Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 12 marca 2025 r.

Sąd Okręgowy Warszawa - Praga w Warszawie VII Wydział Pracy
i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący Sędzia SO Renata Gąsior

Protokolant st. sekr. sądowy Marta Jachacy

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 5 marca 2025 r. w Warszawie

sprawy B. H.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych (...)Oddział w W.

o rentę rodzinną

na skutek odwołania B. H.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...)Oddział w W. z dnia 18 marca 2024 r., znak: (...)

1.  zmienia zaskarżoną decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. z dnia 18 marca 2024 r., znak: (...) w ten sposób, że przyznaje prawo do renty rodzinnej po zmarłym P. H. na rzecz uprawnionej L. H. począwszy do dnia 25 lutego 2023 r.,

2.  zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. na rzecz B. H. kwotę 360,00 zł (trzysta sześćdziesiąt złotych) wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie w spełnieniu świadczenia, za czas od dnia uprawomocnienia się niniejszego orzeczenia do dnia zapłaty.

UZASADNIENIE

B. H. w dniu 19 kwietnia 2024 r. złożyła odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...)Oddział w W. z dnia 18 marca 2024 r., znak: (...) ustalającej prawo do renty rodzinnej na okres od 1 lutego 2024 roku tj. od miesiąca, w którym złożono wniosek. Zaskarżonej decyzji zarzuciła naruszenie art. 129 ust. 1 i 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS w związku z § 11 ust. 1 pkt 1 w związku z § 17 ust. 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 11 października 2011 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe (Dz.U. Nr 237, poz. 1412), przez ich niewłaściwe zastosowanie polegające na uznaniu, że w niniejszej sprawie brak jest podstaw do wstecznego wypłacenia świadczeń z tytułu renty rodzinnej za okres po nabyciu prawa, ale przed złożeniem wniosku, w sytuacji gdy prawidłowe zastosowanie przepisu uzasadnia przyznanie wskazanych świadczeń z datą wsteczną w stosunku do złożenia wniosku, tj. od daty zgonu.

Mając powyższe na względzie wniosła o zmianę zaskarżonej decyzji i przyznanie wnioskodawczyni - działającej w imieniu małoletniej L. H. prawa do renty rodzinnej po zmarłym w dniu 25 lutego 2023 r. ojcu P. H. oraz o zasądzenie od organu rentowego na rzecz wnioskodawczyni kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Uzasadniając swoje stanowisko, odwołująca wskazała, że małoletnia L. H. jest córką P. H. i B. H.. P. H. zmarł w dniu 25 lutego 2023 r. na Słowacji - zginął w niewyjaśnionych okolicznościach. W związku ze Słowackim obywatelstwem męża, B. H. musiała dokonać transkrypcji aktu zgonu. Niezwłocznie po jej przeprowadzeniu złożyła wniosek o przyznanie renty rodzinnej na rzecz małoletniej L. H.. B. H., działając jako przedstawiciel ustawowy małoletniej L. H. złożyła do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych wniosek o rentę rodzinną, ponieważ w chwili śmierci ojca córka miała 13 lat. Odwołująca wskazała, że o dacie zgłoszenia wniosku o rentę rodzinną po zmarłym mężu zadecydowała nie wola odwołującej ani też jej niestaranność, lecz obiektywnie istniejące okoliczności. Nie można więc zgodzić się z organem, że renta rodzinna należy się małoletniej dopiero od dnia złożenia, wniosku – bez prawa do jej wyrównania, skoro wnioskodawczyni nie miała wcześniej możliwości zgłoszenia wniosku o przyznanie renty. W takim przypadku rentę rodzinną należy wypłacić od dnia nabycia prawa do niej, jakim jest wskazana w akcie zgonu data śmierci żywiciela. Mając powyższe na względzie wniesiono o przyznanie renty rodzinnej od daty śmierci ojca P. H. (odwołanie z dnia 2 kwietnia 2024 r. k. 3-6 a.s.).

Zakład Ubezpieczeń Społecznych(...)Oddział w W. wniósł o oddalenie odwołania na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. Organ rentowy w uzasadnieniu wskazał, że w dniu 20 lutego 2024 r. B. H. złożyła wniosek o rentę rodzinną, po zmarłym w dniu 25 lutego 2023 r. P. H. na rzecz małoletniej L. H.. Powołując się na treść art. 129 ust. 1 ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych organ rentowy podkreślił, że świadczenia wypłaca się poczynając od dnia powstania prawa do tych świadczeń, nie wcześniej jednak niż od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek lub wydano decyzję z urzędu, z uwzględnieniem ust. 2. W myśl zaś ust. 2 tego art. w razie zgłoszenia wniosku o rentę rodzinną w miesiącu przypadającym bezpośrednio po miesiącu, w którym nastąpiła śmierć ubezpieczonego, emeryta lub rencisty, rentę rodzinną wypłaca się od dnia śmierci, nie wcześniej jednak niż od dnia spełnienia warunków do renty przez uprawnionych członków rodziny. Organ rentowy zauważył, że przepisy prawa nie przewidują innych terminów, od których można przyznać rentę rodzinną. Wobec tego organ rentowy przyznał prawo do renty rodzinnej od 1 lutego 2024 r. tj. od pierwszego dnia miesiąca, w którym złożony został wniosek o rentę rodzinną. Mając powyższe na względzie wniesiono o oddalenie odwołania (odpowiedź na odwołanie z dnia 9 maja 2024 r. k. 7-8 a.s.).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

L. H., ur. (...) jest córką B. H. i P. H. (skrócony odpis aktu urodzenia k. 13 a.s.).

P. H. ur. (...) był S.. Od 14 czerwca 2008 r. był w związku małżeńskim z B. H. – małżonkowie mieszkali w Polsce i nie potwierdzili zawarcia swojego małżeństwa na ternie Słowacji. W konsekwencji, w świetle słowackiego prawa B. H. była dla zmarłego P. H. osobą obcą. Dodatkowo małżonkowie nie utrzymywali kontaktu z krewnymi P. H. mieszkającymi na terenie Słowacji. P. H. w dniu 25 lutego 2023 r. zmarł w niewyjaśnionych okolicznościach na terenie Słowacji, gdzie udał się na spotkanie klasowe. W związku z niewyjaśnionymi okolicznościami śmierci P. H. odwołująca nie miała możliwości wcześniejszego złożenia wniosku o przyznanie renty rodzinnej. K. przeprowadzenia sekcji zwłok oraz ustalenia w trakcie czynności prowadzonych przez służby słowackie czy do zgonu przyczyniły się osoby trzecie, brak możliwości wcześniejszego uzyskania odpisu aktu zgonu z powodu braku uznawania aktu małżeństwa na terenie Słowacji, a tym samym brak legitymacji do pobrania aktu zgonu przez B. H. uniemożliwiły złożenia wniosku o rentę rodzinną po zmarłym P. H. w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych. B. H. nie miała dobrych relacji z rodziną męża, nie udzielano jej żadnych informacji, a jej status na terenie Słowacji jako osoby obcej dla zmarłego, uniemożliwił jej uzyskanie aktu zgonu męża we wcześniejszym terminie. Od rodziny zmarłego otrzymała jedynie kserokopie aktu zgonu, jednak nie było to wystarczające do dokonania jakichkolwiek formalności m.in. w banku, czy urzędach. Odwołująca była więc przekonana, że kserokopia nie będzie również wystarczającym dokumentem do złożenia wniosku o rentę rodzinną. W związku z tym podjęła wszelkie dostępne kroki prawne w celu uzyskania oryginału dokumentu. Odwołująca uzyskała akt zgonu męża dopiero za pośrednictwem Ambasady RP w B., o który zwrócił się pełnomocnik odwołującej w dniu 4 maja 2023 r. Następnie, konieczne było dokonanie transkrypcji aktu zgonu za pośrednictwem Urzędu Stanu Cywilnego, co również było długotrwałą procedurą – na tłumaczenie wnioskująca czekała około 3 miesięcy (zeznania odwołującej B. H. k. 43-47 a.s., korespondencja pomiędzy pełnomocnikiem odwołującej a Ambasadą RP w B. k. 18-31 a.s.).

W dniu 20 lutego 2024 r. B. H. złożyła wniosek o przyznanie renty rodzinnej po zmarłym ojcu P. H. na rzecz małoletniej córki L. H.. Odwołująca do wniosku załączyła wszystkie niezbędne dokumenty (wniosek z dnia 20 lutego 2024 r. k. 1- 27 a.r.).

Organ rentowy decyzją z dnia 18 marca 2024 r. przyznał na rzecz małoletniej L. H. rentę rodzinną od 1 lutego 2024 r. tj. od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek do 31 sierpnia 2026 r. (decyzja z dnia 18 marca 2024 r. – nienumerowana karta a.r.).

B. H. nie zgodziła się z powyższą decyzją w zakresie daty, od której została przyznana renta rodzinna i wnosząc odwołanie zainicjowała przedmiotowe postępowanie (odwołanie k. 3-6 a.s.).

Powyższy stan faktyczny Sąd Okręgowy ustalił na podstawie materiału dowodowego zgromadzonego w aktach sprawy, w tym w aktach organu rentowego oraz dokumentach załączonych przez odwołującą w toku postępowania sądowego – m.in. korespondencji z Ambasadą RP w B.. Dokumenty, na których Sąd oparł swoje ustalenia, zasługiwały w całości na uwzględnienie. Ich wiarygodności czy treści nie kwestionowała żadna ze stron postępowania.

Sąd Okręgowy w toku postępowania sądowego dopuścił także dowód z zeznań odwołującej B. H., która szczegółowo zrelacjonowała przebieg wydarzeń, sytuację w jakiej się znalazła oraz przyczyny, dla których wniosek o rentę rodziną został przez nią złożony dopiero w lutym 2024 r. Odwołująca szczegółowo opisała trudności, które uniemożliwiły jej uzyskanie aktu zgonu męża i w ocenie Sądu zeznania odwołującej zasługiwały na uwzględnienie. Były szczegółowe, szczere i tworzyły logiczną całość, a ponadto znajdowały odzwierciedlenie w dokumentach znajdujących się w aktach sprawy.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie jest zasadne i jako takie zasługuje na uwzględnienie.

W przedmiotowej sprawie sporna pomiędzy stronami pozostawała jedynie data przyznania prawa do świadczenia.

Oceniając zasadność roszczenia odwołującej, w pierwszej kolejności wskazać należy, że generalną zasadą jest, stosownie do treści art. 129 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2023 r. poz. 1251 z późn. zm.), że świadczenia wypłaca się poczynając od dnia powstania prawa do tych świadczeń, nie wcześniej jednak niż od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek lub wydano decyzję z urzędu, z uwzględnieniem ust. 2, który stanowi, że w razie zgłoszenia wniosku o rentę rodzinną w miesiącu przypadającym bezpośrednio po miesiącu, w którym nastąpiła śmierć ubezpieczonego, emeryta lub rencisty, rentę rodzinną wypłaca się od dnia śmierci, nie wcześniej jednak niż od dnia spełnienia warunków do renty przez uprawnionych członków rodziny. Analiza przytoczonych przepisów nie pozostawia wątpliwości, że ogólną zasadą jest, że samo spełnienie przesłanek, od których uzależnione jest prawo do renty rodzinnej, nie jest wystarczającą podstawą do wypłaty świadczenia. Konieczny jest wniosek o przyznanie tego świadczenia, a początkowa data jego wypłaty uzależniona jest właśnie od daty złożenia przedmiotowego wniosku. W ugruntowanym orzecznictwie sądów powszechnych, jak też Sądu Najwyższego podkreśla się jednak, że przy dokonywaniu wykładni art. 129 ustawy o emeryturach i rentach z FUS należy mieć przede wszystkim na uwadze cel renty rodzinnej, jakim jest zapewnienie środków utrzymania uprawnionym już od dnia śmierci ubezpieczonego, emeryta lub rencisty. Reguła ta powinna podlegać modyfikacji w sytuacjach tę modyfikacje uzasadniających i przy zastosowaniu także innych reguł interpretacyjnych, w tym zwłaszcza uwzględniając cel renty rodzinnej i potrzebę zapewnienia środków utrzymania uprawnionym. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 10 lutego 2012 r. II UK 146/11, zajął stanowisko, że przyznanie uprawnionemu renty rodzinnej od daty śmierci ojca, ustalonej w postanowieniu o uznaniu za zmarłego nie narusza przepisu art. 129 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, jeżeli wniosek o rentę został złożony bez zbędnej zwłoki. Podobnie w wyroku z 14 maja 2006 r. I UK 320/2005, Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że w szczególnej sytuacji, jaką jest ubieganie się o rentę rodzinną po osobie, która została uznana za zmarłą, nie można przepisu art. 129 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych wykładać zgodnie z jego dosłownym brzmieniem, przyjmując, że o dacie wypłaty świadczenia decyduje data złożenia wniosku o świadczenie. Odwołując się do wykładni funkcjonalnej przepisu art. 129 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 11 maja 2006 r. I UK 320/2006 (OSNP 2007/9-10 poz. 143), wyraził pogląd, zgodnie z którym pozbawienie prawa do renty rodzinnej (do jej wypłaty), będącej świadczeniem związanym z ryzykiem śmierci osoby, która łożyła na utrzymanie osób uprawnionych do renty rodzinnej, na skutek obiektywnych okoliczności, na które uprawniony nie ma i nie może mieć wpływu, sprzeciwia się założonemu przez ustawodawcę celowi tej regulacji. Sąd Okręgowy orzekający w niniejszym składzie powyższe poglądy w pełni podziela i aprobuje.

Odnosząc powyższe do okoliczności przedmiotowej sprawy, stwierdzić należy, że z przeprowadzonego w sprawie postępowania dowodowego wynika, że złożenie przez odwołującą wniosku o rentę rodzinną na rzecz małoletniej L. H. po zmarłym ojcu P. H., dopiero w lutym 2024 r., nie wynikało z jej niestaranności czy braku należytej dbałości o własne interesy, lecz było skutkiem obiektywnie istniejących okoliczności, na które odwołująca nie miała wpływu. B. H., przesłuchana w charakterze strony, wskazała na okoliczności które uniemożliwiły jej wcześniejsze złożenie wniosku. Odwołująca z uwagi na szczególne okoliczności śmierci P. H. na Słowacji nie miała możliwości uzyskania aktu zgonu zmarłego męża - konieczność przeprowadzenia sekcji zwłok zmarłego, ustalenie ewentualnego udziału w śmierci osób trzecich, brak uznania polskiego aktu małżeństwa na terenie Słowacji – tj. brak legitymacji do pobrania aktu zgonu męża oraz utrudnione relacje z rodziną zmarłego męża doprowadziły do złożenia wniosku przez odwołującą dopiero w lutym 2024 r. Odwołująca uzyskała akt zgonu dopiero za pośrednictwem Ambasady RP w B. – co wydłużyło w znaczny sposób uzyskanie dokumentu. Następnie konieczne stało się uzyskanie transkrypcja aktu zgonu czyli wiernego i literalnego przeniesienia treści zagranicznego aktu zgonu do polskich ksiąg stanu cywilnego. Dopiero po dokonanej transkrypcji kierownik urzędu stanu cywilnego mógł wydać odpis polskiego aktu zgonu, który zawierał adnotację o dokonanej transkrypcji. Wszystko to spowodowało kilkumiesięczne oczekiwania na dokument. B. H. wyjaśniła, że wraz z mężem mieszkali od lat w Polsce i nigdy nie zarejestrowali swojego małżeństwa na terenie Słowacji, co z kolei doprowadziło do tego, że nie była uprawniona do uzyskania aktu zgonu męża bezpośrednio ze słowackiego urzędu, ponieważ nie figurowała tam jako żona zmarłego. Odwołująca wyjaśniła, w toku postępowania, że nie składała wcześniej wniosku o przyznanie renty rodzinnej do ZUS, ponieważ dysponowała jedynie kserokopią aktu zgonu męża, a ponieważ w różnych miejscach (urzędach, bankach) nie chciano tego przyjąć jako dokumentu, to zdecydowała się najpierw uzyskać oryginał dokumentu. Próbowała uzyskać dokument od rodziny męża, która zajmowała się wszelkimi formalnościami związanymi ze śmiercią P. H., jednak rodzina męża nie chciała udzielić jej pomocy. W ocenie Sądu, jak wynika z zebranego materiału dowodowego odwołująca podejmowała działania mające na celu uzyskanie w jak najszybszym możliwym terminie aktu zgonu zmarłego męża, jednak z przyczyn od niej niezależnych nie była w stanie wcześniej uzyskać dokumentu i tym samym złożyć wniosku o rentę rodzinną.

Biorąc pod uwagę całość działań podjętych w tej sprawie przez odwołującą, Sąd Okręgowy doszedł do przekonania, że zaistniały szczególne okoliczności, które przemawiają za przyjęciem, aby cytowanego wyżej przepisu art. 129 ust. 1 nie wykładać jedynie, zgodnie z jego dosłownym brzmieniem, ale ustalić, że prawo do renty rodzinnej przysługuje od 25 lutego 2023 r. tj. od daty śmierci P. H.. W przekonaniu Sądu odwołująca, która niezwłocznie po otrzymaniu odpis aktu zgonu złożyła w ZUS wniosek o rentę, uczyniła to bez zbędnej zwłoki.

Z tych względów Sąd Okręgowy na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że przyznał prawo do renty rodzinnej po zmarłym P. H. na rzecz uprawnionej L. H. począwszy od 25 lutego 2023 r. tj. od daty zgonu P. H..

W przedmiocie kosztów procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98 k.p.c. w zw. z § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U.2023.1964) wraz z odsetkami w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego za czas od dnia uprawomocnienia się niniejszego orzeczenia do dnia zapłaty. Zgodnie z art. 98 § 1 ¹ k.p.c. od kwoty zasądzonej tytułem zwrotu kosztów procesu należą się odsetki, w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego, za czas od dnia uprawomocnienia się orzeczenia, którym je zasądzono do dnia zapłaty.