Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 13 maja 2022 roku

Sąd Okręgowy Warszawa – Praga w Warszawie Wydział II Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: SSO Małgorzata Dubinowicz – Motyk

Protokolant: Marzena Przybysz - Zaklika

po rozpoznaniu w dniu 22 kwietnia 2022 roku na rozprawie

sprawy z powództwa P. G. i B. G.

przeciwko (...) spółka akcyjna z siedzibą w W.

o ustalenie i zapłatę

I ustala, że łącząca strony umowa o kredyt hipoteczny nr (...) z dnia 20 listopada 2007 roku jest nieważna w całości;

II zasądza od pozwanego (...) S.A. z siedzibą w W. na rzecz powodów P. G. i B. G. kwoty 98 672,64zł (dziewięćdziesiąt osiem tysięcy sześćset siedemdziesiąt dwa złote sześćdziesiąt cztery grosze) i 246 450,69 CHF (dwieście czterdzieści sześć tysięcy czterysta pięćdziesiąt 69/100 franków szwajcarskich) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie:

- od kwoty 98 672,64zł za okres od dnia 27 listopada 2019 roku do dnia zapłaty,

- od kwoty 246 450,69 CHF za okres od dnia 30 lipca 2021 roku do dnia zapłaty;

III oddala powództwo w pozostałym zakresie;

IV zasądza od pozwanego (...) S.A. siedzibą w W. na rzecz powodów P. G. i B. G. kwotę 12 274zł (dwanaście tysięcy dwieście siedemdziesiąt cztery złote) tytułem zwrotu kosztów procesu.

Sygn. akt II C 528/21

UZASADNIENIE

W pozwie z dnia 31 marca 2021 roku P. G. i B. G. wnieśli o zasądzenie od (...) S.A. w W. kwoty 98 672,64zł i 246 450,69 CHF z ustawowymi odsetkami za opóźnienie – od kwoty 98 672,64zł od dnia 27 listopada 2019 roku do dnia zapłaty i od kwoty 246 450,69 CHF od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty oraz o ustalenie nieistnienia pomiędzy stronami stosunku prawnego kredytu wynikającego z umowy kredytu nr (...), a także zasądzenie kosztów procesu według norm przepisanych. Ewentualnie, na wypadek uznania w/w umowy za częściowo bezskuteczną, powodowie domagali się zasądzenia kwoty 33 908,76zł i 246 450,69 CHF z ustawowymi odsetkami za opóźnienie. Uzasadniając żądanie powodowie wskazywali, że zawarta przez strony umowa kredytu hipotecznego nr (...) jest nieważna i w związku z tym strona pozwana zobowiązana jest do zwrotu kwot żądanych w pkt 1 pozwu, stanowiących świadczenie nienależne uiszczane w jej wykonaniu w okresie od 10 września 2009 roku do 12 listopada 2019 roku. (k.4-18)

Pozwany (...) S.A. z siedzibą w W. domagał się oddalenia powództwa i zasądzenia od powódki na swoją rzecz zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. Pozwany podniósł zarzut przedawnienia roszczeń powodów, a nadto wywodził, iż zamieszczone w umowie stron klauzule odwołujące się do tabel kursowych nie są abuzywne, gdyż pozwany określał kursy kupna i sprzedaży CHF w oparciu o obiektywne, rynkowe czynniki, a powodowie zostali odpowiednio poinformowani o ryzyku kursowym. Pozwany zaprzeczał temu by ewentualna abuzywność postanowień umowy odwołujących się do tabel kursowych skutkować miała jej nieważnością. (k.69-121)

Do chwili zamknięcia rozprawy strony podtrzymywały swoje stanowiska. (k.174-191 i e-protokół rozprawy z 22 kwietnia 2022 roku)

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 20 listopada 2007 roku pomiędzy pozwanym, działającym wówczas pod (...) Bank S.A. w W., a P. G. i B. G. zawarta została umowa kredytu hipotecznego dla osób fizycznych (...) waloryzowanego kursem CHF o numerze (...). Bank udzielił powodom kredytu w kwocie 710 000zł, waloryzowanego w walucie CHF, na okres do 10 grudnia 2037 roku, przeznaczonego na sfinansowanie budowy domu jednorodzinnego w W. przy ul. (...) i pokrycie kosztów związanych z udzieleniem kredytu. W §1 ust.3a i §7 umowy w zw. z pkt III §1 ust. 2 i 4 regulaminu wskazano, iż kwota kredytu wyrażona w złotych w dniu uruchomienia kredytu zostanie przeliczona na CHF, według kursu kupna CHF z tabeli kursowej (...) Banku S.A.

Strony postanowiły, iż bank wypłaci kredyt jednorazowo na cele i rachunki dookreślone w §5 umowy, a powodowie będą spłacać kredyt z oprocentowaniem w 360 miesięcznych równych ratach kapitałowo – odsetkowych. Spłata rat następować miała ze wskazanego w §6 ust.1 umowy rachunku bankowego na podstawie nieodwołalnego przez czas trwania umowy udzielonego pozwanemu zlecenia dokonywania przelewu. W §11 ust. 2 i 45 umowy postanowiono, iż harmonogram spłat kredytu wyrażony będzie w CHF, a raty kapitałowo – odsetkowe spłacane będą w złotych, po uprzednim ich przeliczeniu według kursu sprzedaży CHF z tabeli kursowej (...) Banku S.A., obowiązującego na dzień spłaty z godziny 14.50.

Jako prawne zabezpieczenia kredytu wskazano m.in. hipotekę na nieruchomości powodów przy ul. (...)/O. w W..

W treści umowy wskazano, że kredytobiorca został dokładnie zapoznany z warunkami udzielania kredytu złotowego waloryzowanego kursem waluty obcej i zasad jego spłaty oraz że je akceptuje. Ponadto – że kredytobiorca potwierdza, że jest świadomy ryzyka kursowego związanego z kredytem, w tym, że niekorzystne wahania kursu złotego wobec walut obcych mogą mieć wpływ na wzrost kosztów obsługi kredytu.

Integralną częścią umowy był „Regulamin udzielania kredytu hipotecznego dla osób fizycznych w ramach mPlanów”. Przewidywał on m.in., iż wysokość każdej raty odsetkowej lub kapitałowo – odsetkowej kredytu waloryzowanego kursem waluty obcej określana jest w tej walucie, natomiast jej spłata dokonywana jest w złotych po uprzednim jej przeliczeniu według kursu sprzedaży danej waluty, określonym w tabeli kursowej (...) Banku S.A. na dzień spłaty oraz że wysokość rat wyrażona w złotych ulega comiesięcznej modyfikacji w zależności od kursu sprzedaży waluty, według tabeli kursowej (...) Banku S.A. na dzień spłaty.

Dowód: umowa kredytu z 20 listopada 2007 roku (k.25-29), regulamin udzielania kredytów i pożyczek hipotecznych dla osób fizycznych (k.30-34)

Kredyt został wypłacony w czterech transzach, w okresie od listopada 2007 roku do lipca 2008 roku, w kwotach 51 516,02zł, 254 913,01zł, 134 067zł i 269 504,01zł.

Dowód: zaświadczenie (k.36)

P. G. i B. G. rok wcześniej, w czerwcu 2006 roku, zawarli z (...) S.A. analogiczną umowę kredytu dotyczącą kwoty 186 750zł przeznaczonej na zakup nieruchomości gruntowej przy ul. (...)/O. w W..

Składając w dniu 18 października 2007 roku wniosek o udzielenie kredytu powodowie podpisali przygotowane przez stronę pozwaną formularze oświadczeń, w których stwierdzono m.in. że w pierwszej kolejności był im oferowany kredyt hipoteczny w polskim złotym, że wybrali kredyt denominowany w walucie obcej mając świadomość ryzyka zmiany kursu waluty i ryzyka zmiany stopy procentowej oraz że uzyskali informację o możliwości wzrostu raty kapitałowo – odsetkowej w wypadku niekorzystnej zmiany kursu walutowego i stopy procentowej.

Powodowie przed podpisaniem umowy kredytu kontaktowali się z przedstawicielem firmy doradczej, który polecał kredyt waloryzowany kursem CHF jako tańszy. Podczas rozmów z pracownikiem pozwanego banku poprzedzających złożenie wniosku kredytowego powodowie byli zachęcani do zawarcia umowy kredytu waloryzowanego kursem CHF – przedstawiano im symulację obrazującą wysokość rat kredytu zaciągniętego w złotych polskich i kredytu w złotych polskich waloryzowanego kursem CHF, w której raty kredytu waloryzowanego były znacznie niższe, wskazując jako przyczynę tego stanu rzeczy niższe oprocentowanie kredytów waloryzowanych kursem CHF. Powodowie byli informowani o istnieniu ryzyka kursowego i ryzyka zmiennego oprocentowania, jednak odbierali owe informacje jako uspokajające, ponieważ jednocześnie zapewniano ich o stabilności kursów franka szwajcarskiego i przedstawiano symulację wysokości rat kredytu w razie wzrostu kursu franka o maksymalnie 50 groszy. Powodowie nie byli jasno informowani o istocie ryzyka kursowego, w tym o wpływie wzrostu kursu CHF dla wysokości ich zadłużenia z tytułu kredytu (symulacje dotyczyły wyłącznie wzrostu wysokości rat kredytu), ani o sposobie ustalania przez bank kursów CHF stosowanych przy rozliczaniu umów kredytu tego typu.

Dowód: umowa nr (...) (k.125-127), oświadczenia z 18 października 2007 roku (k.123 i 124), wniosek o udzielenie kredytu (k.128-132), zeznania powodów (e-protokół rozprawy z 22 kwietnia 2022 roku)

W dniu 7 grudnia 2011 roku strony podpisały aneks do umowy kredytu, przewidując możliwość zmiany waluty spłaty kredytu ze złotych polskich na walutę waloryzacji (CHF) i powodowie zdecydowali że kredyt będą spłacać w CHF za pośrednictwem uruchomionego w tym celu rachunku walutowego. Jednocześnie, na wypadek wyboru spłaty kredytu w złotych polskich, w §6 aneksu sprecyzowano zasady kształtowania przez bank kursów kupna i sprzedaży CHF i wysokości spreadu walutowego.

Dowód: aneks do umowy (k.138-139)

Do grudnia 2011 roku B. i P. G. dokonywali spłaty kredytu w złotych polskich, a od grudnia – bezpośrednio w CHF.

W okresie od 10 września 2009 roku do listopada 2011 roku powodowie uiścili na rzecz pozwanego banku kwotę 98 672,64zł jako kolejne raty kredytu, a w okresie od grudnia 2011 roku do listopada 2019 roku – kwotę 246 450,69 CHF.

Niesporne, nadto zaświadczenie (k. 36-39)

W sierpniu 2019 roku P. G. i B. G. zainicjowali przed Sądem Rejonowym dla Warszawy – Śródmieścia w Warszawie postępowanie o zawezwanie (...) S.A. do próby ugodowej w przedmiocie żądania zapłaty kwoty 844 917,08zł, tytułem zwrotu nienależnie pobranych w okresie do 30 sierpnia 2019 roku świadczeń na podstawie nieważnej umowy kredytu nr (...).

Pismem z dnia 26 listopada 2019 roku (...) S.A. poinformował, że nie dostrzega możliwości zawarcia ugody.

Dowody: pisma stron w sprawie VI Co 2180/19 Sądu Rejonowego dla Warszawy – Śródmieścia w Warszawie k.2-4 i 26 dołączonych akt

Pismem z dnia 23 grudnia 2019 roku P. G. i B. G. zgłosili (...) S.A. reklamację dotyczącą umowy kredytu nr (...), wskazując na abuzywność zapisów umowy skutkującą jej nieważnością i domagali się zapłaty kwoty 1 087 172,19zł. (...) S.A. odmówił zapłaty, twierdząc że zawarta przez strony umowa nie zawiera zapisów abuzywnych.

Dowód: korespondencja przedprocesowa stron (k.40-46)

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo okazało się w przeważającej części uzasadnione.

Sąd przychyla się do stanowiska powodów, iż postanowienia zawarte w §1 ust.3a, §7 ust.1, §11 ust.5, §13 ust.6 i §16 ust.3 umowy stanowią niedozwolone postanowienia umowne w rozumieniu art. 385 ¹ kc oraz że ta wadliwość umowy skutkuje jej nieważnością.

Zgodnie z art. 385 ¹ kc postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nie uzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeśli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy, przy czym nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.

W ocenie Sądu, przy umowie kredytu indeksowanego do waluty obcej, klauzula indeksacyjna przewidująca „przeliczenie” wypłacanych i wpłacanych kwot ze złotych polskich na franki szwajcarskie i określająca kurs wymiany CHF, dotyczy głównego zobowiązania kredytobiorcy. Klauzula ta służy bowiem ustaleniu wysokości zobowiązania kredytobiorcy w walucie obcej i ustaleniu wysokości poszczególnych rat kredytu podlegających spłacie w złotych polskich, a więc decyduje o wysokości podstawowego świadczenia kredytobiorcy i wysokości tzw. spreadu walutowego, stanowiącego element wynagrodzenia banku za udzielony kredyt. Ponadto, istotą umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej jest istnienie ryzyka kursowego, a kwestionowane przez powodów klauzule tworzą mechanizm indeksacji i różnic kursów walutowych, określając główny przedmiot umowy (por. wyroki Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 20 września 2018 roku w sprawie C 51/17, z dnia 14 marca 2019 roku w sprawie C 118/17 i z dnia 3 października 2019 roku w sprawie C 260/18).

Analizowane zapisy zamieszczone w §1 ust.3a, §7 ust.1, §11 ust.5, §13 ust.6 i §16 ust.3 umowy nie zostały sformułowane w sposób jednoznaczny, w rozumieniu art. 385 ^{( 1)} kc. Po pierwsze - nie precyzują one metod ustalania przez pozwany bank (...) kursów kupna i sprzedaży CHF. Kurs ten miał zaś służyć do określenia wysokości zadłużenia kredytobiorcy i określenia wysokości rat spłaty kredytu, czyli podstawowych elementów zobowiązania powodów. Sprecyzowanie tak istotnych elementów umowy pozostawione więc było decyzji strony pozwanej. Przywołać w tym miejscu trzeba stwierdzenia zawarte w wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z 18 listopada 2021 roku w sprawie C-212/20, iż artykuł 5 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 roku w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich należy interpretować w ten sposób, że treść klauzuli umowy kredytu (…) ustalającej cenę zakupu i sprzedaży waluty obcej, do której kredyt jest indeksowany, powinna, na podstawie jasnych i zrozumiałych kryteriów, umożliwić właściwie poinformowanemu oraz dostatecznie uważnemu i racjonalnemu konsumentowi zrozumienie sposobu ustalania kursu wymiany waluty obcej stosowanego w celu obliczenia kwoty rat kredytu, w taki sposób, aby konsument miał możliwość w każdej chwili samodzielnie ustalić kurs wymiany stosowany przez przedsiębiorcę. Analizowana umowa stron warunku tego nie spełnia, jako że ogranicza się ona do przywoływania kursu kupna i kursu sprzedaży z tabeli kursowej (...) Banku. Po drugie – przez wyrażenie klauzul waloryzacyjnych umowy kredytowej prostym i zrozumiałym językiem należy rozumieć takie ich sformułowanie, by kredytobiorcy zapewnić informacje wystarczające do podjęcia przez niego świadomej i rozważnej decyzji, by był w stanie oszacować, w oparciu o jednoznaczne i zrozumiałe kryteria, wypływające dla niego z umowy konsekwencje ekonomiczne, a ciężar udowodnienia wykonania owych obowiązków przedumownych spoczywa na banku (por. wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 30 kwietnia 2014 roku w sprawie C 26/13, z dnia 20 września 2017 roku w sprawie C 186/16 i z dnia 10 czerwca 2021 roku C 776/19). W rozpoznawanej sprawie strona pozwana nie zaoferowała dowodów wykazujących iż powodowie zostali należycie, w przytoczonym znaczeniu, poinformowani o ryzyku kursowym wiążącym się z zawarciem umowy kredytu indeksowanego kursem franka szwajcarskiego na 30 lat. Strona pozwana powoływała się jedynie na fakt podpisania przez powodów umowy kredytu i zawartego w jej §29 ust.1 zapisu o akceptowaniu ryzyka kursowego czy oświadczeń o świadomości ponoszenia ryzyka kursowego towarzyszących wnioskowi o udzielenie kredytu, nie przedstawiając innych dowodów obrazujących fakt i zakres informacji udzielonych powodom. Tymczasem samo podpisanie w/w dokumentów nie oznacza nawet formalnego wypełnienia omawianego warunku poinformowania konsumenta o ryzyku kursowym. Zagadnienie powyższe zostało obszernie omówione w uzasadnieniu wyroku Sądu Najwyższego z dnia 27 listopada 2019 roku sygn. II CSK 483/18, w którym wskazano, że „Wprowadzenie do umowy kredytowej zawieranej na wiele lat, na nabycie nieruchomości stanowiącej z reguły dorobek życia przeciętnego konsumenta, mechanizmu działania ryzyka kursowego, wymagało szczególnej staranności Banku w zakresie wyraźnego wskazania zagrożeń wiążących się z oferowanym kredytem, tak by konsument miał pełne rozeznanie konsekwencji ekonomicznych zawieranej umowy. (…) W takim stanie rzeczy przedkontraktowy obowiązek informacyjny w zakresie ryzyka kursowego powinien zostać wykonany, w sposób jednoznacznie i zrozumiale unaoczniający konsumentowi, który z reguły posiada elementarną znajomość rynku finansowego, że zaciągnięcie tego rodzaju kredytu jest bardzo ryzykowne, a efektem może być obowiązek zwrotu kwoty wielokrotnie wyższej od pożyczonej, mimo dokonywania regularnych spłat.” Przywoływane przez stronę pozwaną oświadczenia nie zawierają informacji o tym, że wzrost kursu CHF może spowodować wzrost pozostającej do spłaty kwoty kredytu, a przez to obowiązek zwrotu kwoty wielokrotnie wyższej od pożyczonej pomimo dokonywania regularnych spłat rat. Koncentrują się one bowiem na ewentualnym wzroście wysokości rat kredytu (tu oświadczenie z k.123 i 124 o treści (...) Banku S.A. poinformował mnie również o kosztach obsługi kredytu w wypadku niekorzystnej zmianie kursu walutowego oraz zmiany stopy procentowej, tj. o możliwości wzrostu raty kapitałowo – odsetkowej), a z zeznań powodów wynika, że podczas rozmów poprzedzających zawarcie umowy ryzyko kursowe i jego następstwa unaoczniano poprzez symulację wysokości rat kredytu w razie wzrostu kursu CHF o maksymalnie 50 groszy. Sąd przychyla się do poglądu Sądu Apelacyjnego w Warszawie wyrażonego w uzasadnieniu wyroku z dnia 30 grudnia 2019 roku I ACa 697/18, iż dla rzetelnego poinformowania powodów o istocie ryzyka kursowego przy kredycie indeksowanym do CHF konieczne byłoby wyjaśnienie im czynników kształtujących kurs CHF w okresie zawierania umowy, czynników mogących mieć wpływ na kurs CHF w okresie wykonywania umowy, w tym prognoz co do zmian kursu CHF w perspektywie 30 lat, wskazanie poziomu kursu wymiany CHF/PLN przy którym rzeczywiste koszty kredytu zrównają się z kosztami kredytu „złotowego”, wskazanie jak może wzrosnąć zadłużenie dla całego okresu kredytowania w przypadku spełnienia się optymistycznych i pesymistycznych, przewidujących np. kryzys gospodarczy, prognoz wzrostu kursu CHF. Sam fakt, że powodowie od czerwca 2006 roku wykonywali łączącą ich z pozwanym bankiem analogiczną umowę kredytu nie oznacza by nabyli wiedzę o mechanizmie waloryzacji oraz rozmiarze i konsekwencji ryzyka kursowego, tym bardziej że – co jest okolicznością powszechnie znaną - w okresie od czerwca 2006 roku do listopada 2007 roku nie odnotowywano znaczącego wzrostu kursu franka szwajcarskiego. Zaniechanie przedstawienia powodom w/w informacji o ryzyku kursowym uniemożliwia przyjęcie, by klauzule zamieszczone w §1 ust.3a, §7 ust.1, §11 ust.5, §13 ust.6 i §16 ust.3 umowy były wyrażone prostym i zrozumiałym językiem w rozumieniu art. 385 ^{( 1)}§1 kc, interpretowanego zgodnie z art. 4 ust.2 dyrektywy 93/13.

Strona pozwana nie wykazała, by w/w kwestionowane postanowienia umowy zostały uzgodnione indywidualnie z P. G. i B. G., co skutkuje przyjęciem, że sytuacja taka nie miała miejsca - art. 385 ¹§1 i 4 kc. Za indywidualnie uzgodnione można uznać te postanowienia umowy, które są efektem wspólnych pertraktacji, nie zaś – jak w niniejszej sprawie - akcept konsumenta dla przygotowanego przez przedsiębiorcę wzorca umowy.

Odnosząc się do przesłanki sprzeczności z dobrymi obyczajami powodującej rażące naruszenie interesów konsumenta, Sąd zauważa, że wykładnia tych pojęć jest już ugruntowana w orzecznictwie. Mianowicie, postanowienie umowne jest sprzeczne z dobrymi obyczajami, jeżeli kontrahent konsumenta, traktujący go w sposób sprawiedliwy, słuszny i uwzględniający jego prawnie uzasadnione roszczenia, nie mógłby racjonalnie spodziewać się, że konsument przyjąłby dane postanowienie w drodze negocjacji indywidualnych (por. wyrok Sądu Najwyższego z 27 lutego 2019 roku w sprawie II CSK 19/18) oraz rażące naruszenie interesów konsumenta istnieje w razie nieusprawiedliwionej dysproporcji praw i obowiązków wynikających z umowy na jego niekorzyść, skutkującej niekorzystnym ukształtowaniem jego sytuacji ekonomicznej i jego nierzetelnym traktowaniem (por. wyrok Sądu Najwyższego z 3 lutego 2006 roku w sprawie I CK 297/05, wyrok Sądu Najwyższego z 29 sierpnia 2013 roku w sprawie I CSK 660/12). Sąd stoi na stanowisku, iż klauzula zamieszczona w §1 ust.3a, §7 ust.1, §11 ust.5, §13 ust.6 i §16 ust.3 umowy kształtuje prawa i obowiązki powodów sprzecznie z dobrymi obyczajami, jednocześnie rażąco naruszając ich interesy. Sprowadza się ona bowiem do przyznania bankowi uprawnienia do jednostronnego, swobodnego, ustalania kursów walut stosowanych przy określaniu wysokości zadłużenia z tytułu kredytu w chwili uruchomienia kredytu oraz przy określaniu wysokości spłacanych rat kredytu, a tym samym – modyfikowania salda zadłużenia kredytobiorcy. Jak już omawiano, umowa zawiera jedynie odesłanie do tabeli kursów obowiązujących w banku w dniu wypłaty kredytu i dniu spłaty kolejnych rat, nie precyzując tego jak kursy te mają być ustalane. Nie wymaga szerszego uzasadnienia pogląd, że zagwarantowanie stronie pozwanej prawa kształtowania poziomu kursu CHF i przez to wysokości zobowiązań kredytobiorcy wobec banku, rażąco narusza równowagę stron umowy kredytu. Zagadnienie to było przedmiotem analizy Sądu Najwyższego, który w wyroku z dnia 4 kwietnia 2019 roku w sprawie III CSK 159/17 uznał, iż mechanizm ustalania przez bank kursów waluty, pozostawiający bankowi swobodę, jest w sposób oczywisty sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumenta. Ponieważ oceny zgodności postanowienia umowy z dobrymi obyczajami dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy (art. 385 ^{( 2)} kc), bez znaczenia dla wyniku postępowania są argumenty przywoływane przez stronę pozwaną, iż w rzeczywistości przy wykonywaniu umowy bank nie ustalał dowolnie kursów walut i że miały one charakter „rynkowy”. Znacząca jest bowiem ukształtowana przez stronę pozwaną treść umowy, a nie sposób późniejszego wykonywania umowy przez strony, gdyż oceny czy postanowienie umowne jest niedozwolone dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 20 czerwca 2018 roku w sprawie III CZP 29/17). W nawiązaniu do argumentów, że przepisy obowiązujące w dacie zawierania analizowanej umowy nie zakazywały zawierania umów kredytu waloryzowanego kursem waluty obcej czy też odnoszenia się do kursów walut publikowanych w tabelach bankowych, Sąd wskazuje, że owe kazuistyczne zakazy nie byłyby i nie są konieczne, ponieważ przepisy art. 385 ^{( 1)} kc – 385 ^{( 3)} kc zakazywały zamieszczania w umowach zawieranych z konsumentami zapisów sprzecznych z dobrymi obyczajami rażąco naruszających interesy konsumenta. Owo rażące naruszenie interesów P. i B. G. polegało na takim ukształtowaniu we wzorcu pozwanego treści stosunku umownego, który narażał powodów na niebezpieczeństwo dowolnego, korzystnego jedynie dla interesów ekonomicznych strony pozwanej, ustalania przez stronę pozwaną kursów CHF rzutujących na wysokość zobowiązania kredytobiorcy oraz na zaniechaniu poinformowania powodów o istocie i rozmiarze ryzyka kursowego, niezależnie od tego czy pozwany bank możliwość tę wykorzystywał.

Art. 385 ^{( 1)}§2 kc stanowi, że jeżeli postanowienie umowy zgodnie z §1 nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie. Jest to jednak możliwe jedynie wówczas, gdy umowa może obowiązywać bez abuzywnych postanowień (art. 6 ust.1 dyrektywy 93/13). Z mocy przywołanego przepisu powodowie nie są związani §1 ust.3a, §7 ust.1, §11 ust.5, §13 ust.6 i §16 ust.3 umowy. Uwzględniając interpretację art. 6 ust.1 dyrektywy 93/13 dokonaną przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w wyroku z dnia 29 kwietnia 2021 roku C-19/20 i w wyroku z dnia z dnia 3 października 2019 roku C 260/18, Sąd stwierdza, że nie ma możliwości utrzymania w mocy umowy kredytowej zawartej przez strony bez w/w niedozwolonych postanowień. Odnoszą się one bowiem do mechanizmu indeksacji i różnic kursów walutowych, a wyeliminowanie ryzyka kursowego związanego z indeksacją kwoty kredytu do CHF prowadziłoby do zmiany charakteru umowy. Tylko istnienie ryzyka kursowego uzasadnia zastosowanie w umowie przy określaniu wysokości oprocentowania stopy międzybankowej tej waluty, czyli LIBOR (§10 ust.2 umowy). Skoro zamiarem stron było zawarcie umowy kredytu indeksowanego kursem CHF, to istnienie umowy bez klauzul indeksacyjnych nie ma racji bytu i jest sprzeczne z naturą tego stosunku obligacyjnego. Jednocześnie wśród przepisów prawa cywilnego brak jest przepisów dyspozytywnych, które mogłyby zastąpić analizowane postanowienia umowy stron. W szczególności nie jest nim art. 358§2 kc, jako że normuje on sposób wykonania zobowiązań, których przedmiotem jest suma pieniężna wyrażona w walucie obcej, a w niniejszej sprawie powinnością kredytobiorców – na datę zawarcia umowy - była zapłata rat kredytu w złotych polskich i sam kredyt był udzielony w złotych polskich. Możliwość odwołania się do ustalonych zwyczajów i - poprzez art. 56 kc - do art. 41 ustawy z dnia 28 kwietnia 1936 roku Prawo wekslowe, postulowana przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 14 lipca 2017 roku w sprawie II CSK 803/16, musi zostać uznana za sprzeczną z celami dyrektywy 93/13, w świetle interpretacji przedstawionej przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w wyroku z dnia 3 października 2019 roku C 260/18. Wymaga też podkreślenia, że fakt zawarcia przez strony w dniu 7 grudnia 2011 roku aneksu do spornej umowy (k.138-139) nie stanowi o woli sanowania w/w abuzywnych postanowień. Świadomość istnienia abuzywności i jej skutków ani wola sanowania abuzywnych postanowień i odstąpienia przez powodów od możliwości powoływania się na abuzywność nie zostały wyrażone w treści aneksu, a tego rodzaju woli stron nie domniemywa się - por. wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 29 kwietnia 2021 roku w sprawie C-19/20. W konsekwencji, należy uznać, że abuzywność postanowień określających główny przedmiot umowy skutkuje nieważnością umowy kredytu, ponieważ brak jest porozumienia stron odnośnie jej elementów przedmiotowo istotnych.

Abuzywność wskazanych powyżej postanowień umowy i brak zgodnej woli stron na utrzymanie klauzul abuzywnych lub zastąpienie ich innymi przepisami (powodowie konsekwentnie domagali się uznania umowy kredytu za nieważną) doprowadziła do uznania przez Sąd, iż umowa kredytu nr (...) nie zawierająca w/w abuzywnych postanowień jest sprzeczna z prawem, a przez to nieważna na podstawie art. 58§1 kc. Sąd potraktował zgodę powodów na unieważnienie umowy jako zgodę „uświadomioną” w rozumieniu przedstawionym w wyrokach Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w sprawie C – 26/13 i C-260/18, jako że powodowie już na etapie postępowania przedsądowego byli reprezentowani przez zawodowych pełnomocników, a w toku przesłuchania potwierdzili że są świadomi obowiązku natychmiastowego zwrotu na rzecz strony pozwanej kwoty udostępnionej tytułem kredytu, żądali zasądzenia kwot uiszczonych przez siebie w wykonaniu umowy, deklarowali możliwość i gotowość rozliczenia się z pozwanym bankiem. Dodatkowo powodowie zaznaczali, że zdają sobie sprawę z możliwości wystąpienia przez stronę pozwaną z żądaniem zapłaty wynagrodzenia za korzystanie z kapitału kredytu. Skoro więc sami powodowie nie traktują konieczności dokonania owych rozliczeń za nadmiernie dla siebie dolegliwej, brak było podstaw do uznania, że upadek umowy kredytowej jest niekorzystny dla powodów.

Zważywszy na to, że sporna umowa została zawarta na 30 lat, zobowiązania z niej zawarte zabezpieczone zostały hipoteką (§3 ust.1 umowy) i strony zajmują przeciwstawne stanowiska co do jej ważności, interes prawny powodów w domaganiu się ustalenia nieważności w/w umowy był oczywisty. Tak argumentując, na podstawie powołanych przepisów i art. 189 kpc, Sąd orzekł jak w punkcie I sentencji wyroku.

Nieważność umowy kredytu powoduje konieczność rozliczeń stron na podstawie art. 410§1 kc w zw. z art. 405 kc. Sąd przychyla się do poglądu, że jeśli bez bezskutecznego postanowienia umowa kredytu nie może wiązać, to konsumentowi i kredytodawcy przysługują odrębne roszczenia o zwrot świadczeń pieniężnych spełnionych w wykonaniu tej umowy (mająca moc zasady prawnej uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2021 roku III CZP 6/21). Analizując regulacje art. 410 – 411 kc stwierdzić trzeba, że brak jest podstaw do zastosowania art. 411 pkt 1 kc, gdyż żaden z przeprowadzonych dowodów nie uzasadnia tezy, by dokonując płatności na rzecz strony pozwanej od września 2009 roku do listopada 2019 roku powodowie mieli być świadomi abuzywności postanowień §1 ust.3a, §7 ust.1, §11 ust.5, §13 ust.6 i §16 ust.3 umowy oraz tego że brak mocy wiążącej owych postanowień skutkuje nieważnością całej umowy kredytu. Z urzędu Sąd zauważa, że zagadnienia te były rozbieżne interpretowane w orzecznictwie sądów powszechnych i Sądu Najwyższego, a więc trudno uznać by wiedza o skutkach wadliwości umów kredytu indeksowanych do waluty obcej miała być wiedzą powszechną. Ponadto, abuzywność skutkuje bezskutecznością zawieszoną na korzyść konsumenta wadliwych postanowień i całej, zawierającej owe abuzywne postanowienia, umowy – pogląd ten jednoznacznie został wyrażony w uchwale Sądu Najwyższego z 16 lutego 2021 roku III CZP 11/20. W rozpoznawanej sprawie kategoryczne oświadczenia P. G. i B. G. o zakwestionowaniu abuzywnych postanowień umowy, braku woli ich sanowania i wyrażeniu zgody na stwierdzenie nieważności umowy zostały złożone po raz pierwszy w grudniu 2019 roku i powtórzone podczas rozprawy w dniu 22 kwietnia 2022 roku, a więc po okresie w którym uiszczone były świadczenia, których zwrotu powodowie się domagają - strony były więc jeszcze związane umową i powodowie w owym czasie byli zobowiązani do ich uiszczania. Dalszą konsekwencją owego charakteru następstw abuzywności jest to, że termin przedawnienia roszczeń o zwrot spełnionych przez kredytobiorcę świadczeń mógł rozpocząć bieg dopiero po podjęciu przez kredytobiorcę wiążącej decyzji co do ewentualnego sanowania niedozwolonej klauzuli i co do zaakceptowania następstw całkowitej nieważności umowy (por. wyrok Sądu Najwyższego z 11 grudnia 2019 roku V CSK 382/18 i uchwała Sądu Najwyższego z 7 maja 2021 roku III CZP 6/21), co w niniejszej sprawie miało miejsce najwcześniej w grudniu 2019 roku (data złożenia reklamacji). Tym samym, formułowany przez stronę pozwaną zarzut przedawnienia jest oczywiście nieuzasadniony. Brak jest też podstaw do przyjęcia, by powodowie nie mogli żądać zwrotu spełnionych przez siebie świadczeń z mocy art. 411 pkt 2 kc, gdyż nie istnieje zasada współżycia społecznego nakazująca konsumentowi wykonywanie nieważnej umowy kredytu, a pozwany bank ma możliwość dochodzenia przysługujących mu wobec powodów roszczeń o zwrot wypłaconej kwoty kredytu. Sugerowane przez stronę pozwaną instrumentalne wykorzystywanie przez powodów instytucji abuzywności celem uniknięcia skutków wzrostu kursu franka szwajcarskiego nie mogło doprowadzić do ewentualnego oddalenia powództwa na podstawie art. 5 kc. Powoływanie się przez konsumenta na abuzywność postanowień umowy nie może być, w przekonaniu Sądu, ujmowane jako nadużycie prawa podmiotowego, gdyż jest to dozwolone działanie obronne przeciwko nieuczciwym i rażąco naruszającym interesy konsumenta zapisom umowy wprowadzonym przez przedsiębiorcę do jej wzorca. Nadto - sąd jest zobowiązany do uwzględniania abuzywności postanowień umownych z urzędu (por. wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z 13 września 2018 roku w sprawie C-176/17).

Nie było kwestionowane przez stronę pozwaną, a nadto przedstawione przez powodów zaświadczenie wygenerowane przez pozwany bank wykazywało, że w okresie od września 2009 roku do listopada 2019 roku P. G. i B. G. uiścili na rzecz strony pozwanej w wykonaniu postanowień spornej umowy łącznie kwotę 98 672,64zł i 246 450,69 CHF. Mając na uwadze powyższe, na podstawie art. 405 kc w zw. z art. 410§1 kc, Sąd zasądził od pozwanego na rzecz powodów kwoty wskazane w punkcie II sentencji wyroku. Podstawą rozstrzygnięcia o odsetkach ustawowych za opóźnienie jest art. 484§1 i 2 kc w zw. z art. 455 kc, przy czym Sąd uznał, że strona pozwana pozostaje w opóźnieniu z zapłatą kwoty 98 672,64zł od dnia następnego po złożeniu odpowiedzi na wniosek o zawezwanie do próby ugodowej, a z zapłatą kwoty 246 450,69 CHF od dnia następnego po doręczeniu odpisu pozwu (k.239), jako że na etapie postępowania przedsądowego powodowie ograniczali żądania zapłaty do kwot wyrażonych w złotych polskich i dopiero w pozwie zażądali zwrotu wpłat dokonywanych w CHF. W konsekwencji - żądanie zasądzenia odsetek ustawowych za opóźnienie w zapłacie kwoty 246 450,69 CHF za okres poprzedzający 30 lipca 2021 roku zostało oddalone jako nieuzasadnione, o czym orzeczono w punkcie III sentencji wyroku.

O kosztach procesu orzeczono na mocy art. 98§1 i 3 kpc, zasądzając na rzecz powodów, jako strony wygrywającej sprawę, poniesione koszty postępowania. W ich skład wchodziły: wynagrodzenie pełnomocnika procesowego w kwocie 10800zł, uiszczona opłata skarbowa od pełnomocnictwa procesowego w kwocie 34zł i uiszczona opłata sądowa od pozwu w kwocie 1000zł, a także – z mocy art. 186§2 kpc – wynagrodzenie pełnomocnika procesowego w postępowaniu o zawezwanie do próby ugodowej w kwocie 240zł i uiszczona opłata sądowa od wniosku o zawezwanie do próby ugodowej w kwocie 200zł.

ZARZĄDZENIE

Odpis wyroku z uzasadnieniem doręczyć pełn. stron (przez publikację na portalu).