Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 20 maja 2025 r.

Sąd Okręgowy Warszawa – Praga w Warszawie VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący Sędzia SO Renata Gąsior

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 20 maja 2025 r. w Warszawie

sprawy A. T.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W.

o zwrot nienależnie pobranego świadczenia

na skutek odwołania A. T.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. z dnia 23 września 2024 roku, znak: (...)

zmienia zaskarżoną decyzję od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. z dnia 23 września 2024 roku, znak: (...), w ten sposób, że stwierdza że odwołująca A. T. nie jest zobowiązana do zwrotu nienależnie pobranego świadczenia za okres od 1 do 30 września 2024 r. w kwocie 252,38 zł.

UZASADNIENIE

A. T. w dniu 14 października 2024 r. złożyła odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Odział w W. z dnia 23 września 2024 r., znak: (...) o zwrocie nienależnie pobranego świadczenia
za okres od 1 września 2024 r. do 30 września 2024 r. w kwocie 252,38 zł, wskazując, że ta kwota była jej należna i wnosząc o zmianę decyzji (odwołanie z dnia 14 października 2024 r. k. 4-4v. a.s.).

Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. w odpowiedzi na odwołanie wniósł o jego oddalenie. W uzasadnieniu swojego stanowiska organ rentowy wskazał, że decyzją z dnia 27 maja 2024 r. przyznał A. T. prawo do świadczenia uzupełniającego dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji, którego wysokość została ustalona na kwotę 393,12 złotych. Następnie zawiadomieniem z dnia 3 września 2024 r. Urząd Miasta (...) W. poinformował o przyznaniu ubezpieczonej na okres od dnia 1 września 2024 r. do dnia 28 lutego 2025 r. dodatku mieszkaniowego w wysokości 252,38 zł, w związku z czym organ rentowy decyzją z dnia 12 września 2024 r. ponownie ustalił wysokość świadczenia uzupełniającego. Po uwzględnieniu wysokości przyznanego ubezpieczonej dodatku mieszkaniowego wysokość świadczenia uzupełniającego wynosi 140,74 złotych. Przyznanie wskazanego dodatku spowodowało wypłatę świadczenia uzupełniającego za miesiąc wrzesień 2024 r. w zawyżonej wysokości. Wobec czego organ rentowy, zaskarżoną decyzją ustalił nienależnie pobrane świadczenie uzupełniające za okres od dnia 1 września 2024 r. do dnia 30 września 2024 r. w kwocie 252,38 zł. z odsetkami (odpowiedź na odwołanie z dnia 25 października 2024 r. k. 6-7v. a.s.).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

A. T. ur. (...), od 1 marca 2024 roku miała przyznane świadczenie uzupełniające w kwocie 393,12 zł miesięcznie ( decyzja z dnia 19 marca 2024 r. k. 7, tom I a.r.).

Pismem z dnia 3 września 2024 roku, odebranym w dniu 5 września 2024 r. przez ZUS, Urząd Miasta (...) W. poinformował organ rentowy o przyznaniu A. T. dodatku mieszkaniowego na okres sześciu miesięcy, tj. od 1 września 2024 r. do 28 lutego 2025 r. w miesięcznej wysokości 252,38 zł ( pismo z dnia 3 września 2024 r. k. 1, tom II a.r.).

Decyzją z dnia 12 września 2024 r., znak (...), organ rentowy ponownie ustalił wysokość przysługującego A. T. od 1 września 2024 r. świadczenia uzupełniającego na kwotę 140,74 zł miesięcznie (decyzja ZUS z dnia 12 września 2024 – k. 2, tom II a.r.).

Decyzją z dnia 23 września 2024 r., znak (...), organ rentowy zobowiązał A. T. do zwrotu nienależnie pobranego świadczenia za okres od 1 września 2024 r. do 30 września 2024 r. w kwocie 252,38 zł z tytułu świadczenia uzupełniającego (decyzja ZUS z dnia 23 września 2024 – k. 7, tom II a.r.).

A. T. złożyła odwołanie od ww. decyzji z dnia 23 września 2024 r., inicjując niniejsze postępowanie ( odwołanie z dnia 14 października 2024 r. k. 4-4v. a.s.).

Sąd Okręgowy ustalił powyższy stan faktyczny na podstawie dokumentów zgromadzonych w sprawie, w tym w aktach ZUS, które nie były kwestionowane przez strony i zostały ocenione jako wiarygodne, gdyż ich treść i forma nie budziły zastrzeżeń Sądu.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie A. T. zasługiwało na uwzględnienie.

Na wstępie należy zważyć, że zgodnie z art. 1481 § 1 kodeksu postępowania cywilnego (Dz.U. z 2024 r. poz. 1568) Sąd może rozpoznać sprawę na posiedzeniu niejawnym, gdy pozwany uznał powództwo lub gdy po złożeniu przez strony pism procesowych i dokumentów, w tym również po wniesieniu zarzutów lub sprzeciwu od nakazu zapłaty albo sprzeciwu od wyroku zaocznego, Sąd uzna – mając na względzie całokształt przytoczonych twierdzeń i zgłoszonych wniosków dowodowych – że przeprowadzenie rozprawy nie jest konieczne. Sąd biorąc pod uwagę zgromadzony materiał dowodowy, na podstawie art. 148 ¹ § 1 k.p.c. uznał, że przeprowadzenie rozprawy nie jest konieczne, co w konsekwencji pozwoliło na rozpoznanie sprawy na posiedzeniu niejawnym.

Zgodnie z art. 8 ustawy z dnia 31 lipca 2019 r. o świadczeniu uzupełniającym dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji (Dz. U. z 2024 r. poz. 1649), osoba, która pobrała nienależnie świadczenie uzupełniające, jest obowiązana do jego zwrotu. W myśl art. 8 ust. 2 za nienależnie pobrane świadczenie uzupełniające uważa się świadczenie:

1)  wypłacone mimo ustania okoliczności będących podstawą jego przyznania, jeżeli osoba pobierająca to świadczenie była pouczona o braku prawa do jego pobierania;

2)  wypłacone mimo zmiany okoliczności będących podstawą do ustalenia jego wysokości, jeżeli osoba pobierająca to świadczenie była pouczona o okolicznościach mających wpływ na zmianę wysokości świadczenia;

3)  przyznane lub wypłacone na podstawie fałszywych dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę pobierającą świadczenie;

4)  przyznane na podstawie decyzji, której nieważność następnie stwierdzono, albo przyznane na podstawie decyzji, która została następnie uchylona w wyniku wznowienia postępowania, i osobie odmówiono prawa do świadczenia;

5)  wypłacone osobie innej niż osoba, która została wskazana w decyzji przyznającej świadczenie, z przyczyn niezależnych od organu właściwego.

Natomiast zgodnie z art. 7 ustawy o świadczeniu uzupełniającym w sprawach nieuregulowanych w tej ustawie, dotyczących postępowania w sprawie świadczenia uzupełniającego, wypłaty tego świadczenia oraz wydawania orzeczeń, o których mowa w art. 2 ust. 1, stosuje się odpowiednio przepisy ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, z wyjątkiem art. 136 tej ustawy.

W analizowanej sprawie organ rentowy stwierdził, że pobrane przez ubezpieczoną świadczenie za okres od 1 września 2024 r. do 30 września 2024 r. w kwocie 252,38 zł nie jest jej należne i podlega zwrotowi. Przypomnieć należy, że organ rentowy może domagać się zwrotu nienależnie pobranego świadczenia tylko wówczas, gdy ubezpieczonemu można przypisać złą wolę. W orzecznictwie konsekwentnie przyjmuje się, że obowiązek zwrotu obciąża tylko tego, kto przyjął świadczenie w złej wierze, wiedząc, że mu się nie należy, co dotyczy zarówno osoby, która została pouczona o okolicznościach, w jakich nie powinna pobierać świadczeń, jak też tej osoby, która uzyskała świadczenia na podstawie nieprawdziwych zeznań lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd instytucji ubezpieczeniowej. Wypłacenie świadczenia w sposób, na który nie miała wpływu postawa i świadomość (wina) świadczeniobiorcy, nie uzasadnia powstania po stronie osoby ubezpieczonej obowiązku zwrotu nienależnie pobranego świadczenia (por. wyrok SA w Warszawie z 2.03.2016r., sygn. III AUa 490/15 i wskazane tam orzecznictwo).

W niniejszej sprawie nie zaistniała sytuacja, w której odwołująca wprowadziłaby w błąd organ rentowy bądź złożyła fałszywe oświadczenie czy dokumenty. Nie ma zatem podstaw, aby mówić o złożeniu fałszywego oświadczenia czy też o świadomym wprowadzeniu w błąd. Dodatkowo, nawet gdyby podzielić argumentację organu rentowego, Sąd wskazuje, że świadczenie – przy założeniu, że zostałoby uznane za nienależne – nie może być uznane jako nienależnie pobrane. Wynika to z tego, że po stronie odwołującej nie wystąpiła sytuacja świadomego wprowadzenia w błąd organu rentowego, a więc działania ukierunkowanego celowo na uzyskanie świadczenia, które nie jest należne. Sąd Najwyższy w wyroku z 24 listopada 2004r. (I UK 3/04, OSNAP 2005/8/116) wskazał, że dla ustalenia obowiązku zwrotu nienależnie pobranego świadczenia, decydujące znaczenie ma świadomość i zamiar ubezpieczonego, który pobrał świadczenie w złej wierze. Wypłacenie świadczenia w sposób, na który nie miała wpływu wina świadczeniobiorcy, nie uzasadnia powstania po jego stronie obowiązku zwrotu nienależnie pobranego świadczenia (wyrok SN z 28 lipca 1977 r., II UR 5/77, OSNCP 197 8 nr 2 poz. 37, wyrok SN z 16 lutego 1987 r., URN 16/87, PiRS 1988 nr 6, uzasadnienie wyroku SN z 4 września 2007 r., I UK 90/07, LEX nr 454781 oraz wyrok Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie z 10 lipca 2013 r., III AUa 365/13, LEX nr 1339401). Przy tym w orzecznictwie podkreśla się, że ochrona ubezpieczonego w tym zakresie nie ma miejsca w przypadku świadomego wprowadzenia w błąd organu rentowego lub innego bezprawnego działania ubezpieczonego w celu uzyskania prawa do świadczeń z ubezpieczenia społecznego. Świadczenia wypłacone w takiej sytuacji podlegają zwrotowi w trybie przepisów dotyczących ubezpieczeń społecznych (wyrok SN z 20 maja 1997 r., II UKN 128/97, OSNAPiUS 1998 nr 6 poz. 192).

Na tle zagadnień związanych z tematyką nienależnie pobranych świadczeń wyrażany jest pogląd, że obowiązek zwrotu w trybie ustawy zostaje wyłączony w przypadku „winy” („współwiny”) organu rentowego. W piśmiennictwie podniesiono również, że obowiązek powiadomienia organu rentowego dotyczy okoliczności mających wpływ na prawo do świadczeń zaistniałych po wydaniu decyzji, przy czym wyłącznie tych okoliczności, które leżą po stronie świadczeniobiorcy. Nie obejmuje on natomiast błędu organu rentowego (I. J., Pojęcia..., s. 167). Powyższa teza z pewnością jest trafna w odniesieniu do takich błędów jak pomyłki w obliczeniach, niewłaściwe interpretacje przepisów, mylne oceny przedłożonych dowodów, a także ewidentne błędy ZUS (wyrok SN z 28 lipca 1977 r., II UR 5/77, OSNCAPiUS 1978, nr 2, poz. 37).

W ocenie Sądu Okręgowego, A. T. nie można przypisać złej woli i świadomości w działaniu, mającej na celu wprowadzenie organu rentowego w błąd. Organ rentowy po otrzymaniu w dniu 5 września 2024 r. informacji z Urzędu Miasta (...) W. o przyznaniu A. T. dodatku mieszkaniowego w miesięcznej wysokości 252,38 zł, decyzją z dnia 12 września 2024 r. ponownie ustalił wysokość przysługującego A. T. świadczenia uzupełniającego na kwotę 140,74 zł miesięcznie z datą wsteczną od dnia 1 września 2024 r. Przed wydaniem ww. decyzji organ rentowy wypłacił ubezpieczonej świadczenie uzupełniające w poprzednio ustalonej wysokości, natomiast następnie zaskarżoną decyzją z dnia 23 września 2024 r. zobowiązał ubezpieczoną do zwrotu nienależnie pobranego świadczenia za okres od 1 września 2024 r. do 30 września 2024 r. w kwocie 252,38 zł z tytułu świadczenia uzupełniającego. Podkreślić należy, że świadczenie było obliczone i wypłacone przez organ rentowy. ZUS jako organ państwowy powinien działać w sposób rzetelny i profesjonalny. Ubezpieczona w dniu przyjęcia świadczenia miała prawo być przekonana, że wypłacona kwota została prawidłowo wypłacona.

W ocenie Sądu Okręgowego niedopuszczalne jest, aby ubezpieczona ponosiła odpowiedzialność za błędy organu rentowego, bowiem nie była to próba wyłudzenia lub celowe działanie ze strony ubezpieczonej. Tym samym brak jest winy po stronie A. T.. W tych okolicznościach nie sposób przyjąć, aby świadczenie zostało pobrane nienależnie w rozumieniu art. 8 ust. 2 ustawy z dnia 31 lipca 2019 r. o świadczeniu uzupełniającym dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji.

Mając powyższe na uwadze, na podstawie art. 477 ¹⁴ §2 k.p.c., Sąd zmienił zaskarżoną decyzję i ustalił, że A. T. nie jest zobowiązana do zwrotu nienależnie pobranego świadczenia za okres od 1 do 30 września 2024 r. w kwocie 252,38 zł, o czym orzekł w sentencji wyroku.

Sędzia SO Renata Gąsior