Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 14 marca 2024 roku

Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący sędzia Agnieszka Gradowska-Okrój

Protokolant Magdalena Skoneczna

po rozpoznaniu w dniu 07 marca 2024 roku w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa K. Z. i A. Z.

przeciwko (...) S.A. z siedzibą w W.

o zapłatę i ustalenie

I.  ustala, że umowa nr (...) o kredyt hipoteczny dla osób fizycznych (...) waloryzowany kursem (...), zawarta 09 kwietnia 2008 roku pomiędzy K. Z. i A. Z. a (...) Bank Spółką Akcyjną z siedzibą w W. (obecnie (...) Spółką Akcyjną w W.) jest nieważna;

II.  zasądza na rzecz powodów K. Z. i A. Z. łącznie od pozwanego (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. kwotę 330.844,39 (trzysta trzydzieści tysięcy osiemset czterdzieści cztery 39/100) zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 29 marca 2022 roku do dnia zapłaty:

III.  zasądza na rzecz powodów K. Z. i A. Z. łącznie od pozwanego (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. kwotę 11.834 (jedenaście tysięcy osiemset trzydzieści cztery) zł tytułem zwrotu kosztów postępowania, wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty.

Sygn. akt I C 795/21

UZASADNIENIE

Po ostatecznym sprecyzowaniu stanowiska w sprawie powodowie K. Z. i A. Z. w sprawie przeciwko pozwanemu (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w W. wnieśli o ustalenie nieważności całej umowy nr (...) o kredyt hipoteczny dla osób fizycznych (...) waloryzowany kursem (...), zawartej w dniu 9 kwietnia 2008 r. na podstawie art. 58 k.c. w zw. z art. 189 k.p.c. oraz zasądzenie od (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. na rzecz powodów K. Z. i A. Z. solidarnie (ewentualnie łącznie) kwoty 330.844,39 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od kolejnego dnia po dniu doręczenia pozwanemu pisma modyfikującego powództwo z dnia 15 lutego 2022 r. – tytułem zwrotu nienależnie pobranych od powodów przez pozwanego świadczeń pieniężnych w wykonaniu nieważnej umowy. Powodowie zgłosili przy tym również żądanie ewentualne o zasądzenie na wypadek nieuwzględnienia żądania głównego, jak i wnieśli o zasądzenie od pozwanego (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. na rzecz powodów do wspólności majątkowej małżeńskiej zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty.

Uzasadniając powyższe, powodowie podnieśli, że zawarta przez nich z pozwanym bankiem umowa kredytu hipotecznego waloryzowanego kursem (...) jest w całości nieważna, jako że postanowienia umowy składające się na mechanizm waloryzacyjny mają charakter abuzywny, są sprzeczne z istotą stosunku umownego kredytu w zakresie przyznania sobie przez bank prawa do jednostronnego ustalania wysokości zobowiązań powodów, naruszając też zasady współżycia społecznego, przy czym umowa nie określiła wszystkich istotnych elementów umowy kredytu określonych w art. 69 ust. 1 i 2 Prawa bankowego. Dochodzone kwoty stanowią sumę rat kapitałowo-odsetkowych oraz składek ubezpieczeniowych i opłat uiszczonych przez powodów od dnia podpisania umowy do dnia 20 grudnia 2021 r., których zwrotu powodowie dochodzą na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu (art. 410 § 2 w zw. z art. 405 k.c.) Roszczenie ewentualne zgłoszono tytułem zwrotu zawyżonych płatności od powodów w wypadku uznania mechanizmu waloryzacyjnego za zawyżony, ale utrzymania umowy w mocy bez abuzywnych postanowień ( pozew k. 5-30v, modyfikacja powództwa k. 161-164v).

Pozwany (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. wniósł o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powodów na swoją rzecz kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.

Pozwany podniósł brak przesłanek stwierdzenia nieważności umowy kredytu, zgłaszając też zarzut przedawnienia roszczeń powodów wymagalnych dawniej niż trzy lata przed dniem złożenia pozwu. W odpowiedzi na modyfikację powództwa pozwany podtrzymał dotychczasowe stanowisko (odpowiedź na pozew k. 73-89v, pismo procesowe k. 221-225).

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Powodowie K. Z. i A. Z. w dniu 9 kwietnia 2008 roku zawarli z (...) Bank S.A. z siedzibą w W. (obecnie (...) S.A. z siedzibą w W.) umowę nr (...) o kredyt hipoteczny dla osób fizycznych (...) waloryzowany kursem franka szwajcarskiego (dalej zwaną też Umową). Podpisując Umowę powodowie działali jako konsumenci. W dacie zawarcia Umowy powodowie pozostawali w związku małżeńskim, w ustroju małżeńskiej wspólności majątkowej. Powodowie pracowali w Polsce i zarabiali w złotówkach. Zawarcie Umowy kredytu wynikało wyłącznie z potrzeby nabycia przez małżonków mieszkania dla własnych celów mieszkaniowych, w kredytowanej nieruchomości nie była prowadzona działalność gospodarcza.

( zeznania powodów k. 293-295, informacja z KRS k. 36-40v, umowa kredytu k. 41-45)

Deweloper od którego powodowie chcieli zakupić mieszkanie zasugerował powodom skorzystanie z usług doradcy finansowego z firmy (...). Doradca finansowy przekazał powodom, że nie mają zdolności kredytowej na kredyt złotowy i przedstawił im jako jedyny możliwy dla nich produkt kredyt waloryzowany kursem (...).

W zakresie spornych klauzul związanych z waloryzacją Umowa nie była w żaden sposób negocjowana przez strony. Zawarcie Umowy nastąpiło w oparciu o wzorzec powszechnie stosowany przez pozwany bank. Przed ani przy zawieraniu Umowy powodom nie wyjaśniono istoty waloryzacji, czemu miał służyć mechanizm przeliczania rat. Nie poinformowano ich o sposobach ustalania kursu walut w tabelach stosowanych przez bank, w jaki sposób będzie określane saldo kredytu. Przed zawarciem Umowy powodom przedstawiono kurs historyczny franka szwajcarskiego w perspektywie rocznej, z którego wynikało, że wahania kursowe są na poziomie kilku procent. Doradca finansowy zapewniał powodów o stabilności kursu franka szwajcarskiego. Powodowie złożyli za pośrednictwem doradcy finansowego wniosek kredytowy do pozwanego banku, uzyskując pozytywną decyzję kredytową. Podczas spotkania w placówce banku w celu podpisania Umowy powodowie otrzymali do wglądu jej projekt. W trakcie tego spotkania postanowienia Umowy nie były szczegółowo omawiane, powodom nie przekazano dalszych informacji co do mechanizmu waloryzacji.

( zeznania powodów k. 293-295, wniosek o udzielenie kredytu k. 93-97, decyzja kredytowa k. 99-100)

Zgodnie z Umową środki z kredytu przeznaczone były na finansowanie przedpłat na poczet budowy i zakupu od inwestora zastępczego lokalu mieszkalnego oraz udziału w prawie własności lokalu użytkowego położonych w W. przy ul. (...) (§ 1 ust. 1A Umowy).

Kwotę kredytu w Umowie oznaczono na 384.000 zł. Wskazano jako walutę waloryzacji kredytu (...) (§ 1 ust. 2, 3 Umowy).

Zgodnie z § 1 ust. 3A umowy kwota kredytu wyrażona w walucie waloryzacji na koniec dnia 4 kwietnia 2008 r. według kursu kupna waluty z tabeli kursowej (...) Banku SA wynosi 178.413,78 CHF. Kwota niniejsza ma charakter informacyjny i nie stanowi zobowiązania Banku. Wartość kredytu wyrażona w walucie obcej w dniu uruchomienia kredytu, może być różna od podanej w niniejszym punkcie.

Kredyt był uruchamiany w sześciu transzach w złotówkach na rachunek wskazany w § 5 ust. 1 oraz na rachunek kredytobiorcy (§ 5 pkt. 1 i 2 umowy).

Okres kredytowania ustalono na 360 miesięcy, tj. od dnia 9 kwietnia 2008 roku do dnia 20 kwietnia 2038 roku, a spłata miała następować w równych ratach kapitałowo-odsetkowych 20 dnia każdego miesiąca (§ 1 ust. 4 – 6 umowy).

Zgodnie z § 7 ust. 1 Umowy bank udzielił kredytobiorcy, na jego wniosek, kredytu hipotecznego przeznaczonego na określony w umowie cel w kwocie tam określonej, waloryzowanego kursem kupna waluty (...) wg tabeli kursowej (...) Banku S.A. Kwota kredytu wyrażona w (...) jest określona na podstawie kursu kupna waluty (...) z tabeli kursowej (...) Banku S.A. z dnia i godziny uruchomienia kredytu/transzy kredytu.

Harmonogram spłat kredytu stanowi załącznik nr 1 i integralną część umowy i jest doręczany kredytobiorcy listem poleconym w terminie 14 dni od daty uruchomienia kredytu. Harmonogram spłat jest sporządzany w (...) (§ 11 ust. 2).

Raty kapitałowo – odsetkowe spłacane miały być w złotych, po uprzednim ich przeliczeniu według kursu sprzedaży (...) z tabeli kursowej (...) Banku S.A. obowiązującego na dzień spłaty z godziny 14.50 (§ 11 ust. 5).

Stosownie do § 12 ust. 1 kredytobiorca zlecał i upoważniał mBank do pobierania środków pieniężnych na spłatę kapitału i odsetek z tytułu udzielonego kredytu oraz upoważniał mBank do pobierania środków pieniężnych na finansowanie składek, o których mowa w § 1 ust. 7B i 7C z rachunku eKonto określonego w § 6. Niniejsze zlecenie oraz upoważnienia są nieodwołalne i wygasają po całkowitym rozliczeniu kredytu z rachunku MultiKonto określonego w § 6 ust. 3. Niniejsze zlecenie jest nieodwołalne i wygasa po całkowitym rozliczeniu kredytu.

W myśl § 12 ust. 2 kredytobiorca zobowiązany był zapewnić na rachunku eKonto określonym w § 6, w terminach zawartych w Harmonogramie spłat, środki odpowiadające wysokości wymagalnej raty kapitału i odsetek.

Zmienne oprocentowanie kredytu regulował § 10 ust. 1-8. Kredyt oprocentowany był według zmiennej stopy procentowej, która w dniu zawarcia umowy została ustalona w wysokości 3,79%. Marża mBanku wynosiła 0,90%. Wysokość zmiennej stopy procentowej w dniu wydania decyzji kredytowej ustalona została jako stawka bazowa LIBOR 3M z dnia 28 marca 2008 r. powiększona o stałą w całym okresie kredytowania marżę mBanku w wysokości 0,90% (§ 10 ust. 1-2).

Wcześniejszą spłatę kredytu regulował § 13. Wcześniejsza spłata całości kredytu lub raty kapitałowo-odsetkowej a także spłata przekraczająca wysokość raty powoduje, że kwota spłaty jest przeliczana po kursie sprzedaży (...), z tabeli kursowej (...) Banku S.A., obowiązującym w dniu i godzinie spłaty (§ 13 ust. 6).

Stosownie do treści § 29 ust. 1 kredytobiorca oświadczał, że został dokładnie zapoznany z warunkami udzielenia kredytu złotowego waloryzowanego kursem waluty obcej, w tym w zakresie zasad dotyczących spłaty kredytu i w pełni je akceptuje. Kredytobiorca jest świadomy, że z kredytem waloryzowanym związane jest ryzyko kursowe, a jego konsekwencje wynikające z niekorzystnych wahań kursu złotego wobec walut obcych mogą mieć wpływ na wzrost kosztów obsługi kredytu.

Prawnym zabezpieczeniem kredytu była m.in. hipoteka łączna kaucyjna do kwoty 518.400 zł wpisana w księdze wieczystej finansowanej kredytem nieruchomości lokalowej oraz ubezpieczenie niskiego wkładu własnego w (...) S.A. (§ 3 umowy).

Kredyt był objęty ubezpieczeniem pomostowym w (...) SA. Kredytobiorcy również byli objęci ubezpieczeniem na życie i od niezdolności zarobkowej w R. (...) na (...) SA oraz ubezpieczeniem nieruchomości dla kredytobiorców (...) Banku S.A. w (...) S.A. (§ 4 ust. 4 Umowy). Wysokość składek i prowizji z tytułu powyższych ubezpieczeń została określona w § 1 ust. 7A-7C.

W sprawach nieuregulowanych w Umowie zastosowanie miał „Regulamin udzielania kredytów i pożyczek hipotecznych dla osób fizycznych w ramach mPlanów” (§ 26 Umowy, dalej zwany regulaminem).

Aneksem nr (...) do Umowy z dnia 28 czerwca 2010 r. strony doprecyzowały przeznaczenie środków z kredytu i adres nieruchomości, wskazując, iż przeznaczeniem środków z kredytu jest finansowanie przedpłat na poczet budowy i zakupu od Inwestora Zastępczego lokalu mieszkalnego nr (...) oraz udziału w prawie własności lokalu użytkowego, z którym związane będzie prawo do wyłącznego korzystania z dwóch miejsc postojowych nr 190 i (...) położonych w W. przy ul. (...), refinansowanie poniesionych nakładów na zakup przedmiotowej nieruchomości oraz finansowanie opłat okołokredytowych.

( umowa kredytu k. 41-46, aneks nr (...) k. 47, dokumenty ubezpieczeniowe k. 131-134)

W myśl § 24 ust. 2 regulaminu wysokość każdej raty odsetkowej lub kapitałowo-odsetkowej kredytu/pożyczki hipotecznej waloryzowanego kursem waluty obcej określona jest w tej walucie, natomiast jej spłata dokonywana jest w złotych po uprzednim jej przeliczeniu wg kursu sprzedaży danej waluty obcej, określonym w tabeli kursowej (...) Banku S.A. na dzień spłaty.

Stosownie do § 24 ust. 3 wysokość rat odsetkowych i kapitałowo-odsetkowych kredytu/pożyczki hipotecznej waloryzowanej wyrażona w złotych, ulega comiesięcznej modyfikacji w zależności od kursu sprzedaży waluty obcej, według tabeli kursowej (...) Banku S.A. na dzień spłaty.

Zgodnie natomiast z § 27 ust. 2 wcześniejsza spłata całości kredytu/pożyczki hipotecznej lub raty kapitałowo-odsetkowej kredytu/pożyczki hipotecznej waloryzowanej, a także spłata przekraczająca wysokość rat kredytu/pożyczki hipotecznej waloryzowanej przeliczana jest po kursie sprzedaży danej waluty obcej, ogłaszanym na dzień spłaty.

( regulamin k. 116-118)

Kredyt został uruchomiony na zasadach w nim przewidzianych, wypłata kapitału nastąpiła w złotówkach, saldo kredytu określono w (...), z wykorzystaniem mechanizmu waloryzacyjnego.

Powodowie w dalszym ciągu spłacają kredyt. Łącznie w związku z wykonaniem Umowy powodowie do dnia 20 grudnia 2021 r. wpłacili na rzecz pozwanego sumę rat kapitałowo-odsetkowych oraz składek ubezpieczeniowych i opłat w łącznej kwocie 330.844,39 zł.

( zaświadczenia k. 166-173v)

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie dokumentów prywatnych, wydruków złożonych przez strony do akt postępowania, wskazanych w treści uzasadnienia, których autentyczności oraz moc dowodowa nie budziła wątpliwości Sądu.

Sąd pominął wnioski stron o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego z zakresu finansów i bankowości, gdyż dowód ten okazał się nieprzydatny dla rozstrzygnięcia z przyczyn prawnych – wobec stwierdzenia nieważności umowy nie było potrzeby przeliczenia wysokości świadczeń według np. innych kursów, czy stóp procentowych, zaś kwota dokonanych wpłat wynikała z dostarczonych przez powodów dokumentów w postaci zaświadczeń wydanych przez pozwany bank, których prawdziwości pozwany skutecznie nie zakwestionował. Na uwagę zasługuje fakt, iż arytmetyczne zliczenie tych wartości nie wymagało wiadomości specjalnych biegłego, a strona pozwana nie wskazała, jakie błędy matematyczne bądź innego rodzaju popełnili powodowie przy obliczeniu łącznej kwoty uiszczonych na poczet pozwanego należności. Stąd Sąd uznał, że opinia biegłego w tym zakresie jest zbędna i przeprowadzenie takiego dowodu jedynie doprowadziłoby do nieuzasadnionego przedłużenia postępowania.

Sąd dał wiarę przesłuchanym w charakterze strony powodom, na podstawie których możliwym było ustalenie sposobu przedstawiania powodom oferty kredytu waloryzowanego, w tym udzielanych im przez pośrednika finansowego i pracownika banku informacji w zakresie założeń kredytu oraz ryzyka walutowego. Pomimo upływu czasu powodowie wystarczająco szczegółowo przekazali informacje co do okoliczności zawarcia umowy. Powodowie byli w stanie podać przebieg zawierania umowy oraz zakres otrzymanych przez nich od osoby działającej na rzecz pozwanego informacji. Sąd więc ustalił, że umowa nie była negocjowana i była zawierana na wzorcu Banku, a zakres udzielanych powodom przez (...) Banku informacji, dotyczących produktu bankowego, był bardzo ograniczony i nie obejmował szczegółowego wytłumaczenia mechanizmu waloryzacji kredytu (...) i jego możliwego wpływu na wysokość zarówno raty oraz salda kredytu.

Sąd nie poczynił ustaleń faktycznych w sprawie w zakresie zakresu informacji przekazanych powodom odnośnie umowy kredytu waloryzowanego na podstawie podpisanych przez powodów blankietowych oświadczeń (k. 92-92v), jako że wiarygodne i wyczerpujące zeznania powodów ujawniły, iż treść tych oświadczeń odnośnie uzyskania przez kredytobiorców wyczerpujących informacji w przedmiocie kredytu waloryzowanego nie odpowiadała prawdzie.

Pozostałe zgromadzone w aktach sprawy dokumenty, nie odnosiły się bezpośrednio do zawartej przez strony umowy kredytu, nie niosły w sobie informacji istotnych dla rozstrzygnięcia, nie stanowiły więc podstawy ustaleń faktycznych w sprawie i brak jest potrzeby ich przytaczania.

Nie były przydatne dla poczynienia ustaleń faktycznych w sprawie zeznania świadka M. P. (k. 247-254v), jako że świadek ten nie przygotowywał spornej umowy kredytowej, nie uczestniczył w procesie zawierania spornej umowy kredytowej (vide k. 250v), a okoliczności, co do których świadek zeznał, nie odnosiły się bezpośrednio do konkretnej, zawartej przez strony Umowy i nie miały znaczenia dla oceny jej ważności.

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo zasługiwało na uwzględnienie w całości.

Podstawowym zarzutem stawianym przez powodów w toku niniejszego postępowania był zarzut niedozwolonych postanowień umownych występujących w umowie i ich znaczenie dla możliwości wykonywania umowy w dalszym ciągu. Powodowie bowiem stanęli na stanowisku, iż wobec faktu, że umowa zawiera klauzule abuzywne, tj. klauzule waloryzacyjne (§ 1 ust. 3 i 3A, § 7 ust. 1, § 11 ust. 5, § 13 ust. 6 Umowy, § 24 ust. 2 i 3 oraz § 27 ust. 2 regulaminu), a po ich wyeliminowaniu i braku możliwości zastąpienia ich innymi postanowieniami umownymi, umowa nie będzie mogła być wykonywana przez strony, przez co w całości jest nieważna. Ponadto zarzucali naruszenie przepisów kodeksu cywilnego, tj. (...) kc i art. 58 kc oraz ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 – Prawo Bankowe, w tym jej art. 69 ust. 1 i 2 i z tej przyczyny wywodzili, że umowa jest nieważna. Powoływano się na naruszenie przez bank granic swobody umów, sprzeczności umowy kredytu z zasadami współżycia społecznego. Każda z tych podstaw stanowić miała o nieważności umowy. Z okoliczności nieważności zawartej przez strony umowy kredytu powodowie sformułowali żądanie główne, mianowicie zapłaty kwoty łącznie 330.844,39 zł jako nienależnie pobranego przez pozwanego świadczenia wobec nieważności umowy kredytu.

W pierwszej kolejności zatem Sąd ustalił, czy sporna umowa jest ważna. Bez uprzedniego przesądzenia tej kwestii nie można było się pochylić się nad oceną roszczeń powoda o zapłatę opartych na twierdzeniach o świadczeniach nienależnych, których podstawa prawna odpadła.

Jedną z przesłanek badanych przy rozważaniu celowości wykorzystania powództwa o ustalenie (art. 189 k.p.c.) jest znaczenie, jakie wyrok ustalający wywarłby na sytuację prawną zainteresowanego takim rozstrzygnięciem. O występowaniu interesu prawnego świadczy możliwość stanowczego zakończenia na tej drodze sporu, natomiast przeciwko jego istnieniu - możliwość uzyskania pełniejszej ochrony praw w drodze innego powództwa. Innymi słowy interes prawny zachodzi, jeżeli sam skutek, jaki wywoła uprawomocnienie się wyroku ustalającego, zapewni stronie powodowej ochronę jej prawnie chronionych interesów, czyli definitywnie zakończy spór istniejący lub prewencyjnie zapobiegnie powstaniu takiego sporu w przyszłości. Postępowanie cywilne oparte jest bowiem na założeniu, że realizacja praw na drodze sądowej powinna być celowa i możliwie prosta, udzielana bez mnożenia postępowań. Założenie to realizuje wymaganie wykazania interesu prawnego w wypadku żądania ustalenia istnienia (nieistnienia) stosunku prawnego lub prawa i przyjęcie jako zasady, że możliwość uzyskania skuteczniejszej ochrony w drodze innego powództwa podważa interes prawny w żądaniu ustalenia.

Zawarta pomiędzy stronami umowa wygenerowała długoterminowy stosunek prawny, który nie został dotychczas wykonany w całości. Nawet ewentualne uwzględnienie roszczeń kredytobiorcy o zapłatę (zwrot) należności spełnionych dotychczas na rzecz banku, nie reguluje w sposób definitywny wzajemnych relacji stron. Wniosek przeciwny byłby zasadny tylko przy przyjęciu, że prawomocne orzeczenie sądu wiąże nie tylko w zakresie sentencji, ale również motywów rozstrzygnięcia, co do czego nie ma jednak zgody w orzecznictwie i doktrynie, na co stanowczo wskazał Sąd Najwyższy w uzasadnieniu postanowienia z 9 stycznia 2019 roku w sprawie I CZ 112/19 zapadłego w podobnej sprawie. Tymczasem stwierdzenie nieważności umowy przesądza nie tylko o możliwości domagania się zwrotu już spełnionych świadczeń (z uwzględnieniem wcześniejszego wywodu). Rozstrzyga również w sposób ostateczny o braku obowiązku spełniania na rzecz banku świadczeń w przyszłości, a więc o zezwoleniu na zaprzestanie spłaty kolejnych rat kredytu. Ustalające orzeczenie sądu znosi więc wątpliwości stron i zapobiega dalszemu sporowi o roszczenia banku wynikające z umowy. Na tym zaś polega interes prawny w rozumieniu art. 189 k.p.c.

Zgodnie z art. 22 ¹ k.c. za konsumenta uważa się osobę fizyczną dokonującą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową. Powodowie zawarli przedmiotową umowę wyłącznie celem sfinansowania zakupu mieszkania, aby zaspokoić swoje potrzeby mieszkaniowe. Powyższe potwierdziło przeprowadzone postępowanie dowodowe. Jako konsumenci podlegali więc ochronie przed nieuczciwymi warunkami umownymi. Podkreślenia przy tym wymaga, że bez znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy pozostawało to, jakie powodowie mieli wykształcenie i czy zawierając umowę dysponowali wiedzą ekonomiczną, pozwalającą im zrozumieć poszczególne postanowienia umowne i zastosowany mechanizm indeksacyjny. Pojęcie konsumenta ma charakter obiektywny i jest niezależne od konkretnego zasobu wiedzy, jaki może mieć dana osoba, czy też od posiadanych przez nią w rzeczywistości informacji. Kwalifikacja danej osoby jako konsumenta nie zależy też od jej zachowania przy zawieraniu umowy kredytu, choćby było ono niedbałe. Ochrona przewidziana w dyrektywie 93/13 w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich przysługuje każdemu konsumentowi, a nie tylko temu, którego można uznać za "właściwie poinformowanego oraz dostatecznie uważnego i rozsądnego przeciętnego konsumenta" (patrz postanowienie (...) z dnia 10 czerwca 2021 r., sygn. C-198/20).

Przeprowadzone postępowanie dowodowe zarazem wykazało, że treść umowy nie została przez strony indywidualnie ustalona, umowa była natomiast zawarta na standardowym wzorcu umownym banku.

Zgodnie z art. 385 ¹ k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nie uzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeśli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy, przy czym nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.

Przez „postanowienia określające główne świadczenia stron” rozumie się powszechnie postanowienia dotyczące świadczeń charakteryzujących daną umowę. Umowa kredytu zdefiniowana jest w art. 69 ust.1 ustawy Prawo bankowe, stanowiącym, iż przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu.

Podkreślenia przy tym wymaga pogląd wyrażony w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 20 czerwca 2018 r., sygn. akt III CZP 29/17 (dostępna w LEX), zgodnie z którym oceny, czy postanowienie umowne jest niedozwolone (art. 385 ¹ § 1 k.c.), dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy.

W ocenie Sądu, przy umowie kredytu indeksowanego do waluty obcej – a taki charakter ma analizowana umowa – klauzula indeksacyjna przewidująca „przeliczenie” wypłacanych i wpłacanych kwot ze złotych polskich na franki szwajcarskie i określająca kurs wymiany (...) dotyczy głównego zobowiązania kredytobiorcy, gdyż służy do ustalenia wysokości zobowiązania kredytobiorcy w walucie obcej i do ustalenia wysokości poszczególnych rat kredytu podlegających spłacie w złotych polskich. Tym samym – decyduje ona o wysokości podstawowego świadczenia kredytobiorcy i wysokości tzw. spreadu walutowego, stanowiącego element wynagrodzenia banku za udzielony kredyt (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 kwietnia 2019 roku w sprawie III CSK 159/17). Ponadto, istotą umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej jest istnienie ryzyka kursowego, a zawarta w kwestionowanych postanowieniach umowy klauzula indeksacyjna statuuje mechanizm indeksacji i różnic kursów walutowych, a więc określa główny przedmiot umowy (por. wyroki Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 20 września 2018 roku w sprawie C 51/17, z dnia 14 marca 2019 roku w sprawie C 118/17 i z dnia 3 października 2019 roku w sprawie C 260/18, wyroki Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 28 listopada 2019 roku w sprawie V ACa 490/18, z dnia 30 grudnia 2019 roku w sprawie I ACa 697/18).

W ocenie Sądu wskazane zapisy umowy i regulaminu dotyczące mechanizmu indeksowania nie zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Zawierają jedynie wskazanie, że kwota kredytu w dniu jej wypłaty zostanie przeliczona (wyrażona) na (...), przy przyjęciu kursu kupna (...) obowiązującego w tabeli bankowej w dniu i godzinie uruchomienia kredytu, przy czym kwota z § 1 ust. 3A umowy wyrażona w walucie waloryzacji na koniec dnia 4 kwietnia 2008 r. miała jedynie charakter informacyjny i nie stanowiła zobowiązania banku. Wartość kredytu wyrażona w walucie obcej w dniu uruchomienia kredytu, mogła być różna od podanej w niniejszym punkcie, zaś rozliczenie każdej wpłaty dokonanej przez kredytobiorcę w złotych polskich będzie następować według kursu sprzedaży (...) obowiązującego w tabeli bankowej o godzinie 14.50 w dniu spłaty raty. Umowa stron nie precyzowała metod ustalania kursu wymiany (...), mającego służyć do obliczenia wysokości rat spłaty kredytu, a tym samym – bieżącego salda zadłużenia powodów. Nie wskazano w jaki sposób tabela kursowa jest w ogóle tworzona. Wskazane przez powodów zapisy umowy nie dawały im, ani innemu przeciętnemu konsumentowi, możliwości ustalenia czy też zweryfikowania przyjętego do rozliczeń między stronami kursu wymiany (...), a co za tym idzie – wysokości rat kredytu, jakie byli zobowiązani uiszczać na rzecz strony pozwanej. W istocie, sposób waloryzacji świadczenia pozostał niedookreślony i pozostawiony decyzji strony pozwanej, odnoszącej się do przyjęcia określonej wysokości marży kupna i marży sprzedaży, znajdującej wyraz w tabeli kursowej stworzonej przez bank na podstawie niewiadomych czynników. Po drugie – przez wyrażenie klauzul waloryzacyjnych umowy kredytowej prostym i zrozumiałym językiem należy rozumieć takie ich sformułowanie, by kredytobiorcy zapewnić informacje wystarczające do podjęcia przez niego świadomej i rozważnej decyzji, tak by konsument był w stanie oszacować, w oparciu o jednoznaczne i zrozumiałe kryteria, wypływające dla niego z umowy konsekwencje ekonomiczne, a ciężar udowodnienia wykonania owych obowiązków przedumownych spoczywa na banku (por. wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 30 kwietnia 2014 roku w sprawie C 26/13, z dnia 20 września 2017 roku w sprawie C 186/16 i z dnia 10 czerwca 2021 roku C 776/19).

W niniejszym postępowaniu strona pozwana nie zaoferowała dowodów wykazujących, iż powodowie zostali należycie, w znaczeniu jak wyżej, poinformowani o ryzyku kursowym wiążącym się z zawarciem umowy kredytu indeksowanego kursem franka szwajcarskiego. Szczególnie oświadczenia podpisane przez powodów w trakcie ubiegania się o kredyt (k. 92-92v) mają charakter blankietowy i w żadnej mierze nie realizowały obowiązku informacyjnego banku.

Z ustalonego w sprawie stanu faktycznego wynikało, że ani pośrednik finansowy, ani pracownik Banku nie uprzedzali powodów o ryzyku kursowym, nie tłumaczyli szczegółowo mechanizmu waloryzacji, dlaczego w umowie jest zastosowana waluta (...). Nie okazano im symulacji, jak będzie kształtowała się ich sytuacja w przypadku wahań kursowych, wręcz przeciwnie byli zapewniani o stabilności kursu waluty (...). Sąd przychyla się do poglądu Sądu Apelacyjnego w Warszawie wyrażonego w uzasadnieniu wyroku z dnia 30 grudnia 2019 roku I ACa 697/18, iż dla rzetelnego poinformowania powodów o istocie ryzyka kursowego przy kredycie indeksowanym do (...) konieczne byłoby wyjaśnienie im czynników kształtujących kurs (...) w okresie zawierania umowy, czynników mogących mieć wpływ na kurs (...) w okresie wykonywania umowy, w tym prognoz co do zmian kursu (...) w perspektywie trzydziestoletniej wynikających z dostępnych danych ekonomicznych i geopolitycznych, wskazanie poziomu kursu wymiany (...)/PLN przy którym rzeczywiste koszty kredytu zrównają się z kosztami kredytu „złotowego”, wskazanie jak może wzrosnąć zadłużenie dla całego okresu kredytowania w przypadku spełnienia się optymistycznych i pesymistycznych, przewidujących np. kryzys gospodarczy, prognoz wzrostu kursu (...). Zaniechanie przedstawienia powodom w/w informacji uniemożliwia przyjęcie, by kwestionowane klauzule wyrażone były prostym i zrozumiałym językiem w rozumieniu art. 385 ¹§1 k.c. interpretowanego zgodnie z art. 4 ust.2 dyrektywy 93/13.

W konsekwencji, mimo iż kwestionowane postanowienia składające się na klauzulę waloryzacyjną dotyczą głównego świadczenia powodów jako kredytobiorcy, mogły być przedmiotem oceny przez pryzmat przesłanek z art. 385 ¹ k.c.

Strona pozwana nie wykazała, by w/w postanowienia umowy zostały uzgodnione indywidualnie z powodami, co skutkuje przyjęciem, że sytuacja taka nie miała miejsca. Ciężar wykazania faktu indywidualnego uzgodnienia postanowień umowy spoczywał na stronie pozwanej, stosownie do art. 385 ¹§1 i 4 kc. Przywołać trzeba art. 3 ust.2 dyrektywy 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 roku w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich, stanowiący, iż warunki umowy zawsze zostaną uznane za niewynegocjowane indywidualnie, jeżeli zostały sporządzone wcześniej i konsument nie miał w związku z tym wpływu na ich treść, zwłaszcza jeżeli zostały mu przedstawione w formie uprzednio sformułowanej umowy standardowej. Za wiarygodne należy uznać wyjaśnienia powodów, iż zależało im na uzyskaniu środków w walucie PLN, oferta kredytu waloryzowanego kursem (...) została im polecona jako najlepsza, a oni sami nie dysponowali możliwością negocjowania jakichkolwiek jej ustaleń, począwszy od wysokości marży, aż po obowiązkowe ubezpieczenie.

Jak już zaznaczono, za niedozwolone uważa się postanowienia umowne kształtujące prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, a przez to rażąco naruszające jego interesy. W orzecznictwie ugruntowany jest pogląd, iż postanowienie umowne jest sprzeczne z dobrymi obyczajami, jeżeli kontrahent konsumenta, traktujący go w sposób sprawiedliwy, słuszny i uwzględniający jego prawnie uzasadnione roszczenia, nie mógłby racjonalnie spodziewać się, że konsument przyjąłby dane postanowienie w drodze negocjacji indywidualnych (por. wyrok Sądu Najwyższego z 27 lutego 2019 roku w sprawie II CSK 19/18) oraz że rażące naruszenie interesów konsumenta oznacza nieusprawiedliwioną dysproporcję praw i obowiązków wynikających z umowy na jego niekorzyść, skutkującą niekorzystnym ukształtowaniem jego sytuacji ekonomicznej i jego nierzetelnym traktowaniem (por. wyrok Sądu Najwyższego z 3 lutego 2006 roku w sprawie I CK 297/05, wyrok Sądu Najwyższego z 29 sierpnia 2013 roku w sprawie I CSK 660/12). Sąd stoi na stanowisku, iż klauzule indeksacyjne i waloryzacyjne kształtują prawa i obowiązki powodów jako kredytobiorców, w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, jednocześnie rażąco naruszając ich interesy. Sprowadzają się one bowiem do przyznania bankowi uprawnienia do jednostronnego, swobodnego, ustalania – poprzez kształtowanie marży kupna i marży sprzedaży – kursów walut stosowanych przy określaniu wysokości poszczególnych rat kredytu, a tym samym – modyfikowania salda zadłużenia powodów. Jak już omawiano, w istocie umowa zawiera jedynie odesłanie do tabel kursów obowiązujących w banku w dniu wymagalności kolejnych rat, nie precyzując tego jak kursy te mają być ustalane, a w szczególności nie określono sposobu ustalania ich wysokości przy pomocy obiektywnych, konkretnych i sprawdzalnych kryteriów. Nie wymaga szerszego uzasadnienia pogląd, że zagwarantowanie stronie pozwanej prawa dowolnego kształtowania poziomu kursu (...) i przez to wysokości zobowiązań powodów wobec banku, rażąco narusza równowagę stron umowy kredytu. Zagadnienie to było przedmiotem analizy Sądu Najwyższego, który w wyroku z dnia 4 kwietnia 2019 roku w sprawie III CSK 159/17 uznał, iż mechanizm ustalania przez bank kursów waluty, pozostawiający bankowi swobodę, jest w sposób oczywisty sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumenta. Ponieważ oceny zgodności postanowienia umowy z dobrymi obyczajami dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy (art. 385 ² k.c.), irrelewantne były argumenty przywoływane przez stronę pozwaną, iż w rzeczywistości przy wykonywaniu umowy bank nie ustalał dowolnie kursów walut i że miały one charakter „rynkowy”. Istotna jest bowiem treść umowy, a nie sposób jej późniejszego wykonywania przez strony, gdyż oceny czy postanowienie umowne jest niedozwolone dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 20 czerwca 2018 roku w sprawie III CZP 29/17). W dacie zawierania spornej umowy obowiązywały art. 385 ¹ k.c. – (...) k.c., zakazujące zamieszczania w umowach zawieranych z konsumentami zapisów sprzecznych z dobrymi obyczajami rażąco naruszających interesy konsumenta. Owo rażące naruszenie interesów powodów polegało na takim ukształtowaniu treści stosunku umownego, który narażał ich na niebezpieczeństwo dowolnego, korzystnego jedynie dla interesów ekonomicznych strony pozwanej, ustalania przez nią kursów (...) rzutujących na wysokość zobowiązania kredytobiorcy, niezależnie od tego czy pozwany bank możliwość tę wykorzystywał i niezależnie od tego czy powodowie w chwili zawierania umowy owego niebezpieczeństwa byli świadomi.

Zgodnie z art. 385 ¹§2 k.c. jeżeli postanowienie umowy zgodnie z §1 nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie. Jest to jednak możliwe jedynie wówczas, gdy umowa może obowiązywać bez abuzywnych postanowień. Art. 6 ust.1 dyrektywy 93/13 stanowi, iż nieuczciwe postanowienia w umowie zawartej przez przedsiębiorcę z konsumentem nie są wiążące dla konsumentów, na warunkach określonych w prawie krajowym państw członkowskich, oraz że umowa pozostaje wiążąca dla stron na tych samych warunkach, jeżeli jest to możliwe po wyłączeniu z niej nieuczciwych postanowień. Interpretacja tego przepisu została dokonana przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w wyroku z dnia 29 kwietnia 2021 roku C-19/20 w taki sposób, iż: 1)Trybunał uznał za dopuszczalne by sąd krajowy usunął jedynie nieuczciwy element warunku umowy zawartej pomiędzy przedsiębiorcą a konsumentem, w wypadku gdy odstraszający cel tej dyrektywy jest realizowany przez krajowe przepisy ustawowe regulujące korzystanie z niego, o ile element ten stanowi odrębne zobowiązanie umowne, które może być przedmiotem indywidualnej kontroli pod kątem nieuczciwego charakteru, 2) Trybunał uznał za niedopuszczalne by sąd krajowy usunął jedynie nieuczciwy element warunku umowy zawartej pomiędzy przedsiębiorcą a konsumentem, jeżeli takie usunięcie sprowadzałoby się do zmiany treści tego warunku poprzez zmianę jego istoty.

Cenne wskazówki interpretacyjne dotyczące art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 (i – pośrednio – art. 385 ¹§2 k.c.) Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej zawarł w wyroku z dnia 3 października 2019 roku C 260/18. Mianowicie, uznał, iż przepis ów nie stoi na przeszkodzie temu, aby sąd krajowy, po stwierdzeniu nieuczciwego charakteru niektórych warunków umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej i oprocentowanego według stopy procentowej bezpośrednio powiązanej ze stopą międzybankową danej waluty, przyjął, zgodnie z prawem krajowym, że ta umowa nie może nadal obowiązywać bez takich warunków z tego powodu, że ich usunięcie spowodowałoby zmianę charakteru głównego przedmiotu umowy. Trybunał stwierdził też, iż art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 sprzeciwia się wypełnieniu luk w umowie, spowodowanych usunięciem z niej nieuczciwych warunków, które się w niej znajdowały, wyłącznie na podstawie przepisów krajowych o charakterze ogólnym, przewidujących, że skutki wyrażone w czynności prawnej są uzupełniane przez skutki wynikające z zasad słuszności lub ustalonych zwyczajów, które nie stanowią przepisów dyspozytywnych lub przepisów mających zastosowanie, jeżeli strony umowy wyrażą na to zgodę.

Sąd uważa, że nie ma możliwości utrzymania w mocy umowy kredytowej zawartej przez strony bez w/w niedozwolonych postanowień regulujących mechanizm indeksacji i różnic kursów walutowych. Prowadziłoby to bowiem do zmiany charakteru umowy poprzez wyeliminowanie ryzyka kursowego związanego z indeksacją kwoty kredytu do (...), a tylko istnienie owego ryzyka uzasadnia zastosowanie w umowie oprocentowania określanego w odniesieniu do zmiany stopy referencyjnej określonej dla danej waluty, będącej podstawą waloryzacji, stosownie do postanowień § 10 ust. 2-6 umowy. Skoro zamiarem stron było zawarcie umowy kredytu indeksowanego kursem (...), to istnienie owej umowy bez klauzul indeksacyjnych nie ma racji bytu i jest sprzeczne z naturą tego stosunku obligacyjnego, gdyż przekształcenie kredytu indeksowanego w kredyt złotowy byłoby równoznaczne ze zmianą głównego przedmiotu umowy.

Warunek umowny uznany za nieuczciwy należy co do zasady uznać za nigdy nieistniejący, tak aby nie wywoływał on skutków wobec konsumenta. Sądowe stwierdzenie nieuczciwego charakteru warunku umownego powinno mieć z reguły skutek w postaci przywrócenia sytuacji prawnej i faktycznej konsumenta, w jakiej znajdowałby się on w braku tego warunku. Wykluczone jest aby Sąd mógł zmieniać treść nieuczciwych warunków zawartych w umowach (patrz wyrok (...) z dnia 26 marca 2019 r. w sprawach o sygn. C – 70 i C – 179/17 (...) SA/A. S. S., (...) SA/A. L. M., V. R.)

Uznanie powołanych klauzul waloryzacyjnych za abuzywne powodowało, że były one bezskuteczne wobec powodów, nie wiążąc ich. Skutek ten następował od chwili zawarcia umowy. Brak jednocześnie było podstaw do przyjęcia, że w miejsce niedozwolonych klauzul weszły inne postanowienia czy regulacje ustawowe.

W wyroku z dnia 3 października 2019 r. w sprawie C-260/18, (...) stwierdził, że art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 sam w sobie nie określa kryteriów dotyczących możliwości dalszego obowiązywania umowy bez nieuczciwych warunków, lecz pozostawia ich ustalenie krajowemu porządkowi prawnemu. Uwzględniając kryteria przewidziane w prawie krajowym, w konkretnej sytuacji należy badać możliwość utrzymania w mocy umowy, której klauzule zostały uznane za niedozwolone. W związku z tym, jeżeli sąd krajowy uzna, że zgodnie z odpowiednimi przepisami obowiązującego prawa utrzymanie w mocy umowy bez zawartych w niej nieuczciwych postanowień nie jest możliwe, art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 nie stoi na przeszkodzie stwierdzeniu, że ta umowa nie może dalej obowiązywać bez takich warunków. Orzecznictwo (...) wskazuje brak możliwość uzupełnienia luk w umowie, spowodowanych usunięciem z niej nieuczciwych warunków, które w niej się znajdowały, wyłącznie na podstawie przepisów krajowych o charakterze ogólnym, przewidujących, że treść czynności prawnej jest uzupełniana przez skutki wynikające z zasad słuszności lub ustalonych zwyczajów, które nie są przepisami o charakterze dyspozytywnym lub przepisami mającymi zastosowanie, jeżeli strony umowy wyrażą na to zgodę. Potwierdzają to wyroki z dnia 30 kwietnia 2014 r. w sprawie K. i K. R., C-26/13 (pkt 80-84) oraz z dnia 26 marca 2019 r. w sprawie (...) B. i B., C-70/17 i C-179/17 (pkt 64). Trybunał ten stwierdził, że art. 6 ust. 1 dyrektywy nie stoi na przeszkodzie zastąpieniu nieuczciwego postanowienia umownego przepisem dyspozytywnym albo przepisem mającym zastosowanie w razie wyrażenia na to zgody przez strony, jednak możliwość ta jest ograniczona do przypadków, w których usunięcie nieuczciwego postanowienia umownego zobowiązywałoby sąd do unieważnienia umowy jako całości i to wbrew woli konsumenta, narażając go na szczególnie szkodliwe skutki.

Do decyzji konsumenta pozostawiono więc, czy żąda ustalenia nieważności umowy, czy też wobec skutku takiego żądania w postaci konieczności natychmiastowego zwrotu całej kwoty kredytu, żąda pozostawienia umowy w dotychczasowej postaci, bez zapisów klauzuli waloryzacyjnej (m.in. wyrok (...) C-260/18).

Powodowie przez cały czas procesu, również na rozprawie po pouczeniu przez Przewodniczącego o ewentualnych roszczeniach banku, jednoznacznie domagali się ustalenia nieważności umowy w całości. Z okoliczności nieważności zawartej przez strony umowy kredytu wywodzili żądanie główne pozwu co do zapłaty. Brak jest więc podstaw do następczego sanowania umowy. Brak też podstaw dla poszukiwania uzupełnienia postanowień umowy po eliminacji klauzul abuzywnych i innych prób utrzymania umowy w mocy wbrew wyraźnej woli powoda, z powołaniem się chociażby na przepisy o wykładni oświadczeń woli.

W konsekwencji, należy uznać, że abuzywność postanowień określających główny przedmiot umowy skutkuje nieważnością umowy kredytu, ponieważ brak jest porozumienia stron odnośnie jej elementów przedmiotowo istotnych.

Stosownie do treści art. 58 § 1 k.c., czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy. Jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana (art. 58 § 3 k.c.).

Mając powyższe na uwadze, stwierdzić należy, że zakwestionowany przez powodów mechanizm waloryzacyjny, dotyczy głównych świadczeń stron, to jest wyznaczenia kwoty kredytu i zobowiązania kredytobiorcy, w tym wysokości poszczególnych rat przy użyciu miernika wartości jakim jest (...). Z uwagi na rodzaj zawartej umowy - kredytu indeksowanego do waluty obcej, są to elementy przedmiotowo istotne, wyrażające istotę powstałego stosunku umownego. Po wyeliminowaniu tych postanowień nie sposób było w szczególności określić wysokości rat do spłaty. Przedmiotowa umowa nie mogła więc ostać się w obrocie, bowiem nie sposób było na jej podstawie określić świadczeń strony pozwanej. Potwierdzenie wobec tego znalazły zarzuty strony powodowej odnośnie sprzeczności umowy z art. 69 Prawa bankowego, z racji niewykreowania zobowiązania do zwrotu wykorzystanego kredytu.

Tutejszy Sąd w pełni też podziela pogląd Sądu Apelacyjnego w Warszawie, zgodnie z którym pozostawienie umowy w kształcie okrojonym, poprzez wyeliminowanie z niej klauzul indeksacyjnych określających główne świadczenia stron, stanowiłoby naruszenie art. 353 ¹ k.c., wyrażającego zasadę swobody umów. Byłoby to sprzeczne z istotą, naturą stosunku zobowiązaniowego, który strony chciały wykreować. Bez takich bowiem postanowień nie może dojść do ważnego zawarcia umowy kredytu indeksowanego kursem waluty obcej (patrz wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 4 września 2020 r., sygn. V ACa 44/19).

W kontekście powyższych rozważań nie budzi wątpliwości, że po eliminacji abuzywnych postanowień umowy dochodzi do jej nieważności w świetle przesłanek przepisu art. 58 § 1 k.c.

Mając na uwadze powyżej stwierdzono nieważność umowy kredytu, o czym też orzeczono jak w pkt I.

Sąd uznał żądanie zapłaty za uzasadnione co do zasady. Jako podstawę prawną uwzględnienia powództwa w tej części należy wskazać art. 410 § 2 k.c. Przepis ten stanowi, że świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia. W sprawie niniejszej spełniona została dyspozycja zawarta w art. 410 § 2 k.c.

Jak wskazał Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 7 maja 2021 r., sygn. III CZP 6/21 (dostępna w LEX) niedozwolone postanowienie umowne (art. 385 ¹ § 1 k.c.) jest od początku, z mocy samego prawa, dotknięte bezskutecznością na korzyść konsumenta, który może udzielić następczo świadomej i wolnej zgody na to postanowienie i w ten sposób przywrócić mu skuteczność z mocą wsteczną. Jeżeli bez bezskutecznego postanowienia umowa kredytu nie może wiązać, konsumentowi i kredytodawcy przysługują odrębne roszczenia o zwrot świadczeń pieniężnych spełnionych w wykonaniu tej umowy (art. 410 § 1 w związku z art. 405 k.c.). Kredytodawca może żądać zwrotu świadczenia od chwili, w której umowa kredytu stała się trwale bezskuteczna.

Skutek w postaci nieważności umowy prowadzi do konieczności zwrotu przez bank na rzecz powoda wszystkiego, co przez czas trwania umowy powodowie świadczyli na rzecz pozwanego w związku z zawartą umową, niezależnie od istnienia ewentualnych roszczeń kredytodawcy względem kredytobiorcy. Dotyczy to zarówno sumy uiszczonych rat kapitałowo-odsetkowych oraz składek ubezpieczeniowych i opłat, w wykazanej przez powodów łącznej kwocie 330.844,39 zł. Świadczenia wynikające z umowy były nienależne, zaś wskutek samego ich spełnienia nie dochodziło do konwalidacji czynności prawnej. Obie strony są wzbogacone w zakresie tego, co wzajemnie świadczyły. Wzajemne rozliczenie stron następuje na podstawie przepisów o świadczeniu nienależnym (art. 410 k.c.). Jak stanowi art. 405 k.c., kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości. Przepis ten stosuje się w szczególności do świadczenia nienależnego (art. 410 § 1 k.c.). Świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia. Konsumentowi i kredytodawcy przysługują więc odrębne roszczenia o zwrot świadczeń pieniężnych spełnionych w wykonaniu tej umowy (teoria dwóch kondykcji).

Roszczenie powodów nie były przy tym przedawnione. Roszczenie powodów jest roszczeniem o zwrot nienależnego świadczenia, które przedawnia się z upływem ogólnego terminu przedawnienia roszczeń, wynikającego z art. 118 k.c., to jest 6 lat. Decydujące dla przyjęcia początkowego momentu biegu przedawnienia powinny być okoliczności, w których przeciętny konsument w rzeczywistości uzyskał lub przy zachowaniu przeciętnej ostrożności mógł uzyskać pełnię wiedzy na temat potencjalnie abuzywnego charakteru klauzuli umownej oraz skutków prawnych i ekonomicznych jej ewentualnego wyeliminowania z umowy. Problem rozliczenia stron nieważnej umowy kredytu aktualizuje się w momencie, w którym prawidłowo pouczony przez Przewodniczącego konsument oświadcza, że nie sprzeciwia się wyeliminowaniu z umowy postanowień abuzywnych i jest świadomy obiektywnego braku możliwości utrzymania umowy w mocy. Z uwagi na powyższą, zastrzeżoną dla konsumenta możliwość podjęcia ostatecznej decyzji co do sanowania niedozwolonej klauzuli umownej i uniknięcia skutków nieważności umowy, uznać należy, iż termin przedawnienia roszczenia o zwrot nienależnie spełnionego świadczenia rozpoczął bieg dopiero po podjęciu przez powoda wiążącej, świadomej, wyraźnej i swobodnej decyzji w tym zakresie (patrz wyrok (...) z dnia 3 października 2019 r. w sprawie o sygn. C - 260/18). Mając na uwadze, że pouczenie powodów przez Przewodniczącego w powyższym zakresie miało miejsce na rozprawie w dniu 5 marca 2024 r., roszczenie powodów nie jest przedawnione. O ewentualnym rozpoczęciu biegu przedawnienia zgłoszonego roszczenia o zwrot nienależnego świadczenia w ocenie Sądu można dopiero mówić od daty, w której pozwany z owym kategorycznym i jednoznacznym oświadczeniem woli powodów zapoznał się. Mając na uwadze powyższe, Sąd zasądził dochodzone kwoty roszczenia głównego na rzecz powodów łącznie, które jak już wskazano zostały wykazane, w świetle przedłożonych przez powodów dokumentów i braku przeciwdowodu ze strony pozwanej.

O odsetkach ustawowych za opóźnienie Sąd orzekł na podstawie art. 481 § 1 k.c. Roszczenie o zwrot świadczenia nienależnego ma charakter bezterminowy i wymaga dokonania przez wierzyciela wezwania do zapłaty (art. 455 k.c.). W świetle okoliczności niniejszej sprawy wezwanie do zapłaty ostatecznie dochodzonych powództwem kwot zastąpiło doręczenie stronie pozwanej modyfikacji powództwa, co miało miejsce w dniu 28 marca 2022 r. ( epo k. 228). Mając na uwadze powyższe, zasadnym było zasądzenie odsetek ustawowych za opóźnienie od zasądzonej kwoty od dnia 29 marca 2022 r. do dnia zapłaty, bowiem w powyższej dacie strona pozwana wiedziała o żądaniu powodów i pozostawała już w zwłoce z jego spełnieniem. Mając na uwadze powyższe, Sąd orzekł jak w pkt II.

O kosztach procesu Sąd orzekł w pkt III w trybie art. 98 § k.p.c.

Rozstrzygnięcie w zakresie kosztów procesu wynika z zasady odpowiedzialności za wynik sprawy. Stroną przegraną w niniejszym postępowaniu jest strona pozwana. Koszty procesu poniesione przez powodów wyniosły 11.834 zł i obejmowały: koszty zastępstwa procesowego w kwocie 10.800 zł, których wysokości ustalono na podstawie § 2 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych, opłatę skarbową od pełnomocnictw w kwocie 34 zł oraz opłatę od pozwu w wysokości 1.000 zł.

Mając na względzie powyższe, na podstawie powołanych przepisów, Sąd orzekł jak w sentencji.

SSO Agnieszka Gradowska-Okrój

ZARZĄDZENIE

Odpis wyroku z uzasadnieniem doręczyć pełnomocnikowi pozwanego.

SSO Agnieszka Gradowska-Okrój