Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 30 września 2022 roku

Sąd Okręgowy Warszawa – Praga w Warszawie Wydział II Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: SSO Małgorzata Dubinowicz – Motyk

Protokolant: Marzena Przybysz - Zaklika

po rozpoznaniu w dniu 16 września 2022 roku na rozprawie

sprawy z powództwa (...) W.

przeciwko G. B. (1) i G. B. (2)

o ustalenie

I oddala powództwo o ustalenie nieskuteczności oświadczenia woli pozwanych z 5 marca 2012 roku;

II oddala powództwo o ustalenie ważności oświadczenia woli pozwanych z 1 października 1998 roku;

III oddala powództwo o ustalenie że pozwani skutecznie zrzekli się roszczenia o odszkodowanie;

IV oddala powództwo o ustalenie że pozwanym nie przysługuje roszczenie wobec powoda o odszkodowanie;

V zasądza od powoda (...) W. na rzecz pozwanych G. B. (1) i G. B. (2) kwoty po 7517zł (siedem tysięcy pięćset siedemnaście złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu.

Sygn. akt II C 58/22

UZASADNIENIE

W dniu 7 kwietnia 2020 roku (...) W. wniosło pozew przeciwko G. B. (1) i G. B. (2), domagając się ustalenia nieskuteczności oświadczenia woli pozwanych z dnia 5 marca 2012 roku dotyczącego uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia woli pozwanych z 1 października 1998 roku, zamieszczonego w §1 porozumienia zawartego z Gminą W. (...), o dobrowolnej rezygnacji z odszkodowania za grunt oznaczony jako działki ewidencyjne nr (...) przeznaczony pod drogę i poszerzenie ulicy (...) w związku z jego przejściem na własność Gminy W. (...) na podstawie art. 98 ust.1 i 3 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 roku o gospodarce nieruchomościami oraz o tym iż w przyszłości nie będą występować z żadnymi roszczeniami z tytułu jego przejęcia przez Gminę, a także od zasądzenie solidarnie od pozwanych na rzecz powoda kosztów procesu. Uzasadniając żądanie powód wywodził, że w dniu 1 października 1998 roku pozwani zawarli porozumienie z jego poprzednikiem prawnym Gminą W. (...), rezygnując z odszkodowania za nieruchomości gruntowe oznaczone jako działki (...) i zobowiązując się nie występować w przyszłości z roszczeniami z tytułu przejścia własności w/w nieruchomości na gminę, a mimo to pismem z dnia 5 marca 2012 roku wystąpili z wnioskiem o ustalenie i wypłatę odszkodowania za w/w nieruchomość, argumentując że porozumienie z dnia 1 października 1998 roku było niedopuszczalne, zostało przez Gminę wymuszone, zmierza ono do obejścia przepisów ustawy o gospodarce nieruchomościami i jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, a w toku postępowania administracyjnego wywołanego owym wnioskiem Wojewódzki Sąd Administracyjny i Naczelny Sąd Administracyjny wyraziły pogląd, że ocena prawna porozumienia z dnia 1 października 1998 roku jest zastrzeżona dla sądów powszechnych. (k.3-14)

G. B. (1) i G. B. (2) domagali się oddalenia powództwa w całości i zasądzenia na swoją rzecz kosztów procesu według norm przepisanych. (k.90-) Pozwani wywodzili, że ich wniosek z dnia 5 marca 2012 roku o ustalenie i wypłatę odszkodowania nie zawiera w swej treści oświadczenia woli o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego 1 października 1998 roku, że (...) W. nie ma interesu prawnego w wytoczeniu powództwa, gdyż kwestia skuteczności porozumienia z dnia 1 października 1998 roku została wiążąco rozstrzygnięta w postępowaniu administracyjnym zakończonym wyrokiem Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 23 marca 2017 roku sygn. I OSK 700/15, a nadto że pozwana G. B. (1) nie jest już legitymowana biernie wobec zawarcia umowy cesji pomiędzy pozwanymi. (k.90-99)

(...) W. zmodyfikowało żądanie pozwu, w ten sposób, iż podtrzymując żądanie ustalenia nieskuteczności oświadczenia woli pozwanych z dnia 5 marca 2012 roku dotyczącego uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia woli pozwanych z 1 października 1998 roku, zamieszczonego w §1 porozumienia zawartego z Gminą W. (...), zgłosiło żądania ewentualne. W pierwszej kolejności, na wypadek oddalenia w/w żądania, domagało się ustalenia że nie jest nieważne oświadczenie woli złożone przez G. B. (1) i G. B. (2) w dniu 1 października 1998 roku w §1 porozumienia zawartego z Gminą W. (...) o rezygnacji z odszkodowania za działki gruntu nr (...). Na wypadek oddalenia tego żądania, powód domagał się ustalenia że G. B. (1) i G. B. (2) skutecznie zrzekli się roszczenia o odszkodowanie za działki gruntu nr (...) w związku z jego przejściem na własność Gminy W. (...) na podstawie art. 98 ust.1 i 3 ustawy o gospodarce nieruchomościami, lub też – jako czwarte z żądań ewentualnych – powód domagał się ustalenia, że G. B. (1) i G. B. (2) nie mają roszczenia wobec (...) W. o odszkodowanie za grunt stanowiący działki ewidencyjne nr (...) w związku z jego przejściem na rzecz Gminy W. (...) na podstawie art. 98 ust. 1 i 3 ustawy o gospodarce nieruchomościami. Powód wywodził, że ma interes prawny w ustaleniu ważności i skuteczności porozumienia z dnia 1 października 1998 roku, gdyż strony mają odmienne stanowiska w tym zakresie, kwestia ta nie jest przedmiotem badania w postępowaniu administracyjnym, a Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 18 stycznia 2018 roku V CSK 261/17 wyraził pogląd, że wysokość odszkodowania za nieruchomość wydzieloną pod drogę publiczną może być uzgodniona pomiędzy właścicielem a właściwym organem przed dniem, w którym decyzja zatwierdzająca podział nieruchomości stanie się ostateczna. (k.122-125)

G. B. (1) i G. B. (2) domagali się oddalenia powództwa w całości – w zakresie żądania głównego i żądań ewentualnych oraz zasądzenia na swoją rzecz kosztów procesu według norm przepisanych. (k.140-145)

Do chwili zamknięcia rozprawy strony podtrzymywały swoje stanowiska. (k.159-150 i e-protokół rozprawy z 16 września 2022 roku)

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Decyzją nr (...) z dnia 1 października 1998 roku Burmistrz Gminy W. (...) zatwierdził projekt podziału nieruchomości stanowiącej działkę (...) z obrębu (...), uregulowanej w księdze wieczystej nr (...), stanowiącej własność G. B. (1) i G. B. (2), na mniejsze działki gruntu o numerach (...) i (...) znajdujące się w strefie możliwości urbanizacyjnych, działkę gruntu nr (...) przeznaczoną pod trafostację, działkę nr (...) znajdującą się pod istniejącym stawem, działkę nr (...) przeznaczoną pod poszerzenie ulicy (...) i działki (...) przeznaczone pod drogę. W uzasadnieniu decyzji wskazano, że – stosownie do art. 98 ust.1 ustawy o gospodarce nieruchomościami – wydzielone pod drogę i poszerzenie ulicy (...) działki nr (...) przechodzą na własność Gminy W. (...) z dniem, w którym decyzja stanie się ostateczna. Dowód: decyzja nr (...) k.21a-21b Tego samego dnia G. B. (1) i G. B. (2) złożyli oświadczenie, że nie będą odwoływać się od decyzji nr (...). Dowód: oświadczenie k.23

W dniu 1 października 1998 roku pomiędzy Gminą W. (...) a G. i G. B. (2) zawarte zostało porozumienie, w którym przewidziano, że G. i G. B. (2) dobrowolnie rezygnują z odszkodowania za grunt stanowiący działki nr (...), który stał się własnością Gminy W. (...) na podstawie art. 98 ust.1 i 3 ustawy o gospodarce nieruchomościami i oświadczają że w przyszłości nie będą występować z roszczeniami z tytułu jego przejęcia przez Gminę, a Gmina W. (...) odstępuje od naliczania opłaty adiacenckiej z tytułu wzrostu wartości gruntu w wyniku podziału nieruchomości. Jako podstawę prawną porozumienia wskazano art. 98 ust.3 ustawy o gospodarce nieruchomościami. Zastrzeżono, że porozumienie obowiązuje od dnia, w którym decyzja zatwierdzająca podział nieruchomości stanie się ostateczna. Dowód: porozumienie k.24

Pismem z dnia 5 marca 2012 roku G. B. (1) i G. B. (2) wystąpili do Prezydenta (...) W. o ustalenie i wypłatę odszkodowania za działki nr (...) przejęte na własność Gminy W. (...) na podstawie decyzji nr (...) z dnia 1 października 1998 roku. W uzasadnieniu wniosku wskazali, że Burmistrz Gminy W. (...) nie przeprowadził postępowania w przedmiocie ustalenia odszkodowania za przejęte na własność gminy nieruchomości, że podpisane w dniu 1 października 1998 roku porozumienie stanowiło deklarację poprzedzającą wszczęcie postępowania o ustalenie odszkodowania, że zostało one zawarte gdy decyzja zatwierdzająca podział nieruchomości nie była ostateczna i było wymuszone przez Gminę, a nadto że §1 owego porozumienia jest sprzeczny z art. 98 ust.3 ugn, który nie przewiduje możliwości nieodpłatnego przekazania nieruchomości na rzecz gminy oraz z art. 21 ust.2 Konstytucji RP, przewidującym prawo do uzyskania odszkodowania za wywłaszczoną nieruchomość. Dowód: wniosek o ustalenie i wypłatę odszkodowania k.25-27

Prezydent Miasta (...) W. decyzją z dnia 14 października 2013 roku nr (...) odmówił ustalenia odszkodowania za nieruchomość stanowiącą działki (...) przeznaczone pod drogę, uznając że G. i G. B. (2) w porozumieniu z dnia 1 października 1998 roku zrzekli się odszkodowania za w/w grunt. Dowód: decyzja z 14 października 2013 roku k.28

G. B. (2) i G. B. (1) wnieśli odwołanie od w/w decyzji.

Wojewoda (...) decyzją z dnia 31 grudnia 2013 roku nr (...) uchylił w całości zaskarżoną decyzję Prezydenta Miasta (...) W. i przekazał sprawę do ponownego rozpatrzenia przez organ pierwszej instancji. W uzasadnieniu decyzji stwierdzono, że właściciele nieruchomości zawarli porozumienie z Gminą W. (...) o rezygnacji z odszkodowania przed dniem, gdy decyzja zatwierdzająca podział ich nieruchomości stała się ostateczna, a więc gdy nie powstało jeszcze roszczenie odszkodowawcze. Wskazano, że ustalenie czy zrzeczenie się odszkodowania nie było możliwe przed powstaniem roszczenia o odszkodowanie. Uznano odwołanie G. B. (1) i G. B. (2) za zasadne, a wobec konieczności przeprowadzenia dowodu z opinii biegłego w celu ustalenia wysokości odszkodowania, uchylono zaskarżoną decyzję i przekazano sprawę do ponownego rozpoznania. Dowód: decyzja z 31 grudnia 2013 roku k.29-31

Na skutek skargi (...) W., Wojewódzki Sąd Administracyjny w W. wyrokiem z dnia 24 listopada 2014 roku sygn. I SA/Wa 414/14 uchylił zaskarżoną decyzję Wojewody (...) z dnia 31 grudnia 2013 roku nr (...) i stwierdził że nie podlega ona wykonaniu. Dowód: wyrok z 24 listopada 2014 roku z uzasadnieniem k.32-36

Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie wyrokiem z dnia 23 marca 2017 roku sygn. I OSK 700/15 uchylił w/w wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego i oddalił skargę (...) W. na decyzję Wojewody (...) z dnia 31 grudnia 2013 roku nr (...). W uzasadnieniu wyroku wyrażono pogląd, że porozumienia Gminy W. (...) oraz G. i G. B. (2) z dnia 1 października 1998 roku nie można potraktować jako uzgodnień w sprawie wysokości odszkodowania, o których mowa w art. 98 ust.3 ustawy o gospodarce nieruchomościami, jako że uzgodnienia mogły zostać skutecznie wszczęte i przeprowadzone po przejściu wydzielonych działek na własność publiczną, tj. po dniu kiedy decyzja zatwierdzająca podział nieruchomości stała się ostateczna. Dowód: wyrok z 23 marca 2017 roku z uzasadnieniem k.37-40

Po wydaniu w/w orzeczeń, Prezydent (...) W. prowadzi postępowanie administracyjne w przedmiocie ustalenia odszkodowania za grunt zajęty pod drogę publiczną. W jego toku, na wniosek G. B. (1) i G. B. (2), Wojewódzki Sąd Administracyjny w W. rozpoznał skargę na bezczynność, stwierdzając że doszło do bezczynności, jednak nie miała ona rażącego charakteru. Wyjaśniając opóźnienie w podjęciu czynności, Prezydent (...) W. powoływał się m.in. na konieczność rozstrzygnięcia wątpliwości pomiędzy poglądem wyrażonym w wiążącym go wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z 23 marca 2017 roku I OSK 700/15, a poglądem wyrażonym przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 18 stycznia 2018 roku V CSK 261/17. Dowód: zawiadomienie k.103, wyrok WSA w Warszawie z 6 sierpnia 2019 roku k.105-109

W dniu 1 marca 2020 roku G. B. (1) przeniosła na G. B. (2) roszczenie o odszkodowanie za grunt przeznaczony pod drogę i poszerzenie ulicy (...) w związku z przejściem na własność Gminy W. (...) własności nieruchomości w wyniku wydania decyzji nr (...) Burmistrza Gminy W. (...) z dnia 1 października 1998 roku. Dowód: umowa cesji k.110-114

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo okazało się niezasadne.

Jego podstawą był art. 189 kpc, stanowiący, iż powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny.

Przesłankami skuteczności takiego powództwa jest posiadanie przez powoda interesu prawnego i legitymacji procesowej, dopiero ich wykazanie umożliwia przystąpienie do badania zasadności powództwa, czyli zgodności twierdzeń powoda o istnieniu lub nieistnieniu stosunku prawnego lub prawa z rzeczywistym stanem rzeczy (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 czerwca 2001 roku sygn. II CKN 898/00). Tym samym - materialnoprawną przesłanką powództwa o ustalenie opartego na art. 189 kpc jest interes prawny powoda.

Interes ten jest definiowany w doktrynie i orzecznictwie jako interes dotyczący szeroko rozumianych praw i stosunków prawnych, w sytuacji istnienia ich niepewności z przyczyn faktycznych czy prawnych. Interes ów występuje, gdy zachodzi niepewność co do istnienia prawa lub stosunku prawnego, a wynik postępowania doprowadzi do usunięcia tej niepewności i zapewni powodowi ochronę jego prawnie chronionych interesów, definitywnie kończąc trwający spór albo prewencyjnie zapobiegając powstaniu takiego sporu, przy czym ochrona praw powoda może być dokonana jedynie poprzez ustalenie istnienia bądź nieistnienia prawa lub stosunku prawnego, a nie w drodze innego powództwa (por. np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 maja 2011 roku sygn. II PK 295/10).

W ocenie Sądu powód nie ma interesu prawnego w domaganiu się ustalenia nieskuteczności oświadczenia woli pozwanych z 5 marca 2012 roku, ważności oświadczenia woli pozwanych z 1 października 1998 roku, skuteczności zrzeczenia się przez pozwanych roszczenia o odszkodowanie czy nieprzysługiwania pozwanym roszczenia o odszkodowanie.

Przede wszystkim Sąd zauważa, że (...) W. wniosło pozew w niniejszej sprawie w trakcie postępowania administracyjnego prowadzonego przez Prezydenta Miasta (...) W. zainicjowanego przez G. B. (1) i G. B. (2) wnioskiem o ustalenie odszkodowania za wywłaszczoną nieruchomość, a wszczęcie niniejszego postępowania stało się podstawą do zawieszenia postępowania administracyjnego (okoliczność niesporna, przyznana na rozprawie w dniu 16 września 2022 roku). Strona powodowa przyznała, że oczekiwane przez nią rozstrzygnięcie niniejszej sprawy miałoby stanowić motyw przyszłej decyzji wydanej w postępowaniu administracyjnym zainicjowanym przez pozwanych. Już ta okoliczność przesądza o braku interesu prawnego powoda, jako że powód nie powołuje się na żaden stosunek cywilnoprawny istniejący czy nieistniejący pomiędzy stronami możliwy do rozstrzygnięcia na drodze postępowania cywilnego, a na konieczność wydania przez Prezydenta Miasta (...) W. decyzji administracyjnej. Powództwo o ustalenie nie służy zaś poszukiwaniu motywów dla przyszłych decyzji administracyjnych, a organ samodzielnie powinien rozpoznać wniosek złożony przez pozwanych. Sąd podkreśla, że powód nie występuje jako organ aktualnego właściciela wywłaszczonej nieruchomości poszukujący ustalenia czy pozwani skutecznie zrzekli się roszczenia o odszkodowanie w ramach uzgodnień prowadzonych z pozwanymi. Z treści przedłożonych do akt sprawy orzeczeń wynika, że pismem z dnia 7 maja 2012 roku (k.30v) ówczesna Gmina W. (...) poinformowała że przeprowadzenie uzgodnień przewidzianych w art. 98 ust.3 ustawy o gospodarce nieruchomościami jest niecelowe i ponownie, pismem z dnia 20 lipca 2018 roku pozwani zostali poinformowani, że negocjacje prowadzone w trybie art. 98 ustawy o gospodarce nieruchomościami zostały zakończone zawarciem porozumienia w dniu 1 października 2018 roku (k.107). Oznacza to, że aktualnie Prezydent Miasta (...) W. jest zobowiązany rozpoznać wniosek o ustalenie odszkodowania w postępowaniu administracyjnym.

Po drugie – Sąd zauważa, że ewentualne rozstrzygnięcie o istnieniu czy nieistnieniu praw opisanych w żądaniu pozwu (w tym – w żądaniach ewentualnych) jest zbędne przy rozpoznawaniu wniosku G. B. (1) i G. B. (2) o ustalenie odszkodowania za wywłaszczoną nieruchomość. Jak bowiem wskazano w części wstępnej uzasadnienia, decyzja Prezydenta Miasta (...) W. z dnia 14 października 2013 roku o odmowie ustalenia odszkodowania, motywowana zrzeczeniem się odszkodowania przez G. B. (1) i G. B. (2) w porozumieniu z 1 października 1998 roku, została prawomocnie uchylona i Prezydentowi Miasta (...) W. jako organowi, przed którym toczy się postępowanie administracyjne, nakazano ustalenie wysokości należnego odszkodowania za wywłaszczone nieruchomości po zasięgnięciu opinii biegłego rzeczoznawcy majątkowego. W tych realiach, wobec związania wyrokiem Naczelnego Sądu Administracyjnego z 23 marca 2017 roku sygn. I OSK 700/15, dla rozpoznania wniosku G. B. (1) i G. B. (2) o ustalenie odszkodowania za wywłaszczoną nieruchomość nie jest konieczne rozważanie czy wnioskodawcom przysługuje roszczenie o odszkodowanie czy też skutecznie zrzekli się go w porozumieniu z dnia 1 października 1998 roku, gdyż zagadnienia te zostały już wiążąco rozstrzygnięte w postępowaniu administracyjnym. Zasady związania organu prawomocnym rozstrzygnięciem wydanym w postępowaniu odwoławczym nie zmienia fakt wyrażenia przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 18 stycznia 2018 roku sygn. V CSK 261/17 odmiennego poglądu prawnego niż uczynił to Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 23 marca 2017 roku sygn. I OSK 700/15.

Końcowo zaś Sąd zauważa, że nawet gdyby przyjąć, że powód ma interes prawny w domaganiu się ustalenia stosunków prawnych opisanych w pozwie, skupiających się na mocy wiążącej i konsekwencjach zawarcia przez pozwanych z ówczesną Gminą W. (...) porozumienia z dnia 1 października 1998 roku, to także sąd cywilny jest związany rozstrzygnięciem zamieszczonym w wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z 23 marca 2017 roku sygn. I OSK 700/15. Z mocy art. 193 w zw. z art. 170 ustawy Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi sąd pozostaje więc związany rozstrzygnięciem oddalającym skargę na decyzję Wojewody (...) z 31 grudnia 2013 roku nr (...), którego podstawą jest ocena prawna, iż porozumienia Gminy W. (...) oraz G. i G. B. (2) z dnia 1 października 1998 roku nie można potraktować jako uzgodnień w sprawie wysokości odszkodowania, o których mowa w art. 98 ust.3 ustawy o gospodarce nieruchomościami oraz że konieczne jest przeprowadzenie postępowania w przedmiocie ustalenia wysokości odszkodowania. Przytoczyć trzeba pogląd wyrażony przez Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 4 czerwca 2009 roku sygn. III CZP 28/09, iż w postępowaniu cywilnym sądy nie są władne badać prawidłowości podjęcia decyzji administracyjnej, w szczególności czy istnieją przesłanki, które w świetle przepisów prawa materialnego stanowiły podstawę jej podjęcia. Żądania pozwu, tak główne jak i ewentualne, zmierzały zaś – niezależnie od sposobu ich sformułowania - do ustalenia przez Sąd czy G. B. (1) i G. B. (2) są uprawnieni do domagania się odszkodowania za wywłaszczoną nieruchomość, podczas gdy przesłanka ta została wiążąco przesądzona w prawomocnej decyzji Wojewody (...) z 31 grudnia 2013 roku nr (...).

Mając na uwadze powyższe ustalenia i rozważania, tożsame dla powództwa głównego i wszystkich powództw ewentualnych, Sąd oddalił powództwo w całości, orzekając jak w punktach I-IV sentencji wyroku.

Podstawą rozstrzygnięcia o kosztach procesu jest art. 98§1 i 3 kpc w zw. z art. 99 kpc, a wysokość wynagrodzenia pełnomocnika została ustalona w oparciu o §2 pkt 8 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności radców prawnych.

Z/ (...)