobrze. Jednak nawet, gdyby stwierdzić, że podjęcie przez ubezpieczoną pracy miało związek z planowanym macierzyństwem, to wymaga podkreślenia, że samo zawarcie umowy o pracę z kobietą w okresie ciąży, choćby nawet głównym motywem tego zatrudnienia było uzyskanie świadczeń związanych z macierzyństwem, nie jest ani naganne, ani tym bardziej sprzeczne z prawem, na co wielokrotnie wskazywano w orzecznictwie Sądu Najwyższego (zob. przykładowo wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 lutego 2006r., III UK 156/05). Nie ma zatem żadnych przeszkód ku temu, aby kobieta będąca w ciąży bądź też planująca macierzyństwo w niedalekiej przyszłości mogła podjąć pracę, nawet jeśli jedynym celem podjęcia zatrudnienia jest zagwarantowanie świadczeń z systemu ubezpieczeń społecznych na okres macierzyństwa, pod warunkiem, że stosunek pracy spełnia kryteria określone w art. 22 § 1 k.p. i jest realizowany.

Uwzględniając powołane okoliczności Sąd ocenił, że nawet gdyby Z. S. celowo zawarła umowę, aby uzyskać świadczenia w związku z ciążą, to nie czyni to umowy o pracę nieważną, gdyż była realizowana. Wbrew twierdzeniom organu rentowego, Sąd nie znalazł też podstaw do stwierdzenia, by doszło do naruszenia w rozważanym przypadku zasad współżycia społecznego. Ubezpieczona była już zatrudniona na podstawie umowy o pracę w pełnym wymiarze czasu pracy i posiadała tytuł do ubezpieczeń społecznych. Okoliczność, że wówczas poszukiwała dodatkowego zatrudnienia będąc w ciąży, o czym mogła nie wiedzieć, nie powoduje, że jej działania były sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Przepisy prawa nie zawierają żadnych ograniczeń, jeśli chodzi o to, w jakim czasie może dojść do nawiązania stosunku pracy. Przepisy nie wskazują również przez jaki okres powinny być opłacane składki na ubezpieczenie społeczne, by późniejsza wypłata świadczeń związanych z chorobą nie naruszała zasad solidaryzmu, równego traktowania ubezpieczonych, ochrony interesów i nie pokrzywdzenia innych ubezpieczonych oraz nieuszczuplania środków zgromadzonych w ramach ubezpieczenia. W takiej sytuacji nie ma podstaw, by z uwagi na stan, w jakim ubezpieczona się znajdowała, czynić zarzuty nawiązania pozornego stosunku pracy.

Konkludując, w rozpatrywanej sprawie ustalone przez Sąd okoliczności, które zostały omówione, nie wskazują, by działania stron były naganne oraz by stanowisko organu rentowego prowadzące do wydania zaskarżonej decyzji było zasadne. Ze zgromadzonego materiału dowodowego wynika, iż strony realizowały podpisaną umowę. W związku z powyższym, nie może być mowy o pozorności umowy o pracę. Wobec tego, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c., Sąd dokonał zmiany zaskarżonej decyzji poprzez przyjęcie, że Z. S. jako pracownik płatnika składek T. M. podlegała obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym, wypadkowemu i chorobowemu od dnia 1 lutego 2019 r.