Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

Formularz UK 2

Sygnatura akt

VI Ka 1257/24

Załącznik dołącza się w każdym przypadku. Podać liczbę załączników:

1

1. CZĘŚĆ WSTĘPNA

1.1. Oznaczenie wyroku sądu pierwszej instancji

Wyrok Sądu Rejonowego dla Warszawy Pragi – Południe w Warszawie

z dnia 12 czerwca 2024 roku, sygn. akt III K 280/24,

wydany w sprawie D. K. (1).

1.2. Podmiot wnoszący apelację

oskarżyciel publiczny albo prokurator w sprawie o wydanie wyroku łącznego

oskarżyciel posiłkowy

oskarżyciel prywatny

obrońca

oskarżony albo skazany w sprawie o wydanie wyroku łącznego

inny

1.3. Granice zaskarżenia

1.3.1. Kierunek i zakres zaskarżenia

w całości

na korzyść

co do winy

na niekorzyść

w części

co do kary

co do środka karnego lub innego rozstrzygnięcia albo ustalenia

1.3.2. Podniesione zarzuty

Zaznaczyć zarzuty wskazane przez strony w apelacji

art. 438 pkt 1 k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w zakresie kwalifikacji prawnej czynu przypisanego oskarżonemu

art. 438 pkt 1a k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w innym wypadku niż wskazany w art. 438 pkt 1 k.p.k., chyba że pomimo błędnej podstawy prawnej orzeczenie odpowiada prawu

art. 438 pkt 2 k.p.k. – obraza przepisów postępowania, jeżeli mogła ona mieć wpływ na treść orzeczenia

art. 438 pkt 3 k.p.k. – błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, jeżeli mógł on mieć wpływ na treść tego orzeczenia

art. 438 pkt 4 k.p.k. – rażąca niewspółmierność kary, środka karnego, nawiązki lub niesłusznego zastosowania albo niezastosowania środka zabezpieczającego, przepadku lub innego środka

art. 439 k.p.k.

brak zarzutów

1.4. Wnioski

uchylenie

zmiana

4. OKOLICZNOŚCI PODLEGAJĄCE UWZGLĘDNIENIU Z URZĘDU

1.

Naruszenie prawa do obrony

Zwięźle o powodach uwzględnienia okoliczności

Omówienie w części piątej odnoszącej się do rozstrzygnięcia sądu odwoławczego.

5. ROZSTRZYGNIĘCIE SĄDU ODWOŁAWCZEGO

5.3. Uchylenie wyroku sądu pierwszej instancji

5.3.1. Przyczyna, zakres i podstawa prawna uchylenia

1.

Naruszenie prawa do obrony – w całości – art. 439 § 1 pkt 10 k.p.k.

art. 439 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia

1.  Oskarżony w dniu 8 listopada 2023 roku w trakcie pierwszego przesłuchania podał, że był leczony psychiatrycznie od 2018 roku z diagnozą schizofrenia paranoidalna, a od lutego 2023 roku stwierdzono u niego również mutyzm sytuacyjny. Poinformował przesłuchującego go funkcjonariusza Policji, że jest regularnie leczony w (...) w L. przy ul. (...).

2.  W związku z takim oświadczeniem oskarżonego prokurator powziął uzasadnione wątpliwości co do jego poczytalności, skoro postanowieniem z dnia 23 listopada 2023 roku dopuścił dowód z opinii dwóch biegłych lekarzy psychiatrów oraz psychologa w celu udzielenia odpowiedzi na to na następujące pytania:

‒

czy podejrzany D. K. (1) cierpi na chorobę psychiczną, upośledzenie umysłowe lub inne zakłócenie czynności psychicznych?

‒

czy w chwili czynu mógł rozpoznać znaczenie swojego czynu i pokierować swoim postępowaniem?

‒

czy w chwili popełnienia czynu jego zdolność rozpoznania znaczenia czynu i kierowania swoim postępowaniem była zniesiona lub ograniczona w stopniu znacznym?

‒

gdyby uznano, że D. K. (2) w chwili czynu znajdował się w stanie niepoczytalności określonej w art. 31 § 1 k.k., to czy niezbędne jest umieszczenie go w zakładzie zamkniętym celem zapobieżenia popełnieniu przez niego czynu zabronionego

‒

jaki jest jego aktualny stan zdrowia psychicznego;

‒

czy jego obecny stan zdrowia psychicznego pozwala na udział w toczącym się przeciwko niemu postępowaniu karnym i na prowadzeniu obrony w sposób samodzielny i rozsądny?

‒

w razie stwierdzenia co do okoliczności związanych zastosowaniem środków zabezpieczających wymienionych w artykule 93 b k.k.

‒

w razie orzeczenia kary pozbawienia wolności czy stan zdrowia psychicznego pozwala mu na odbywanie kary w warunkach zakładu karnego?

3.  Po powzięciu wątpliwości co do poczytalności podejrzanego z nieznanych powodów prokurator nie zwrócił się do sądu o wyznaczenie podejrzanemu obrońcy z urzędu, do czego obligował go przepis art. 79 § 1 pkt 3 i 4 k.p.k.

4.  W sytuacji bowiem, gdy zachodzi uzasadniona wątpliwość, czy zdolność oskarżonego rozpoznania znaczenia czynu lub kierowania swoim postępowaniem nie była w czasie popełnienia tego czynu wyłączona lub w znacznym stopniu ograniczona oraz gdy zachodzi uzasadniona wątpliwość, czy stan jego zdrowia psychicznego pozwala na udział w postępowaniu lub prowadzenie obrony w sposób samodzielny oraz rozsądny obrona staje się obligatoryjna.

5.  Jak wynika z utrwalonego orzecznictwa dopuszczenie dowodu z opinii biegłych lekarzy psychiatrów o stanie zdrowia psychicznego oskarżonego jest równoznaczne z istnieniem „uzasadnionej wątpliwości" co do jego poczytalności i powoduje obligatoryjną obronę (uchwała SN (7) z 16.06.1977 r., VII KZP 11/77, OSNKW 1977/7–8, poz. 68).1

6.  W dniu 15 lutego 2024 roku psychiatrzy wydali opinię sądowo–psychiatryczną poprzedzoną badaniem ambulatoryjnym. Przed wydaniem opinii biegli zawnioskowali o dołączenie do opiniowania biegłego psychologa wskazując, że jego obecność jest niezbędna celem wydania kompleksowej opinii jak również diagnozy różnicującej w kontekście: zaburzeń osobowości, funkcjonowania poznawczego/intelektualnego opiniowanego, organicznych uszkodzeń OUN, charakteru i chorobowych inklinacji dotychczas udzielanej pomocy psychologicznej uwidocznionej w dokumentacji i/lub badaniu wywiadzie od opiniowanego.

7.  Jak wynika z krótkiej i lakonicznej opinii w trakcie jednorazowego badania oskarżony był najprawdopodobniej w czasie zaprzestania mówienia z uwagi na stwierdzony u niego mutyzm wybiórczy. Biegli nie dysponowali pełną historią choroby podejrzanego D. K. (1). Nie ustosunkowali się do okazywanych zaświadczeń o leczeniu od 15 roku życia z rozpoznaniem F 23 i o rozpoznaniu schizofrenii.

8.  Z opinii nie wynika natomiast by przeprowadzone zostały jakiekolwiek testy psychologiczne i czy wydana została diagnoza zaburzeń osobowości, funkcjonowania poznawczego/intelektualnego opiniowanego, organicznych uszkodzeń OUN, charakteru i chorobowych inklinacji dotychczas udzielanej pomocy psychologicznej – o co biegli sami wnioskowali.

9.  Mając powyższe na względzie uznać należy, że wydana opinia jest niepełna, została oparta na wybiórczo zebranej dokumentacji medycznej i brak jest w niej informacji, które biegli uznali za konieczne wnioskując o powołanie biegłego psychologa.

10.  Nie przesądzając finalnej opinii biegłych psychiatrów istotne jest, że od momentu powzięcia wątpliwości co do poczytalności podejrzanego udział obrońcy w dalszym postępowaniu – do czasu wydania stosownego postanowienia sądu – był obligatoryjny.

11.  W orzecznictwie Sądu Najwyższego wyrażono słuszny pogląd, że wyraźna stylistyka art. 79 § 4 k.p.k. w brzmieniu obowiązującym od 1.07.2015 r. wskazuje, że obrona obligatoryjna ustaje dopiero z chwilą wydania przez sąd postanowienia, że udział obrońcy nie jest obowiązkowy (wyrok SN z 16.01.2018 r., V KK 450/17, LEX nr 2425909; wyrok SN z 20.07.2023 r., I KK 390/22, LEX nr 3586124; wyrok SN z 19.07.2023 r., III KK 628/22, LEX nr 3585481). Jeżeli sąd nie wydał wskazanego postanowienia, to mimo że biegli lekarze psychiatrzy nie stwierdzili okoliczności, o których mowa w art. 79 § 4 k.p.k., obrona ma nadal charakter obligatoryjny. Nieobecność w takiej sytuacji obrońcy na rozprawie (zarówno przed sądem pierwszej instancji, jak i sądem odwoławczym) stanowi bezwzględną przyczynę odwoławczą, o której mowa w art. 439 § 1 pkt 10 k.p.k. Pogląd ten odnosi się także do postępowania przygotowawczego, co wymaga od prokuratora złożenia do sądu wniosku o stwierdzenie ustania obrony obligatoryjnej i zwolnienie obrońcy wyznaczonego z urzędu. Gdy zaś prokurator złożył tylko wniosek o zwolnienie obrońcy z urzędu, to sąd powinien także rozstrzygnąć w przedmiocie ustania obrony obligatoryjnej, gdyż jest to warunek zwolnienia wyznaczonego obrońcy z urzędu. Wskazuje się także, że obrona obligatoryjna wynikająca z okoliczności określonych w art. 79 § 1 pkt 3 k.p.k., może ustać wyłącznie wtedy, gdy zostanie wydane wskazane w § 4 tego artykułu postanowienie sądu, i to niezależnie od tego, czy – między powstaniem wątpliwości co do poczytalności oskarżonego a wydaniem przez biegłych lekarzy psychiatrów opinii – oskarżony miał ustanowionego z wyboru lub wyznaczonego z urzędu obrońcę (postanowienie SN z 28.01.2020 r., V KS 1/20, LEX nr 2873963). Tak też wskazaną kwestię ocenił SN rozpoznając pytanie prawne. Można więc stwierdzić, że powstała linia orzecznicza, którą przedstawiono w postanowieniu z 18.05.2022 r., I KZP 10/21, OSNK 2022/6, poz. 23, stwierdzając, że nieobecność obrońcy obligatoryjnego (art. 79 § 1 pkt 3 i 4 k.p.k.) na rozprawie w przypadku braku wydania przez sąd postanowienia stwierdzającego brak obligatoryjności obrony (art. 79 § 4 k.p.k.), stanowi uchybienie będące bezwzględną przyczyną odwoławczą określoną w art. 439 § 1 pkt 10 k.p.k. także wówczas, gdy z opinii biegłych lekarzy psychiatrów wynika, iż poczytalność oskarżonego 34 w czasie popełnienia czynu nie była wyłączona ani w znacznym stopniu ograniczona, a nadto, że stan zdrowia psychicznego oskarżonego pozwala mu na udział w postępowaniu i prowadzenie obrony w sposób samodzielny i rozsądny. Stanowisko wyrażone w orzecznictwie Sądu Najwyższego spotkało się z aprobatą w doktrynie (T. Markiewicz, Glosa do postanowienia Sądu Najwyższego – Izba Karna z dnia 18 maja 2022 r., I KZP 10/21, OSP 2022/9, poz. 75).2

12.  Z uwagi na brak obligatoryjnej inicjatywy prokuratora na etapie postępowania przygotowawczego o wyznaczenie obrońcy z urzędu sąd nie miał żadnej możliwości wyznaczenia takiego obrońcy w toku postępowania przygotowawczego. Nie zmienia to jednak faktu, że obrona od dnia 8 listopada 2023 roku była obroną obligatoryjną.

13.  Po wpłynięciu sprawy do sądu sąd powinien wypowiedzieć się, wydając stosowne postanowienie, co do wątpliwości co do poczytalności oskarżonego, czego nie uczynił. Konsekwencją braku takiej decyzji jest obligatoryjność obrony również na etapie postępowania sądowego.

14.  Oskarżony D. K. (1) w toku postępowania przygotowawczego jak również i w toku postępowania sądowego nie był reprezentowany przez obrońcę tym samym doszło do rażącego naruszenia prawa do obrony skutkującego zaistnieniem bezwzględnej przesłanki odwoławczej.

15.  Obecnie oskarżony jest reprezentowany przez obrońcę, który został wyznaczony, na jego wniosek, dopiero zapadnięciu wyroku.

16.  Poza powyższym wskazać należy, że w toku postępowania doszło do kolejnego naruszenia prawa do obrony. Jak wynika z przekazanej korespondencji oskarżony powiadomił sąd przed datą rozprawy, która miała miejsce 12 czerwca 2024 roku, że został osadzony w zakładzie karnym. Korespondencja ta nie doszła jednakże do sądu, co skutkowało niemożnością podjęcia stosownych decyzji.

17.  Wszystkie te okoliczności spowodowały, że w postępowaniu toczącym się w sprawie D. K. (1) od dnia 8 listopada 2023 roku doszło do naruszenia prawa do obrony, które może być konsolidowane jedyne w toku postępowania przed sądem pierwszej instancji wyniku ponownego rozpoznania sprawy.

5.3.2. Zapatrywania prawne i wskazania co do dalszego postępowania

Postępowanie w niniejszej sprawie powinno zostać przeprowadzone w całości od początku. Sąd ponownie rozpoznający sprawę w pierwszej kolejności winien zwrócić się do placówek służby zdrowia, które oskarżony podał przed sądem odwoławczym, celem uzyskania pełnej dokumentacji lekarskiej dotyczącej jego zdrowia psychicznego.

Następnie podjąć decyzję, czy istnieje konieczność zasięgnięcia opinii uzupełniającej biegłych, czy też powołanie innego zespołu biegłych celem ustalenia, czy zdolność rozpoznania znaczenia czynu lub kierowania postępowaniem nie była w czasie popełnienia czynu zarzucanego D. K. (1) wyłączona lub w znacznym stopniu ograniczona oraz czy stan jego zdrowia psychicznego pozwala na udział w postępowaniu lub prowadzenie obrony w sposób samodzielny oraz rozsądny.

7. PODPIS

Anna Kalbarczyk

1.3. Granice zaskarżenia

Kolejny numer załącznika

1

Podmiot wnoszący apelację

obrońca

Rozstrzygnięcie, brak rozstrzygnięcia albo ustalenie, którego dotyczy apelacja

w całości

1.3.1. Kierunek i zakres zaskarżenia

☒ na korzyść

☐ na niekorzyść

☒ w całości

☐ w części

☐

co do winy – punkt 5

☐

co do kary – punkt I

☐

co do środka karnego lub innego rozstrzygnięcia albo ustalenia

1.3.2. Podniesione zarzuty

Zaznaczyć zarzuty wskazane przez strony w apelacji

☐

art. 438 pkt 1 k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w zakresie kwalifikacji prawnej czynu przypisanego oskarżonemu

☐

art. 438 pkt 1a k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w innym wypadku niż wskazany w art. 438 pkt 1 k.p.k., chyba że pomimo błędnej podstawy prawnej orzeczenie odpowiada prawu

☐

art. 438 pkt 2 k.p.k. – obraza przepisów postępowania, jeżeli mogła ona mieć wpływ na treść orzeczenia

☐

art. 438 pkt 3 k.p.k. – błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, jeżeli mógł on mieć wpływ na treść tego orzeczenia

☐

art. 438 pkt 4 k.p.k. – rażąca niewspółmierność kary, środka karnego, nawiązki lub niesłusznego zastosowania albo niezastosowania środka zabezpieczającego, przepadku lub innego środka

☐

art. 439 k.p.k.

☐

brak zarzutów

1.4. Wnioski

☐

uchylenie

☐

zmiana