Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

29 lutego 2024 r.

Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w następującym składzie:

Przewodniczący SSO Małgorzata Kosicka

Protokolant: st. sekr. sądowy Maria Nalewczyńska

po rozpoznaniu 19 lutego 2024 r. na rozprawie w W.

sprawy z odwołania D. P. (1)

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych(...)Oddziału w W.

z 30 października 2023 r., znak (...) (...) (...)

o zwrot nienależnie pobranego świadczenia

oddala odwołanie.

Sygn. akt VII U 1608/23

UZASADNIENIE

D. P. (1) złożyła odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych(...)Oddział w W. z 30 października 2023 r., znak: (...) (...) (...), zobowiązującej do zwrotu nienależnie pobranego świadczenia. Uzasadniając stanowisko wskazała, że J. F. była jej matką chrzestną i nie posiadała innej rodziny. Odwołująca, jako najbliższa osoba sprawowała opiekę nad J. F., a pełnomocnictwo było złożone do ZUS od listopada 2022 r. Ze względu na niepełnosprawność J. F. odwołująca oddała zmarłą do prywatnego domu opieki, który opłacała, ponieważ emerytura zmarłej J. F. nie była wystarczająca do pokrycia kosztów opieki. Zmarła nie miała rodziny, w związku z czym swoim jedynym spadkobiercą ustanowiła odwołującą się. Równocześnie odwołująca wskazała, że pobierając ostatnią emeryturę nie miała świadomości tego, że J. F. zmarła. Do odwołania dołączono testament sporządzony przez J. F., pełnomocnictwo udzielone notarialnie przez J. F. D. P. (1) oraz część umowy zawartej z domem opieki (odwołanie z 7 listopada 2023 r. k.3-8 a.s.).

Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. wniósł o oddalenie odwołania. W uzasadnieniu odpowiedzi na odwołanie wyjaśnił, że odwołująca pobrała nienależne świadczenie i zobowiązał odwołującą do zwrotu nienależnie pobranej w okresie od 1 sierpnia 2023 r. do 31 sierpnia 2023 r. emerytury wypłaconej na rzecz J. F.. W dalszej części ZUS powołał się na przepis art. 138 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, który statuuje obowiązek zwrotu nienależenie pobranego świadczenia, za które zgodnie z ust. 3 tego przepisu uważa się również świadczenia wypłacone z przyczyn nienależnych od organu rentowego osobie innej niż wskazana w decyzji tego organu. Następnie organ zaznaczył, że świadczenie zmarłej 10 sierpnia 2023 r. J. F. zostało wypłacone odwołującej się 11 sierpnia 2023 r., a odwołująca niewątpliwie nie jest osobą wskazaną w decyzji organu rentowego. Ponadto organ rentowy powołując się na orzecznictwo Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 28 maja 2009 r. wskazał, że pełnomocnictwo do odbioru emerytury wygasa zgodnie z art. 101 § 2 k.c. z chwilą śmierci mocodawcy. Pobranie po tej dacie przez osobę upoważnioną świadczenia przysługującego ubezpieczonemu stanowi świadczenie nienależne pobrane w rozumieniu art. 138 ust. 3 w związku z ust. 1 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS. Mając powyższe na względzie organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania (odpowiedź na odwołanie z 20 listopada 2023 r. k.9-10 a.s.).

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

J. F. ur.(...) od 2000 r. pobierała emeryturę (dokumentacja znajdująca się w aktach rentowych J. F.).

1 grudnia 2022 r. D. P. (2) reprezentująca J. F. złożyła w ZUS wniosek o zmianę danych osoby zamieszkałej w Polsce wskazując nowy adres do korespondencji podając adres: ul. (...) w W.. J. F. zmarła 10 sierpnia 2023 r. Odpis skrócony aktu zgonu wpłynął do organu rentowego 18 sierpnia 2023 r. Organ rentowy, nie wiedząc o zgonie ubezpieczonej, przekazał do wypłaty emeryturę za sierpień 2023 r. Świadczenie w kwocie 2265,56 zł zostało odebrane 15 sierpnia 2023 r. przez D. P. (1) – siostrzenicę J. F. (odpis skrócony aktu zgonu k.54 a.r., potwierdzenie odbioru przekazu pocztowego z 15 sierpnia 2023 r. k.56 a.r., notatka w sprawie ustalenia odbiorcy kwoty przekazu pocztowego k.57 a.r.).

Decyzją z 30 października 2023 r. organ rentowy na podstawie art. 138 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS stwierdził, że D. P. (1) pobrała nienależnie świadczenie za okres od 1 sierpnia 2023 r. do 31 sierpnia 2023 r. w kwocie 2265,56 zł po zmarłej J. F.. Organ rentowy uzasadniając decyzję wskazał, że obowiązek zwrotu obciąża odwołującą, ponieważ nie była ona wskazana w decyzji organu rentowego jako osoba uprawniona do pobierania świadczeń (decyzja ZUS z 30 października 2023 r. k.59 a.r.).

Przed śmiercią J. F. opiekę nad nią sprawowała jej córka chrzestna D. P. (1). Z uwagi na stan zdrowia J. F. przebywała się w domu opieki, którego koszty w znacznej mierze pokrywała odwołująca się, ponieważ emerytura J. F. nie była wystarczająca na pokrycie tych kosztów w całości. D. P. (1) pokryła również koszty pogrzebu J. F. (dokumentacja przedstawiona przez odwołująca dotycząca poniesionych wydatków).

Powyższy stan faktyczny sąd ustalił na podstawie wymienionych dokumentów, które zostały ocenione jako wiarygodne, gdyż wzajemnie się uzupełniają i tworzą spójny stan faktyczny. Jednocześnie dokumenty te nie były przez strony sporu kwestionowane w zakresie ich autentyczności i zgodności z rzeczywistym stanem rzeczy, a zatem wynikające z nich okoliczności nie były przedmiotem sporu.

Sąd zważył, co następuje:

Na wstępie należy wskazać, że organ rentowy, stosując art. 138 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. Dz. U. 2023 r., poz. 1251), zwanej dalej ustawą emerytalną, stwierdził, że świadczenie za sierpień 2023 r. w kwocie 2265,56 zł zostało pobrane nienależnie i wezwał odwołującą do jego zwrotu. Wymieniony przepis w ust. 1 i 2 stanowi, że osoba, która nienależnie pobrała świadczenia, jest obowiązana do ich zwrotu. Za nienależnie pobrane świadczenia uważa się:

1)  świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania;

2)  świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie fałszywych zeznań lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę pobierającą świadczenia.

Zgodnie z treścią art. 138 ust. 3 ustawy emerytalnej, za nienależnie pobrane świadczenia w rozumieniu ust. 1 uważa się również świadczenia wypłacone z przyczyn niezależnych od organu rentowego osobie innej niż wskazana w decyzji tego organu.

Odnosząc powyższe do stanu faktycznego niniejszej sprawy należy stwierdzić, że nie może być jakichkolwiek wątpliwości, że śmierć osoby uprawnionej do emerytury powoduje ustanie prawa do świadczenia (art. 101 pkt 2 ustawy emerytalnej). Świadczenia wypłacone przez organ rentowy za okres przypadający po dniu śmierci świadczeniobiorcy, mają zatem charakter wypłaconych nienależnie. Jeżeli tego rodzaju świadczenie wypłacono osobie trzeciej, to zastosowanie znajduje cytowany art. 138 ust. 3 ustawy emerytalnej (uchwała Sądu Najwyższego z 13 czerwca 2006 r., II UZP 7/06). Do zwrotu takich świadczeń jest wówczas zobowiązana osoba, która je pobrała (uchwała Sądu Najwyższego z 13 czerwca 2006 r., II UZP 7/06; wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z 29 marca 2012 r., III AUa 96/12).

Uwzględniając powołane przepisy, poglądy i okoliczności faktyczne występujące w przedmiotowej sprawie, sąd stwierdził, że w analizowanym przypadku przesłanki wskazane w cytowanym przepisie, warunkujące zasadność żądania przez organ rentowy zwrotu od D. P. (1) nienależnie pobranego świadczenia, zostały spełnione. Wypłata świadczenia przysługującego ciotce odwołującej, nastąpiła wprawdzie po jej śmierci, za pomocą przekazu pocztowego na adres, który został wskazany we wniosku o zmianę danych osobowych, tj. adres zamieszkania odwołującej się, jednakże została dokonana z przyczyn, za które organ rentowy nie ponosi odpowiedzialności - aż do 18 sierpnia 2023 r. nie został bowiem powiadomiony o zgonie świadczeniobiorcy. Przekazał więc świadczenie za sierpień 2023 r. w dacie ustalonej w decyzji o przyznaniu emerytury. W takiej sytuacji odwołująca, biorąc pod uwagę okoliczność, że świadczeniobiorca już nie żył, nie powinna pobrać świadczenia, które nie jej dotyczyło. Skoro zaś to uczyniła, to jako osoba niewskazana w decyzji o przyznaniu emerytury, powinna zostać obciążona obowiązkiem zwrotu nienależnie pobranego świadczenia. Podkreślenia wymaga przy tym fakt, że z przekazu pocztowego, którego kserokopia znajduje się w aktach rentowych oraz notatki znajdującej się w aktach rentowych wynika, że przekaz był adresowany do J. F. i został odebrany przez odwołują 11 sierpnia 2023 r., a więc niewątpliwie już po śmierci uprawnionej. Równocześnie należy zauważyć, że na kserokopii przekazu pocztowego widnieje podpis J. F., jednak jak zostało ustalone w toku postępowania przed organem rentowym odbiorcą przekazu była D. P. (1). W takiej sytuacji odwołująca, mając wiedzę o zgonie swojej matki chrzestnej i o tym, że przekaz nadany przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych na kwotę 2265,56 zł, dotyczył nie jej, a osoby już zmarłej, nie powinna go odbierać. Ponadto, biorąc pod uwagę wskazane w przekazie informacje, nie można uznać, że była to zwykła przesyłka, którą odwołująca jako domownik mogła podjąć, szczególnie mając świadomość o śmierci świadczeniobiorcy w dacie odbioru świadczenia.

Ponadto odnosząc się do okoliczności, którą podnosiła odwołująca się, że miała ona pełnomocnictwo udzielone jej przez zmarłą J. F. należy wskazać, co zasadnie podkreślił organ rentowy, że zgodnie z art. 101 § 2 k.c. z chwilą śmierci mocodawcy pełnomocnictwo do odbioru emerytury wygasa. Pełnomocnictwo do odbioru emerytury wygasa - zgodnie z art.101 §2 kc - z chwilą śmierci mocodawcy. Pobranie po tej dacie przez osobę upoważnioną świadczenia przysługującego ubezpieczonemu stanowi świadczenie nienależnie pobrane w rozumieniu art.138 ust.3 w związku z ust.1 ustawy z 17.12.1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (wyrok SA w Katowicach z 28.05.2009 r., III AUa 484/09, LEX nr 1133936.)

Zgodnie z art. 138 ust. 6 ustawy emerytalnej organ rentowy może odstąpić od żądania zwrotu kwot nienależnie pobranych świadczeń w całości lub w części, zmniejszyć wysokość potrąceń, ustaloną zgodnie z art. 140 ust. 4 pkt 1, lub zawiesić dokonywanie tych potrąceń na okres nie dłuższy niż 12 miesięcy, jeżeli zachodzą szczególnie uzasadnione okoliczności.

Sąd w toku postępowania zbadał okoliczności jakie podnosiła D. P. (1) dotyczące nakładów pieniężnych poczynionych przez odwołującą z jej własnego majątku się na rzecz utrzymania jej matki chrzestnej J. F., po której emeryturę pobrała po jej śmierci. Jednak okoliczności te, jak wskazuje się w piśmiennictwie i orzecznictwie nie są przyjęte jako szczególnie uzasadnione okoliczności zgodnie z 138 ust. 6 ustawy emerytalnej. Szczególne okoliczności, które są wskazywane to przede wszystkim sytuacje, w których spłata nienależne pobranych świadczeń uniemożliwiłaby zobowiązanemu do ich zwrotu zaspokojenia jego potrzeb egzystencjalnych. Zatem sytuacja majątkową odwołującej po zwrócenie tej pobranej emerytury skutkowałaby niemożliwością zaspokojenia jej podstawowych potrzeb życiowych. Artykuł 138 ust. 6 u.e.r. to jeden z nielicznych przepisów ubezpieczeniowych pozwalających organowi rentowemu kierować się zasadami współżycia społecznego. Rola zasad współżycia jest tu jednak inna niż ta, jaką im przypisuje art. 411 pkt 2 k.c. Przepis ten wyłącza możliwość żądania zwrotu nienależnego świadczenia, jeżeli spełnienie tego świadczenia czyni zadość zasadom współżycia społecznego (I. Jędrasik-Jankowska [w:] Komentarz do ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych [w:] Prawo do emerytury z ubezpieczenia i zabezpieczenia społecznego. Komentarz do ustaw z orzecznictwem, wyd. II, Warszawa 2019, art. 138.). Regulacja zawarta w art. 138 ust. 6 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2023 r. poz. 1251 z późn. zm.) ma charakter wyjątkowy i z tego powodu nie podlega wykładni rozszerzającej. A zatem zwrot: „szczególnie uzasadnione okoliczności", o jakim mowa w powołanym przepisie, obejmuje tylko takie sytuacje, w których spłata nienależnie pobranych świadczeń uniemożliwiłaby zobowiązanemu do ich zwrotu zaspokojenie jego podstawowych potrzeb egzystencjalnych (Wyrok SA w Łodzi z 30.11.2020 r., III AUa 650/20, OSAŁ 2023, nr 1, poz. 209.). „Szczególnie uzasadnione okoliczności" pozwalające organowi rentowemu na odstąpienie od żądania zwrotu kwot nienależnie pobranych świadczeń (art. 138 ust. 6 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, tekst jedn.: Dz. U. z 2023 r. poz. 1251 z późn. zm.) zachodzą wówczas, gdy ze względu na sytuację materialną zobowiązanego (związaną z losowymi, nadzwyczajnymi zdarzeniami, także zdrowotnymi) spłata zadłużenia wpędzi go w ubóstwo niepozwalające na zaspokojenie podstawowych potrzeb egzystencjalnych, przy czym okoliczności te ustalane są według stanu z daty wydania zaskarżonej decyzji( Wyrok SN z 17.05.2023 r., I USKP 19/22, OSNP 2024, nr 3, poz. 33.).

Nakłady jakie odwołująca poniosła w związku z długotrwałą chorobą J. F. oraz nakłady związane z pobytem w domu opieki nie należą do takich okoliczności na tle powołanego wyżej orzecznictwa i piśmiennictwa. Sąd zauważa ponadto, że odwołująca jest spadkobiercą testamentowym zmarłej, zatem nakłady jakie poczyniła odwołująca stanowiły czynności, które miały na celu de facto udzielanie opieki w zamian za uczynienie jej spadkobiercą testamentowym.

Mając na uwadze powyższe, sąd stwierdził, że zaskarżona decyzja, w zakresie w jakim mogła podlegać kontroli, jest prawidłowa. D. P. (1) pobrała nienależne świadczenie i jest zobowiązana do jego zwrotu, odwołanie podlegało więc oddaleniu na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c.