Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 6 lutego 2023 r.

Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie II Wydział Cywilny w następującym składzie:

Przewodniczący SSO Anna Szymańska-Grodzka

Protokolant Emilia Łuczyk

po rozpoznaniu w dniu 11 stycznia 2023 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa B. K. i I. N.

przeciwko (...) Bankowi (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w K.

o ustalenie

1.  ustala, że umowa o Mieszkaniowy Kredyt Hipoteczny w złotych indeksowany kursem (...) o numerze (...) zawarta w dniu 21 października 2008 roku pomiędzy (...) Bankiem (...) Spółką Akcyjną z siedzibą w K., a B. K. i I. N. jest nieważna;

2.  w pozostałym zakresie postępowanie umarza;

3.  rozstrzyga o zasadach poniesienia przez strony kosztów procesu w ten sposób, że Bank (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. poniesie je w 100 % (stu procentach) - z zastrzeżeniem, że zapłata należności na rzecz jednego z powodów zwalnia pozwanego z obowiązku płatności na rzecz drugiego z powodów do wysokości dokonanej zapłaty (in solidum) - pozostawiając ich szczegółowe wyliczenie referendarzowi sądowemu.

Sygn. akt II C 544/20

UZASADNIENIE

wyroku z dnia 06 lutego 2023 roku

Pozwem z dnia 23 kwietnia 2020 roku B. K. i I. N. wnieśli pozew przeciwko (...) Bankowi (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w K.. Powodowie wnieśli o ustalenie nieważności całej umowy o mieszkaniowy kredyt hipoteczny w złotych indeksowany kursem (...) nr (...), zawartej w dniu 21 października 2008 roku. Ewentualnie, w przypadku uznania powyższego żądania za niezasadne, powodowie wnieśli o zasądzenie od pozwanego solidarnie na rzecz powodów kwoty 69.604,11 złotych wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia następnego po dniu doręczenia pozwanemu odpisu pozwu do dnia zapłaty. Ponadto powodowie wnieśli o zasądzenie od pozwanego solidarnie na rzecz powodów kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa adwokackiego według norm przepisanych wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty.

(pozew z dnia 23 kwietnia 2020 roku – k. 4 – 21)

Pismem z dnia 11 grudnia 2020 roku pozwany bank wniósł odpowiedź na pozew wnosząc o oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie od B. K. oraz I. N. na rzecz pozwanego kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

(odpowiedź na pozew z dnia 11 grudnia 2020 roku – k. 85 – 130)

Pismem z dnia 04 lutego 2021 roku powodowie podtrzymali w całości dotychczasową argumentację i stanowisko w sprawie, a także wszystkie złożone wnioski dowodowe.

(pismo procesowe powodów replika na odpowiedź na pozew z dnia 11 grudnia 2020 roku – k. 233 – 273)

Pismem z dnia 10 stycznia 2022 roku powodowie dokonali modyfikacji powództwa w ten sposób, że wnieśli o ustalenie nieważności na podstawie art. 58 k.c. w zw. z art. 189 k.p.c. albo unieważnienie w całości na podstawie art. 12 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 23 sierpnia 2007 roku o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym całej umowy o mieszkaniowy kredyt hipoteczny w złotych indeksowany kursem (...) nr (...) zawartej dnia 21 października 2008 roku pomiędzy B. K. oraz I. N. a (...) Bankiem (...) S.A., a ponadto wnieśli o zasądzenie łącznie, ewentualnie solidarnie, od pozwanego na rzecz powodów kwoty 256.470,84 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia następnego po dniu doręczenia odpisu modyfikacji powództwa pozwanemu do dnia zapłaty. Ewentualnie, w przypadku nieuznania powyższego żądania, powodowie wnieśli o zasądzenie łącznie, ewentualnie solidarnie, od pozwanego na rzecz powodów kwoty 84.855,59 złotych wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie: liczonymi od kwoty 69.604,11 złotych od dnia następnego po dniu doręczenia odpisu pozwu pozwanemu do dnia zapłaty, a od kwoty 15.251,48 złotych liczonymi od dnia następnego po dniu doręczenia pozwanemu modyfikacji pozwu do dnia zapłaty. Dodatkowo powodowie wnieśli o ustalenie wskazanych w piśmie postanowień umownych za abuzywne i tym samym bezskuteczne względem powodów.

W obu przypadkach powodowie wnieśli o zasądzenie łącznie, ewentualnie solidarnie, od pozwanego na rzecz powodów zwrotu kosztów procesu według norm przepisanych wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty.

(pismo procesowe powodów z modyfikacją powództwa z dnia 10 stycznia 2022 roku – k. 399 – 402)

Na rozprawie w dniu 11 stycznia 2023 roku powodowie cofnęli modyfikację powództwa. Pełnomocnik powodów podtrzymał dotychczasowe stanowisko jak w pozwie o ustalenie nieważności całej umowy. Roszczenia ewentualne pełnomocnik powoda również podtrzymał jak w pozwie.

Pełnomocnik pozwanego podtrzymał dotychczasowe stanowisko w sprawie.

(protokół rozprawy z dnia 11 stycznia 2023 roku – k. 422 odwrót)

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Do zawarcia umowy kredytu będącej przedmiotem niniejszego postępowania, doszło, gdyż powodowie potrzebowali gotówki na remont mieszkania. Ponadto na ów mieszkanie powodowie mieli zaciągnięty kredyt w innym banku, który chcieli spłacić. W tym celu powodowie udali się do doradcy kredytowego. Powodowie chcieli uzyskać kwotę kredytu w złotówkach. Z przedstawionych przez doradcę kredytowego ofert i wyliczeń wynikało, iż najkorzystniejszy (pod względem oprocentowania i wysokości rat) był kredyt indeksowany do franka szwajcarskiego oferowany przez pozwanego. Doradca nie wyjaśnił powodom na czym polega kredyt indeksowany do franka szwajcarskiego ani nie przedstawił im symulacji jak przedstawiałaby się rata w razie wzrostu kursu franka szwajcarskiego. Powodowie zostali zapewnieni, że frank szwajcarski ( (...)) jest walutą stabilną.

(zeznania powoda B. K. złożone na rozprawie w dniu 11 stycznia 2023 roku – k. 422 – 423)

Dnia 08 października 2008 roku powodowie złożyli wniosek o udzielenie kredytu hipotecznego. Wniosek powodów został rozpatrzony pozytywnie i 21 października 2008 roku powodowie zawarli z (...) Bankiem (...) umowę o mieszkaniowy kredyt hipoteczny w złotych indeksowany kursem (...) (dalej jako: umowa lub umowa kredytu). Bank udzielił kredytobiorcom kredytu w złotych indeksowanego kursem (...) w wysokości 400 009,20 złotych (słownie: czterysta tysięcy dziewięć złotych 20/100), a kredytobiorcy zaciągnęli kredyt i zobowiązali się do jego wykorzystania zgodnie z warunkami umowy (§ 1 ust. 1 zd. 1 umowy). Kredyt przeznaczony był na spłatę w całości kredytów zaciągniętych w bankach wnioskodawcy, przeznaczonych na cele mieszkaniowe nieruchomości nr I., tj. spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego położonego w W., a także na refinansowanie nieudokumentowanych środków (§ 1 ust. 3 umowy).

(wniosek o mieszkaniowy kredyt hipoteczny/budowlano-hipoteczny z dnia 08 października 2008 roku wraz z załącznikiem – k. 161 – 164; umowa nr (...) o Mieszkaniowy Kredyt Hipoteczny w złotych indeksowany kursem (...) z dnia 21 października 2008 roku wraz z załącznikami – k. 51 – 58 )

Zgodnie z § 1 ust. 1 zd. 2 umowy równowartość wskazanej kwoty w walucie (...) była określana na podstawie gotówkowego kursu kupna (...) Banku z dnia wypłaty (uruchomienia) pierwszej transzy kredytu.

Kredyt został uruchomiony w złotych, a jego równowartość w walucie (...) ustalona została według kursu kupna określonego w § 1 ust. 1 umowy, w dniu uruchomienia pierwszej transzy kredytu. Kolejne transze były uruchamiane w złotych, a ich równowartość w walucie (...) była ustalana każdorazowo według kursu kupna na podstawie gotówkowego kursu kupna (...) Banku z dnia wypłaty (uruchomienia) danej transzy kredytu (§ 2 ust. 4 umowy). Kwota kredytu została wypłacona w dwóch transzach. Pierwsza transza została wypłacona dnia 31 października 2008 roku w kwocie 290.009,20 złotych, która odpowiadała kwocie 122.021,80 (...) Druga transza została wypłacona dnia 28 listopada 2008 roku w wysokości 110.000,00 złotych, co stanowiło równowartość 47.454,70(...) Kredytobiorcy zobowiązali się do spłaty kredytu wraz z odsetkami oraz innymi zobowiązaniami wynikającymi z umowy kredytu, przy czym kredyt, odsetki oraz inne zobowiązania wyrażone w (...)były spłacane w złotych jako równowartość raty w (...) przeliczonej według gotówkowego kursu sprzedaży (...) banku z dnia wymagalnej spłaty raty, a inne zobowiązania wynikające z umowy wyrażone w złotych płatne były w złotych (§ 4 ust. 1 zd. 1 – 3 umowy). Obowiązkowym zabezpieczeniem spłaty kredytu była hipoteka kaucyjna do kwoty 600.013,80 złotych wpisana na pierwszym miejscu na rzecz banku, na nieruchomości stanowiącej własność powodów, położonej w W. i będącej przedmiotem kredytowania (§ 6 ust. 1 umowy).

(umowa nr (...) o Mieszkaniowy Kredyt Hipoteczny w złotych indeksowany kursem (...) z dnia 21 października 2008 roku wraz z załącznikami – k. 51 – 58; pozew z dnia 23 kwietnia 2020 roku – k. 4 – 21)

Powód, który był bardziej zaangażowany w proces uzyskiwania kredytu niż powódka, nie miał świadomości, że wahania kursu będą miały wpływ na saldo. W momencie zawierania umowy powodowie nie znali kwoty (...), którą będą musieli spłacić. Doradca kredytowy nie wyjaśnił powodom pojęcia spread’u, powodowie nie wiedzieli jak ustalane były kursy i jakie były mechanizmy ustalania kursu w banku, nie wiedzieli również, iż w umowie zastosowane były dwa różne kursy – kupna i sprzedaży. Powodowie nie mieli możliwości negocjacji zapisów umowy, przedstawiono powodom do podpisu gotową już umowę, mieli oni wpływ jedynie na okres kredytowania, dzień spłaty rat i wysokość kredytu.

(zeznania B. K. oraz zeznania I. N. złożone na rozprawie w dniu 11 stycznia 2023 roku – k. 422 - 424)

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, tj. przedstawionych przez obie strony dokumentów, zeznań świadka P. J., zeznań świadka R. G. oraz zeznań powodów. Dokumenty przedstawione przez strony nie budziły wątpliwości co do ich prawdziwości i wiarygodności, toteż Sąd dał im wiarę. Sąd dał wiarę również zeznaniom powodów, ponieważ były one logiczne i spójne, a także ze względu na to iż, w zakresie procedury zawarcia umowy dotyczyły konkretnie ich przypadku, podczas gdy z pozostałych zgromadzonych w sprawie dowodów wynika, że pozwany nie ma wiedzy o przebiegu zawarcia umowy z I. N. i B. K.. Również z tego powodu Sąd dał wiarę zeznaniom powodów, zwłaszcza że pozostałe dowody im nie zaprzeczają. Zeznania świadka P. J., złożone w trybie art. 271 ¹ k.p.c., Sąd ocenił jako wiarygodne i rzetelne, dostarczające informacje na temat ogólnych procedur i sposobów ustalania tabeli kursowej oraz na temat kredytów indeksowanych do franka szwajcarskiego udzielanych przez pozwany bank. Świadek nie zajmuje i nie zajmował się procesem przygotowania czy udzielania kredytu, nie miał styczności z klientami zewnętrznymi banku. Zeznaniom świadka R. G., złożonym w trybie art. 271 ¹ k.p.c., również należało dać wiarę, gdyż były one wiarygodne i spójne, dostarczyły informacji w zakresie ogólnych działań banku nakierowanych na uzyskanie waluty obcej, utrzymanie płynności i sposobu w jaki bank zarabia. Sąd postanowił oddalić wnioski dowodowe powodów i pozwanego o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego, na podstawie art. 235 ² § 1 pkt 2 k.p.c. jako nieistotne dla rozstrzygnięcia sprawy.

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo o ustalenie nieważności umowy o Mieszkaniowy Kredyt Hipoteczny w złotych indeksowany kursem (...) o numerze (...), zasługiwało na uwzględnienie, zaś w pozostałym zakresie, tj. dotyczącym cofniętej modyfikacji powództwa, postępowanie należało umorzyć.

Jako podstawę prawną orzeczenia w niniejszej sprawie należy wskazać: art. 58 k.c. w zw. z art. 69 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Prawo bankowe (dalej jako: prawo bankowe) oraz art. 353 ¹ k.c., art. 58 k.c. w zw. z art. 68 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece, art. 385 ¹ k.c., a także przepisy prawa europejskiego, tj. Dyrektywę Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 roku w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich.

I.  Charakter „złotówkowy” zawartej umowy kredytu

W ocenie Sądu kredyt udzielony powodom był w rzeczywistości kredytem złotówkowym. W pierwszej kolejności należy wskazać, że pomiędzy powodami a pozwanym nie dochodziło do transakcji we frankach szwajcarskich. Zgodnie z § 1 ust. 1 zd. 1 umowy powodom został udzielony kredyt w wysokości 400.009,20 złotych. Na fakt, że powodowie otrzymali od banku kwotę w złotych polskich wskazują również zeznania powoda w tym zakresie oraz § 2 ust. 4 umowy, zgodnie z którym kredyt oraz jego kolejne transze będą uruchamiane w złotych. Umowa kredytu nie przewidywała możliwości spłaty rat kapitałowo-odsetkowych w walucie (...), powodowie mieli dokonywać spłaty w złotówkach, które następnie bank przeliczał według ustalonej przez siebie Tabeli kursów na franki szwajcarskie i zaliczał na poczet długu. Zgodnie z § 4 ust. 1 umowy kredyt, odsetki oraz inne zobowiązania wyrażone w (...) będą spłacane w złotych, a inne zobowiązania wynikające z umowy wyrażone w złotych będą płatne w złotych.

Na fakt, że umowa kredytu była w rzeczywistości umową kredytu złotówkowego wskazuje również uregulowane w § 6 ust. 1 umowy zabezpieczenie kredytu, zgodnie z którym kredytobiorca ustanawia na nieruchomości na rzecz banku hipotekę kaucyjną do kwoty 600.013,80 złotych. Stosownie do art. 68 ustawy z dnia 6 lipca 1982 roku o księgach wieczystych i hipotece w brzmieniu z dnia zawarcia umowy: „Hipoteka zabezpiecza jedynie wierzytelności pieniężne i może być wyrażona tylko w oznaczonej sumie pieniężnej. Jeżeli wierzytelność zgodnie z prawem została wyrażona w innym pieniądzu niż pieniądz polski, hipotekę wyraża się w tym innym pieniądzu”. Jak wskazano powyżej, zgodnie z umową kredytu, hipoteka została ustanowiona w polskich złotych, a zatem należy uznać, że wierzytelność również była wyrażona w polskich złotych, ponieważ wobec przyjęcia innego ustalenia - postanowienie byłoby sprzeczne z art. 68 ustawy o księgach wieczystej i hipotece w brzmieniu z dnia zawarcia umowy.

Ponadto należy wskazać, że w ocenie Sądu przyjęcie jako podstawy oprocentowania stawki LIBOR, a nie WIBOR, nie stoi na przeszkodzie uznanie przedmiotowego kredytu za złotówkowy. Przyjęcie stawki LIBOR jako podstawy do ustalenia oprocentowania kredytu było jedynie częścią mechanizmu, który miał skłonić klientów do wyboru kredytów „frankowych”. Poglądy wyrażane w orzecznictwie potwierdzają stanowisko tut. Sądu, zgodnie z którym przyjęcie stawki LIBOR jako podstawy ustalenia oprocentowania nie sprzeciwia się przyjęciu złotówkowego charakteru kredytu (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 października 2019 r., sygn. akt IV CSK 309/18; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 listopada 2019 r., sygn. akt II CSK 483/18; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 maja 2019 r., sygn. akt I CSK 242/18; wyrok Trybunału Sprawiedliwości UE z dnia 3 października 2019 r., sygn. C-260/18; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 kwietnia 2019 r., sygn. akt III CSK 159/17).

Mając na uwadze powyższe argumenty, uzasadnione jest przyjęcie, że bank udzielił powodom kredytu złotówkowego, a franki szwajcarskie służyły jedynie jako sposób szacowania dodatkowego świadczenia pozyskiwanego przez pozwanego w postaci spread’u walutowego. Przyjęcie odmiennego stanowiska skutkowałoby stwierdzeniem sprzeczności postanowień umowy dotyczących zabezpieczenia z art. 68 ustawy o księgach wieczystych i hipotece.

II.  Nieważność umowy kredytu na podstawie art. 58 k.c. w zw. z art. 353 ¹ k.c. w zw. z art. 69 prawa bankowego oraz sprzeczność z zasadami współżycia społecznego

Zgodnie z art. 58 § 1 k.c. czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy. Z kolei art. 353 ¹ k.c. stanowi, że strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Ponadto art. 58 § 2 k.c. ustanawia samodzielną podstawę stwierdzenia nieważności czynności prawnej sprzecznej z zasadami współżycia społecznego.

Jedną z podstawowych zasad prawa zobowiązań jest zasada swobody umów, którą ustawodawca wyraził w art. 353 ¹ k.c. Ze wskazanego przepisu wynika, że swoboda kontraktowania ograniczona jest przez trzy czynniki: właściwość (naturę) stosunku, ustawę oraz zasady współżycia społecznego. W ocenie Sądu umowa kredytu zawarta przez strony narusza zasady współżycia społecznego, a nadto jest niezgodna ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem umowy kredytu. W nauce prawa cywilnego za naruszające zasady współżycia społecznego uznaje się umowy, które kształtują prawa i obowiązki stron w sposób nieodpowiadający słuszności kontraktowej, a w szczególności za takie uznane będą umowy sprzeciwiające się regułom uczciwości i rzetelności profesjonalnej oraz kontrakty rażąco nierównoważnie kształtujące wzajemne prawa i obowiązki (A. Olejniczak [w:] Kodeks cywilny. Komentarz. Tom III. Zobowiązania - część ogólna, wyd. II, red. A. Kidyba, Warszawa 2014, art. 353 ¹). Ponadto w doktrynie podkreśla się, że szczególne znaczenie dla określania granic kontraktowych mają „zasady współżycia społecznego, które nawiązują do koncepcji tzw. słuszności kontraktowej, uczciwości kupieckiej, równej pozycji stron umowy, przestrzegania zasad lojalnego, opartego na zaufaniu postępowania wobec kontrahenta również w fazie kształtowania treści umowy itp.” (M. Safjan w: K. Pietrzykowski (red.), Kodeks cywilny. Tom I. Komentarz. Art. 1–449 ¹⁰ , Wyd. 10, Warszawa 2020, art. 353(1), Nb. 22 i przywołane tam orzecznictwo). Sąd podziela przytoczone poglądy. Na gruncie niniejszej sprawy szczególną uwagę należy zwrócić na zasadę równości kontraktowej stron, a także uczciwości kupieckiej.

Należy ponadto zauważyć, że w niniejszym przypadku swoboda kontraktowa stron doznaje ograniczenia również przez ustawę, tj. art. 69 ust. 1 prawa bankowego, zgodnie z którym przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Umowa kredytu należy zatem do grona umów nazwanych i została ona zdefiniowana w sposób jednoznaczny tak, aby nie budziła ona wątpliwości co do zakresu zobowiązań stron, a także aby nie zawierała postanowień niepewnych lub mylących co do swej treści czy celu i społeczno-gospodarczego przeznaczenia.

W niniejszej sprawie doszło do naruszenia zasad współżycia społecznego przez nierównomierne rozłożenia ryzyka, naruszenie zasady równowagi kontraktowej stron oraz zasad uczciwości kupieckiej. Wskazane naruszenia wynikają przede wszystkim z tego, że pozwany bank był obciążony ryzykiem zmiany kursu franka szwajcarskiego w stopniu znacznie mniejszym niż powodowie. Jak już zostało ustalone powyżej bank udzielił powodom kredytu złotówkowego, a pomiędzy stronami nie dochodziło do transakcji w (...), tzn. powodowie otrzymali określoną w umowie kwotę kredytu w złotych polskich, a następnie dokonywali spłaty kredytu w tej walucie. Przewalutowania na franki szwajcarskie dokonywał bank, na podstawie ustalanej przez siebie dyskrecjonalnie tabeli kursowej, przy czym powodowie nie zostali poinformowani w jaki dokładnie sposób bank ów kurs ustala. Bank wystosował do powodów pismo z dnia 26 sierpnia 2011 roku, w którym informował o możliwości zawarcia bezpłatnego aneksu do umowy, którego celem było uzupełnienie zapisów umowy m.in. w zakresie określania sposobów i terminów ustalania kursu wymiany walut, na podstawie którego wyliczana jest kwota rat kapitałowo-odsetkowych, a także ustalenie możliwości dokonywania spłaty rat kapitałowo-odsetkowych oraz przedterminowej spłaty pełnej lub częściowej kwoty kredytu bezpośrednio w walucie indeksacji kredytu (k. 60). Należy zauważyć, że ów pismo zostało sporządzone około 3 lata po zawarciu umowy kredytu, a do zawarcia opisywanego aneksu nie doszło. Zatem pozwany w sposób dowolny i dyskrecjonalny mógł kształtować wysokość zobowiązania powodów, która była zależna od tabeli kursowej banku, przy czym powodowie nie zostali o tym poinformowani przed zawarciem umowy, a sytuacji tej nie zmienia przywołanej powyżej pismo.

Należy również zwrócić uwagę na fakt, że bank miał możliwość przewidzenia skutków zmiany kursów walut i podjęcia działań w celu zabezpieczenia się przed tym ryzykiem. Możliwość taka wynika z faktu, że bank jest profesjonalną instytucją, dysponującą wykfalifikowaną kadrą pracowniczą, specjalizującą się w umowach tego typu. Jako przykład można wskazać, że bank na wypadek obniżenia się kursu franka szwajcarskiego, mógł zabezpieczyć swoje interesy przez opcje walutowe, kontrakty terminowe, ubezpieczenie czy też uzyskanie dochodu ze spread’u walutowego lub z prowizji. Powyższe potwierdzają pisemne zeznania świadka P. J., który zeznał, iż „bank udzielając kredytu indeksowanego do (...) narażony jest głównie na: a) ryzyko walutowe; b) ryzyko kredytowe; c) ryzyko płynności. Ryzyka te podlegają odpowiedniemu zarządzaniu i nadzorowi przez odpowiednie jednostki banku.”, a także iż „Każda transakcja wymiany walutowej powoduje powstanie ryzyka walutowego i bank, stosując spred, częściowo pokrywa koszty tego ryzyka oraz koszty operacyjne i wynagrodzenie za usługę (…)” (k. 343 – 344). Powodowie występujący jako konsumenci, o czym szczegółowo mowa w dalszej części uzasadnienia, nie zostali prawidłowo zapoznani z ryzykiem, które podejmowali przystępując do umowy. Nie posiadali oni wiedzy, która pozwoliłaby im na zrozumienie w pełni ryzyka, które podejmowali, nie mieli możliwości zabezpieczenia się przed ryzykiem ani nie mogli przewidzieć go w dacie zawierania umowy, a ponadto nie zostali prawidłowo o nim pouczeni.

W ocenie Sądu zobowiązanie przekroczyło swój cel społeczno – gospodarczy umowy kredytu hipotecznego na cele mieszkaniowe. Zastosowanie takich mechanizmów jak klauzule waloryzacyjne (indeksacyjne) oraz spread walutowy ma swoje uzasadnienie w kredytach inwestycyjnych, a nie w kredytach hipotecznych oferowanych konsumentom. W przypadku kredytu mieszkaniowego zawieranego z konsumentami takie rozwiązania nie powinny występować, ponieważ społeczno-gospodarczym przeznaczeniem takiego kredytu jest uzyskanie przez konsumentów środków na sfinansowanie nieruchomości w celach mieszkaniowych, a nie ryzykowna gra na rynku walutowym. Z pewnością konsumenci dążą do osiągnięcia tego celu jak najmniejszym kosztem, ale jednocześnie z ograniczonym ryzykiem. Ze zgromadzonego w niniejszej sprawie materiału dowodowego, zwłaszcza zeznań powodów, wynika, że powodów nie poinformowano, iż ryzyko kursowe, którym będą obciążeni, jest nieograniczone. Mając na uwadze powyższe Sąd stoi na stanowisku, że bank, w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego, wykorzystał swoją przewagę kontraktową przez wprowadzenie do umowy postanowień, które były korzystne przede wszystkim dla niego i które nadmiernie obciążały ryzykiem nieświadomych konsumentów. Dodatkowo bank nie dopełnił obowiązku informacyjnego i doprowadził do podjęcia przez powodów decyzji, które nie były dla nich korzystne (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 23 października 2019 r., sygn. akt V ACa 567/18).

Dodatkową korzyścią banku uzyskiwał był zysk ze spread’u walutowego. S. walutowy to różnica pomiędzy kursem kupna a kursem sprzedaży danej waluty. Dodatkowy zysk banku polegał na tym, że sprzedaż i kupno franków szwajcarskich odbywało się za jego pośrednictwem, według kursu dyskrecjonalnie przez niego ustalanego. Jak już wskazywano powyżej, bank nie dopełnił obowiązku informacyjnego wobec powodów przez nieudzielenie im właściwej, dokładnej informacji o sposobie ustalania przez siebie kursu franka szwajcarskiego, co miało bezpośredni wpływ na wysokość zobowiązania powodów. Nie jest istotny fakt, czy bank sporządził jakiś regulamin w zakresie ustalania tabeli kursów walut obcych czy też nie, ponieważ regulamin taki mógł być przez bank dowolnie zmieniany. Konsumenci nie mieli o nim żadnej wiedzy ani tym bardziej wpływu na jego kształt. Postanowienia dotyczące spread’u walutowego, a także zawierające klauzule waloryzacyjne naruszają art. 58 § 2 k.c. i są sprzeczne z naturą umowy w rozumieniu art. 353 ¹ k.c. Skutkiem tych postanowień umownych jest sytuacja, w której już w dniu wypłaty kredytu powodowie, chcąc zwrócić pożyczoną kwotę, musieliby zwrócić wyższą kwotę, która wynikałaby z różnicy spread’u walutowego (por. wyrok SN z dnia 27 lutego 2019r., sygn. akt II CSK 19/18; wyrok SN z dnia 4 kwietnia 2019 r., sygn. akt III CSK 159/17; wyrok SN z dnia 11 stycznia 2018 r., sygn. akt III CZP 93/17; wyrok (...) sygn. C-26/13; wyrok SA w Warszawie z dnia 10 października 2017 roku, sygn. akt VI ACa 726/16; wyrok SN z dnia 9 maja 2019 r., sygn. akt I CSK 242/18, wyrok SN z dnia 29 października 2019 r., sygn. akt IV CSK 309/18).

W tym miejscu należy również dodać, że w dacie zawierania umowy nie była znana ostateczna wysokość zobowiązania powodów, gdyż była ona zależna od kursu franka szwajcarskiego, a zatem występuje brak essentialia negotii umowy, co również stanowi przyczynę uznania umowy kredytu za nieważną. Artykuł 69 ust. 2 pkt. 2 prawa bankowego stanowi, że umowa kredytu powinna być zawarta na piśmie i określać w szczególności m.in. kwotę i walutę kredytu.

Sprzeczność umowy kredytu z zasadami współżycia społecznego polegała zatem na naruszeniu uczciwości kupieckiej, a także zasady równowagi kontraktowej stron i równomiernego rozłożenia ryzyka, co stanowi przekroczenie granic swobody umów i tym samym naruszenie art. 353 ¹ k.c. w zw. z art. 69 prawa bankowego.

Z powyższych względów na podstawie art. 58 k.c. w zw. z art. 353 ¹ k.c. w zw. z art. 69 prawa bankowego uznać należało umowę nr (...) o Mieszkaniowy Kredyt Hipoteczny w złotych indeksowany kursem (...), zawartą pomiędzy stronami w dniu 21 października 2008 roku, za sprzeczną z ustawą, tj. z art. 353 ¹ k.c. i art. 69 prawa bankowego oraz za sprzeczną z zasadami współżycia społecznego, a tym samym za nieważną na podstawie art. 58 k.c.

III.  Niedozwolone klauzule umowne – art. 385 ¹ k.c. oraz Dyrektywa Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 roku w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich

Należy również wskazać, że równorzędną podstawą uznania umowy kredytu za nieważną jest art. 385 ¹ k.c. oraz artykuł 2, 3 i 6 Dyrektywy 93/13/EWG. Umowa kredytu zawiera niedozwolone klauzule umowne, tj. § 1 ust. 1, § 2 ust. 4, § 4 ust. 1 umowy.

Zgodnie z art. 385 ¹ § 1 k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Zatem postanowienie umowne jest abuzywne, jeżeli spełnia łącznie następujące przesłanki: stroną umowy musi być konsument, postanowienie nie było z konsumentem uzgodnione indywidualne, kształtowało prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami i naruszało rażąco interesy konsumenta, a jednocześnie nie określało głównych świadczeń stron (chyba że nie było sformułowane jednoznacznie). Wskazać należy, że Sąd bada z urzędu to, czy umowa zawiera niedozwolone klauzule umowne (zob. wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 21 listopada 2002 roku, C-473/00; wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 26 października 2006 roku, C-168/05).

Pojęcie „konsumenta” zostało zdefiniowane w art. 2 lit. b Dyrektywy 93/13 oraz w art. 22 ¹ k.c. Zgodnie z art. 22 ¹ k.c. konsumentem jest osoba fizyczna dokonująca z przedsiębiorcą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z ich działalnością gospodarczą lub zawodową. Dyrektywa wskazuje z kolei, iż „konsument” oznacza każdą osobę fizyczną, która w umowach objętych zakresem omawianej dyrektywy działa w celach niezwiązanych ze swoją działalnością gospodarczą i zawodową. W niniejszej sprawie powodowie niewątpliwie zawierali z bankiem umowę jako konsumenci – występowali oni jako osoby fizyczne, które umowę zawierają w celu sfinansowania spłaty kredytu zaciągniętego na zakup nieruchomości mieszkalnej oraz jej remont. Zgodnie z zeznaniami powoda B. K. w mieszkaniu będącym przedmiotem finansowania nigdy nie była prowadzona działalność gospodarcza.

Spełniona została także przesłanka braku indywidualnego uzgodnienia postanowień z powodami. Artykuł 385 ¹ § 3 k.c. stanowi, że nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu, a w szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta. Nadto zgodnie z art. 385 ¹ § 4 k.c. ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto się na to powołuje. Zgodnie z zeznaniami powodów B. K. oraz I. N. nie mieli oni możliwości negocjacji umowy. Pozwany bank nie udowodnił, aby którekolwiek z postanowień umowy dotyczących indeksacji było uzgadniane z powodami indywidualnie. Należy zwrócić uwagę na treść art. 3 ust. 2 Dyrektywy 93/13, zgodnie z którym „Warunki umowy zawsze zostaną uznane za niewynegocjowane indywidualnie, jeżeli zostały sporządzone wcześniej i konsument nie miał w związku z tym wpływu na ich treść, zwłaszcza jeśli zostały przedstawione konsumentowi w formie uprzednio sformułowanej umowy standardowej. Fakt, że niektóre aspekty warunku lub jeden szczególny warunek były negocjowane indywidualnie, nie wyłącza stosowania niniejszego artykułu do pozostałej części umowy, jeżeli ogólna ocena umowy wskazuje na to, że została ona sporządzona w formie uprzednio sformułowanej umowy standardowej. Jeśli sprzedawca lub dostawca twierdzi, że standardowe warunki umowne zostały wynegocjowane indywidualnie, ciężar dowodu w tym zakresie spoczywa na nim.”. W świetle przywołanego przepisu dyrektywy należy uznać, że powodowie nie mieli wpływu na kształt umowy kredytu ani realnej możliwości podjęcia negocjacji, gdyż zgodnie z zeznaniami powódki I. N., które Sąd uznał za wiarygodne, powodom została przedstawiona już gotowa umowa. Pozwany bank, na którym w tym zakresie spoczywał ciężar dowodu, nie udowodnił, że postanowienia umowy zawierające klauzulę waloryzacyjną oraz dotyczące spread’u walutowego, tj. § 1 ust. 1, § 2 ust. 4 oraz § 4 ust. 1 umowy kredytu, były uzgadniane z powodami indywidualnie.

Przesłankę naruszenia dobrych obyczajów oraz rażącego naruszenia interesów konsumentów również należy uznać za spełnioną. W pkt II niniejszego uzasadnienia zostało szczegółowo opisane naruszenie zasad współżycia społecznego przez pozwanego, w tym dobrych obyczajów w postaci uczciwości kupieckiej i równowagi kontraktowej stron, a także rażące naruszenie interesów konsumentów, którzy nieświadomi byli podejmowanego ryzyka wynikającego z mechanizmu waloryzacji. Powtarzanie przytoczonych tam argumentów byłoby niecelowe i niezgodne z art. 327 ¹ § 2 k.p.c. nakazującym sporządzenie uzasadnienia w sposób zwięzły. Należy jedynie zauważyć, że bank skonstruował umowę kredytu w taki sposób, że powodowie w dniu zawarcia umowy nie znali rzeczywistej wysokości swojego zobowiązania, gdyż była ona zależna od kursu franka szwajcarskiego ustalonego w tabeli kursowej banku. Zatem wysokość zobowiązania powodów nie została określona jednoznacznie, a wręcz była niemożliwa do przewidzenia, ponieważ była zależna od tabeli kursowej ustalanej dyskrecjonalnie przez bank. Pomimo tego, że występuje brak essentialia negotii umowy kredytu, o czym była już mowa powyżej, to uzależnienie wysokości zobowiązania od ryzykownego i niepewnego zdarzenia przyszłego (wysokości kursu franka szwajcarskiego), dodatkowo ujęte w sposób skomplikowany, zupełnie niezrozumiały dla laika, powinno być uznane za naruszenie dobrych obyczajów i rażące naruszenie interesów konsumentów.

Zgodnie z art. 385 ¹ § 1 zd. 2 k.c. norma wyrażona w tym przepisie nie dotyczy postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Artykuł 4 ust. 2 Dyrektywy Rady 93/13/EWG stanowi, że ocena nieuczciwego charakteru warunków nie dotyczy ani określenia głównego przedmiotu umowy, ani relacji ceny i wynagrodzenia do dostarczonych w zamian towarów lub usług, o ile warunki te zostały wyrażone prostym i zrozumiałym językiem. Zatem należało poddać analizie to, czy klauzule indeksacyjne oraz postanowienia dotyczące spread’u walutowego, tj. § 1 ust. 1, § 2 ust. 4 i § 4 ust. 1 umowy kredytu, stanowiły główne świadczenia stron. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 08 czerwca 2004 roku o sygn. akt I CK 365/03, wskazał, iż pojęcie "głównych świadczeń stron" należy interpretować raczej wąsko, w nawiązaniu do elementów przedmiotowo istotnych umowy. Zgodnie z art. 69 prawa bankowego głównym świadczeniem banku było udostępnienie kredytobiorcom oznaczonej sumy pieniężnej w konkretnym celu, a głównym świadczeniem kredytobiorców było korzystanie z niej zgodnie z ustalonymi w umowie warunkami oraz zwrot otrzymanej kwoty z odsetkami w oznaczonych terminach, a także zapłata prowizji. Klauzula indeksacyjna w ocenie Sądu nie jest konieczna do spełnienia tychże świadczeń, stanowi ona dodatkowy element (por. postanowienie Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 15 stycznia 2021 roku, sygn. akt XXV C 4263/20). Jednak nawet w przypadku uznania tych postanowień za główne świadczenia stron, nie można byłoby uznać, iż podlegają one wyłączeniu, o którym mowa w art. 385 ¹ § 1 zd. 2 k.c. ze względu na ich niezrozumiałą dla przeciętnego konsumenta treść. Umowa została sporządzona przez bank, a zatem profesjonalny podmiot, który zatrudnia specjalistów w danej dziedzinie, co znajduje odzwierciedlenie w umowie. Zawiera ona szereg specjalistycznych sformułowań i konstrukcji wymagających dla jej pełnego zrozumienia gruntownej znajomości zasad ekonomii. Sam mechanizm indeksacji jest trudny do zrozumienia dla przeciętnego konsumenta, a brak stosownych wyjaśnień, pouczeń i rozproszenie po różnych postanowieniach umownych stanowi dodatkowe utrudnienie. Powodom nie wyjaśniono na czym polega indeksacja, nie uświadomiono w pełni nieograniczonego ryzyka, które podejmują. Z pewnością umowa, a w szczególności znajdująca się w niej klauzula indeksacyjna, nie została wyrażona prostym i zrozumiałym dla powodów językiem.

Mając powyższe na względzie nie budzi wątpliwości Sądu abuzywność mechanizmu waloryzacyjnego, który został zawarty w przedmiotowej umowie kredytu.

IV.  Brak możliwości zastąpienia postanowień abuzywnych innymi postanowieniami

Artykuł 6 ust. 1 Dyrektywy 93/13/EWG stanowi, że Państwa Członkowskie stanowią, że na mocy prawa krajowego nieuczciwe warunki w umowach zawieranych przez sprzedawców lub dostawców z konsumentami nie będą wiążące dla konsumenta, a umowa w pozostałej części będzie nadal obowiązywała strony, jeżeli jest to możliwe po wyłączeniu z niej nieuczciwych warunków. Również zgodnie z art. 58 § 3 k.c., jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana. Z orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości UE wynika, że sądy krajowe nie są uprawnione do dokonywania zmian w treści niedozwolonych (nieuczciwych) postanowień umownych. Takie działanie mogłoby doprowadzić do podważenia zniechęcającego skutku wobec przedsiębiorców. Zgodnie z orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości UE zmiana (uzupełnienie) przez sąd krajowy abuzywnego postanowienia umownego, wydaje się dopuszczalna jedynie w sytuacji, gdy uznanie umowy za nieważną byłoby szczególnie niekorzystne dla konsumenta (por. wyroki (...) C-453/10, C-26/13, C-260/18, C-96/16 i C-94/17). Z orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości wynika również, że niedozwolone klauzule umowne można zastąpić przepisami dyspozytywnymi, ale muszą to być przepisy o charakterze szczególnym dla danej sytuacji, a takich w polskim systemie prawnym brak (wyroki (...) C-26/13 i C-260/18). Wobec powyższego wydaje się, że w niniejszej sprawie nie jest możliwe, aby umowa w pozostałej części (wyłączając postanowienia uznane za abuzywne) mogła wciąż obowiązywać. W ocenie Sądu bez postanowień, które zostały uznane za abuzywne, nie jest możliwe rozliczenie stron, ponieważ głównym obowiązkiem powodów wynikającym z umowy był zwrot kwoty kredytu (z odsetkami) w oznaczonych harmonogramem spłaty terminach, przy czym wysokość rat była uzależniona od klauzuli indeksacyjnej i tabeli kursowej ustalanej przez bank (wyrok SN z dnia 9 maja 2019 r., sygn. akt I CSK 242/18; wyrok SN z dnia 4 kwietnia 2019 r., sygn. akt III CSK 159/17; wyrok (...) o sygn. C-260/18). Nadto Trybunał Sprawiedliwości UE orzekł, że to do konsumentów należy decyzja, czy żądają oni ustalenia nieważności umowy czy wiedząc o skutkach ustalenia nieważności umowy w postaci konieczności zwrotu uzyskanej kwoty kredytu - żądają pozostawienia umowy w dotychczasowym kształcie, ale bez zapisów klauzuli waloryzacyjnej (np. wyrok (...) o sygn. C-260/18). Podobne stanowisko zajmuje również Sąd Apelacyjny w Warszawie, który w wyroku z dnia 4 września 2020 r. (sygn. akt V ACa 44/19) orzekł, że ustalenie przez sąd nieważności umowy możliwe jest, gdy brak jest woli stron, zwłaszcza konsumenta, na zastąpienie niedozwolonych postanowień umownych innymi oraz brak jest przepisów dyspozytywnych, którymi te postanowienia można byłoby zastąpić. Sąd zwraca uwagę, że ingerencja w ów akt woli konsumenta możliwa jest wówczas, gdy uznanie umowy za nieważną rażąco szkodziłoby konsumentowi, co w niniejszej sprawie nie zachodzi. W trakcie rozprawy, która odbyła się dnia 11 stycznia 2023 roku, powodowie oświadczyli przed tut. Sądem, że rozumieją na czym polega abuzywność umowy, mają świadomość skutków unieważnienia umowy kredytu i mimo to podtrzymują żądanie pozwu (protokół rozprawy z dnia 11 stycznia 2023 roku – k. 422-424). Zważyć należy, że zasada swobody umów, w tym również kontynuowania zawartej umowy, musi opierać się na wzajemnym zaufaniu stron i pewności obrotu. W świetle powszechnego występowania klauzul abuzywnych w bankowych umowach kredytów mieszkaniowych, nie sposób uznać, że korzystnym dla konsumenta jest przymuszenie go do pozostawania w choćby najatrakcyjniejszej więzi obligacyjnej z kontrahentem, który rażąco zawiódł jego zaufanie. Taka decyzja Sądu istotnie godziłaby w zasadę swobody umów i konstytucyjną zasadę wolności. Wobec przywołanego wyżej oświadczenia powodów należało ustalić nieważność umowy kredytu.

Wobec skutecznego cofnięcia przez powodów modyfikacji powództwa z dnia 10 stycznia 2022 roku, Sąd umorzył postępowanie w zakresie wynikającym z ww. modyfikacji na podstawie art. 355 k.p.c.

Należy podkreślić, że zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego, sąd nie ma obowiązku wyrażania w uzasadnieniu wyroku szczegółowego stanowiska do wszystkich poglądów prezentowanych przez strony, o ile nie miały one istotnego znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 29 października 1998 r., II UKN 282/98).

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98 k.p.c. pozostawiając szczegółowe ich wyliczenie referendarzowi sądowemu na podstawie art. 108 § 1 zd. 2 k.p.c.

Mając na uwadze powyższe, Sąd orzekł jak w sentencji.

Sędzia Anna Szymańska – Grodzka