Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie VI Wydział Karny Odwoławczy w składzie:

Przewodniczący: SSA (del.) Anna Kalbarczyk

protokolant: protokolant sądowy Jakub Stuleblak

przy udziale prokuratora Grzegorza Łaby

po rozpoznaniu dnia 23 września 2025 r.

sprawy D. C. syna J. i C., ur. (...) w S.

oskarżonego o przestępstwa z art. 244 kk

na skutek apelacji wniesionej przez prokuratora

od wyroku Sądu Rejonowego dla Warszawy Pragi-Północ w Warszawie

z dnia 1 kwietnia 2025 r. sygn. akt VIII K 76/25

1.  zmienia wyrok w zaskarżonej części, to jest w zakresie punktu 3 w ten sposób, że na podstawie art. 42 § 1a pkt 2 k.k. orzeka, za każdy z czynów, środki karne w postaci zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych po 2 (dwa) lata; na podstawie art. 85 § 1 k.k. w zw. z art. 90 § 2 k.k. orzeczone środki karne łączy i wymierza oskarżonemu środek karny zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych na okres 3 (trzech) lat;

2.  zmienia wyrok w zaskarżonej części, to jest w zakresie punktu 4 w ten sposób, że na podstawie art. 43a § 2 k.k. orzeka, za każdy z czynów, świadczenie pieniężne na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej w kwocie po 5.000 zł; na podstawie art. 85 § 1 k.k. w zw. z art. 90 § 2 k.k. orzeczone świadczenia pieniężne łączy i wymierza oskarżonemu świadczenie pieniężne w łącznej kwocie 6.000 zł.;

3.  ustala, że koszty procesu za postępowanie odwoławcze ponosi Skarb Państwa.

Sygn. akt VI Ka 882/25

UZASADNIENIE

Sąd Rejonowy dla Warszawy Pragi-Północ w Warszawie wyrokiem z dnia 1 kwietnia 2025 roku, sygn. akt VIII K 76/25 uznał oskarżonego D. C. za winnego tego, że:

1.  w dniu 28 grudnia 2024 roku w W. na ul. (...), na wysokości posesji oznaczonej numerem (...), nie zastosował się do wyroku Sądu Rejonowego w Częstochowie, sygn. akt XI W 755/24 orzekającego zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych w ruchu lądowym na okres od 27 sierpnia 2024 roku do dnia 27 lutego 2025 roku w ten sposób, że po drodze publicznej kierował samochodem marki R. (...) o nr rej. (...), to jest popełnienia czynu z art. 244 k.k.

2.  w dniu 10 stycznia 2025 roku w W. na ul. (...), na wysokości posesji oznaczonej numerem (...), nie zastosował się do wyroku Sądu Rejonowego w Częstochowie, sygn. akt XI W 755/24 orzekającego zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych w ruchu lądowym na okres od 27 sierpnia 2024 roku do dnia 27 lutego 2025 roku w ten sposób, że po drodze publicznej kierował samochodem marki R. (...) o nr rej. (...), to jest popełnienia czynu z art. 244 k.k.

Sąd wymierzył oskarżonemu za każdy z tych czynów karę 4 miesięcy pozbawienia wolności. Na podstawie art. 85 § 1 k.k. i art. 86 § 1 k.k. połączył orzeczone kary jednostkowe pozbawienia wolności i wymierzył oskarżonemu karę łączną 6 miesięcy pozbawienia wolności.

Na podstawie art. 42 § 1a pkt 2 k.k. orzekł wobec oskarżonego środek karny w postaci zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych na okres 2 lat.

Na podstawie art. 43a § 2 kk orzekł od oskarżonego świadczenie pieniężne w kwocie 5 000 złotych na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej.

Na podstawie art. 63 § 1 k.k. na poczet orzeczonej kary zaliczył oskarżonemu okres rzeczywistego pozbawienia wolności w sprawie w dniu 28 grudnia 2024 r. od godz. 14:15 do godz. 17:45 oraz od 10 stycznia 2025 r. godz. 18:25 do 11 stycznia 2025 r. godz. 09:30, tj. dwa dni, przyjmując, że jeden dzień rzeczywistego pozbawienia wolności jest równy jednemu dniowi kary pozbawienia wolności i na zasadzie art. 624 § 1 k.p.k. zwolnił oskarżonego od uiszczania kosztów sądowych w całości, w tym z opłaty.

Apelację o tego wyroku złożył prokurator, zaskarżając wyrok w części dotyczącej orzeczenia o karze. Zarzucił wyrokowi:

1.  obrazę przepisów prawa karnego materialnego w innym wypadku niż wskazany w art. 438 pkt. 1 k.p.k., tj. art. 42 § la pkt. 2 k.k. w zw. z art. 90 § 2 k.k., a polegającą na jego niezastosowaniu i nieorzeczeniu wobec oskarżonego, na podstawie ww. przepisu, środków karnych w postaci zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych za każdy z zarzuconych oskarżonemu czynów, podczas gdy zgodnie z art. 42 § 1a pkt. 2 k.k., w przypadku skazania sprawcy za przestępstwo określone w art. 244 k.k., polegające na niezastosowaniu się do zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych, sąd obligatoryjnie winien orzec wspomniany wyżej zakaz za każdy z dwóch zarzucanych oskarżonemu czynów, a zgodnie z treścią art. 90 § 2 k.k. w razie orzeczenia za zbiegające się przestępstwa zakazów tego samego rodzaju, zastosować odpowiednio przepisy o karze łącznej;

2.  obrazę przepisów prawa karnego materialnego w innym wypadku niż wskazany w art. 438 pkt. 1 k.p.k., tj. art. 43a § 2 k.k., a polegającą na jego niezastosowaniu i nieorzeczeniu wobec oskarżonego, na podstawie ww. przepisu, środka karnego w postaci świadczenia pieniężnego wymienionego w art. 39 pkt. 7 na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej za każdy z zarzuconych oskarżonemu czynów, podczas gdy zgodnie z art. 43a § 2 k.k., w przypadku skazania sprawcy za przestępstwo określone w art. 244 k.k., sąd obligatoryjnie winien orzec wspomniany wyżej środek karny za każdy z dwóch zarzucanych oskarżonemu czynów.

Prokurator wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku, poprzez:

1.  orzeczenie wobec oskarżonego D. C.  na podstawie art. 42 § la pkt. 2 k.k. - środka karnego w postaci zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych za każdy z zarzuconych oskarżonemu czynów w wymiarze po 2 lata, orzeczenie - na podstawie art. 90 § 2 k.k. łącznego zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych na okres lat 4;

2.  orzeczenie wobec oskarżonego D. C.  na podstawie art. 43a § 2 k.k. - środka karnego w postaci świadczenia pieniężnego wymienionego w art. 39 pkt. 7 na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej za każdy z zarzucanych oskarżonemu czynów w kwocie po 5.000 złotych.

Sąd odwoławczy zważył, co następuje:

Zarzuty apelacji prokuratora w punkcie 1 i 2 okazały się częściowo zasadne i doprowadziły do zmiany wyroku sądu I instancji. Sąd rejonowy skazując D. C. za dwa czyny z art. 244 k.k. zobowiązany był do orzeczenia obligatoryjnego zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych, jak również środka karnego w postaci świadczenia pieniężnego za każdy z tych czynów. W związku z powyższym sąd odwoławczy podzielając argumentację prokuratora, której nie ma konieczności powielania, zmienił wyrok w zaskarżonej części, to jest w zakresie punktu 3 i 4 w ten sposób, że na podstawie art. 42 § 1a pkt 2 k.k. orzekł, za każdy z czynów, środki karne w postaci zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych po 2 lata oraz świadczenie pieniężne na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej w kwocie po 5 000 zł.

Uwzględniają wniosek prokuratora sąd na podstawie art. 85 § 1 k.k. w zw. z art. 90 § 2 k.k. orzeczone środki karne w postaci zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych połączył i wymierzył oskarżonemu środek karny zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych na okres 3 lat. Prokurator w apelacji nie poniósł argumentacji odnoszącej się do konieczności orzeczenia zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych w skumulowanej postaci. Kumulacja, jak i absorpcja, stanowią rozwiązania skrajne, których zastosowanie wymaga zaistnienia wyjątkowych okoliczności. Sąd odwoławczy rozpoznawał natomiast apelację, w tym zakresie, w granicach jej zarzutów oraz mając na uwadze na kierunek tego środka odwoławczego nie mógł czynić własnych ustaleń na niekorzyść niewynikających z jej treści.

Sąd odwoławczy, o ile podzielił wniosek apelacji prokuratora o konieczności orzeczeniu obowiązku zapłaty dwóch świadczeń pieniężnych w związku ze skazaniem oskarżonego D. C. za dwa czyny z art. 244 k.k., o tyle uznał, że w zakresie świadczenia pieniężnego orzekanego na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Penitencjarnej (dalej także Fundusz) znajduje zastosowanie art. 90 § 2 k.k. W tym zakresie sąd działał w oparciu o treść art. 440 k.p.k. i rozpoznał częściowo środek odwoławczy niezależnie od granic zaskarżenia i podniesionych zarzutów.

Sąd odwoławczy ma pełną świadomość istniejącego poglądu prawnego o niedopuszczalności łączenia środków karnych w postaci świadczeń pieniężnych. Natomiast zgodnie z art. 8 § 1 k.p.k., który statuuje zasadę samodzielności jurysdykcyjnej sądów – sąd karny rozstrzyga samodzielnie zagadnienia faktyczne i prawne oraz nie jest związany rozstrzygnięciem innego sądu lub organu. Respektując orzecznictwo Sądu Najwyższego, sąd powszechny orzekający w konkretnej sprawie i w konkretnych realiach nie może pominąć dostrzeżonych częściowo istotnych, częściowo nowych elementów normatywnych i faktycznych, których uwzględnienie prowadzi do odmiennego stanowiska prawnego, aniżeli przedstawiony dotychczas w orzecznictwie i piśmiennictwie. Nie sposób nie zauważyć bowiem, że dotychczasowy pogląd prawny jest oparty na argumentacji, nie obejmującej szeregu zmian legislacyjnych, które całkowicie zmieniły charakter środka karnego w postaci świadczenia pieniężnego – po pierwsze z charakteru fakultatywnego na obligatoryjny w określonych sytuacjach, po drugie w zakresie podmiotu, na rzecz którego jest zasądzane.

Regulacje prawne na przestrzeni lat sprawiły, że świadczenie pieniężne, o którym stanowi niezmiennie art. 39 pkt 7 k.p.k., zmieniło radykalnie swój charakter, z kierunku fakultatywnego świadczenia orzekanego przez sąd na cel społeczny, bezpośrednio związany z ochroną dobra naruszonego lub zagrożonego przestępstwem przekazywanego, w kierunku dodatkowej represji karnej zrównanej w niektórych aspektach, to jest w konsekwencjach jego nieuiszczenia, z orzekaną karą grzywny. Taki charakter represyjny dostrzega nawet sam ustawodawca skoro w uzasadnieniu do projektu ustawy zmieniającej art. 43 a k.k. z dniem 1 stycznia 2023 roku wskazuje, że Fundusz Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Penitencjarnej „nie jest uczestnikiem postępowania, tylko zasadniczym beneficjentem, na rzecz którego orzekane są świadczenia pieniężne i nawiązki, tak jak Skarb Państwa w przypadku grzywny i przepadku.”.1

Obecnie środek karny w postaci świadczenia pieniężnego należy traktować jako kolejny z obowiązków nakładanych na osoby skazane w związku z popełnieniem szeregu enumeratywnie popełnionych przestępstw i jest to obowiązek tego samego rodzaju w rozumieniu art. 90 § 2 k.k. Tym samym nie ma podstaw do pomijania tej regulacji prawnej odnoszącej się do łączenia orzeczonych środków karnych.

Przechodząc do szczegółowego uzasadnienia powyższego zapatrywania prawnego w pierwszej kolejności podać należy, że przepis art. 90 § 2 k.k., od czasu jego wprowadzenia w dniu 1 września 1997 roku uległ zmianie. Początkowo stanowił, że w razie orzeczenia za zbiegające się przestępstwa pozbawienia praw publicznych lub zakazów tego samego rodzaju, sąd stosuje odpowiednio przepisy o karze łącznej. Tym samym początkowo ustawodawca nie regulował możliwości orzeczenia kary łącznej w przypadku orzeczonych obowiązków. Uległo to zmianie z dniem 26 września 2005 roku, gdy wskazano na konieczność stosowania przepisów o karze łącznej w razie orzeczenia za zbiegające się przestępstwa pozbawienia praw publicznych, zakazów lub obowiązku tego samego rodzaju.

Biorąc pod uwagę powyższe rozważyć należy, czy w przypadku orzeczenia za zbiegające się przestępstwa dwóch środków karnych w postaci świadczenia pieniężnego mamy do czynienia z orzeczeniem obowiązku tego samego rodzaju.

Odnosząc się do zmiany charakteru tego środka karnego zauważyć należy, że o ile art. 39 pkt 7 k.k. stanowiący, że jednym ze środków karnych jest świadczenie pieniężne nie uległ modyfikacjom od czasu jego wprowadzenia w 1997 roku, o tyle dalsze przepisy wskazujące na możliwość jego orzeczenia ulegały poważnym zmianom. Przedstawienie tych zmian jest istotne z punktu widzenia czasu, w jakich zapadały orzeczenia Sądu Najwyższego odnoszące się do omawianej kwestii i obowiązującego wówczas stanu prawnego.

I tak w okresie od 1 września 1997 roku do 16 maja 2005 r. – art. 49 k.k. (nieposiadający paragrafów) stanowił, że sąd odstępując od wymierzenia kary, a także w wypadkach przewidzianych w ustawie, może orzec świadczenie pieniężne na określony cel społeczny; nie może ono przekroczyć trzykrotności najniższego miesięcznego wynagrodzenia w czasie orzekania w pierwszej instancji.

Od 16 maja 2005 roku do 1 stycznia 2012 roku – art. 49 k.k. uległ zmianie, aczkolwiek orzeczenie takiego świadczenia było zawsze fakultatywne. Ustawodawca określił możliwość orzeczenia przez sąd świadczenia pieniężnego w dwóch przypadkach:



odstąpienia od wymierzenia kary, a także w wypadkach wskazanych w ustawie, na rzecz instytucji, stowarzyszenia, fundacji lub organizacji społecznej, wpisanej do wykazu prowadzonego przez Ministra Sprawiedliwości, której podstawowym zadaniem lub celem statutowym jest spełnianie świadczeń na określony cel społeczny, bezpośrednio związany z ochroną dobra naruszonego lub zagrożonego przestępstwem, za które skazano sprawcę, z przeznaczeniem na ten cel; świadczenie to nie mogło przekroczyć 20 000 zł (art. 49 § 1 k.k.)



w razie skazania sprawcy za przestępstwo określone w art. 178a k.k. na rzecz instytucji, stowarzyszenia, fundacji lub organizacji społecznej wpisanej do wykazu prowadzonego przez Ministra Sprawiedliwości, której podstawowym zadaniem lub celem statutowym jest spełnianie świadczeń na cele bezpośrednio związane z udzielaniem pomocy osobom poszkodowanym w wypadkach komunikacyjnych), z przeznaczeniem na cel bezpośrednio związany z udzielaniem pomocy osobom poszkodowanym w wypadkach komunikacyjnych; świadczenie to nie może przekroczyć 60 000 zł.

Z dniem 1 stycznia 2012 roku przepis art. 49 k.k. uległ dużej zmianie, gdyż ujednolicono podmiot na rzecz którego mogło zostać orzeczone świadczenie pieniężne i od tego czasu sąd mógł je orzec jedynie na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej. Sąd mógł je orzec tak samo w przypadku odstąpienia od wymierzenia kary oraz w przypadku skazania, przy czym ustawodawca nieznacznie poszerzył katalog przestępstw – art. 178a k.k., 179 k.k. lub art. 180 k.k. W dalszym ciągu orzeczenie takiego świadczenia było zawsze fakultatywne.

Kolejna duża zmiana odnosiła się do zmiany charakteru świadczenia pieniężnego z fakultatywnego na obligatoryjny w wypadkach wskazanych w ustawie. I tak od 18 maja 2015 roku do 1 lipca 2015 roku zmianie uległ art. 49 § 2 k.k. który stanowił, że w razie skazania sprawcy za przestępstwo określone w art. 178a § 1, art. 179 lub art. 180, sąd miał obowiązek orzec świadczenie pieniężne na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej w wysokości co najmniej 5 000 zł, a w razie skazania sprawcy za przestępstwo określone w art. 178a § 4 k.k. co najmniej 10 000 zł, do wysokości określonej w § 1 tegoż przepisu, czyli do kwoty 60 000 zł.

Z dniem 1 lipca 2015 roku art. 49 k.k. został uchylony w całości. Kwestię świadczenia pieniężnego regulował i reguluje przepis art. 43a k.p.k., który również ulegał modyfikacjom w biegiem czasu.

W okresie od 1 lipca 2015 roku do 1 stycznia 2023 roku art. 43a k.p.k. przewidywał możliwość orzeczenia świadczenia pieniężnego w dwóch przypadkach:

– odstąpienia od wymierzenia kary, a także w wypadkach wskazanych w ustawie, sąd mógł orzec świadczenie pieniężne na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej; wysokość tego świadczenia nie może przekroczyć 60 000 zł (art. 43a § 1 k.k.).

– w razie skazania sprawcy za przestępstwo określone w art. 178a § 1 k.k., art. 179 k.k. lub art. 180 k.k. sąd musiał orzec świadczenie pieniężne na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej w wysokości co najmniej 5 000 zł, a w razie skazania sprawcy za przestępstwo określone w art. 178a § 4 k.k. co najmniej 10 000 zł do 60 000 zł (art. 43a § 2 k.k.).

W dniu 2 lipca 2016 roku ustawodawca wprowadził nowy przepis art. 224b k.k., z którego wynika obowiązek orzeczenia świadczenia pieniężnego w wysokości co najmniej 10 000 zł w razie skazania za przestępstwo określone w art. 224a k.k.

Z dniem 1 stycznia 2023 roku zmieniono radykalnie unormowanie prawne odnoszące się do orzeczenia świadczenia pieniężnego w przypadku skazania, rozszerzając katalog przestępstw, w związku z popełnieniem których sąd zobligowany jest orzec ten środek karny. Poza kodeksem karnym ustawodawca postanowił wprowadzić obligatoryjne świadczenie pieniężne w przypadku większości przestępstw narkotykowych (art. 70 ust. 4a ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii). Co do zasady wprowadzona ustawa, jak wynika z jej uzasadnienia, miała ma celu między innymi ochronę społeczeństwa przed sprawcami najcięższych przestępstw, poprawę warunków wykonywania obowiązków przez funkcjonariuszy i pracowników Służby Więziennej oraz usprawnienie procedur związanych z wykonywaniem kar i tymczasowego aresztowania. Ustawodawca uzasadniając wprowadzone zmiany podał nagminność przestępstw narkotykowych i innych przeciwko istotnym dobrom osobistym oraz potrzebę zwiększenia odziaływania w zakresie prewencji ogólnej i indywidualnej. Uzasadnieniem obligatoryjności orzekania świadczenia pieniężnego było wzmożenie finansowej dolegliwości reakcji prawnokarnej wobec sprawców takich przestępstw.2

W okresie od 1 stycznia 2023 roku do 1 października 2023 roku orzeczenie świadczenia pieniężnego na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej było obligatoryjne:



w razie skazania sprawcy za przestępstwo określone w art. 164 § 1 k.k., art. 165 § 1 k.k., art. 165a § 1 lub 2 k.k., art. 171 § 1, 2 lub 3 k.k., art. 174 § 1 k.k., art. 178a § 1 k.k., art. 178b k.k., art. 179 k.k., art. 180 k.k., art. 200a § 1 lub 2 k.k., art. 200b k.k., art. 202 § 4b lub 4c k.k., art. 244 k.k., art. 255a § 1 lub 2 k.k., art. 258 § 1 k.k., art. 263 § 2 k.k. – w wysokości co najmniej 5 000 zł do 60 000 zł;



w razie skazania sprawcy za przestępstwo określone w art. 178a § 4 k.k., art. 202 § 3, 4 lub 4a k.k., art. 258 § 2, 3 lub 4 k.k., art. 263 § 1 k.k. – w wysokości co najmniej 10 000 złotych do 60 000 zł;



w razie skazania sprawcy za przestępstwo określone w art. 53 ust. 1, 1a lub 2, art. 55 ust. 1, 2 lub 3, art. 56 ust. 1, 2 lub 3, art. 58 ust. 1 lub 2, art. 59 ust. 1, 2 lub 3, art. 61, art. 62 ust. 1 lub 2, art. 62b ust. 2, art. 63 ust. 1, 2 lub 3 ustawy o przeciwdziałaniu narkomani – w wysokości co najmniej 1 000 zł, do wysokości 60 000 zł.

Z dniem 1 października 2023 roku ponownie rozszerzono katalog przestępstw i wprowadzono § 4 art. 43a k.k. stanowiący, że w razie skazania za udział w bójce lub pobiciu, o których mowa w art. 158 k.k. lub w art. 159 k.k., sąd orzeka, a jeżeli jednocześnie orzeka obowiązek lub nawiązkę na podstawie art. 46 § 1 lub 2 k.k. może orzec, świadczenie pieniężne na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej w wysokości co najmniej 5 000 złotych. Ustawa z dnia 7 lipca 2022 roku nowelizująca kodeks karny z dniem 1 października 2023 roku była dość szeroka, a z uzasadnienia projektu wynika, że jej zasadniczym celem była potrzeba wzmocnienia ochrony prawnokarnej w zakresie czynów godzących w tak fundamentalne dobra prawne jak: życie i zdrowie człowieka, wolność, wolność seksualna i własność. Głównym celem projektu było wzmocnienie ochrony prawnokarnej przed najcięższymi kategoriami przestępstw przez zaostrzenie odpowiedzialności karnej. Ustawodawca uzasadniając wprowadzenie dodatkowych obligatoryjnych środków karnych podał, że uwzględnia to zróżnicowanie społecznej szkodliwości bójki i pobicia, a świadczenie to będzie miało przede wszystkim charakter szczególnoprewencyjny, ale również powinno spełnić swoje zadania w zakresie oddziaływania ogólnoprewencyjnego, podkreślając różnice w odpowiedzialności karnej za te dwie odmiany przestępstw z art. 158 k.k.3

Przegląd zmian ustawowych wskazuje, że orzeczenie środka karnego w postaci świadczenia pieniężnego było początkowo zawsze fakultatywne. Dopiero od 15 maja 2015 stało się częściowo fakultatywne, częściowo obligatoryjne. Co istotne początkowo takie dodatkowe zobowiązanie finansowe orzekane było obligatoryjnie w przypadku skazania za przestępstwo z art. 178a k.k., od 2012 roku dodatkowo z art. 179 k.k. lub art. 180 k.k. i od 2016 roku dodatkowo z art. 224a k.k. Z początkiem 2023 roku katalog przestępstw, za które sąd ma obowiązek orzec świadczenie pieniężne w wysokiej kwocie poszerzył się diametralnie. Obecnie obejmuje skazanie za przestępstwa z:

1.  art. 164 § 1 k.k. – sprowadzenie bezpośredniego niebezpieczeństwa zdarzenia,

2.  art. 165 § 1 k.k. – sprowadzenie stanów powszechnie niebezpiecznych dla życia lub zdrowia,

3.  art. 165a § 1 lub 2 k.k. – finansowanie przestępstwa o charakterze terrorystycznym,

4.  art. 171 § 1, 2 lub 3 k.k. – wytwarzanie lub obrót substancjami niebezpiecznymi,

5.  art. 174 § 1 k.k. – sprowadzenie niebezpieczeństwa katastrofy w komunikacji,

6.  art. 178a § 1 k.k. – prowadzenie pojazdu w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego,

7.  art. 178b k.k. – niedostosowanie się do polecenia zatrzymania pojazdu mechanicznego,

8.  art. 179 k.k. – dopuszczenie do ruchu niebezpiecznego pojazdu,

9.  art. 180 k.k. – zapewnienie bezpieczeństwa ruchu pojazdów mechanicznych,

10.  art. 200a § 1 lub 2 k.k. – elektroniczna korupcja seksualna małoletniego,

11.  art. 200b k.k. – propagowanie pedofilii,

12.  art. 202 § 4b lub 4c k.k. – produkcja, rozpowszechnianie, prezentowanie, przechowywanie lub posiadanie treści pornograficznych,

13.  art. 224a k.k. – fałszywy alarm,

14.  art. 244 k.k. – niestosowanie się do orzeczonych środków karnych,

15.  art. 255a § 1 lub 2 k.k. – rozpowszechnianie treści mogących ułatwić popełnienie przestępstwa o charakterze terrorystycznym,

16.  art. 258 § 1 k.k. – udział w zorganizowanej grupie przestępczej,

17.  art. 263 § 2 k.k. – posiadanie bez wymaganego zezwolenia broni palnej lub amunicji,

18.  art. 53 ust. 1, 1a lub 2 ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii – wytwarzanie, przetwarzanie albo przerabianie środków odurzających lub substancji psychotropowych,

19.  art. 55 ust. 1, 2 lub 3 ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii – przywóz, wywóz, przewóz, wewnątrzwspólnotowe nabycie, wewnątrzwspólnotowa dostawa środków odurzających, substancji psychotropowych, nowych substancji psychoaktywnych,

20.  art. 56 ust. 1, 2 lub 3 ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii – wprowadzanie do obrotu środków odurzających, substancji psychotropowych, nowych substancji psychoaktywnych lub słomy makowej, uczestniczenie w obrocie,

21.  art. 58 ust. 1 lub 2 ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii – udzielanie innej osobie środka odurzającego, nakłaniane do użycia środka,

22.  art. 59 ust. 1, 2 lub 3 ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii – udzielanie innej osobie środka odurzającego celem osiągnięcia korzyści majątkowej lub osobistej,

23.  art. 61 ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii – czyny zabronione dotyczące prekursorów lub nowych substancji psychoaktywnych,

24.  art. 62 ust. 1 lub 2 ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii – posiadanie środków odurzających lub substancji psychotropowych,

25.  art. 62b ust. 2 ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii – posiadanie nowych substancji psychoaktywnych,

26.  art. 63 ust. 1, 2 lub 3 ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii – nielegalna uprawa maku, konopi lub krzewu koki.

Uzasadnienia do projektu ustaw tak daleko rozszerzających katalog przestępstw nie prezentują w zasadzie argumentacji uwzględniającej standardy wynikające z konstytucyjnej zasady proporcjonalności, zgodnie z którą zaostrzenie odpowiedzialności karnej dopuszczalne jest wyłącznie wówczas, gdy wykaże się jej konieczność.

Idąc dalej początkowo świadczenie pieniężne było wpłacane na określony cel społeczny, następnie ustawodawca postanowił, by beneficjentem była instytucja, stowarzyszenie, fundacja lub organizacja społeczna, wpisane do wykazu prowadzonego przez Ministra Sprawiedliwości, których podstawowym zadaniem lub celem statutowym było spełnianie świadczeń na określony cel społeczny, bezpośrednio związany z ochroną dobra naruszonego lub zagrożonego przestępstwem, za które skazano sprawcę, z przeznaczeniem na ten cel.

Od 2012 roku sąd orzeka świadczenie pieniężne na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej. Jak wynika z projektu ustawy „scentralizowanie środków w Funduszu pozwoli na prowadzenie spójnej i przejrzystej polityki pomocy pokrzywdzonym oraz skazanym, a ponadto na zachowanie uzasadnionych interesem społecznym prawidłowych proporcji w tym zakresie. Zapewni racjonalne wydatkowanie środków finansowych. Potrzeba powołania Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej wynikała z faktu, że istniejące dotychczas rozwiązania dotyczące dysponowania nawiązkami i świadczeniami pieniężnymi, a więc środkami publicznymi – nie realizowały w pełni zasad jawności i przejrzystości finansów publicznych, a w szczególności zasady kontroli finansowej. Doświadczenia w zakresie wydatkowania nawiązek i świadczeń pieniężnych przekazywanych przez sądy na rzecz podmiotów wpisanych do stosownego wykazu prowadzonego przez Ministra Sprawiedliwości wskazują, że nie zawsze środki finansowe wykorzystywane są w sposób prawidłowy, na określone w przepisach cele. Utrzymywanie obecnego stanu rzeczy uznano za nieracjonalne i nieuzasadnione.”4

Zgodnie z uregulowaniami art. 43 kodeksu karnego wykonawczego zakres działania najpierw Funduszu Pomocy Postpenitencjarnej następnie Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej, które zawsze były państwowymi funduszami celowymi, ulegał również daleko idącym zmianom. I tak początkowo wydatki Funduszu Pomocy Postpenitencjarnej (utworzonego z dniem 1 stycznia 2005 roku) przeznaczało się na udzielanie pomocy osobom pozbawionym wolności, zwalnianym z zakładów karnych i aresztów śledczych oraz ich rodzinom. W wyjątkowych wypadkach ze środków tych można było udzielić pomocy również osobom pokrzywdzonym przestępstwem i ich rodzinom. Obecnie, od 12 sierpnia 2017 roku choć Fundusz Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej jest państwowym funduszem celowym ukierunkowanym na pomoc pokrzywdzonym i świadkom, przeciwdziałanie przestępczości oraz pomoc postpenitencjarną możliwość dysponowania jego środkami jest mocno rozbudowana i obejmuje także szkolenia dla organów prowadzących postępowania karne i ich pracowników podnoszące kompetencje w zakresie postępowania z osobami pokrzywdzonymi przestępstwem i świadkami oraz propagowania alternatywnych metod rozwiązywania konfliktów, w szczególności mediacji w sprawach rodzinnych, nieletnich i karnych (art. 43 § 8 pkt 1b k.k.w.), finansowanie alternatywnych metod rozwiązywania konfliktów, w szczególności mediacji w sprawach rodzinnych, nieletnich i karnych (art. 43 § 8 pkt 1d k.k.w.), pokrywanie kosztów związanych z organizowaniem i prowadzeniem kształcenia, studiów podyplomowych, kursów dokształcających i szkoleń (art. 43 § 8 pkt 4c k.k.w.), podejmowanie, organizowanie i zlecanie badań naukowych i prac rozwojowych oraz współpracy z innymi jednostkami w tym zakresie, dotyczących sytuacji oraz potrzeb osób pokrzywdzonych przestępstwem, świadków oraz osób skazanych, a także przyczyn i uwarunkowań przestępczości oraz jej zapobiegania (art. 43 § 8 pkt 4d k.k.w.), promowanie systemu pomocy osobom pokrzywdzonym przestępstwem i świadkom oraz pomocy postpenitencjarnej ((art. 43 § 8 pkt 4e k.k.w.), upowszechnianie wiedzy na temat praw osób pokrzywdzonych przestępstwem oraz alternatywnych metod rozwiązywania konfliktów, w szczególności mediacji w sprawach rodzinnych, nieletnich i karnych (art. 43 § 8 pkt 4f k.k.w.), działanie wspierające rodziny zagrożone dysfunkcyjnością, w szczególności w zakresie profilaktyki i terapii uzależnień oraz współuzależnień i rozwiązywania konfliktów w rodzinie (art. 43 § 8 pkt 4g k.k.w.). W sumie przepis art. 43 k.k.w. obejmuje 17 punktów i podpunktów w wyszczególnieniem na co mogą być wydatkowane środki Funduszu, w tym orzeczonych świadczeń pieniężnych.

Określając obecny charakter środka karnego w postaci świadczenia pieniężnego, w tym zastosowania art. 90 § 2 k.k., sąd nie może pominąć zmiany art. 12a k.k.w. Z dniem 1 stycznia 2023 roku i 14 marca 2024 roku uległy zmianie obowiązki sądu w zakresie powiadamiania o nieuiszczeniu orzeczonego świadczenia. Obecnie w razie nieuiszczenia przez skazanego w całości świadczenia pieniężnego orzeczonych na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej sąd niezwłocznie przekazuje informację gospodarczą o powstaniu tej zaległości do biur informacji gospodarczej, działających na podstawie ustawy z dnia 9 kwietnia 2010 r. o udostępnianiu informacji gospodarczych i wymianie danych gospodarczych. Nieuiszczenie świadczenia pieniężnego zostało zatem zrównane z nieuiszczeniem grzywien, nawiązek na rzecz Skarbu Państwa, kwot pieniężnych stanowiącej przedmiot przepadku, lub kosztów sądowych.

W procesie karnym istotna jest również dodatkowa kwestia, obok której sąd nie może przejść obojętnie, że co do zasady środek karny w postaci świadczenia pieniężnego może być i jest orzekany obok środków kompensacyjnych, a więc wpływa na zmniejszenie możliwości ich egzekucji przez pokrzywdzonego, skoro skazany jest obowiązany dodatkowymi obowiązkami, które sąd jest obowiązany orzec obligatoryjnie. Nie jest bowiem tak, że katalog przestępstw za skazanie których orzekane jest obligatoryjnie świadczenie pieniężne obejmuje jedynie te, które z reguły nie mają pokrzywdzonych. Szerokie poszerzenie katalogu przestępstw w istocie stanowi nie tylko ograniczenie zasady sędziowskiego wymiaru kary oraz indywidualizacji represji karnej miarkowanej winą sprawcy oraz celami z zakresu prewencji indywidualnej i generalnej, ale także wpływa w sposób bezpośredni na możliwość wyegzekwowania przez pokrzywdzonego słusznego odszkodowania czy zadośćuczynienia.

Analizując dotychczasowe orzecznictwo Sądu Najwyższego oraz poglądy piśmiennictwa wskazać należy, że przy ustalaniu możliwości zastosowania art. 90 § 2 k.k. w zakresie orzeczonych świadczeń pieniężnych powoływane są w kolejnych orzeczeniach, czy komentarzach wyroki Sądu Najwyższego z dnia 31 marca 2009 roku, w sprawie V KK 415/08, z dnia 14 czerwca 2018 r., w sprawie III KK 252/18, z dnia 29 listopada 2021 r., w sprawie IV KK 463/21. Koniecznym jest zatem przeanalizowanie przedstawionej argumentacji i ocena jej aktualności.

Sąd zauważa, że wyrok Sądu Najwyższego z dnia 31 marca 2009 roku w sprawie V KK 415/08 zapadł w odmiennym stanie prawnym odnoszącym się do świadczenia pieniężnego. W tym okresie świadczenie określone w art. 39 pkt 7 k.k. było świadczeniem orzekanym zawsze fakultatywnie. To sąd decydował, po rozpatrzeniu indywidualnych okoliczności sprawy, czy zasadnym jest orzeczenia takiego świadczenia. Nie stanowiło zatem obowiązku normowanego przepisem prawa, który jest nakładany na sprawcę automatycznie w razie jego skazania za określony czyn. Co istotne było orzekane na rzecz instytucji, stowarzyszenia, fundacji lub organizacji społecznej, wpisanej do wykazu prowadzonego przez Ministra Sprawiedliwości, której podstawowym zadaniem lub celem statutowym jest spełnianie świadczeń na cele bezpośrednio związane z udzielaniem pomocy osobom poszkodowanym w wypadkach komunikacyjnych, z przeznaczeniem na cel bezpośrednio związany z udzielaniem pomocy osobom poszkodowanym w wypadkach komunikacyjnych. Obwieszczenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 listopada 2007 roku w sprawie wykazu instytucji, organizacji społecznych, fundacji i stowarzyszeń obowiązujące w dniu wydawania wyroku przez Sąd Najwyższy obejmowało 729 organizacji. Mając powyższe na uwadze, w 2009 roku, gdy zapadał wyrok Sądu Najwyższego w sprawie V KK 415/08 „z istoty rzeczy” świadczenia pieniężne nie mogły być połączone z uwagi na to, że nie miały charakteru obowiązku oraz z uwagi na różnorodność ich beneficjentów. Ugruntowany jest bowiem pogląd, że w przypadku orzeczenia środka karnego o rozbieżnej treści nie może on ulec połączeniu i musi być wykonywany osobno. Natomiast „istota” środka karnego w postaci świadczenia pieniężnego uległa całkowitemu przeobrażeniu.

Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 14 czerwca 2018 roku, w sprawie III KK 252/18 w zasadzie powielił pogląd prawny z orzeczenia z 2009 roku stwierdzając, że „Z istoty rzeczy nie podlegają więc łączeniu środki, które pozbawione są terminowego charakteru, tj. przepadek i środki kompensacyjne, a także świadczenie pieniężne oraz podanie wyroku do publicznej wiadomości”. Odwołał się również do komentarza prof. Jacka Giezka z 20125 oraz publikacji Dariusza Kali i Mai Klubińskiej z 20176. W powołanej tezie 5 komentarza7 zaprezentowano pogląd „Nie podlegają łączeniu środki karne, które – z oczywistych powodów – pozbawione są terminowego charakteru (tzn. ich orzekanie nie następuje na ograniczony określonymi ramami czas). Należą do nich: przepadek, obowiązek naprawienia szkody, nawiązka, świadczenie pieniężne oraz podanie wyroku do publicznej wiadomości.”. Natomiast w publikacji Dariusza Kali i Mai Klubińskiej, autorzy powielili pogląd prof. Jacka Giezka nie uzupełniając argumentacji. Nie sposób bardziej szczegółowo odnieść się do argumentu o konieczności terminowego charakteru środków karnych w przypadku ich łączenia, gdyż nie został on uzasadniony. Można jedynie podać, że przyjęcie takiego poglądu pozbawiałoby możliwości orzeczenia łącznego zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych w sytuacji, gdy za jeden czyn orzeczony zostałby terminowo a za inny bezterminowo (dożywotnio). Nie budzi wątpliwości nie tylko możliwość, ale także obligatoryjność wydania orzeczenia przez sąd w takim przypadku. Poza tym połączeniu mogą ulec nie tylko środki o charakterze terminowym, ale także kwotowym, gdyż przepis art. 86 § 1 k.k. , który należy zastosować odpowiednio (nie wprost) stanowi, że sąd wymierza karę łączną w granicach powyżej najwyższej z kar wymierzonych za poszczególne przestępstwa do ich sumy. Podać również należy, że Dariusz Kala i Maja Klubińska uznali w zakresie art. 90 § 2 k.k., że „Nie należy przy tym zbyt literalnie wykładać wspomnianego przepisu i uznawać, że łączeniu podlegają tylko środki, które w swojej nazwie posiadają określenie wskazane w tym przepisie. Ważna jest bowiem istota danego środka, a nie tylko jego nazwa (…) Pamiętać jednak należy, że aby orzec łączny środek, nie wystarczy stwierdzenie tylko rodzajowej tożsamości środków podlegających łączeniu, ale konieczne jest również i to, by ich przedmiot oraz zakres był tożsamy.” 8

Sąd Najwyższy w wyroku z 29 listopada 2021 roku w sprawie IV KK 463/21 uznał, że świadczenie pieniężne nie mieści się w kategorii środków karnych określanych jako zakaz lub obowiązek. Wywodzi w tym zakresie, że obowiązek, o którym mowa w art. 90 § 2 k.k. to nakaz orzeczony jako środek karny (art. 39 pkt 2e k.k.), co ma wynikać wprost z treści art. 43 § 1a k.k., podając że od strony wykładni językowej nie ma żadnej podstawy do łączenia środka karnego orzeczonego w formie świadczenia pieniężnego.

W tym zakresie sąd odwoławczy prezentuje odmienny pogląd uznając, że obowiązek, o którym mowa w art. 90 § 2 k.k. to nie tylko nakaz określony w art. 39 pkt 2e k.k. Ustawa kodeks karny nie definiuje pojęcia obowiązku i traktuje ten termin dość szeroko. Nawet z przepisu art. 43 § 1a k.k. wynika, że obowiązkiem jest również „zgłaszanie się do Policji lub innego wyznaczonego organu w określonych odstępach czasu, i kontrolowanie w systemie dozoru elektronicznego zakazu zbliżania się do określonych osób” (art. 41a § 1 zdanie drugie i § 2 zdanie drugie k.k.).

Zgodnie ze słownikiem języka polskiego PWN – obowiązek – to konieczność zrobienia czegoś wynikająca z nakazu moralnego lub prawnego. Natomiast słownik języka polskiego pod redakcją Witolda Doroszewskiego wskazuje, że to konieczność zrobienia czegoś z nakazu wewnętrznego (moralnego), administracyjnego, prawnego, powinność, zobowiązanie. Biorąc pod uwagę zmiany ustawowe, do jakich doszło w zakresie świadczenia pieniężnego, obecnie jest to środek karny mający charakter obowiązku wynikającego z przepisów prawa, w sytuacji skazania za czyny zabronione określone w art. 43a § 2, 3, 4 k.k., w art. 224b k.k. oraz za przestępstwa określone w art. 70 ust. 4a ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii. W przypadku skazania za wskazane przez ustawodawcę przestępstwa sąd jest zobligowany do orzeczenia świadczenia pieniężnego. Jest to obowiązek nie tylko nałożony na skazanego, ale także na sąd, który pozbawiony został możliwości kształtowania właściwej prawnokarnej reakcji na popełnione przestępstwo, a jego orzeczenie może wpływać na zmniejszenie możliwości egzekucji środków kompensacyjnych przez pokrzywdzonego.

Przechodząc do analizy poglądów przedstawionych w piśmiennictwie uznać należy, że opierają się w zasadzie na argumentacji przedstawionej w wyżej wymienionych orzeczeniach Sądu Najwyższego.

Dr Patrycja Kozłowska-Kalisz9 powołuje się na wyrok SN z 29 listopada 2021 roku, IV KK 463/21, oraz wskazuje, że „ z istoty rzeczy nie podlegają łączeniu świadczenie pieniężne” bez podania szerszego wywodu.

Dr Krystyna Patora10 stwierdza, że „Nie podlegają łączeniu w karę łączną: obowiązek naprawienia szkody, nawiązka, świadczenie pieniężne, podanie wyroku do publicznej wiadomości i przepadek przedmiotów”, powołując się między innymi na wyrok SN z 31 marca 2009 roku, w sprawie V KK 415/08.

Prof. Jarosław Majewski11 również powołuje się na wyroki SN: z 31 marca 2009 roku, V KK 415/08, z 14 czerwca 2018 r., III KK 252/18, z 29 listopada 2021 r., IV KK 463/21.

Dr Jerzy Lachowski12 zauważa, że „zgodnie z przepisem art. 90 § 2 k.k. łączeniu podlegają zakazy lub obowiązki tego samego rodzaju. O tożsamości rodzajowej środków decyduje tożsamość zakresu podmiotowego (tożsamość zobowiązanego) oraz przedmiotowa (treść). O tożsamości rodzajowej środków nie decyduje natomiast okres, na który zostały one orzeczone. Nie jest wystarczająca tożsamość podstawy prawnej zastosowania danego środka, którego treścią jest zakaz określonego zachowania, lecz tożsamość treści tych środków oraz identyczny zakres podmiotowy.” Autor ten dostrzega, że do kategorii obowiązków można zaliczyć również świadczenie pieniężne, uznaje natomiast, że „na podstawie art. 90 § 2 k.k. łączeniu podlegają środki karne wymierne w czasie” powołując się na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 czerwca 2018 r., w sprawie III KK 252/18.

Prof. Jacek Giezek 13 podobnie wskazuje, że „ Nie podlegają łączeniu środki karne, które – z oczywistych powodów – pozbawione są terminowego charakteru (tzn. ich orzekanie nie następuje na ograniczony określonymi ramami czas).”. Brak szerszego wywodu uniemożliwia odniesienie się do takiej koncepcji, o czym była już mowa wcześniej.

Prof. Piotr Kardas14 podkreśla, że „Po nowelizacji (biorąc pod uwagę datę komentarza chodzi o nowelizację z 2015 roku – przyp wł.) zasada kumulatywnego stosowania środków karnych niepodlegających łączeniu orzeczonych za pozostające w zbiegu przestępstwa dotyczy środków karnych wymienionych w art. 39 pkt 7–8 k.k. Obok kary łącznej będą wykonywane środki karne w postaci świadczenia pieniężnego oraz podania wyroku do publicznej wiadomości. Środek karny w postaci świadczenia pieniężnego orzekany jest każdorazowo na innej podstawie, co uzasadnia kumulatywne stosowanie tego środka w razie orzeczenia go za co najmniej dwa pozostające w zbiegu przestępstwa.” Tego podglądu nie można uznać za słuszny skoro środek karny w postaci świadczenia pieniężnego nie jest orzekany każdorazowo na innej podstawie prawnej, a jego podstawą jest zawsze art. 43a k.k. Zróżnicowanie paragrafami pozostaje bez znaczenia dla oceny charakteru tego środka, skoro faktycznie poszczególne paragrafy różnicują kwoty minimalne świadczenia pieniężnego.

Przepis art. 90 § 2 k.k. to szczególna instytucja prawa karnego materialnego, a zatem nie podlega wykładni rozszerzającej15. Zgodnie z jej unormowaniem w razie orzeczenia za zbiegające się przestępstwa pozbawienia praw publicznych, zakazów lub obowiązku tego samego rodzaju, sąd stosuje odpowiednio przepisy o karze łącznej. W zakresie obowiązku ustawa stanowi jedno, że ma być to obowiązek tego samego rodzaju. Nie uzależnia zastosowania odpowiednio przepisów o karze łącznej, by obowiązek ten miał „terminowy charakter”, miał być „orzekany w latach (art. 43 § 1 k.k.) lub miesiącach”, być „wymierny w czasie”, czy też „orzekany na tożsamej podstawie prawnej”.

To, że obecnie świadczenie pieniężne jest środkiem karnym będącym obowiązkiem świadczy to, że jego uiszczenie wynika z nakazu prawnego (wykładani językowa), jest orzekane w szeregu przypadkach obligatoryjnie, sąd karny nie ma możliwości odstąpienia od jego orzeczenia, nawet w sytuacjach wyjątkowych. Obecnie orzekany jest tylko i wyłącznie na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym i Pomocy Postpenitencjarnej, ujednolicono zatem jego beneficjenta. Fundusz ten jest funduszem celowym, czyli jest formą organizacyjną sektora finansów publicznych tworzoną na podstawie odrębnej ustawy, którego koszty są ponoszone na realizację wyodrębnionych zadań państwowych (art. 29 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 roku o finansach publicznych). Jest środkiem o daleko idących konsekwencjach prawnych w przypadku jego nieuiszczenia zrównanych z konsekwencjami jak przy nieuiszczeniu kary grzywny (m. in. art. 12a § 2 k.k.w.).

Jest również każdorazowo obowiązkiem tego samego rodzaju. O tożsamości rodzajowej środków decyduje tożsamość zakresu podmiotowego (tożsamość zobowiązanego) oraz przedmiotowa (treść).16 Wszystkie te elementy spełnia orzeczone świadczenie pieniężne. Dodać należy, że obecnie tożsamy jest również podmiot, na rzecz którego jest zasądzane, beneficjent, czyli Fundusz Pomocy Pokrzywdzonym i Pomocy Postpenitencjarnej.

Reasumując sąd orzekający w tej sprawie uznaje, że świadczenie pieniężne to obecnie obowiązek tego samego rodzaju w rozumieniu art. 90 § 2 k.k. Biorąc powyższe pod uwagę sąd zastosował ten przepis do orzeczonych na podstawie art. 43a § 2 k.k. dwóch świadczeń pieniężnych na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym i Pomocy Postpenitencjarnej w kwocie po 5 000 zł – łącząc je i orzekając od oskarżonego D. C. świadczenie pieniężne w łącznej kwocie 6 000 zł.

Sąd miał dodatkowo na uwadze to, że „Ratio legis świadczenia pieniężnego (art. 39 pkt 7 k.k.) są in concreto funkcje związane z potrzebą kształtowania świadomości prawnej społeczeństwa. Już samo zrezygnowanie przez ustawodawcę z dotychczasowej terminologii „kary dodatkowe” (zob. k.k. z 1969 r.) na rzecz ukształtowanego w kodeksie karnym z 1997 r. nowego modelu – „środków karnych” wskazuje, że sądy orzekające powinny je traktować jako środki racjonalnej praktyki kryminalnej, których celem jest naprawienie szkody, odebranie korzyści i zapobieganie przestępstwom, nie zaś zwiększenie dolegliwości represji karnej.”17

Finalnie oskarżony D. C. za popełnienie dwóch czynów z art. 244 k.k., czyli za złamanie zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych w dniach 28 grudnia 2024 roku i 10 stycznia 2025 roku ma do odbycia karę łączną 6 miesięcy pozbawienia wolności o charakterze bezwzględnym, zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych na okres 3 lat, konieczność zapłaty świadczenia pieniężnego w kwocie 6 000 zł. Taka reakcja karna zdaniem sądu spełni swoje cele zarówno indywidulane, jak i prewencji ogólnej.

SSA (del.) Anna Kalbarczyk

Druk sejmowy nr 2376, uzasadnienie, strona 65.

Druk sejmowy nr 2376, uzasadnienie, strona 65  67 .

3 Druk sejmowy nr 2024, uzasadnienie, strona 1, 63.

Druk sejmowy nr 2115, uzasadnienie, strona 1–2.

5 J. Giezek [w:] N. Kłączyńska, G. Łabuda, J. Giezek, Kodeks karny. Część ogólna. Komentarz, wyd. II, Warszawa 2012;

6 Dariusz Kala, Maja Klubińska, Kara łączna i wyrok łączny, Kraków 2017;

7 J. Giezek [w:] N. Kłączyńska, G. Łabuda, J. Giezek, Kodeks karny. Część ogólna. Komentarz, wyd. II, Warszawa 2012, art. 90;

8 Dariusz Kala, Maja Klubińska, Kara łączna i wyrok łączny, Kraków 2017, str. 121–124

9 [w:] Kodeks karny. Komentarz aktualizowany, red. M. Mozgawa, LEX/el. 2025, art. 90.

[w:] Kodeks karny. Komentarz, red. J. Kulesza, Warszawa 2025, art. 90.

11 [w:] A. Błachnio, J. Kosonoga-Zygmunt, P. Zakrzewski, J. Majewski, Kodeks karny. Komentarz, Warszawa 2024, art. 90.

12 [w:] Kodeks karny. Komentarz, wyd. IV, red. V. Konarska-Wrzosek, Warszawa 2023, art. 90.

13 [w:] D. Gruszecka, K. Lipiński, G. Łabuda, J. Giezek, Kodeks karny. Część ogólna. Komentarz, Warszawa 2021, art. 90.

14 [w:] Kodeks karny. Część ogólna. Tom I. Część II. Komentarz do art. 53-116, wyd. V, red. W. Wróbel, A. Zoll, Warszawa 2016, art. 90

15 wyrok Sądu Najwyższego z 29 listopada 2021 roku, IV KK 463/21

16 J. Lachowski [w:] Kodeks karny. Komentarz, wyd. IV, red. V. Konarska-Wrzosek, Warszawa 2023, art. 90.

17 Wyrok SN z 25.06.2015 r., II KK 167/15.