Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 13 czerwca 2024 roku

Sąd Okręgowy Warszawa - Praga w Warszawie VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Agnieszka Stachurska

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 13 czerwca 2024 roku w Warszawie

sprawy Z. K.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W.

o wysokość kapitału początkowego

na skutek odwołania Z. K.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W.

z dnia 28 września 2023 roku, znak: (...) (...)

oddala odwołanie.

UZASADNIENIE

Z. K. w dniu 31 października 2023r. złożył odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. z 28 września 2023 roku, znak: (...) (...), wnosząc o jej zmianę poprzez wyliczenie właściwego wskaźnika podstawy wymiaru kapitału początkowego z uwzględnieniem świadectwa pracy z (...) (...) sp. z o.o. za okres od 2 stycznia 1989r. do 30 czerwca 1991r. oraz poprzez ponowne wyliczenie kapitału początkowego. Zaskarżonej decyzji ubezpieczony zarzucił nieprawidłowe wyliczenie wskaźnika wysokości podstawy wymiaru kapitału początkowego w wysokości 95,78%, a uzasadniając swe stanowisko wskazał, że aktem prawnym regulującym kwestię ustalenia prawa do emerytury i obliczenia jej wysokości jest m.in. rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 11 października 2011r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowego (Dz. U. z 2011r., Nr 237, poz. 1412). W świetle § 21 ust. 1 rozporządzenia środkiem dowodowym stwierdzającym wysokość wynagrodzenia, dochodu, przychodu oraz uposażenia przyjmowanego do ustalenia podstawy wymiaru emerytury lub renty są zaświadczenia pracodawcy lub innego płatnika składek, legitymacja ubezpieczeniowa lub inny dokument, na podstawie którego można ustalić wysokość wynagrodzenia, dochodu, przychodu lub uposażenia, w tym świadectwa pracy. Ubezpieczony wskazał, że zgodnie z poglądami wyrażonymi przez orzecznictwo, niewątpliwie podstawowym dowodem potwierdzającym wysokość wynagrodzenia jest zaświadczenie wystawione przez pracodawcę, jakim jest świadectwo pracy z nazwanym wynagrodzeniem. W sprawie ubezpieczonego organ rentowy pominął fakt występowania nazwanego wynagrodzenia umieszczonego w świadectwie pracy z przedsiębiorstwa (...) (...) sp. z o.o., nie stosując się do wskazań zamieszczonych w ww. rozporządzeniu. Zdaniem ubezpieczonego przyjęte do obliczeń kwoty w sposób rażący odbiegają od rzeczywistości (odwołanie z dnia 30 października 2023r., k. 3-4 a.s.).

Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. wniósł o oddalenie odwołania, a w uzasadnieniu odpowiedzi na odwołanie wskazał, że ubezpieczony domaga się zmiany zaskarżonej decyzji poprzez wyliczenie wskaźnika podstawy wymiaru kapitału początkowego z uwzględnieniem świadectwa pracy z (...) (...) sp. z o.o. za okres od 2 stycznia 1989r. do 30 czerwca 1991. Kwestia ta była już przedmiotem rozpoznania przez sąd. Prawomocnym wyrokiem z 31 marca 2009r., sygn. akt VII U 1308/08, Sąd Okręgowy w Białymstoku V Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że przyjął do ustalenia podstawy wymiaru kapitału początkowego wynagrodzenie otrzymywane w (...) (...) sp. z o.o. w B. z 1989r. w wysokości 286.525 zł i z 1990r. w kwocie 10.406.051 zł, zaś w pozostałym zakresie odwołanie oddalił (przyjmując tym samym, że w roku 1991 należy uwzględnić kwotę 13.069.900 zł wynikającą z potwierdzenia ZUS). Ponadto organ rentowy zwrócił uwagę na fakt, że ubezpieczony nie przedłożył żadnego nowego dokumentu potwierdzającego wynagrodzenie za sporny okres. Świadectwo pracy, na które się powołuje, było już przedmiotem rozpoznania we wskazanym wyżej postępowaniu sądowym. W czasie wydawania zapadłego wówczas wyroku obowiązywał już przepis o minimalnym wynagrodzeniu pracowników, co zostało uwzględnione przez sąd. Na marginesie organ rentowy wskazał, że decyzją z dnia 14 listopada 2023r. dokonano zmiany wartości kapitału początkowego z uwagi na zmianę wskaźnika wysokości podstawy wymiaru, lecz w roku 1992 (odpowiedź na odwołanie z dnia 28 listopada 2023r., k. 6 a.s.).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Z. K. w okresie od 2 stycznia 1989r. do 30 czerwca 1991r. był zatrudniony w (...) (...) sp. z o.o. z siedzibą w B., w pełnym wymiarze czasu pracy, na stanowisku zastępcy dyrektora ds. rozwoju i techniki. Bezpośrednio przed rozwiązaniem stosunku pracy otrzymywał wynagrodzenie w kwocie 1.800.000 zł + 50% premia uznaniowa (świadectwo pracy z dnia 28 czerwca 1991r., k. 5 a.s. i k. 8 tom (...) akt ZUS).

Decyzją z dnia 25 października 2007r., znak: (...) (...), Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział (...) w B., po rozpatrzeniu wniosku Z. K., ustalił kapitał początkowy wnioskodawcy na dzień 1 stycznia 1999r. w wysokości 84.810,11 zł, przyjmując wskaźnik wysokości podstawy wymiaru wynoszący 83,68 % oraz podstawę wymiaru kapitału początkowego w wysokości 1.021,64 zł. Do ustalenia wartości kapitału początkowego ZUS nie uwzględnił okresu nauki w szkole wyższej od 1 października 1982r. do 24 czerwca 1983r. na jednym kierunku ponad wymiar określony w programie studiów oraz okresu pozostawania wnioskodawcy na urlopie bezpłatnym od 20 grudnia 1992r. do 6 stycznia 1993r. Ponadto ZUS nie uwzględnił m.in. dochodów za rok 1989 z uwagi na brak zaświadczenia o zatrudnieniu i wynagrodzeniu Rp-7. Zarazem podkreślił, że (...) sp. z o.o. rozliczał się z ZUS na podstawie deklaracji bezimiennych, dlatego po uzupełnieniu dokumentów kapitał będzie mógł być przeliczony (decyzja ZUS z 25 października 2007r., k. 34-37 a.s., nienumerowane karty tom I akt ZUS).

Od powyższej decyzji odwołanie wniósł Z. K., wnosząc m.in. o ponowne obliczenie kapitału początkowego z uwzględnieniem treści świadectwa pracy i wynikającego z niego wynagrodzenia z (...) (...) za lata 1989, 1990 i 1991 (odwołanie z dnia 6 grudnia 2007r., k. 3 akt o sygn. V U 1308/08).

Sąd Okręgowy w Białymstoku V Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z 19 marca 2008r., wydanym w sprawie o sygn. akt V U 2476/07, zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że przyjął do ustalenia podstawy wymiaru kapitału początkowego Z. K. wynagrodzenie za 1989r. w wysokości 356.300 zł, za 1990r. w wysokości 10.386.696 zł i za 1992r. w kwocie 38.105.295 zł (wyrok z dnia 19 marca 2008r., k. 44 akt o sygn. V U 1308/08).

Na skutek apelacji organu rentowego, Sąd Apelacyjny w Białymstoku wyrokiem z dnia 1 lipca 2008r. uchylił ww. wyrok, przekazując sprawę Sądowi Okręgowemu w Białymstoku do ponownego rozpoznania oraz pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach procesu za instancję apelacyjną (wyrok z dnia 1 lipca 2008r., k. 6 akt o sygn. V U 1308/08; uzasadnienie wyroku, k. 64-66 akt o sygn. V U 1308/08).

W trakcie ponownego rozpoznania sprawy Z. K. podtrzymał odwołanie co do ustalenia wynagrodzenia osiąganego przez niego w (...) (...) sp. z o.o. (k. 133, 135 akt o sygn. V U 1308/08). Sąd Okręgowy w Białymstoku Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z 31 marca 2009r. zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że przyjął do ustalenia podstawy wymiaru kapitału początkowego Z. K. wynagrodzenie otrzymywane w (...) (...) spółce z o.o. w B.: w 1989 roku w wysokości 286.526 zł i w 1990 roku w kwocie 10.406.051 zł, a w pozostałym zakresie odwołanie oddalił (wyrok z dnia 31 marca 2009r., k. 138 akt o sygn. V U 1308/08; uzasadnienie wyroku, k. 142-147 akt o sygn. V U 1308/08).

Z. K. w dniu 11 lipca 2023r. złożył do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. wniosek o emeryturę (wniosek z dnia 11 lipca 2023r., k. 1-3 akt ZUS). Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. decyzją z dnia 28 września 2023r., znak (...) (...), ponownie ustalił wartość kapitału początkowego. Do obliczenia podstawy wymiaru kapitału początkowego oraz obliczenia wskaźnika wysokości tej podstawy przyjął przeciętną podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne z 10 kolejnych lat kalendarzowych, tj. od 1 stycznia 1989r. do 31 grudnia 1998r. Wskaźnik wysokości podstawy wymiaru kapitału początkowego wyniósł 95,78%. Natomiast podstawę wymiaru kapitału początkowego organ rentowy wyliczył poprzez pomnożenie wskaźnika wysokości podstawy wymiaru wynoszącego 95,78% przez kwotę bazową 1.220,89 zł. Ponadto uwzględnione zostały okresy składowe w łącznym wymiarze 14 lat, 6 miesięcy, 6 dni (174 miesiące), okresy nieskładkowe w wymiarze 17 dni, a także okres nauki w szkole wyższej wynoszący 5 lat. Łącznie okres nieskładkowy przyjęty do obliczenia kapitału początkowego wyniósł 5 lat i 17 dni, tj. 60 miesięcy. Współczynnik proporcjonalny do wieku osiągniętego do 31 grudnia 1998r. oraz okresu składkowego i nieskładkowego wyniósł 62,57 %. Do ustalenia współczynnika przyjęto wiek ubezpieczonego w dniu 31 grudnia 1998r. po zaokrągleniu do pełnych lat wynoszący 41 lat oraz łączny staż ubezpieczeniowy – po zaokrągleniu w górę do pełnych lat - wynoszący 20 lat. Kapitał początkowy ustalony na dzień 1 stycznia 1999r. wyniósł 92.942,30 zł. Do ustalenia wartości kapitału początkowego organ nie uwzględnił okresu nauki w szkole wyższej na jednym kierunku ponad wymiar określony w programie studiów od 1 października 1982r. do 24 czerwca 1983r. oraz okresu od 20 grudnia 1992r. do 6 stycznia 1993r., gdyż w tym okresie Z. K. przebywał na urlopie bezpłatnym (decyzja ZUS z dnia 28 września 2023r., nienumerowane karty tom (...) akt ZUS). Z kolei w decyzji z dnia 2 sierpnia 2023r., znak: (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. przyznał ubezpieczonemu prawo do zaliczki na poczet emerytury przysługującej od 1 lipca 2023r. (decyzja ZUS z dnia 2 sierpnia 2023r., nienumerowane karty akt ZUS). Natomiast w dniu 2 października 2023r., znak: (...) została wydana decyzja przyznająca ubezpieczonemu emeryturę od 1 września 2023r. (decyzja ZUS z dnia 2 października 2023r., nienumerowane karty akt ZUS).

Organ rentowy decyzją z dnia 14 listopada 2023r., znak (...) (...), ponownie z urzędu ustalił wartość kapitału początkowego Z. K.. Do obliczenia podstawy wymiaru kapitału początkowego oraz obliczenia wskaźnika wysokości tej podstawy przyjął przeciętną podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne z 10 kolejnych lat kalendarzowych, tj. od 1 stycznia 1989r. do 31 grudnia 1998r. Wskaźnik wysokości podstawy wymiaru kapitału początkowego wyniósł 94,95 %. Natomiast podstawę wymiaru kapitału początkowego organ rentowy wyliczył poprzez pomnożenie wskaźnika wysokości podstawy wymiaru wynoszącego 94,95 % przez kwotę bazową 1.220,89 zł. Ponadto uwzględnione zostały okresy składowe w łącznym wymiarze 14 lat, 6 miesięcy, 6 dni (174 miesiące), okresy nieskładkowe wynoszące 17 dni oraz okres nauki w szkole wyższej w wymiarze 5 lat. Łączny okres nieskładkowy przyjęty do obliczenia kapitału początkowego wyniósł 5 lat i 17 dni, tj. 60 miesięcy. Współczynnik proporcjonalny do wieku osiągniętego do 31 grudnia 1998r. oraz okresu składkowego i nieskładkowego wyniósł 62,57 %. Do ustalenia współczynnika przyjęto wiek ubezpieczonego w dniu 31 grudnia 1998r. po zaokrągleniu do pełnych lat wynoszący 41 lat oraz łączny staż ubezpieczeniowy – po zaokrągleniu w górę do pełnych lat - wynoszący 20 lat. Natomiast kapitał początkowy ustalony na dzień 1 stycznia 1999r. wyniósł 92.467,87 zł. Do ustalenia wartości kapitału początkowego organ nie uwzględnił okresu nauki w szkole wyższej na jednym kierunku ponad wymiar określony w programie studiów od 1 października 1982r. do 24 czerwca 1983r. oraz okresu od 20 grudnia 1992r. do 6 stycznia 1993r., gdyż w tym okresie Z. K. przebywał na urlopie bezpłatnym (decyzja ZUS z dnia 14 listopada 2023r., nienumerowane karty akt ZUS). Z kolei decyzją z dnia 16 listopada 2023r., znak: (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. z urzędu, w związku z przeliczeniem kapitału początkowego, przeliczył emeryturę od 1 lipca 2023r., tj. od daty, od której przyznano świadczenie. Wysokość emerytury obliczona zgodnie z zasadami określonymi w art. 26 ustawy emerytalnej wyniosła 6.937,28 zł. Organ rentowy wskazał, że decyzja uwzględnia prawidłową wysokość wynagrodzeń za 1992r. zgodnie z wyrokiem Sądu Okręgowego w Białymstoku z dnia 31 marca 2009r., tj. kwotę 38.105.285 zł (decyzja ZUS z dnia 16 listopada 2023r., nienumerowane karty akt ZUS).

Powyższy stan faktyczny, który nie był sporny między stronami, Sąd ustalił na podstawie powołanych dokumentów, których wiarygodność nie budziła wątpliwości stron.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Rozpoznanie sprawy w analizowanym przypadku nastąpiło na posiedzeniu niejawnym. Taką możliwość daje art. 148 ¹ § 1 k.p.c. (tekst jedn. Dz. U. z 2021r., poz. 1805), który przewiduje, że sąd może rozpoznać sprawę na posiedzeniu niejawnym, gdy pozwany uznał powództwo lub gdy po złożeniu przez strony pism procesowych i dokumentów, w tym również po wniesieniu zarzutów lub sprzeciwu od nakazu zapłaty albo sprzeciwu od wyroku zaocznego, Sąd uzna – mając na względzie całokształt przytoczonych twierdzeń i zgłoszonych wniosków dowodowych – że przeprowadzenie rozprawy nie jest konieczne. W przedmiotowej sprawie żadna ze stron nie wnioskowała o przeprowadzenie rozprawy, jak również o przesłuchanie świadków i stron. Wobec tego Sąd, mając na uwadze ww. okoliczność, jak również brak potrzeby przeprowadzenia z urzędu dowodów wymagających wyznaczenia rozprawy, ocenił, że jej przeprowadzenie nie jest konieczne, co w konsekwencji pozwoliło na rozpoznanie sprawy i wydanie rozstrzygnięcia na posiedzeniu niejawnym.

Przechodząc do rozważań dotyczących zasadności odwołania, na wstępie przypomnieć należy, że kapitał początkowy, stanowiący jeden ze składników decydujących o wysokości podstawy obliczenia emerytury, o której mowa w art. 26 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. Dz. U. z 2023r., poz. 1251, dalej jako ustawa emerytalna), zgodnie z treścią art. 173 ust. 1 tejże ustawy ustala się dla ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948r., którzy przed dniem wejścia w życie ww. ustawy opłacali składki na ubezpieczenie społeczne lub za których składki opłacali płatnicy składek. Kapitał początkowy stanowi równowartość kwoty obliczonej według zasad określonych w art. 174 ustawy, pomnożonej przez wyrażone w miesiącach średnie dalsze trwanie życia, ustalone zgodnie z art. 26 ust. 3 ustawy dla osób w wieku 62 lat (art. 173 ust. 2). Wartość kapitału początkowego ustala się na dzień wejścia w życie ustawy (art. 173 ust. 3). W myśl art. 174 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS kapitał początkowy ustala się na zasadach określonych w art. 53, z uwzględnieniem ust. 2-12. Przy ustalaniu kapitału początkowego przyjmuje się przebyte przed dniem wejścia w życie ustawy:

1) okresy składkowe, o których mowa w art. 6;

2) okresy nieskładkowe, o których mowa w art. 7 pkt 5;

3) okresy nieskładkowe, o których mowa w art. 7 pkt 1-3 i 6-12, w wymiarze nie większym niż określony w art. 5 ust. 2 (art. 174 ust. 2).

Z kolei w myśl art. 174 ust. 3 ustawy emerytalnej, podstawę wymiaru kapitału początkowego ustala się na zasadach określonych w art. 15, 16, 17 ust. 1 i 3 oraz art. 18 z tym, że okres kolejnych 10 lat kalendarzowych ustala się z okresu przed dniem 1 stycznia 1999r. Dyspozycja powołanego art. 174 ust. 3 ustawy emerytalnej odsyła do treści art. 15. Zgodnie z art. 15 ust. 1 i 6 ustawy emerytalnej, podstawę wymiaru emerytury stanowi przeciętna podstawa wymiaru składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe lub na ubezpieczenie społeczne na podstawie przepisów prawa polskiego:

1)  w okresie kolejnych 10 lat kalendarzowych, wybranych przez zainteresowanego z ostatnich 20 lat kalendarzowych poprzedzających bezpośrednio rok, w którym zgłoszono wniosek o emeryturę, albo

2)  w okresie 20 lat kalendarzowych przypadających przed rokiem zgłoszenia wniosku, wybranych z całego okresu podlegania ubezpieczeniu.

W myśl art. 15 ust. 4 ustawy emerytalnej, w celu ustalenia podstawy wymiaru emerytury lub renty:

1)  oblicza się sumę kwot podstaw wymiaru składek i kwot, o których mowa w ust. 3, w okresie każdego roku z wybranych przez zainteresowanego lat kalendarzowych;

2)  oblicza się stosunek każdej z tych sum kwot do rocznej kwoty przeciętnego wynagrodzenia ogłoszonej za dany rok kalendarzowy, wyrażając go w procentach, z zaokrągleniem do setnych części procentu;

3)  oblicza się średnią arytmetyczną tych procentów, która, z zastrzeżeniem ust. 5, stanowi wskaźnik wysokości podstawy wymiaru emerytury lub renty, oraz

4)  mnoży się przez ten wskaźnik kwotę bazową, o której mowa w art. 19.

Jeżeli nie można ustalić podstawy wymiaru składek w okresie pozostawania w stosunku pracy wskazanym do ustalenia podstawy wymiaru emerytury i renty, za podstawę wymiaru składek przyjmuje się kwotę obowiązującego w tym okresie minimalnego wynagrodzenia pracowników, proporcjonalnie do okresu podlegania ubezpieczeniu i wymiaru czasu pracy (art. 15 ust. 2a ustawy emerytalnej).

Stosowane do przepisu art. 175 ust. 1 zd. 2 ustawy emerytalnej, postępowanie w sprawie ustalenia kapitału początkowego przebiega według zasad dotyczących ustalania prawa do świadczeń przewidzianych w ustawie (w szczególności chodzi tu o katalog środków dowodowych, jakie służą ubezpieczonemu w postępowaniu przed organem rentowym do wykazania zarówno stażu ubezpieczonego, jaki i wysokości przychodów). Szczegółowy tryb postępowania w sprawach ustalania prawa do świadczeń pieniężnych przewidzianych w ustawie emerytalnej został określony w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 11 października 2011 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe (Dz. U. z 2011r., Nr 237, poz. 1412). Zgodnie z brzmieniem § 10 ust. 1 powyższego rozporządzenia, osoba ubiegająca się o emeryturę powinna przedstawić dokumenty stwierdzające okresy zatrudnienia uzasadniające prawo do świadczeń oraz ich wysokość. Z kolei zgodnie z § 21 ust. 1 rozporządzenia, środkiem dowodowym stwierdzającym wysokość wynagrodzenia, dochodu, przychodu oraz uposażenia przyjmowanego do ustalenia podstawy wymiaru emerytury lub renty są zaświadczenia pracodawcy lub innego płatnika składek, legitymacja ubezpieczeniowa lub inny dokument na podstawie którego można ustalić wysokość wynagrodzenia, dochodu, przychodu lub uposażenia. Aby potwierdzić wysokość wynagrodzenia otrzymywanego w danym okresie zatrudnienia wymagane jest przedłożenie dokumentów wymienionych w § 21 cytowanego wyżej rozporządzenia. W odniesieniu do podstawy wymiaru składki ubezpieczeniowej w postaci wynagrodzenia z tytułu stosunku pracy, brak odpowiedniej dokumentacji płacowej i innych dokumentów, takich jak wpisy w książeczce ubezpieczeniowej, przeważnie uniemożliwia prawidłowe ustalenie wysokości takiego wynagrodzenia za pomocą innych środków dowodowych. Jest to bowiem trudne z uwagi na szczegółowość takich danych przy znacznej najczęściej odległości czasowej (zob. wyrok Sądu Najwyższych z 9 stycznia 1998r. II UKN 440/97). Jednocześnie w orzecznictwie podkreśla się, że w postępowaniu odwoławczym od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych nie ma ograniczeń co do środków dowodowych stwierdzających wysokość zarobków i w myśl art. 473 k.p.c. wysokość wynagrodzenia może być dowodzona wszelkimi dostępnymi dowodami przewidzianym w Kodeksie postępowania cywilnego. Rzeczą sądu jest natomiast ocena wiarygodności przedstawionych w toku postępowania dowodów. Pomimo braku ograniczeń dowodowych w postępowaniu przed sądami ubezpieczeń społecznych nie można jednak zapominać, że wysokość zarobków stanowiących podstawę wyliczenia składki na ubezpieczenia społeczne nie może być ustalana w sposób hipotetyczny, przybliżony, oparty jedynie na domniemaniu, czy uprawdopodobnieniu. Zadaniem sądu w sprawach o wysokość emerytury czy kapitału początkowego jest więc dokładne ustalenie wysokości wynagrodzenia otrzymywanego przez ubezpieczonego w danym okresie czasu. Zarobki za poszczególne miesiące i wybrane lata kalendarzowe muszą być wykazane w sposób niebudzący wątpliwości, w ściśle określonej kwotowo wysokości w odniesieniu do poszczególnych miesięcy (por. wyrok Sądu Najwyższego z 25 lipca 1997r., II UKN 186/97; wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 4 marca 1997r., III AUa 105/97).

W rozpoznawanej sprawie ubezpieczony domagał się zmiany zaskarżonej decyzji poprzez wyliczenie właściwego wskaźnika podstawy wymiaru kapitału początkowego z uwzględnieniem świadectwa pracy z (...) (...) sp. z o.o. i uznanie wynagrodzeń: w kwocie 2.220.900,00 zł za okres od 2 stycznia 1989r. do 31 grudnia 1989r. oraz w kwocie 12.128.000,00 zł za okres 1 stycznia 1990r. do 31 grudnia 1990r., a więc zgodnie z wariantem II wyliczeń biegłej sądowej z opinii wydanej w sprawie o sygnaturze akt V U 1308/08, prowadzonej przez Sąd Okręgowy w Białymstoku.

Odnosząc się do okoliczności związanej z wcześniej prowadzonym postępowaniem w sprawie o wysokość kapitału początkowego Z. K., należy zwrócić uwagę na treść art. 365 § 1 k.p.c., który stanowi, że orzeczenie prawomocne wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy oraz inne organy państwowe i organy administracji publicznej, a w wypadkach w ustawie przewidzianych także inne osoby. W świetle powołanego przepisu moc wiążąca prawomocnego orzeczenia charakteryzuje się dwoma aspektami. Pierwszy z nich odnosi się do samego faktu istnienia prawomocnego orzeczenia, którego nie można zignorować, drugi zaś przejawia się w mocy wiążącej jako określonym walorze prawnym rozstrzygnięcia (osądzenia) zawartego w treści prawomocnego orzeczenia. Ten drugi aspekt bywa w doktrynie wiązany z prejudycjalnością. Prejudycjalność nie jest jednak jednym ze skutków prawomocności materialnej, a przynajmniej nie jest jej skutkiem bezpośrednim. O prejudycjalnej naturze prawomocnego wyroku dla innego postępowania można bowiem mówić tylko w przypadku, gdy w postępowaniu tym występują te same strony (albo osoby objęte rozszerzoną prawomocnością orzeczenia), a ponadto gdy między prawomocnym orzeczeniem oraz toczącą się sprawą zachodzi szczególny związek polegający na tym, że prawomocne orzeczenie oddziałuje na rozstrzygnięcie toczącej się sprawy (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 kwietnia 2022r., I PSKP 50/21, Legalis nr 2765129; wyroki Sądu Najwyższego: 12 maja 2011r., I PK 193/10, LEX nr 852766 oraz z 12 lipca 2002r., V CKN 1110/00, LEX nr 74492 oraz wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 5 sierpnia 2016r., III AUa 1423/15).

W przypadku Z. K. prawomocnym wyrokiem z 31 marca 2009r., wydanym w sprawie o sygn. akt V U 1308/08, Sąd Okręgowy w Białymstoku V Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych zmienił decyzję dotyczącą kapitału początkowego w ten sposób, że przyjął do ustalenia podstawy wymiaru kapitału początkowego wynagrodzenie ubezpieczonego w (...) (...) sp. z o.o. w B. wynoszące: w 1989r. - 286.525 zł i w 1990r. – 10.406.051 zł, zaś w pozostałym zakresie odwołanie oddalił (przyjmując, że w 1991r. należy uwzględnić kwotę 13.069.900 zł wynikającą z potwierdzenia ZUS). Wskazany Sąd dysponował tymi samymi dowodami, które zostały przedstawione w rozpatrywanej sprawie, w tym świadectwem pracy, na jakie ubezpieczony się powołał. Poza tym w toku postępowania prowadzonego w Sądzie Okręgowym w Białymstoku został przeprowadzony dowód z opinii biegłego sądowego z zakresu księgowości celem ustalenia podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne Z. K. w okresie 2 stycznia 1989r. do 30 czerwca 1991r. Biegła sądowa I. S. sporządziła opinię w dwóch wariantach. Pierwszy przyjmował za podstawę wymiaru składek minimalne wynagrodzenie za okres od 2 stycznia 1989r. do 5 marca 1990r., natomiast w dalszym okresie (od 6 marca 1990r. do 30 czerwca 1991r.) kwoty potwierdzone przez ZUS. Z kolei w wariancie drugi biegła uwzględniła wynagrodzenie za okres od 2 stycznia 1989r. do 5 marca 1990r. jako relację wynagrodzenia wynikającego z listy płac za III i IV 1990r. do najniższego wynagrodzenia w tym okresie zakładając, że te relacje były takie same od początku zatrudnienia. Natomiast w dalszym okresie (od 6 marca 1990r. do 30 czerwca 1991r.) w wariancie drugim wyliczeń biegłej zostały uwzględnione kwoty potwierdzone przez ZUS. Ostatecznie wynagrodzenie za rok 1989 wyniosło łącznie 286.526 zł w wersji pierwszej i 2.220.900 zł w wersji drugiej, zaś za rok 1990 wyniosło 10.406.051 zł w wersji pierwszej oraz 12.128.000 zł w wersji drugiej. Natomiast za rok 1991 biegła przyjęła na podstawie potwierdzeń ZUS kwotę 13.069.900 zł w obu wariantach. Sąd Okręgowy w Białymstoku ocenił, że w okresie od 2 stycznia 1989r. do 5 marca 1990r. jedyną pewną kwotą, jaką mógł otrzymywać Z. K. z tytułu wynagrodzenia była kwota najniższego wynagrodzenia za pracę, wskazana przez biegłą sądową w wariancie pierwszym opinii. Ostatecznie wyrok wskazanego Sądu, uwzględniający taką okoliczność i zmieniający decyzję przy uwzględnieniu pierwszego wariantu wyliczeń biegłej sądowej, stał się prawomocny. Strony nie wniosły apelacji. Z. K. po kilkunastu latach od daty wydania wyroku z 31 marca 2009r. wniósł o ponowne obliczenie kapitału początkowego, nie przedstawiając żadnych nowych dowodów. Jak już zostało wskazane, wszystkie dowody, które złożył, w tym świadectwo pracy z (...) (...) sp. z o.o., były znane organowi rentowemu, zostały też poddane ocenie Sądu Okręgowego w Białymstoku, nie mają więc waloru nowości. Takiego charakteru nie nadaje świadectwu pracy z 28 czerwca 1991r. rzekoma, przywołana przez ubezpieczonego, zmiana orzecznictwa i bardziej wnikliwa ocena informacji zawartych w świadectwach pracy. Dla przykładu ubezpieczony przywołał trzy orzeczenia sądów okręgowych i sądu apelacyjnego, ale stan faktyczny tych spraw, jak i dowody, na których wskazane sądy oparły wydane rozstrzygnięcia, kształtowały się inaczej niż w przedmiotowej sprawie. Nie ma podstaw, aby do tych orzeczeń się odwołując, uznać po pierwsze, że świadectwo pracy ma walor nowego dowodu w analizowanej sprawie, po drugie zaś, że na jego podstawie można podważyć ocenę Sądu Okręgowego w Białymstoku. Sąd ten, dysponując tym samym materiałem dowodowym, dokonał oceny wszystkich dowodów, w tym świadectwa pracy. Wskazał, a Sąd Okręgowy Warszawa – Praga tę ocenę podziela, że w świadectwie pracy pracodawca podał wynagrodzenie przysługujące ubezpieczonemu bezpośrednio przed rozwiązaniem stosunku pracy. To zresztą wskazał sam ubezpieczony podczas przesłuchania przed Sądem Okręgowym w Białymstoku. W zeznaniach, jakie złożył, wskazał nie tylko, że wynagrodzenie podane w świadectwie pracy było wynagrodzeniem z ostatnich miesięcy pracy w roku 1991, ale także wyjaśniał, iż otrzymywał w (...) (...) sp. z o.o. wynagrodzenie, które wzrastało, ale dokładnych kwot nie był w stanie podać. Biorąc pod uwagę przywołaną treść zeznań ubezpieczonego nie ma podstaw, by przyjąć, że świadectwo pracy potwierdza rzeczywiste zarobki ubezpieczonego w trwającym dwa i pół roku okresie zatrudnienia w (...) (...) sp. z o.o.

Niezależnie od powyższego, należy zaakcentować, że ubezpieczony formułując swoje żądanie w piśmie z 8 stycznia 2024r. (k. 30-31) w rzeczywistości domagał się nie tyle dokonania wyliczeń stricte na podstawie zapisu ze świadectwa pracy, co uwzględnienia w toczącym się sporze drugiego wariantu wyliczeń biegłej sądowej przedstawionych w sprawie o sygn. V U 1308/08. Zdaniem Sądu takie żądanie jest nieuprawnione z uwagi na okoliczności na wstępie przywołane, a dotyczące związania sądu w przedmiotowej sprawie wyrokiem, jaki zapadł przed Sądem Okręgowym w Białymstoku z uwagi na treść art. 365 k.p.c. Ubezpieczony w sprawie, o której mowa, nie wniósł apelacji od wydanego przez ten Sąd orzeczenia, a obecnie – obchodząc przepisy o kontroli instancyjnej, z której nie skorzystał, oraz nie przedstawiając żadnych nowych dowodów - domaga się korekty decyzji ZUS. Zdaniem Sądu, żądanie ubezpieczonego jest niezasadne nie tylko z uwagi na brzmienie cytowanego i analizowanego wcześniej art. 365 k.p.c., ale również dlatego, że wariant II wyliczeń biegłej w odniesieniu do okresu od 2 stycznia 1989r. do 5 marca 1990r. (w pozostałym okresie w obu wariantach biegła przyjęła te same kwoty z potwierdzeń ZUS) opiera się hipotetycznym wynagrodzeniu, które biegła ustaliła na podstawie wskaźnika wynikającego z relacji wynagrodzenia wypłaconego w marcu-kwietniu 1990r. do najniższego wynagrodzenia, zakładając że te relacje były takie same od początku zatrudnienia Z. K.. Zdaniem Sądu – na co również zwrócił uwagę Sąd Okręgowy w Białymstoku – takie ustalenie oparte jest na podstawowym błędzie w założeniu, a mianowicie, że wskazana relacja, ustalona przez biegłą, była taka sama od 2 stycznia 1989r. Tymczasem, co jeszcze raz należy podkreślić, sam Z. K. w zeznaniach potwierdził, że jego wynagrodzenie się zmieniało, co zgodne było i jest z powszechną praktyką podwyższania płacy pracownikowi wraz z coraz dłuższym stażem i/lub zmianą zakresu obowiązków. Taka sytuacja niewątpliwie wystąpiła również w przypadku ubezpieczonego, zatem wyliczenia biegłej sądowej przedstawione w wariancie II mają charakter tylko hipotetyczny. Tymczasem w sprawie z zakresu ubezpieczeń społecznych – co już było akcentowane – kwoty wynagrodzeń pracowników muszą być ustalone jako pewne, faktycznie przez nich pobierane, nie zaś jako płaca przypuszczalna, zbliżona do rzeczywistej.

Mając na uwadze powyższe Sąd uznał, że ubezpieczony nie przedstawił skutecznej argumentacji mogącej powodować zmianę zaskarżonej decyzji. Z tych też względów odwołanie podlegało oddaleniu na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c.

sędzia Agnieszka Stachurska