Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 11 czerwca 2025 r.

Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie VII Wydział Pracy
i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSR (del.) Zofia Pawelczyk-Bik

Protokolant: st. sekr. sądowy Anna Kapanowska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 12 maja 2025 r. w Warszawie

sprawy A. S.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W.

o zwrot nienależnie pobranego świadczenia

na skutek odwołania A. S.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W.

z dnia 20 września 2023r. znak: (...)

1.  zmienia zaskarżoną decyzję w ten sposób, że ustala, iż w wyniku rozliczenia dopłaty do minimum za okres od 01.10.2024 do 31.08.2023r. powstała nadpłata za okres od 01.06.2015r. do 31.03.2021r. i wynosi 11.944,46 zł (jedenaście tysięcy dziewięćset czterdzieści cztery złote czterdzieści sześć groszy) brutto;

2.  oddala odwołanie w pozostałym zakresie;

3.  odstępuje od obciążenia odwołującej kosztami procesu;

4.  przyznaje adwokatowi D. K. od Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego Warszawa - Praga w Warszawie kwotę 3600 zł (słownie: trzy tysiące sześćset złotych) tytułem zwrotu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu powiększonej o podatek VAT.

Sygn. akt VII U 1778/23

UZASADNIENIE

A. S. w dniu 22 listopada 2023 r. złożyła odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. z dnia 20 września 2023 r., znak (...), w części, tj. co do pkt II, tj. rozliczenia nadpłaty w kwocie 220.805,01 zł. Odwołująca się wniosła o zmianę zaskarżonej decyzji albo jej uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania i uchylenie jej w pkt II oraz odstąpienie od żądania zwrotu zaliczki uzupełniającej w kwocie 220.805,01 zł w formie zaliczki potrącania zaliczki miesięcznej 174 zł lub ponowne przeliczenie kwoty zwrotu z jej ograniczeniem jak w art. 183 pkt 1 od 12 miesięcznej zaliczki za ostatni rok jej wypłaty.

Zaskarżonej decyzji ubezpieczona zarzuciła błąd w zastosowaniu art. 183 pkt 1,3,4 i 5 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS, w zakresie bezzasadnego potrącenia kwoty za okres od 1 października 2014 r. do dnia orzeczenia w łącznej kwocie 220 805,01 zł zamiast zwrotu nadpłaty za ostatnie maksymalne 12 miesięcy lub odstąpienia od żądania zwrotu, jak w art. 183 pkt 4 ustawy emerytalnej. W wyniku tego błędu ZUS po przeliczeniu ponownym emerytury i zmianie decyzji z dnia 4 września 2023 r. potrąca z jej emerytury 174 zł miesięcznie mimo, że nie miała świadomości tego błędu, kiedy pobierała dopłaty do emerytury i przy wypłacie nie była pouczona o jej możliwym zwrocie w zakresie zaliczki uzupełniającej do najniższej emerytury.

W uzasadnieniu swojego stanowiska odwołująca wskazała, że kiedy ZUS dopłacił jej do najniższej emerytury zaliczkę nie miała świadomości, że będzie ją musiała zwrócić, gdy dostanie emeryturę amerykańską. Po tym jak dostała emeryturę to dokumenty od amerykańskiego ubezpieczyciela wysłała listem poleconym do ZUS. Nie było wówczas żadnej reakcji ZUS na tę wiadomość, a ponownie doszło do takiej wymiany korespondencji w 2021 r. Pieniądze, które wypłacał jej ZUS, jak i te z emerytury amerykańskiej nie wystarczają na elementarne potrzeby. Nie ma majątku ani oszczędności. Obecnie, kiedy choruje i na leki wydaje co najmniej 250 zł miesięcznie to z otrzymywanej emerytury 900 zł po opłaceniu kosztów mieszkania nie ma pieniędzy na żywność i inne elementarne potrzeby. Emerytura amerykańska ubezpieczonej wynosi 195 USD, z czego potrącane jest przez bank i ZUS ok. 30% przy wypłacie. Nadto, odwołująca się zwróciła uwagę na fakt, że żądanie od niej zwrotu po takim długim okresie jest sprzeczne z art. 183 ustawy emerytalnej i z zasadami współżycia społecznego. Ubezpieczona dodała, że nie ma tych pieniędzy i innych aktywów, które mogłaby spieniężyć na cel ich zwrotu. W tej sytuacji wydaje jej się uzasadniony wniosek w oparciu o art. 183 ustawy emerytalnej, aby organ odstąpił od żądania zwrotu nadpłaconej kwoty zaliczki (odwołanie z dnia 23 listopada 2023 r. – k. 3-29 a.s.).

Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. w odpowiedzi na odwołanie wniósł o jego oddalenie. W uzasadnieniu swojego stanowiska organ rentowy wskazał, że w decyzji z dnia 29 grudnia 2009 r. w sprawie polskiej pełnej emerytury z systemu zreformowanego mieszanego, organ rentowy przyznał A. S. zaliczkową dopłatę do minimum, z informacją, że w przypadku otrzymania decyzji i należności z zagranicznej instytucji ubezpieczeniowej należy niezwłocznie zawiadomić organ rentowy o powyższym fakcie. Zdaniem organu rentowego, odwołanie nie wnosi do sprawy żadnych okoliczności faktycznych, środków dowodowych i argumentów prawnych, które by uzasadniały zmianę decyzji (odpowiedź na odwołanie z dnia 19 grudnia 2023 r. – k. 31-33 a.s.).

Na rozprawie w dniu 5 marca 2025 r. pełnomocnik odwołującej poparł odwołanie oraz wniósł o nieobciążanie odwołującej kosztami procesu i zasądzenie zwrotu kosztów pomocy prawnej, bo nie zostały uiszczone w całości ani w części, natomiast pełnomocnik organu rentowego wniósł o oddalenie odwołania (protokół z dnia 5 marca 2025 r. – k. 98-99 a.s.).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

A. S., ur. (...), w dniu 10 lipca 2009 r. złożyła w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. wniosek w sprawie ustalenia prawa do emerytury przyznawanej na podstawie przepisów ustawy emerytalnej z uwzględnieniem postanowień umowy z dnia 2 kwietnia 2008 r. o zabezpieczeniu społecznym między Rzecząpospolitą Polską, a Stanami Zjednoczonymi Ameryki (k. 1 a.r., tom II).

W dniu 12 sierpnia 2009 r. organ rentowy wydał decyzję, znak (...), o przyznaniu od dnia 1 lipca 2009 r. zaliczki na poczet polskiej emerytury z systemu zreformowanego mieszanego. Organ rentowy wskazał w decyzji, że świadczenie przysługuje w formie zaliczki do czasu zakończenia wyjaśnień z KRUS Oddział (...) w K. oraz z instytucją amerykańską w sprawie potwierdzenia przebiegu ubezpieczenia (k. 5-6 a.r., tom II).

Organ rentowy po otrzymaniu potwierdzenia stażu pracy A. S. w USA, w decyzjach z dnia 29 grudnia 2009 r. – wydanych na podstawie przepisów ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. z uwzględnieniem postanowień Umowy z 2 kwietnia 2008 r. o zabezpieczeniu społecznym między Rzecząpospolitą Polską a Stanami Zjednoczonymi Ameryki ustalił prawo zainteresowanej do:

- polskiej pełnej emerytury z systemu zreformowanego mieszanego (k. 33-35, tom II),

- polskiej proporcjonalnej emerytury z systemu zreformowanego mieszanego (k. 36-38, tom II), której wypłata została zawieszona jako świadczenie korzystne (k. 36-37, tom II).

W decyzji z dnia 29 grudnia 2009 r. w sprawie polskiej pełnej emerytury z systemu zreformowanego mieszanego, organ rentowy przyznał A. S. zaliczkową dopłatę do minimum, z informacją, że w przypadku otrzymania decyzji i należności z zagranicznej instytucji ubezpieczeniowej należy niezwłocznie zawiadomić organ rentowy o powyższym fakcie (k. 33-35 a.r.).

W piśmie z dnia 3 grudnia 2014 r. organ rentowy ponownie zobowiązał A. S. do niezwłocznego zawiadomienia ZUS o dacie przyznania i wysokości świadczenia amerykańskiego w przypadku jego przyznania (k. 75, tom II).

Decyzją (...) z 24 maja 2015r. A. S. otrzymała emeryturę począwszy od października 2014r. W aktach rentowych brak potwierdzenia, że tę decyzję odebrała. Jednocześnie przelewem na konto 20 maja 2015 otrzymała przyznaną emeryturę z wyrównaniem od października 2014r. Obecnie otrzymuje 150$ emerytury amerykańskiej na konto bankowe (decyzja (...) z 24 maja 2015r k.152 a.r.; zeznania A. S. – k. 98-99 a.s.).

W piśmie z dnia 4 stycznia 2021 r. ZUS wezwał A. S. do nadesłania kopii decyzji otrzymanej z amerykańskiej instytucji ubezpieczeniowej o przyznaniu amerykańskiego świadczenia i aktualnej wysokości tego świadczenia (k. 128, tom II).

Przy piśmie z dnia 16 stycznia 2021 r. A. S. przesłała niepełną decyzję amerykańskiej instytucji ubezpieczeniowej w zakresie aktualizacji świadczenia.

( k. 130-132, tom II).

W piśmie z dnia 17 lutego 2021 r. organ rentowy wezwał A. S. do nadesłania kopii pełnej decyzji otrzymanej z amerykańskiej instytucji ubezpieczeniowej z datą przyznania amerykańskiego świadczenia i aktualną wysokością tego świadczenia (k. 135, tom II).

W dniu 15 marca 2021 r. A. S. złożyła w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych pismo, do którego załączyła wyciąg bankowy wpływu emerytury z (...) z USA z całego okresu pobierania świadczenia. Ubezpieczona wskazała, że wyciąg bankowy jest w zastępstwie decyzji o przyznaniu świadczenia (pismo - k. 138-146 a.r.).

Wobec nienadesłania przez ubezpieczoną ww. dokumentu, organ rentowy zwrócił się do amerykańskiego instytucji ubezpieczeniowej o przekazanie informacji w przedmiotowej sprawie (k. 147-148 a.r., tom II).

Amerykańska instytucja ubezpieczeniowa na formularzu PL/USA 3 przekazała wymagane informacje wraz z kserokopią decyzji w sprawie ubezpieczonej,, w aktach brak daty kiedy ta decyzja została przekazana organowi rentowemu (k. 152-154, tom II).

W dniu 20 września 2023 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W., wydał decyzję w sprawie rozliczenia polskiej emerytury, znak: (...), na podstawie przepisów ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. z uwzględnieniem postanowień umowy z dnia 2 kwietnia 2008 r. o zabezpieczeniu społecznym między Rzecząpospolitą Polską a Stanami Zjednoczonymi Ameryki – rozliczając dopłatę do minimum wypłaconą w formie zaliczki od 1 października 2014 r., dokonując korekty wcześniejszej decyzji z dnia 4 września 2023 r. W ww. decyzji organ rentowy zobowiązał A. S. do zwrotu kwoty 22.805,21 zł za okres od dnia 1 października 2014 r. do dnia 30 września 2023 r. (decyzja ZUS z dnia 20 września 2023 r. – k. 160-164, tom II).

Powyższy stan faktyczny Sąd Okręgowy ustalił na podstawie dokumentów znajdujących się w aktach sprawy, jak również w aktach organu rentowego. Zdaniem Sądu dokumenty, w zakresie, w jakim Sąd oparł na nich swoje ustalenia, są wiarygodne, wzajemnie się uzupełniają i tworzą spójny stan faktyczny. Dokumenty te nie były przez strony kwestionowane co do ich autentyczności i zgodności z rzeczywistym stanem rzeczy, a zatem należało ocenić je jako wiarygodne.

Podstawę ustaleń faktycznych w niniejszej sprawie stanowiły także zeznania odwołującej A. S., którym Sąd dał wiarę w zakresie w jakim pokrywały się z dokumentami zgromadzonymi w sprawie, tworząc spójny obraz stanu faktycznego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie A. S. zasługiwało na częściowe uwzględnienie.

Zgodnie z art. 85 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. Dz. U. z 2024 r. poz. 1631),

1. Kwoty najniższej renty z tytułu niezdolności do pracy wynoszą (ust.1):

1) 1588,44 zł miesięcznie - dla osób całkowicie niezdolnych do pracy;

2) 1191,33 zł miesięcznie - dla osób częściowo niezdolnych do pracy.

2. Kwota najniższej emerytury, z zastrzeżeniem art. 24a ust. 6, art. 54, art. 54a ust. 2 i art. 87, oraz renty rodzinnej wynosi 1588,44 zł miesięcznie.

2a. Jeżeli w wyniku waloryzacji emerytura przyznana na podstawie art. 24a lub art. 27a, osobie niemającej okresu składkowego i nieskładkowego wymaganego do ustalenia tej emerytury w wysokości najniższej emerytury, jest niższa od obowiązujących od terminu waloryzacji nowych kwot najniższych rent z tytułu niezdolności do pracy, emeryturę tę podwyższa się odpowiednio do:

1) kwoty, o której mowa w art. 85 ust. 1 pkt 1, jeżeli emerytura z urzędu została przyznana osobie uprzednio uprawnionej do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy;

2) kwoty, o której mowa w art. 85 ust. 1 pkt 2, jeżeli emerytura z urzędu została przyznana osobie uprzednio uprawnionej do renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy.

3. Kwoty najniższych świadczeń, o których mowa w ust. 1-2a, podwyższa się przy zastosowaniu wskaźnika waloryzacji, o którym mowa w art. 89-94.

4. Świadczenia ustalone w kwotach niższych niż określone w ust. 1-3, w tym także świadczenia ustalone wraz ze zwiększeniami, o których mowa w art. 56 ust. 3 i 4 oraz w art. 73 ust. 3 i 4, podwyższa się do tych kwot z urzędu, a jeżeli ich wypłata była wstrzymana - po wznowieniu wypłaty.

5. Przepis ust. 4 stosuje się do świadczeń przyznanych zgodnie z postanowieniami umów międzynarodowych ubezpieczonym zamieszkałym w Polsce, w taki sposób, aby suma świadczenia przyznanego na podstawie ustawy i świadczenia zagranicznego nie była niższa od kwoty świadczeń określonych w ust. 1-3.

6. Emerytury przysługującej z Funduszu nie podwyższa się do kwoty najniższej emerytury, jeżeli przysługuje ona osobie, która ma ustalone prawo do emerytury wojskowej obliczonej według zasad określonych w art. 15a ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin (Dz. U. z 2024 r. poz. 242 i 1243) lub do emerytury policyjnej obliczonej według zasad określonych w art. 15a i art. 15d ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Straży Marszałkowskiej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Celno-Skarbowej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. z 2024 r. poz. 1121 i 1243).

Stosownie do art. 138 ustawy emerytalnej, osoba, która nienależnie pobrała świadczenia, jest obowiązana do ich zwrotu. Za nienależnie pobrane świadczenia w rozumieniu ust. 1 uważa się: świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania; świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie fałszywych zeznań lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę pobierającą świadczenia. Za nienależnie pobrane świadczenia w rozumieniu ust. 1 uważa się również świadczenia wypłacone z przyczyn niezależnych od organu rentowego osobie innej niż wskazana w decyzji tego organu. Nie można żądać zwrotu kwot nienależnie pobranych świadczeń za okres dłuższy niż 12 miesięcy, jeżeli osoba pobierająca świadczenia zawiadomiła organ rentowy o zajściu okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, a mimo to świadczenia były jej nadal wypłacane, w pozostałych zaś wypadkach - za okres dłuższy niż 3 lata, z zastrzeżeniem ust. 5. Kwoty nienależnie pobranych świadczeń w związku z osiągnięciem przychodów, o których mowa w art. 104 ust. 1, podlegają zwrotowi za okres nie dłuższy niż 1 rok kalendarzowy poprzedzający rok, w którym wydano decyzję o rozliczeniu świadczenia, jeżeli osoba pobierająca to świadczenie powiadomiła organ rentowy o osiągnięciu przychodu, w pozostałych zaś przypadkach - za okres nie dłuższy niż 3 lata kalendarzowe poprzedzające rok wydania tej decyzji.

Natomiast, art. 139 ustawy emerytalnej stanowi, że ze świadczeń pieniężnych określonych w ustawie - po odliczeniu składki na ubezpieczenie zdrowotne oraz zaliczki i innych należności z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych - podlegają potrąceniu, z uwzględnieniem art. 141 egzekucje i potrącenia z emerytur i rent, następujące należności:

1) świadczenia wypłacane w kwocie zaliczkowej, następnie kwoty świadczenia lub świadczeń podlegające rozliczeniu w trybie określonym w art. 98 wypłacanie świadczeń ust. 3, a następnie traktowane jak świadczenie wypłacane w kwocie zaliczkowej kwoty zasiłku chorobowego za okres po ustaniu tytułu ubezpieczenia oraz świadczenia rehabilitacyjnego, o których mowa w przepisach o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, zaliczone na poczet emerytury przyznanej za okres, za który zostały pobrane;

2) kwoty nienależnie pobranych emerytur, rent i innych świadczeń z tytułu:
a) zaopatrzenia emerytalnego oraz ubezpieczenia społecznego za okres przed dniem wejścia w życie ustawy,

b) ubezpieczeń społecznych, o których mowa w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych, wraz z odsetkami za zwłokę w ich spłacie,

c) zaopatrzenia określonego w odrębnych przepisach;

2a) kwoty nienależnie pobranych świadczeń uzupełniających dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji;

2b) kwoty nienależnie pobranych świadczeń postojowych otrzymane na podstawie przepisów ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz. U. z 2024 r. poz. 340, 1089, 1222 i 1473);

2c) nieopłacone należności z tytułu składek, o których mowa w art. 24 dodatkowa opłata za nieopłacenie składek lub opłacenie ich w zaniżonej wysokości ust. 2 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, do których poboru jest obowiązany Zakład;

2d) kwoty nienależnie pobranych świadczeń wychowawczych i świadczeń dobry start;

2e) kwoty nienależnie pobranego świadczenia honorowego z tytułu ukończenia 100 lat życia, o którym mowa w ustawie z dnia 18 października 2024 r. o świadczeniu honorowym z tytułu ukończenia 100 lat życia (Dz. U. poz. 1674);

3) sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie: należności alimentacyjnych, należności z tytułu świadczeń z funduszu alimentacyjnego wypłaconych osobie uprawnionej na podstawie ustawy z dnia 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (Dz. U. z 2023 r. poz. 1993), należności likwidatora funduszu alimentacyjnego powstałych z tytułu świadczeń alimentacyjnych wypłaconych na podstawie ustawy z dnia 18 lipca 1974 r. o funduszu alimentacyjnym (Dz. U. z 1991 r. poz. 200, z późn. zm.) oraz należności z tytułu wypłaconej zaliczki alimentacyjnej wypłaconych osobie uprawnionej na podstawie ustawy z dnia 22 kwietnia 2005 r. o postępowaniu wobec dłużników alimentacyjnych oraz zaliczce alimentacyjnej (Dz. U. poz. 732 i 1366, z 2007 r. poz. 1378, z 2008 r. poz. 770 oraz z 2009 r. poz. 1261);

4) należności alimentacyjne potrącane na wniosek wierzyciela na podstawie przedłożonego przez niego tytułu wykonawczego;

5) sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż należności, o których mowa w pkt 3;

6) kwoty nienależnie pobranych zasiłków rodzinnych lub pielęgnacyjnych, świadczeń rodzinnych oraz zasiłków dla opiekunów w razie braku możliwości potrącenia z wypłacanych zasiłków rodzinnych, pielęgnacyjnych, świadczeń rodzinnych oraz zasiłków dla opiekunów, wraz z odsetkami za zwłokę w ich spłacie, a także kwoty zasiłku pielęgnacyjnego wypłaconego za okres, za który przyznano dodatek pielęgnacyjny;

6a) kwoty nienależnie pobranego dodatku weterana poszkodowanego;

6b) kwoty nienależnie pobranych świadczeń wyrównawczych otrzymane na podstawie przepisów ustawy z dnia 29 października 2021 r. o świadczeniu wyrównawczym dla osób uprawnionych do wcześniejszej emerytury z tytułu opieki nad dziećmi wymagającymi stałej opieki (Dz. U. poz. 2314);

7) kwoty nienależnie pobranych świadczeń z funduszu alimentacyjnego;

7a) (uchylony)

7b) kwoty nienależnie pobranego świadczenia wspierającego, o którym mowa w ustawie z dnia 7 lipca 2023 r. o świadczeniu wspierającym (Dz. U. poz. 1429 i 2760),

7c) kwoty nienależnie pobranych świadczeń „aktywny rodzic”, o których mowa w ustawie z dnia 15 maja 2024 r. o wspieraniu rodziców w aktywności zawodowej oraz w wychowaniu dziecka – „Aktywny rodzic” (Dz. U. poz. 858);

8) zasiłki wypłacone z tytułu pomocy społecznej, jeżeli przy wypłacie zastrzeżono ich potrącanie, oraz zasiłek stały lub zasiłek okresowy wypłacone na podstawie przepisów o pomocy społecznej za okres, za który przyznano emeryturę lub rentę;

9) zasiłki i świadczenia wypłacone na podstawie przepisów o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu za okres, za który przyznano prawo do emerytury lub renty;

10) z tytułu odpłatności za pobyt osób uprawnionych do świadczeń w domach pomocy społecznej, zakładach opiekuńczo-leczniczych lub zakładach pielęgnacyjno-opiekuńczych - na wniosek dyrektorów tych placówek.

2. Odliczenie składki na ubezpieczenie zdrowotne w kwocie zaliczki następuje w przypadku wskazanym w art. 83 obniżenie składki na ubezpieczenie społeczne ust. 1 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych.

3. Potrącenia należności wymienionych w ust. 1 dokonuje się w kolejności podanej w tym przepisie.

4. Przy dokonywaniu potrąceń, o których mowa w ust. 1 pkt 4, potrąca się w pierwszej kolejności alimenty zaległe za okres wskazany w tytule wykonawczym, pod warunkiem uzyskania od wierzyciela oświadczenia, że nie zostały w inny sposób uiszczone przez dłużnika.

W analizowanej sprawie organ rentowy stwierdził, że pobrane przez ubezpieczoną świadczenie za okres od 1 października 2014 r. do dnia 30 września 2023 r. w kwocie 22.805,91 zł nie są jej należne i podlegają zwrotowi.

Przypomnieć należy, że organ rentowy może domagać się zwrotu nienależnie pobranego świadczenia tylko wówczas, gdy ubezpieczonemu można przypisać złą wolę. W orzecznictwie konsekwentnie przyjmuje się, że obowiązek zwrotu obciąża tylko tego, kto przyjął świadczenie w złej wierze, wiedząc, że mu się nie należy, co dotyczy zarówno osoby, która została pouczona o okolicznościach, w jakich nie powinna pobierać świadczeń, jak też tej osoby, która uzyskała świadczenia na podstawie nieprawdziwych zeznań lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd instytucji ubezpieczeniowej. Wypłacenie świadczenia w sposób, na który nie miała wpływu postawa i świadomość (wina) świadczeniobiorcy, nie uzasadnia powstania po stronie osoby ubezpieczonej obowiązku zwrotu nienależnie pobranego świadczenia (por. wyrok SA w Warszawie z 2.03.2016r., sygn. III AUa 490/15 i wskazane tam orzecznictwo). Zatem nienależnie pobrane świadczenie w rozumieniu art. 138 ust. 2 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, to świadczenie wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty w całości lub w części (świadczenie nienależne, nieprzysługujące), na skutek okoliczności leżących po stronie ubezpieczonego. Inaczej mówiąc, nie można przyjąć, aby doszło do nienależnego pobrania świadczenia, jeżeli jego wypłata, mimo zaistnienia wskazanych okoliczności, nastąpiła z przyczyn niezależnych od ubezpieczonego (por. wyrok SN z 28.01.2021r., I USKP 3/21).

Wskazać należy, że emerytura A. S. od 1 października 2014 r. do 31 sierpnia 2023 r. była niższa od najniższej emerytury. Natomiast suma polskiego i zagranicznego świadczenia była wyższa, niż najniższa emerytura. Niewątpliwie, w decyzji z dnia 29 grudnia 2009 r. w sprawie polskiej emerytury z systemu zreformowanego mieszanego, zamieszczono informację, że do emerytury przysługuje zaliczkowo dopłata do minimum. Dopłata przysługuje do czasu otrzymania świadczenia zagranicznego i pod warunkiem nieosiągania dochodów przekraczających wysokość dopłaty. Ubezpieczona została pouczona, że w przypadku otrzymania decyzji i należności z zagranicznej instytucji ubezpieczonej należy niezwłocznie powiadomić organ rentowy o tym fakcie.

Pismem z dnia 3 grudnia 2014 r. organ rentowy ponownie zobowiązał A. S. do niezwłocznego zawiadomienia organ rentowego o dacie przyznania i wysokości świadczenia amerykańskiego w przypadku jego przyznania, następnie w piśmie z dnia 4 stycznia 2021 r. wezwał ubezpieczoną do nadesłania kopii decyzji otrzymanej z amerykańskiej instytucji ubezpieczeniowej o przyznaniu amerykańskiego świadczenia i aktualnej wysokości tego świadczenia. Pomimo pouczenia ubezpieczonej przez organ rentowy i zapytań o emeryturę z USA, ubezpieczona początkowo nie poinformowała ZUSu o fakcie zmiany okoliczności powodujących zmianę decyzji. Z materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie, w tym z zeznań ubezpieczonej, nie wynika czy A. S. otrzymała decyzję z (...) z USA z daty 24.05.2015r., brakuje potwierdzenia odebrania tej decyzji. Natomiast nie budzi wątpliwości, że w dniu 20 maja 2015 r. otrzymała pierwszą emeryturę z wyrównaniem od skończenia przez nią 63 lat. Tak więc, odwołująca już w czerwcu 2015r. mogła i powinna poinformować organ rentowy o przyznanej emeryturze z USA, nawet jeżeli nie otrzymała decyzji. Z kolei dopiero w dniu 15 marca 2021 r. ubezpieczona A. S. złożyła w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych pismo, do którego załączyła wyciąg bankowy wpływu emerytury z (...) z USA z całego okresu pobierania świadczenia. Ubezpieczona wskazała, że wyciąg bankowy jest w zastępstwie decyzji o przyznaniu świadczenia, której nie posiada. Sąd przyjął, że A. S. dopełniła obowiązku poinformowania ZUS o przyznanej emeryturze i kwocie emerytury z USA w marcu 2021r. W związku z tym, Sąd uznał, że ubezpieczona była w złej wierze, pobierając od 1 czerwca 2015r. do 31 marca 2021 r. emeryturę z ZUSu oraz amerykańskiej instytucji ubezpieczeniowej.

W tych okolicznościach Sąd Okręgowy stwierdził, że zaskarżona decyzja Zakładu Ubezpieczeń Społecznych była tylko częściowo zgodna z prawem, gdyż żądanie zwrotu nienależnie wypłaconego odwołującej świadczenia za okres od 1 października 2014 r. do 30 września 2023 r. nie znalazło pełnego oparcia w treści powołanych wcześniej przepisów.

Mając powyższe na uwadze, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c., Sąd zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że ustalił, iż w wyniku rozliczenia dopłaty do minimum za okres od 1 października 2014 r. do 31 sierpnia 2023 r. powstała nadpłata za okres od 1 czerwca 2015 r. do 31 marca 2021 r. i wyniosła 11.944,46 zł brutto. Natomiast na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. w pozostałym zakresie odwołanie podlegało oddaleniu.

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 102 k.p.c., w myśl którego w wypadkach szczególnie uzasadnionych sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami. Zastosowana zasada słuszności stanowi wyjątek od ogólnej zasady odpowiedzialności za wynik procesu, w myśl której strona przegrywająca spór sądowy ponosi jego koszty, w tym koszty reprezentacji strony przeciwnej w toku procesu. Jednak w wyjątkowych przypadkach, ze względów słuszności, sąd może odstąpić od tej zasady i zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów, albo nie obciążać jej w ogóle kosztami. Odstąpienie od ogólnych reguł rozliczania kosztów procesu ze względów słuszności jest rozwiązaniem o wyjątkowym charakterze, wymagającym proporcjonalnego wyważenia interesów stron postępowania w świetle okoliczności sprawy. Decyzja o odstąpieniu od ogólnej zasady ponoszenia kosztów sądowych przez stronę przegrywająca proces jest suwerennym uprawnieniem sądu. Ma charakter dyskrecjonalny, oparty na swobodnym uznaniu, kształtowanym własnym przekonaniem, poczuciem sprawiedliwości, a także analizą okoliczności rozpoznawanej sprawy. Sąd, który rozpoznaje sprawę merytorycznie i ma osobistą styczność ze stronami procesu, może nabrać przekonania - kierując się własnym poczuciem sprawiedliwości, że w okolicznościach sprawy właściwe jest zastosowanie zasady słuszności (vide wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 20 marca 2020r., I ACa 86/19 i z dnia 17 stycznia 2020r., I ACa 504/19).

W analizowanej sprawie Sąd odstąpił od obciążenia ubezpieczonej kosztami procesu, mając na uwadze, że A. S. częściowo wygrała proces, nadto Sąd miał na względzie jej trudną sytuację życiową i majątkową. Do zastosowania tego przepisu skłoniła sytuacja osobista A. S., będącej osobą starszą, schorowaną i aktualnie pobierającą emeryturę w kwocie 1340 zł i 150$ emerytury amerykańskiej.

Mając powyższe na uwadze, na podstawie art. 102 k.p.c., Sąd Okręgowy odstąpił od obciążania odwołującej się kosztami procesu.

Sąd przyznał adwokatowi D. K. od Skarbu Państwa – Kasa Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie kwotę 3600 zł powiększonej o podatek VAT tytułem zwrotu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu na podstawie § 8 ust. 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 14 maja 2024 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa albo jednostki samorządu terytorialnego kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu (Dz. U. z 2024 r. poz. 763).