Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 14 lipca 2025 r.

Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie VII Wydział Pracy
i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSR (del.) Zofia Pawelczyk-Bik

Protokolant: st. sekr. sądowy Anna Kapanowska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 7 lipca 2025 r. w Warszawie

sprawy S. B.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W.

o kapitał początkowy

na skutek odwołania S. B.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W.

z dnia 24 października 2022r. znak (...) (...)

zmienia zaskarżoną decyzję w ten sposób, że ustala wysokość kapitału początkowego S. B. na dzień 1 stycznia 1999 roku, przy uwzględnieniu wskaźnika wysokości podstawy wymiaru kapitału początkowego wynoszącego 107,87%, na kwotę 121.953,59 zł.

Sygn. akt VII U 1345/22

UZASADNIENIE

S. B. w dniu 2 grudnia 2022 r. złożył odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. z dnia 24 października 2022 r., znak (...) (...), wnosząc o jej zmianę poprzez przeliczenie kapitału początkowego (odwołanie z dnia 2 grudnia 2022 r. – k. 3-28 a.s.).

Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. w odpowiedzi na odwołanie wniósł o jego oddalenie. W uzasadnieniu swojego stanowiska organ rentowy wskazał, że do obliczenia podstawy wymiaru kapitału początkowego przyjęto przeciętną podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne z dziesięciu lat kalendarzowych, tj. 1989-1998. Natomiast wskaźnik wysokości podstawy wymiar kapitału początkowego wyniósł 73,74%. Do ustalenia wartości kapitału początkowego organ rentowy nie uwzględnił wynagrodzenia z lat 1977-1984 oraz 1987-1989 tj. na podstawie zaświadczeń przedłożonych z archiwum Wojskowego w T.. W ocenie organu rentowego przedłożone dokumenty nie spełniają wymogów formalnych, tj. na zaświadczeniach brak jest daty urodzenia, imienia ojca, widnieją błędy w nazwisku. Organ rentowy poinformował odwołującego, że sprawa może być przedmiotem ponownego rozpoznania po dostarczeniu prawidłowo wystawionego zaświadczenia lub list płac z archiwum wojskowego (odpowiedź na odwołanie z dnia (...) grudnia 2022 r. – k. 29 a.s.).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

S. B., ur. (...), pełnił służbę wojskową w Wojsku Polskim od 25 września 1974 r. do 24 lipca 1989 r. W okresie od 1977-1984 r. pracował na lotnisku w R., natomiast w latach 1987-1989 r. pracował na lotnisku w M. (zaświadczenie z dnia 9 grudnia 1991 r. – k. (...) a.s.; zeszyt ewidencyjny – k. 12-15 a.s.; odpis skrócony aktu małżeństwa – k. 26 a.s.; wyciąg z aktu urodzenia – k. 27 a.s.; zeznania S. B. – k. 91 a.s.).

Archiwum Wojskowe w T. w dniu 15 września 2022 r. wystawiło zaświadczenia o pobieraniu dodatkowych należności pieniężnych przez ubezpieczonego oraz wyciągi z list uposażeń żołnierzy zawodowych (...) Pułku Lotnictwa Myśliwskiego w S., Jednostki Wojskowej nr (...) w W., a także Jednostki Wojskowej nr (...). W zaświadczeniach nie wpisano daty urodzenia ubezpieczonego, imienia ojca, widnieją błędy w nazwisku odwołującego się. W dniu 17 lutego 2025r. Archiwum Wojskowe w T. ponownie wystawiło zaświadczenie, w którym wpisano prawidłowe nazwisko – S. B.. (zaświadczenia –k. 81-82 a.s.; k. 149-165 a.r.).

W dniu 21 marca 2002 r. Archiwum Wojsk Lotniczych i Obrony Powietrznej w M. wystawiło zaświadczenie, w którym stwierdził, że uposażenie S. B. wyniosło brutto: w 1977 r. – 10 800 zł (od października); 1978 r. – 51 900.00 zł; 1979 r. – 77 470,00 zł; 1980 r. – 77 063,00 zł; 1981 r. – 90 040,00 zł; 1982 r. – 138 158,00 zł; 1983 r. – 180 552,00 zł; 1984 r. – 154 838,00 zł (do sierpnia); 1985 r. – 188 947,00 zł (od maja); 1986 r. – 343 425,00 zł; 1987 r. – 408 624,00 zł; 1988 r. – 632 569,00 zł; 1989 r. – 711 814,00 zł (do lipca) (zaświadczenie z dnia 21 marca 2002 r. – k. 127 a.s.).

W dniu 20 maja 2022 r. ubezpieczony złożył w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych wniosek o przeliczenie kapitału początkowego (wniosek z dnia 20 maja 2022 r. – k. 129 a.r.).

Decyzją z dnia 24 października 2022 r., znak (...) (...) organ rentowy ustalił wysokość kapitału początkowego S. B. na dzień 1 stycznia 1999 r. na kwotę 96.750,28 zł. Organ rentowy uwzględnił okresy składkowe łącznie 22 lata, 2 miesiące, 5 dni, tj. 266 miesięcy oraz nieskładkowe łącznie 2 miesiące, 26 dni, tj. 2 miesiące. Do obliczenia podstawy wymiaru kapitału początkowego oraz obliczenia wskaźnika wysokości tej podstawy przyjęto podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne z 10 kolejnych lat kalendarzowych, tj. od 1 stycznia 1989 r. do 31 grudnia 1998 r. Wskaźnik podstawy wymiaru kapitału początkowego wyniósł 73,74%. Podstawę wymiaru kapitału początkowego ustalono w wyniku pomnożenia wskaźnika wysokości podstawy wymiaru wynoszącego 73,74 % przez kwotę 1220,89 zł, tj. kwotę bazową określoną w ustawie emerytalnej. Do ustalenia wartości kapitału początkowego organ rentowy nie uwzględnił okresów: od 1 sierpnia 1989 r. do 10 czerwca 1990 r., ponieważ okres pobierania uposażenia po zwolnieniu z zawodowej służby wojskowej w ustawie z dnia 17 grudnia 1998r. nie jest wymieniony jako okres składkowy lub nieskładkowy; od 23 maja 1991 r. do 23 maja 1991 r., gdyż brak podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne; od 12 lutego 1993 r. do 12 lutego 1993 r., od 21 kwietnia 1998 r. do 30 kwietnia 1998 r., ponieważ okres zarejestrowania w Powiatowym Urzędzie Pracy bez prawa do zasiłku w ustawie z dnia 17 grudnia 1998 r. nie jest wymieniony jako okres składkowy lub nieskładkowy. Organ rentowy nie uwzględnił również dochodów z 1977 r. w kwocie 10 800,00 zł; 1978 r. – 51 900.00 zł; 1979 r. – 77 470,00 zł; 1980 r. – 77 063,00 zł; 1981 r. – 90 040,00 zł; 1982 r. – 138 158,00 zł; 1983 r. – 180 552,00 zł; 1984 r. – 154 838,00 zł; 1985 r. – 188 947,00 zł; 1986 r. – 343 425,00 zł; 1987 r. – 408 624,00 zł; 1988 r. – 632 569,00 zł; 1989 r. – 711 814,00 zł. Do obliczenia wysokości kapitału początkowego ubezpieczonego organ rentowy nie przyjął wynagrodzenia za lata 1977-1984, 1978-1989, ponieważ przedłożone zaświadczenia nie spełniają wymogów formalnych – brak daty urodzenia, imienia ojca lub wystawione są na błędne nazwisko (...). Organ rentowy wskazał, że sprawa może być przedmiotem ponownego rozpatrzenia po dostarczeniu prawidłowo wystawionego zaświadczenia lub list płac z archiwum wojskowego (decyzja ZUS z dnia 24 października 2022 r. – k. 187-189 a.r.).

Powyższy stan faktyczny Sąd Okręgowy ustalił na podstawie wymienionych dokumentów oraz w oparciu o zeznania odwołującego S. B.. Zdaniem Sądu, dokumenty w zakresie, w jakim Sąd oparł na nich swoje ustalenia, są wiarygodne, wzajemnie się uzupełniają i tworzą spójny stan faktyczny, zatem okoliczności wynikające z treści tych dokumentów należało uwzględnić przy dokonywaniu ustaleń faktycznych. Oceniając dowody z dokumentów, Sąd miał na względzie, że organ rentowy nie kwestionował wiarygodności zaświadczeń wystawionych przez Archiwum Wojskowe w T., a jedynie podniósł, że dokumenty ten nie spełniają wymogów formalnych, tj. na zaświadczeniach brak jest daty urodzenia, imienia ojca, widnieją błędy w nazwisku. Wskazane okoliczności nie czynią jednak tych dokumentów niewiarygodnymi, dlatego Sąd uwzględnił je. W zakresie dotyczącym błędów w nazwisku ubezpieczonego, Sąd miał na względzie, że są to oczywiste omyłki pisarskie.

Jako wiarygodne Sąd ocenił również zeznania ubezpieczonego w zakresie w jakim pokrywają się z pozostałym materiałem dowodowym.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie S. B. zasługiwało na uwzględnienie.

Z uwagi na przedmiot sporu, tytułem wstępu podkreślania wymaga, że kapitał początkowy, zgodnie z treścią art. 173 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. Dz.U. z 2024 r., poz. 1631, dalej: ustawa emerytalna), ustala się dla ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948r., którzy przed dniem wejścia w życie ww. ustawy opłacali składki na ubezpieczenie społeczne lub za których składki opłacali płatnicy składek. Kapitał początkowy stanowi równowartość kwoty obliczonej według zasad określonych w art. 174 ustawy, pomnożonej przez wyrażone w miesiącach średnie dalsze trwanie życia, ustalone zgodnie z art. 26 ust. 3 ustawy dla osób w wieku 62 lat (art. 173 ust. 2). Wartość kapitału początkowego ustala się na dzień wejścia w życie ustawy (art. 173 ust. 3). Z kolei art. 174 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, przewiduje, że kapitał początkowy ustala się na zasadach określonych w art. 53, z uwzględnieniem ust. 2-12. Przy ustalaniu kapitału początkowego przyjmuje się przebyte przed dniem wejścia w życie ustawy:

1. okresy składkowe, o których mowa w art. 6;

2. okresy nieskładkowe, o których mowa w art. 7 pkt 5;

3. okresy nieskładkowe, o których mowa w art. 7 pkt 1-3 i 6-12, w wymiarze

nie większym niż określony w art. 5 ust. 2 (art. 174 ust. 2).

Podstawę wymiaru kapitału początkowego ustala się na zasadach określonych w art. 15, 16, 17 ust. 1 i 3 oraz art. 18, z tym że okres kolejnych 10 lat kalendarzowych ustala się z okresu przed dniem 1 stycznia 1999r. (art. 174 ust. 3). Zgodnie z art. 15 ust. 1 i 6 ustawy emerytalnej, podstawę wymiaru emerytury (także kapitału początkowego) stanowi przeciętna podstawa wymiaru składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe lub na ubezpieczenie społeczne na podstawie przepisów prawa polskiego:

1. w okresie kolejnych 10 lat kalendarzowych, wybranych przez zainteresowanego z ostatnich 20 lat kalendarzowych poprzedzających bezpośrednio rok, w którym zgłoszono wniosek o emeryturę, albo

2. w okresie 20 lat kalendarzowych przypadających przed rokiem zgłoszenia wniosku, wybranych z całego okresu podlegania ubezpieczeniu.

W myśl art. 15 ust. 4 ustawy emerytalnej, w celu ustalenia podstawy wymiaru emerytury lub renty:

1. oblicza się sumę kwot podstaw wymiaru składek i kwot, o których mowa w ust. 3, w okresie każdego roku z wybranych przez zainteresowanego lat kalendarzowych;

2. oblicza się stosunek każdej z tych sum kwot do rocznej kwoty przeciętnego wynagrodzenia ogłoszonej za dany rok kalendarzowy, wyrażając go w procentach, z zaokrągleniem do setnych części procentu;

3. oblicza się średnią arytmetyczną tych procentów, która, z zastrzeżeniem ust. 5, stanowi wskaźnik wysokości podstawy wymiaru emerytury lub renty, oraz

4. mnoży się przez ten wskaźnik kwotę bazową, o której mowa w art. 19.

Jeżeli nie można ustalić podstawy wymiaru składek w okresie pozostawania w stosunku pracy wskazanym do ustalenia podstawy wymiaru emerytury i renty, za podstawę wymiaru składek przyjmuje się kwotę obowiązującego w tym okresie minimalnego wynagrodzenia pracowników, proporcjonalnie do okresu podlegania ubezpieczeniu i wymiaru czasu pracy (art. 15 ust. 2a ustawy emerytalnej).

Zgodnie z art. 175 ust. 1 ustawy, postępowanie w sprawie ustalenia kapitału początkowego przebiega według zasad dotyczących ustalenia prawa do świadczeń przewidzianych w tej ustawie, co w szczególności dotyczy katalogu środków dowodowych, jakie służą ubezpieczonemu w postępowaniu przed organem rentowym do wykazania zarówno stażu ubezpieczonego, jak i wysokości przychodów.

W dacie wydania przez organ rentowy spornej decyzji możliwość dowodzenia była ograniczona rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 11 października 2011 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe (Dz. U. z 2011 r., Nr 237, poz. 1412) zwanego dalej ,,rozporządzeniem”, które zmieniło rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe i zasad wypłaty tych świadczeń (Dz. U. z 1983 r., Nr 10, poz. 49 ze zm.). Zgodnie z obowiązującym § 22 ust 1 i ust. 2 rozporządzenia, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, środkiem dowodowym stwierdzającym okresy zatrudnienia na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania oraz spółdzielczej umowy o pracę jest świadectwo pracy, zaświadczenie płatnika składek lub innego właściwego organu, wydane na podstawie posiadanych dokumentów lub inny dokument, w tym w szczególności: legitymacja ubezpieczeniowa; legitymacja służbowa, legitymacja związku zawodowego, umowa o pracę, wpis w dowodzie osobistym oraz pisma kierowane przez pracodawcę do pracownika w czasie trwania zatrudnienia.

W analizowanej sprawie organ rentowy nie uwzględnił ubezpieczonemu do wysokości kapitału początkowego wynagrodzenia z lat 1977-1984 oraz 1987-1989 na podstawie zaświadczeń przedłożonych z Archiwum Wojskowego z T., powołując się na okoliczność, że przedłożone dowody nie spełniają wymogów formalnych, tj. na zaświadczeniach brak jest daty urodzenia, imienia ojca, widnieją błędy w nazwisku ubezpieczonego.

Sąd nie jest związany ograniczeniami dowodowymi określonymi dla dowodzenia przed organami rentowymi, co wynika z treści art. 473 k.p.c. i sprawia, że każdy fakt może być dowodzony wszelkimi środkami, które sąd uzna za pożądane, a ich dopuszczenie za celowe. Według art. 473 § 1 k.p.c. w postępowaniu w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych nie stosuje się przed sądem przepisów ograniczających dopuszczalność dowodu z zeznań świadków i z przesłuchania stron. Ten wyjątek od ogólnych zasad, wynikających z art. 247 k.p.c., sprawia, że każdy istotny fakt, może być dowodzony wszelkimi środkami dowodowymi, które sąd uzna za pożądane, a ich dopuszczenie za celowe (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 4 października 2007 r., I UK 111/07). Pogląd wyrażony w cytowanym wyżej orzecznictwie jest uzasadniony tym, że z uwagi na upływ lat ubezpieczeni wnioskujący o ustalenie kapitału początkowego lub przyznanie im prawa do świadczenia emerytalnego mogą napotkać pewne trudności w należytym udokumentowaniu nie tylko przebiegu zatrudnienia czy też faktu otrzymywania konkretnych składników wynagrodzeń bądź ich wysokości, lecz również samej okoliczności zatrudnienia w danym zakładzie pracy. Praktyka orzecznicza zna zresztą wiele przypadków, w których dostęp ubezpieczonych do pełnych akt osobowych jest problematyczny. Przyczyną tego stanu rzeczy najczęściej jest likwidacja zakładu pracy, w którym ubezpieczony przed laty pracował, zagubienie dokumentacji w związku z krótkim termin jej obowiązkowej archiwizacji czy przejęciem zakładu pracy przez inny podmiot, lecz również niestaranne prowadzenie dokumentacji kadrowo-płacowej przez byłego pracodawcę. Ujemne konsekwencje związane z trudnościami w dokumentowaniu okresów składkowych czy też wysokości wynagrodzeń z lat odległych nie powinny jednak obciążać wyłącznie ubezpieczonych, przy czym nie można również odpowiedzialności za taki stan rzeczy przenosić w całości na Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Oznacza to, że w postępowaniu przed sądami pracy i ubezpieczeń społecznych okoliczności mające wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokość mogą być udowadniane wszelkimi środkami dowodowymi, przewidzianymi w kodeksie postępowania cywilnego, z tym że zaliczenie nieudokumentowanych okresów składkowych do uprawnień oraz wzrostu świadczeń emerytalno-rentowych wymaga dowodów nie budzących wątpliwości, spójnych i precyzyjnych (zob. wyroki Sądu Najwyższego z 9 stycznia 1998 r., II UKN 440/97 i z 4 lipca 2007 r., I UK 36/07, wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 30 października 2013 r., III AUa 269/13; wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 15 marca 2006 r., III AUa 1096/05).

W analizowanej sprawie Sąd Okręgowy po przeprowadzeniu postępowania dowodowego uznał za zasadne uwzględnienie informacji wynikających z zaświadczeń z dnia 15 września 2022 r. przedłożonych z Archiwum Wojskowego w T.. Jednakże w dniu 17 lutego 2025r. Archiwum Wojskowe w T. ponownie wystawiło zaświadczenie, w którym wpisano prawidłowe nazwisko – S. B.. Potwierdza ono, że Pan S. B. pełnił zawodową służbę wojskową w Jednostce Wojskowej nr (...) w W.. Zdaniem Sądu przyjęte przez organ rentowy stanowisko i zakwestionowanie tych dokumentów jest niezasadne i zdecydowanie zbyt formalistyczne. Co prawda, w zaświadczeniach błędnie zostało wpisane nazwisko odwołującego (...) zamiast (...), jednakże błędy te stanowią jedynie literówki w nazwisku. Pomimo, że sporne zaświadczenie nie zawierałovdaty urodzenia i imienia ojca ubezpieczonego, nie budzi wątpliwości, że S. B. pełnił służbę wojskową w Wojsku Polskim w spornym okresie, co wynika z zaświadczenia z dnia 9 grudnia 1991 r. Dodatkowo ubezpieczony przedstawił skrócony odpis aktu małżeństwa i wyciąg z aktu urodzenia, który potwierdza, że urodził się (...) i jest synem J. i H.. Organ rentowy, choć powoływał się na braki formalne zaświadczeń wystawionych przez Archiwum, to nie kwestionował kwot w nich wskazanych. Brak jest jakichkolwiek podstaw, aby powyższe dokumenty dyskwalifikować jako środek dowodowy. W ocenie Sądu przeprowadzone w sprawie postępowanie dowodowe potwierdza, iż przedłożona przez odwołującego dokumentacja zawiera dostatecznie jasne informacje pozwalające na ustalenie wysokości dochodu, jaki uzyskiwał w spornym okresie.

Rozstrzygnięcie powyższej okoliczności pozwalało zatem na uwzględnienie spornych wynagrodzeń odwołującego przy ustalaniu wysokości kapitału początkowego. Zaliczenie spornych okresów jako okresów składkowych miało wpływ na ustalenie kapitału początkowego ubezpieczonego. W związku z powyższym Sąd Okręgowy zobowiązał organ rentowy do hipotetycznego obliczenia kapitału początkowego na dzień 1 stycznia 1999 r. W odpowiedzi na powyższe zobowiązanie organ rentowy (k. 95-96) przedstawił stosowne obliczenie, zgodnie z którym ustalił kapitału początkowy na dzień 1 stycznia 1999 r. – 121.953,59 zł, a wskaźnik wysokości podstawy wymiaru kapitału początkowego na 107,87%. Wyliczenia organu rentowego nie były kwestionowane przez odwołującego się, bowiem nie wniósł wobec nich zastrzeżeń.

W tych okolicznościach Sąd Okręgowy uznając odwołanie S. B. za zasadne zważył, że skarżona decyzja podlegała stosownej zmianie na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. zgodnie z sentencją wyroku.

sędzia Zofia Pawelczyk-Bik