Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

UZASADNIENIE

postanowienia z dnia 5 września 2023 roku

Jak wynika z odpisu skróconego aktu zgonu nr (...) Urzędu Stanu Cywilnego w G. W. W. zmarł w dniu 12 czerwca 2023 roku.

Zgodnie z art. 17 § 1 pkt 5 k.p.k., nie wszczyna się postępowania, a wszczęte umarza, jeżeli oskarżony zmarł.

Stosownie zatem do treści art. 17 § 1 pkt 5 k.p.k. wobec zaistnienia negatywnej przesłanki procesowej postępowanie karne w części odnoszącej się do oskarżonego W. W. należało umorzyć (pkt. 1 dyspozycji postanowienia). W ocenie Sądu wniosek zgłoszony przez obrońcę oskarżonego na rozprawie wniosek o uniewinnienie oskarżonego, zamiast umorzenia postępowania nie mógł zostać uwzględniony. Wskazać trzeba, że śmierć oskarżonego stanowi bezwzględną przeszkodę do prowadzenia postępowania karnego, a z chwilą jej nastąpienia aktualizuje się wyrażony w art. 17 § 1 pkt 5 kpk zakaz wszczynania procesu.

Jednocześnie Sąd o kosztach postępowania, wobec jego umorzenia, orzekł na podstawie art. 632 pkt 2 k.p.k. (pkt. 5 dyspozycji postanowienia).

Obrońca oskarżonego złożył również wniosek o nie orzekanie przepadku korzyści majątkowej w kwocie 42.059,63 zł na podstawie art. 45a § 1 k.k., bowiem jego zdaniem, wraz z umorzeniem postępowania z uwagi na śmierć oskarżonego zdezaktualizowały się przesłanki do zastosowania przepadku.

W tym zakresie również należało nie uwzględnić wniosku obrońcy jako bezzasadny i przyznać rację Prokuratorowi, który przedstawił swoje pisemne stanowisko w tej kwestii.

Zgodnie z art. 45a § 1 k.k., sąd może orzec przepadek, jeżeli społeczna szkodliwość czynu jest znikoma, a także w razie warunkowego umorzenia postępowania lub stwierdzenia, że sprawca dopuścił się czynu zabronionego w stanie niepoczytalności, o której mowa w art. 31 § 1, albo jeżeli zachodzi okoliczność wyłączająca ukaranie sprawcy czynu zabronionego.

Natomiast w myśl art. 45a § 2 k.k., jeżeli zebrane dowody wskazują, że w razie skazania zostałby orzeczony przepadek, sąd może go orzec także w razie śmierci sprawcy, umorzenia postępowania z powodu jego niewykrycia, a także w przypadku zawieszenia postępowania w sprawie, w której nie można ująć oskarżonego albo oskarżony nie może brać udziału w postępowaniu z powodu choroby psychicznej lub innej ciężkiej choroby (tzw. konfiskata rozszerzona). Wprowadzenie tej regulacji stanowi wynik implementowania dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady Nr 2014/42/UE z 3.04.2014 r. w sprawie zabezpieczenia i konfiskaty narzędzi służących do popełnienia przestępstwa i korzyści pochodzących z przestępstwa w Unii Europejskiej. Zgodnie z art. 4 ust. 2 dyrektywy „jeżeli nie jest możliwe przeprowadzenie konfiskaty na podstawie ust. 1, przynajmniej w sytuacji, gdy niemożność ta wynika z choroby lub ucieczki podejrzanego lub oskarżonego, państwa członkowskie podejmują niezbędne środki w celu umożliwienia konfiskaty narzędzi i korzyści w przypadkach, gdy wszczęte zostało postępowanie karne w odniesieniu do przestępstwa, które może być źródłem – w sposób bezpośredni lub pośredni – korzyści majątkowych, i takie postępowanie mogło doprowadzić do wydania wyroku skazującego, gdyby podejrzany lub oskarżony był w stanie stanąć przed sądem”. Ustawodawca w art. 45a § 2 k.k. umożliwił orzeczenie przepadku bez uprzedniego przypisania sprawcy odpowiedzialności karnej w sposób procesowo przyjęty, a więc wyrokiem skazującym. W uzasadnieniu projektu ustawy z 23.03.2017 r. o zmianie ustawy - Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (którym wprowadzono instytucję z § 2) wskazano, że „śmierć oskarżonego nie powinna stanowić przeszkody do orzeczenia przepadku, w tym zwłaszcza korzyści osiągniętych przez niego z przestępstwa. Nie ma żadnego racjonalnego powodu, aby spadkobiercy sprawcy korzystali z owoców jego nielegalnej działalności. Przeciwnie, wprowadzenie jednoznacznej podstawy umożliwiającej przepadek również w takiej sytuacji jest w pełni uzasadnione ze względów sprawiedliwościowych”. Stanowisko to jednoznacznie pozwala uznać, że ustawodawca dąży do pozbawiania korzyści pochodzącej z przestępstwa nie tylko sprawcę czynu zabronionego, ale w istocie każdą osobę, która mogłaby z niej korzystać. § 2 ww. jest uzupełnieniem okoliczności materialnoprawnych wyszczególnionych w § 1. Należy również podkreślić, ze nowelizacja kodeksu karnego z 23.03.2017 roku dodająca przepis art. 45a § 2 k.k., w art. 23 zadekretowała, że będzie on miał zastosowanie także w sprawach dotyczących czynów popełnionych przed dniem wejścia w życie tej ustawy, i wyraźnie wyłączyła stosowanie do nich przepisu art. 4 § 1 k.k., który nakazuje stosowanie ustawy obowiązującej poprzednio, jeżeli jest względniejsza dla sprawcy.

Przepis art. 45 § 1 k.k. stanowi z kolei, że jeżeli sprawca osiągnął z popełnienia przestępstwa, chociażby pośrednio, korzyść majątkową niepodlegającą przepadkowi przedmiotów wymienionych w art. 44 § 1 lub 6, sąd orzeka przepadek takiej korzyści albo jej równowartości. Przepadku nie orzeka się w całości lub w części, jeżeli korzyść lub jej równowartość podlega zwrotowi pokrzywdzonemu lub innemu podmiotowi. Jedną z funkcji przepadku korzyści uzyskanych z przestępstwa jest funkcja restytucyjna, służąca przywróceniu stanu zgodności z prawem i odtworzeniu swego rodzaju równowagi społecznej, zakłóconej przestępstwem, co jest zgodne z zasadą sprawiedliwości społecznej (art. 2 Konstytucji RP) i służy ochronie porządku publicznego jako wartości konstytucyjnej (art. 31 ust. 3 Konstytucji RP). Przepis ten ustanawia bardzo istotne domniemanie prawne wskazując na to, że w razie skazania za przestępstwo, z którego popełnienia sprawca osiągnął, chociażby pośrednio, korzyść majątkową znacznej wartości, uważa się, że mienie, które sprawca objął we władanie lub do którego uzyskał jakikolwiek tytuł w czasie popełnienia przestępstwa lub po jego popełnieniu, do chwili wydania chociażby nieprawomocnego wyroku, stanowi korzyść uzyskaną z popełnienia przestępstwa, chyba że sprawca lub inna zainteresowana osoba przedstawi dowód przeciwny.

W sytuacji, w której postępowanie karne co do zarzucanego czynu nie może zostać skutecznie zakończone z powodów faktycznych (tj. śmierci sprawcy, umorzenie postępowania z powodu jego niewykrycia, zawieszenie postępowania w sprawie, w której nie można ująć oskarżonego albo oskarżony nie może brać udziału w postępowaniu z powodu choroby psychicznej lub innej ciężkiej choroby), ustawodawca, uznając, że okoliczności te nie mogą przemawiać na korzyść sprawcy czynu, przewidział właśnie możliwość orzeczenia przepadku bez potrzeby uzyskania wyroku skazującego, jeśli dowody wskazują na możliwość orzeczenia przepadku, gdyby postępowanie toczyło się bez przeszkód (art. 45a § 2 k.k.). Celowość skorzystania z możliwości orzeczenia przepadku na podstawie art. 45a k.k. może być podyktowana potrzebami w zakresie utrudnienia sprawcy popełniania nowych czynów zabronionych, a także wzmocnieniem przekonania o nieopłacalności wszelkich przekroczeń norm prawnokarnych, nawet gdyby miało nie dojść do skazania. Należy również zaznaczyć, że z przepisu nie wynika aby zastosowanie art. 45a § 2 k.k. dotyczyło tylko postępowań karnych wszczętych na podstawie aktu oskarżenia, wręcz przeciwnie – przepis ten dopuszcza orzeczenie przepadku nawet jeżeli akt oskarżenia nie został skierowany do sądu, co oznacza, że brak jest przeszkód do zastosowania go w przypadku skierowania wniosku o warunkowe umorzenie postępowania, do którego rozpoznania jednak nie dochodzi w tym przypadku z uwagi na śmierć sprawcy. Jednocześnie wskazać należy, że Sąd nie jest związany wnioskiem o warunkowe umorzenie postępowania i może takiego wniosku nie uwzględnić i skierować sprawę na rozprawę wtedy też wniosek prokuratora zastępuje akt oskarżenia. W ocenie Sądu istotą w zakresie interpretacji art. 45a § 2 kk jest możliwość przypisania oskarżonemu winy, a więc potwierdzenie jego sprawstwa w zakresie określonego czynu zabronionego.

By móc zastosować przepadek na podstawie art. 45a § 2 k.k. musi zostać spełniona przesłanka materialna, tj. ustalenie na podstawie zebranych dowodów, że w razie skazania zostałby orzeczony przepadek. Wymaga to oceny istniejącego materiału dowodowego i sformułowania prognozy zarówno co do skazania, jak i dopuszczalności oraz zasadności samego przepadku.

W przypadku wniosku o zastosowanie warunkowego umorzenia postępowania karnego nie mamy do czynienia z czynem prawnokarnie indyferentnym, bowiem istotą warunkowego umorzenia postępowania jest stwierdzenie, że czyn bez cienia wątpliwości został popełniony jednak wina i społeczna szkodliwość czynu nie są znaczne, a postawa sprawcy niekaranego za przestępstwo umyślne, jego właściwości i warunki osobiste oraz dotychczasowy sposób życia uzasadniają przypuszczenie, że pomimo umorzenia postępowania będzie przestrzegał porządku prawnego, w szczególności nie popełni przestępstwa. Warunkowe umorzenie postępowania jest instytucją stosowaną zamiast skazania, i w ocenie Sądu art. 45a § 2 k.k. może zostać zastosowany i w takim przypadku. Zgodnie z poglądami doktryny przesłankami orzeczenia przepadku na podstawie art. 45a § 2 k.k. jest ustalenie dwóch kwestii, tj. że doszło do popełnienia przestępstwa oraz zaistniały podstawy do orzeczenia analizowanego środka. Wskazać należy, że przedstawione w uzasadnieniu wniosku o warunkowe umorzenie postępowania dowody (k. 6069-6074) świadczą o tym, że W. W. popełnił przestępstwo określone we wniosku (k. 6067), w szczególności świadczą o tym złożone przez W. W. wyjaśnienia. Jednocześnie wskazać trzeba, że w razie skazania za zarzucany mu czyn orzeczono by z pewnością przepadek korzyści majątkowej, szczególnie, że taki obowiązek na Sąd nakłada treść art. 45 § 1 k.k. Jednocześnie odnoszą się do twierdzenia obrońcy podniesionego na posiedzeniu w dniu 5 września 2023 roku, że w czasie czynu brzmienie art. 183 ust. 1 ustawo o obrocie instrumentami finansowymi było inne i nie obejmowało odniesienia do art. 12 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 596/2014, należy wskazać, że W. W. zarzucono dokonanie manipulacji w rozumieniu art. 12 ust. 1 lit a (i) i (ii) wskazanego rozporządzenia tj. zawieranie transakcji, składanie zleceń lub inne zachowania, które: dają lub mogłyby dawać fałszywe lub wprowadzające w błąd sygnały co do podaży lub popytu na instrument finansowy, powiązany kontrakt towarowy na rynku kasowym lub sprzedawany na aukcji produkt oparty na uprawnieniach do emisji, lub co do ich ceny; lub utrzymują albo mogą utrzymywać cenę jednego lub kilku instrumentów finansowych, powiązanego kontraktu towarowego na rynku kasowym lub sprzedawanego na aukcji produktu opartego na uprawnieniach do emisji na nienaturalnym lub sztucznym poziomie. W ocenie Sądu również w chwili czynu art. 183 ust. 1 ustawy o obrocie instrumentami finansowymi (stan do 5 maja 2017 roku) zabraniał dokonywania manipulacji zarzucanej W. W. bowiem odsyłał on do manipulacji w rozumieniu art. 39 ust. 2 tej ustawy, w którego pkt 1 i 2 wskazano, że manipulację stanowi m.in. składanie zleceń lub zawieranie transakcji wprowadzających lub mogących wprowadzić w błąd co do rzeczywistego popytu, podaży lub ceny instrumentu finansowego, chyba że powody tych działań były uprawnione, a złożone zlecenia lub zawarte transakcje nie naruszyły przyjętych praktyk rynkowych na danym rynku regulowanym oraz składanie zleceń lub zawieranie transakcji powodujących nienaturalne lub sztuczne ustalenie się ceny jednego lub kilku instrumentów finansowych, chyba że powody tych działań były uprawnione, a złożone zlecenia lub zawarte transakcje nie naruszyły przyjętych praktyk rynkowych na danym rynku regulowanym. Dokonywanie manipulacji zarzucanej oskarżonemu polegającej na składaniu zleceń lub zawieranie transakcji wprowadzających lub mogących wprowadzić w błąd co do rzeczywistego popytu, podaży lub ceny instrumentu finansowego powodujące sztuczne ustalenie się ceny akcji było więc zabronione przez ustawę zarówno według stanu prawnego z daty czynu, jak i jest zabronione obecnie.

Orzeczenie przez sąd przepadku na podstawie art. 45a § 1 i § 2 k.k. jest fakultatywne. Zdaniem Sądu z przyczyn celowościowych i sprawiedliwościowych zasadnym jest orzeczenie przepadku korzyści majątkowej w niniejszej sprawie pomimo śmierci oskarżonego bowiem w przeciwnym wypadku spadkobiercy nabyliby w drodze dziedziczenia pieniądze stanowiące korzyść majątkową pochodzącą chociażby pośrednio z przestępstwa i tym samym pieniądze te uzyskane wskutek czynu zabronionego krążyłyby w obrocie gospodarczym, a to stałoby w sprzeczności z koniecznością ochrony porządku prawnego i poczuciu sprawiedliwości przez społeczeństwo.

W związku z powyższym należało orzec jak w dyspozycji postanowienia.

sędzia Łukasz Zioła

ZARZĄDZENIE

(...)