Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

UZASADNIENIE

Polski Fundusz Rozwoju Spółka Akcyjna z siedzibą w W. wniósł o orzeczenie nakazem zapłaty w postępowaniu upominawczym, że pozwany (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w C. ma zapłacić na jego rzecz:

1) 1.750.000,00 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia 29 maja 2020 r. do dnia zapłaty;

2) 261.959,83 zł tytułem skapitalizowanych odsetek ustawowych za opóźnienie w zapłacie, obliczonych dla kwot dokonanych spłat od dnia wymagalności roszczenia powoda o zwrot subwencji finansowej do dnia zapłaty danej spłaty.

Powód wniósł również o zasądzenie od pozwanego zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu wskazano, że powód dochodzi zwrotu nienależnie uzyskanej przez pozwanego kwoty subwencji finansowej w ramach programu rządowego „Tarcza Finansowa Polskiego Funduszu Rozwoju dla Małych i Średnich Firm”, celem którego była ochrona rynku pracy i zapewnienie przedsiębiorcom płynności finansowej w okresie poważnych zakłóceń w polskiej gospodarce wywołanych pandemią COVID-19. Pozwany prowadzący działalność kantorową, w ramach ubiegania się o subwencję finansową, podał błędną wartość „obrotów gospodarczych (przychodów ze sprzedaży)” w rozumieniu Programu, znacznie zawyżając ich wysokość, a tym samym także wysokość przyznanej mu subwencji finansowej. Pozwany zadeklarował niezgodnie z prawdą, że osiągnięte w kwietniu 2019 r. obroty gospodarcze wyniosły (...) zł, a w całym 2019 r. (...) zł, jak również podał nieprawdziwe informacje dotyczące skali spadku tych obrotów, wskazując, że ich spadek w kwietniu 2020 r. w stosunku do poprzedniego miesiąca lub analogicznego miesiąca ubiegłego roku wyniósł 96%, nie odnosząc się w tym zakresie do różnicy między wartością sprzedaży waluty a wartością jej kupna. Natomiast w ocenie strony powodowej przychód z działalności kantorowej powinien być wskazywany jako różnica pomiędzy ceną sprzedaży waluty a ceną jej zakupu (spread), tak samo jak na gruncie podatku dochodowego. Charakterystyką działalności kantorowej (będącą działalnością wysokokosztową) jest to, że w przypadku ograniczeń (np. występujących z związku z pandemią COVID-19), przychody ze sprzedaży ulegają wprawdzie znacznemu spadkowi, jednakże takiego przedsiębiorcy nie obciążają wówczas koszty zakupionych dewiz, które ponoszone są tylko w sytuacji, gdy kupno walut faktycznie ma miejsce. Realny spadek obrotów z działalności kantorowej jest zatem znacznie mniejszy, niż by to wynikało z danych ujawnianych przez przedsiębiorców prowadzących tego typu działalność w zeznaniu podatkowym. Dlatego przyznanie przedsiębiorcy prowadzącemu działalność kantorową finansowania w kwocie niepomniejszonej o ponoszone koszty zakupu walut prowadziłoby do nieuzasadnionego uprzywilejowania tej kategorii przedsiębiorców, a także stałoby w sprzeczności z celem Programu. Tym samym pozwany nie spełnił warunków do uzyskania finansowania w faktycznie otrzymanej wysokości i powinien finansowanie zwrócić, o czym powód dowiedział w toku monitoringu zasadności udzielenia i wykorzystania subwencji finansowej.

Ponadto powód wskazał, że podstawą dochodzonego roszczenia są zapisy umowy łączącej strony, w szczególności § 3 ust. 6 regulaminu, zgodnie z którym w przypadku stwierdzenia złożenia przez beneficjenta nieprawdziwych oświadczeń lub podania we wniosku nieprawdziwych informacji, powód mógł podjąć decyzję o zobowiązaniu beneficjenta do zwrotu całości lub części subwencji finansowej. Ponadto w związku ze złożeniem nieprawdziwego oświadczenia doszło do naruszenia zasad przyznawania pomocy publicznej. Niezależnie od zaprezentowanej argumentacji i zasadności żądania zwrotu kwoty subwencji na podstawie umowy, powód jako podstawę dochodzonego roszczenia wskazał również art. 415 k.c. oraz art. 471 k.c. Natomiast jako podstawę dochodzonych odsetek powód wskazał § 11 ust. 13 regulaminu, zgodnie z którym wymagalność żądania dotyczącego zwrotu subwencji powstała w terminie 14 dni roboczych od jej wypłaty na rzecz beneficjanta. Pozwany uzyskał kwotę subwencji w dniu 8 maja 2020 r., dlatego w ocenie powoda termin na zwrot subwencji upłynął 28 maja 2020 r. Mając na uwadze dokonany częściowy zwrot niezasadnie pobranej subwencji przez pozwanego, na dzień złożenia pozwu do zapłaty pozostała kwota w łącznej wysokości 2.011.959,83 zł, w tym kwota 1.750.000,00 zł niezwróconej części subwencji oraz 261.959,83 zł skapitalizowanych odsetek ustawowych za opóźnienie od kwot dokonanych spłat od dnia wymagalności roszczenia PFR o zwrot subwencji do dnia zapłaty danej spłaty (pozew k. 3-22).

Sąd uznał, że nie zachodzą podstawy do wydania nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym (zarządzenie k. 163).

Pozwany złożył odpowiedź na pozew, w której wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie od powoda na jego rzecz zwrotu kosztów postępowania, według norm przepisanych. Ponadto z ostrożności procesowej, w razie uwzględnienia powództwa co do zasady, pozwany wniósł o oddalenie powództwa w części obejmującej żądanie odsetek ustawowych za opóźnienie od dnia 29 maja 2020 r. do dnia uprawomocnienia się orzeczenia. W uzasadnieniu wskazano, że pozwany spełniał wszystkie warunki do udzielenia subwencji, wobec czego wystąpił z wnioskiem o jej udzielenie. Wszystkie wskazane w umowie dane i oświadczenia pozwanego były prawdziwe i prawidłowe, tj. odzwierciadlały dane z dokumentacji finansowej, prowadzonej zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa. Natomiast komunikaty powoda (mając wyłącznie charakter informacyjny) zostały wydane już po zawarciu przez strony umowy i wypłacie subwencji. Uprzednio do przedsiębiorców prowadzących działalność w branży kantorowej obowiązywała definicja obrotów gospodarczych (przychodów ze sprzedaży) określona w art. 15g ustawy z dnia 2 marca 2020 r., zgodnie z którą pozwany wypełnił wniosek. Jeśli dla stosunku prawnego łączącego strony miałaby obowiązywać nowa, odmienna definicja pojęcia obrotów gospodarczych, powinna zostać wprowadzona w postanowieniach umowy lub regulaminu, co nie miało miejsca. Dlatego stanowisko strony powodowej, opierające się na założeniu, iż pozwany wskazał nieprawdziwe dane, na podstawie których podjęto decyzje o wypłacie subwencji (tj. rzekomym wprowadzeniu powoda w błąd), jest chybione i nie znajduje żadnego uzasadnienia w wiążącym strony stosunku prawnym. W żadnym postanowieniu umowy ani regulaminu nie wskazano bowiem, że pojęcie przychodów ze sprzedaży należy rozumieć jako spread. Strona pozwana wskazała również, że niezasadne jest twierdzenie powoda, jakoby pojęcie przychodów ze sprzedaży (obrotów gospodarczych), powinno być rozumiane przez specyfikę działalności kantorowej, cel Programu oraz zasady równości i niedyskryminacji innych beneficjentów, zamiast treści umowy i regulaminu.

Ponadto wydanie decyzji o wypłacie subwencji przez powoda stanowiło potwierdzenie, że wnioskodawca spełnił wszystkie warunki do jej udzielenia. Następnie powód wydając decyzję w sprawie zwolnienia z obowiązku zwrotu subwencji, po raz kolejny potwierdził prawdziwość danych i oświadczeń złożonych przez pozwanego i spełnienie przez niego warunków do uzyskania subwencji. Co więcej, umowa zawarta pomiędzy stronami wygasła wobec jej całkowitego wykonania. Natomiast w zakresie alternatywach podstaw prawnych dochodzonego przez powoda roszczenia, pozwany wskazał, że działania pozwanej spółki nie można traktować jako czyn niedozwolony lub nienależyte wykonanie umowy, z uwagi na prawidłowość i prawdziwość podanych informacji o przychodach. Nie doszło zatem do fałszowania przez pozwanego żadnych danych ani wprowadzania powoda w błąd. Brak również po stronie powoda szkody.

Jednocześnie pozwany wskazał, że żądanie powoda jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, a jego zachowanie dotyczące zmiana pojęcia przychodu ze sprzedaży po zawarciu umowy i wypłacie subwencji, podważa zaufanie obywatela do państwa, a uwzględnienie powództwa w niniejszej sprawie rażąco naruszałoby bezpieczeństwo prawne jednostki, dawałoby przywilej władzy w związku z naruszeniem zasady jednoznaczności prawa i faktycznie prowadziłoby do pozbawienia pozwanego uprawnień nabytych. Natomiast w zakresie dochodzonych odsetek pozwany wskazał, że zgodnie z § 11 ust. 3 regulaminu umowny obowiązek zwrotu świadczenia w terminie 14 dni roboczych powstawał w przypadku gdy dane były nieprawdziwe, co w niniejszej sprawie nie miało miejsca. Ponadto nie jest możliwe spełnienie świadczenia, o którego istnieniu strony nie mają wiedzy. Dlatego obciążenie pozwanego odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 29 maja 2020 r., narusza zasady współżycia społecznego oraz podstawowe zasady porządku prawnego (odpowiedź na pozew k. 171-200).

W dalszych pismach procesowych oraz na rozprawach strony postępowania podtrzymały swoje dotychczasowe stanowiska w sprawie.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Polski Fundusz Rozwoju Spółka Akcyjna z siedzibą w W. (dalej jako: PFR) jest spółką Skarbu Państwa, powołaną do realizacji m.in. rządowych programów udzielania wsparcia finansowego na podstawie programów tworzonych przez Radę Ministrów (dowód: fakty bezsporne oraz odpis z KRS nr powoda k. 27-30).

(...) Spółka Akcyjna z siedzibą w C. (dalej jako: (...)) prowadzi działalność gospodarczą w zakresie obrotu walutami. Głównym rodzajem działalności faktycznie prowadzonej przez spółkę jest działalność związana z rynkiem papierów wartościowych i towarów giełdowych. Od 2011 r. spółka wpisana jest do rejestru działalności kantorowej i w 2020 r. prowadziła 25 kantorów na terenie centrum handlowych. Ponadto zatrudniała ok. 50 pracowników (dowód: fakty bezsporne oraz odpis z KRS nr pozwanego k. 203-206; zeznania świadka E. J. oraz przesłuchanie strony pozwanej - protokół k. 452-454 oraz CD k. 456).

W związku z Komunikatem Komisji Europejskiej określającym tymczasowe ramy środków pomocy państwa w celu wsparcia gospodarki w kontekście trwającej epidemii COVID-19 (Dz. U. UE. 2020/C 91 I/01 z 20 marca 2020 r.), Polska podjęła działania legislacyjne zmierzające do uregulowania zasad udzielania pomocy. Zgodnie z art. 21a, dodanym do ustawy z 4 lipca 2019 r. o systemie instytucji rozwoju (Dz.U. z 2020 r. poz. 2011 ze zm.), Rada Ministrów, w związku ze skutkami COVID-19, mogła powierzyć PFR realizację rządowego programu udzielania przedsiębiorcom wsparcia finansowego, w szczególności w formach, o których mowa w art. 13 ust. 1, lub w formach bezzwrotnych. (art. 21a ust. 1).

Na podstawie ww. art. 21a ustawy o systemie instytucji rozwoju, Rada Ministrów podjęła 27 kwietnia 2020 r. uchwałę nr 50/2020 w sprawie programu rządowego „Tarcza finansowa Polskiego Funduszu Rozwoju dla małych i średnich firm” (dalej jako: Program). Zasady realizacji Programu przez PFR określał Regulamin ubiegania się o udział w programie rządowym „Tarcza Finansowa Polskiego Funduszu Rozwoju Dla Małych i Średnich Firm” (dalej jako: Regulamin). Następnie PFR przyjął w dniu 13 maja 2020 r., nową treść Regulaminu, która weszła w życie 28 maja 2020 r., który zastąpił poprzednio obowiązujące wersje regulaminu Programu, stosownie do § 15 ust. 1 Regulaminu obowiązującego do dnia 28 maja 2020 r., w którym wskazano, że Regulamin może ulec zmianie. O zmianach Regulaminu Beneficjenci mieli być informowani poprzez zamieszczanie przez PFR odpowiedniej informacji pod adresem www.pfrsa.pl zawierającej zestawienie zmian Regulaminu.

Zgodnie z § 1 ust. 2 Regulaminu Beneficjent oznaczał, na potrzeby określenia podmiotu uprawnionego do udziału w Programie, przedsiębiorcę w rozumieniu art. 4 ust. 1 i 2 Prawa Przedsiębiorców pod warunkiem uznania, iż podmiot ten spełnia warunki przyznania mu statusu Mikroprzedsiębiorcy lub MŚP (małego lub średniego przedsiębiorcy) wnioskującego do PFR o udzielenie Subwencji Finansowej, lub któremu PFR udzielił Subwencji Finansowej.

Zgodnie z § 3 ust. 6 Regulaminu, w przypadku stwierdzenia złożenia przez Beneficjenta nieprawdziwych oświadczeń lub podania we wniosku nieprawdziwych informacji, PFR mógł podjąć decyzję o zobowiązaniu Beneficjenta do zwrotu całości lub części Subwencji Finansowej.

Zgodnie z § 5 ust. 1 Regulaminu w przypadku MŚP, maksymalna kwota Subwencji Finansowej, którą mógł uzyskać MŚP, była określana procentowo w relacji do poziomu przychodów MŚP ze sprzedaży w 2019 r. oraz zależała od spadku przychodów ze sprzedaży w związku z COVID-19 w miesiącu kalendarzowym poprzedzającym miesiąc złożenia wniosku względem: (i) miesiąca kalendarzowego odpowiadającego mu w roku poprzednim albo (ii) miesiąca kalendarzowego poprzedzającego miesiąc kalendarzowy przed dniem złożenia wniosku. Kwoty Subwencji Finansowej mogły przyjąć: (i) 4%, (ii) 6% lub (iii) 8% wartości przychodów ze sprzedaży przy odpowiednio ich spadku o minimum 25%, 50% i 75%.

Zgodnie z § 10 ust. 8 pkt. a) Regulaminu w Programie mógł wziąć udział wyłącznie Beneficjent, który odnotował spadek obrotów gospodarczych (przychodów ze sprzedaży), o co najmniej 25% w dowolnym miesiącu po 1 lutego 2020 r. w porównaniu do poprzedniego miesiąca lub analogicznego miesiąca ubiegłego roku w związku z zakłóceniami w funkcjonowaniu gospodarki na skutek (...)19.

Zgodnie z § 11 ust. 10 Regulaminu zawarcie przez Beneficjenta Umowy Subwencji Finansowej było wymogiem koniecznym dla otrzymania Subwencji Finansowej, jednakże nie gwarantowało jej otrzymania w przypadku braku spełniania przez Beneficjenta Warunków Programowych lub w sytuacji niepozyskania przez PFR Kwoty Finansowania Programowego. Udzielenie przez PFR Subwencji Finansowej w ogólności, a także w określonej wysokości, było uzależnione od spełnienia przez Beneficjenta wszystkich Warunków Programowych.

Zgodnie z § 12 ust. 1 Regulaminu PFR rozpatrywał wnioski w celu weryfikacji spełnienia przez Beneficjenta Warunków Programowych.

Zgodnie z § 12 ust. 3 i 4 Regulaminu decyzja miała charakter potwierdzenia (i) w całości (ii) w części albo (iii) zaprzeczenia przez PFR okoliczności spełniania przez Beneficjenta Warunków Programowych na podstawie oświadczeń wiedzy Beneficjenta zawartych w Umowie Subwencji Finansowej i danych oraz informacji pozyskanych od osób trzecich i organów administracji, w tym, między innymi, od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, Ministra Finansów oraz Krajowej Administracji Skarbowej.

Zgodnie z § 13 ust. 1 Regulaminu Beneficjent potwierdził, że zrozumiał zasady rozpatrywania przez PFR Wniosków przyznanie Finansowania Programowego, które zostały wskazane w Regulaminie, jak również potwierdził, że zapoznanie się z tymi zasadami nie zwalnia go od zapoznania się z całokształtem przepisów prawa i postanowień Dokumentów Finansowania dotyczących Finansowania Programowego.

W § 13 ust. 3 Regulaminu wskazano, że Beneficjent przyjmuje do wiadomości i akceptuje, iż niektóre aspekty Programu mają charakter uznaniowy lub ocenny, w związku z tym odpowiednia decyzja będzie podejmowana przez PFR, lub podmiot, za pośrednictwem którego PFR realizuje Program, na zasadzie racjonalnej uznaniowości

W załączniku nr do Regulaminu, stanowiącym wyciąg z dokumentów Programu wskazano w rozdziale 3 pkt. 2, że przez spadek obrotów gospodarczych (przychodów ze sprzedaży) należy rozumieć spadek sprzedaży towarów lub usług w rozumieniu art. 15g ust. 9 ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem (...)19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (dalej jako: Ustawa (...)19).

W Regulaminie obowiązującym od dnia 28 maja 2020 r. dodano m.in.:

- § 11 ust. 3 stanowiący, że, w przypadku, gdy Beneficjent otrzymał Subwencję Finansową na podstawie nieprawdziwych oświadczeń, od których uzależnione było udzielenie Subwencji Finansowej lub wysokość Subwencji Finansowej, Beneficjent zobowiązany był do niezwłocznego, nie później niż w terminie 14 dni roboczych od dnia otrzymania Subwencji Finansowej, zwrotu Subwencji Finansowej lub jej części na wyodrębniony rachunek techniczny Banku;

- § 16 ust. 1, zgodnie z którym PFR mógł przekazywać informacje, dotyczące Regulaminu, w formie komunikatów publikowanych na stronie www.pfrsa.pl. Jednocześnie wskazano w nim, że komunikaty mają charakter informacyjny (dowód: fakty bezsporne oraz Regulamin k. 34-50 oraz 209-273; Regulamin obowiązujący od dnia 28 maja 2020 r. k. 52-68; rejestr zmian Regulaminu k. 356-358).

Cały proces zawierania umowy pomiędzy PFR a Beneficjantami odbył się drogą elektroniczną za pośrednictwem bankowości elektronicznej, w sposób zautomatyzowany. M. J. w imieniu (...) za pośrednictwem formularza aplikacyjnego, złożył wniosek o przyznanie Subwencji Finansowej. We wniosku (...) wskazał, zgodnie z dokumentacją księgową, że w kwietniu 2019 r. jego obroty gospodarcze (przychody ze sprzedaży) wyniosły (...)zł, a w całym 2019 r. (...)zł, natomiast spadek tych obrotów (w kwietniu 2020 r.) w stosunku do poprzedniego miesiąca lub analogicznego miesiąca ubiegłego roku wyniósł 96%.

Po wprowadzeniu danych w formularzu wniosku, w bankowości elektronicznej został wygenerowany projekt umowy subwencji finansowej, który następnie został podpisany przez obie strony (w tym przez (...) Bank (...) S.A. działający w imieniu PFR). W związku z powyższym w dniu 6 maja 2020 r. doszło do zawarcia Umowy (...) nr (...)SP pomiędzy PFR a (...) jako Przedsiębiorcą (dalej jako: Umowa Subwencji).

Zgodnie z § 1 ust. 1 i 6 Umowy Subwencji osoba działając w imieniu Przedsiębiorcy oświadczyła, że wszystkie przedstawione informacje oraz złożone oświadczenia są zgodne z prawdą i jest świadomy odpowiedzialności karnej za przedstawianie fałszywych informacji oraz złożenia fałszywych oświadczeń, w tym m.in., że:

- skala spadku obrotów gospodarczych (przychodów ze sprzedaży) w miesiącu referencyjnym, tj. kwietniu 2020 r., w porównaniu do poprzedniego miesiąca lub analogicznego miesiąca ubiegłego roku wyniosła 96% (§ 1 ust. 6 Umowy Subwencji);

- wysokość obrotów gospodarczych (przychodów ze sprzedaży) w miesiącu kalendarzowym bezpośrednio poprzedzającym miesiąc referencyjny lub odpowiadającym mu w roku poprzednim wynosi(...)zł (§ 1 ust. 7 Umowy Subwencji);

- wielkość obrotów gospodarczych (przychodów ze sprzedaży) w 2019 roku wyniosła (...) zł (§ 1 ust. 8 Umowy).

Zgodnie z § 2 ust. 7 Umowy Subwencji PFR po zawarciu umowy miał zweryfikować na podstawie informacji uzyskanych z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych i Ministerstwa Finansów dane przedstawione przez Przedsiębiorcę i złożone oświadczenia.

Zgodnie z § 2 ust. 8 Umowy Subwencji PFR miał podjąć decyzję o wypłacie subwencji finansowej w wysokości wnioskowanej, jeśli przedstawione przez przedsiębiorcę dane przy zawieraniu umowy znajdą potwierdzenie w informacjach uzyskanych przez PFR z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych i Ministerstwa Finansów, a Przedsiębiorca będzie spełniał warunki wypłaty subwencji finansowej określone w umowie oraz oświadczenia złożone przez Przedsiębiorcę będą prawdziwe.

Zgodnie z § 3 ust. 6 Umowy Subwencji do czasu całkowitego zwrotu subwencji finansowej przez Przedsiębiorcę, PFR mógł kontrolować prawdziwość informacji i oświadczeń złożonych w związku z zawarciem Umowy przez Przedsiębiorcę lub osobę go reprezentującą. W przypadku stwierdzenia nieprawdziwości informacji lub oświadczeń zawartych w niniejszej Umowie PFR mógł podjąć decyzję o zwrocie przez Przedsiębiorcę całości lub części subwencji finansowej. W takim przypadku subwencja finansowa miała stać się wymagalna w terminie 14 dni roboczych od dnia udostępnienia Przedsiębiorcy informacji o decyzji PFR w sposób pozwalający Przedsiębiorcy zapoznać się z informacją o decyzji PFR.

Zgodnie z § 9 ust. 4 Umowy Subwencji Decyzja PFR o wypłacie subwencji finansowej, podjęta zarówno przy zawieraniu niniejszej Umowy, jak i w następstwie odwołania złożonego przez Przedsiębiorcę, konkretyzowała stosunek zobowiązaniowy pomiędzy PFR a Przedsiębiorcą w zakresie wysokości wypłaconej subwencji finansowej.

W § 11 ust. 4 Umowy Subwencji wskazano, że prawa i obowiązki PFR oraz Przedsiębiorcy związane z wypłaconą subwencją finansową określone zostały także w Regulaminie, dostępnym na stronie internatowej PFR (pod konkretnie podanym adresem), a Przedsiębiorca oświadczył, iż zapoznał się z tym Regulaminem, rozumie go i akceptuje jego treść.

Zgodnie z § 11 ust. 5 Umowy Subwencji Regulamin stanowił integralną część Umowy, o ile strony w Umowie nie ustalą odmiennie swoich praw i obowiązków. Treść Regulaminu mogła być w każdym czasie pozyskana, odtwarzana lub utrwalana przez Przedsiębiorcę ze wskazanej wyżej strony internatowej.

Zgodnie z § 11 ust. 6 Umowy Subwencji PFR przysługuje prawo do zmiany Regulaminu w trakcie Umowy. Wprowadzenie zmiany wymaga poinformowania o niej przedsiębiorcy w taki sposób, który umożliwi Przedsiębiorcy zapoznanie się z informację o takiej zmianie wraz ze wskazaniem postanowień podlegających zmianie, przy czym zmiana taka wchodzi w życie w terminie 14 dni od dnia doręczenia przedsiębiorcy informacji.

Następnie dnia 7 maja 2020 r. PFR podjął decyzję o wypłacie (...) Subwencji Finansowej w kwocie 3.500.000,00 zł. Środki zostały wypłacone 8 maja 2020 r. (dowód: fakty bezsporne oraz Umowa Subwencji k. 70-83; decyzja o wypłacie subwencji k. 85 oraz 207; potwierdzenie przelewu k. 87; zeznania świadka E. J. oraz przesłuchanie strony pozwanej - protokół k. 452-454 oraz CD k. 456).

W komunikacie PFR z dnia 17 maja 2020 r. zaprezentowano interpretację pojęcia przychody ze sprzedaży (obroty gospodarcze), o których mowa w Regulaminie, w szczególności w § 5 ust. 1 oraz § 10 ust. 8 pkt. a) Regulaminu. Po pierwsze wskazano w nim, że przychody ze sprzedaży są różnie określane w zależności od formy prawnej oraz przyjętego sposobu ewidencji księgowej i podatkowej, zgodnie z właściwymi przepisami prawa stosowanymi przez Beneficjenta. W przypadku przychodów z innych źródeł (tzw. przychód operacyjny) niż przychód ze sprzedaż towarów i usług (deklaracja VAT-7 i VAT-7K) poprzez przychody ze sprzedaży (obroty gospodarcze), określone w Regulaminie, należy rozumieć przychód w rozumieniu ustawy CIT albo przychód w rozumieniu ustawy PIT, stanowiące podstawę do obliczenia zaliczki na podatek CIT lub PIT – w stosunku do wyszczególnionych Beneficjentów. Ponadto wskazano, że w przypadku transakcji wymiany walut dokonywanych przez podmioty prowadzące działalność gospodarczą polegającą na kupnie i sprzedaży wartości dewizowych oraz pośrednictwie w ich kupnie i sprzedaży (działalność kantorowa), za przychód ze sprzedaży należy uznać zrealizowany wynik w okresie miesięcznym. Wynik ten rozumiany miał być rozumiany jako różnica pomiędzy wartością sprzedaży danej waluty a wartością jej zakupu w tym miesiącu (dowód: fakty bezsporne oraz komunikat PFR z dnia 17 maja 2020 r. k. 89).

Następnie w piśmie z dnia 17 sierpnia 2020 r. Ministerstwo Rozwoju odpowiadając zapytanie Rzecznika Małych i Średnich Przedsiębiorstw w sprawie wykładni art. 15g ust. 9 Ustawy COVID-19 wskazało, że: „W przypadku transakcji wymiany walut dokonywanych przez podmioty prowadzące działalność gospodarczą polegającą na kupnie i sprzedaży wartości dewizowych oraz pośrednictwie w ich kupnie i sprzedaży (działalność kantorowa), za przychody ze sprzedaży należy uznać zrealizowany wynik w okresie miesięcznym. Wynik ten rozumiany jest jako różnica pomiędzy wartością sprzedaży danej waluty, a wartością zakupu danej waluty w tym miesiącu”. Identyczne stanowisko Ministerstwo Rozwoju wyraziło również w piśmie z dnia 2 lipca 2020 r. (dowód: fakty bezsporne oraz pismo z dnia 17 sierpnia 2020 r. k. 91-93; odpowiedź Ministra Rozwoju z dnia 2 lipca 2020 r. k. 95-96).

PFR w dniu 7 czerwca 2021 r. podjął decyzję w sprawie zwolnienia (...) z obowiązku zwrotu Subwencji Finansowej w wysokości 50%. Pozostałą do zapłaty wartość subwencji w wysokości 1.750.000,00 zł PFR rozłożył na 24 miesięcznych rat płatnych w wysokości i terminach określonej w harmonogramie. Środki zostały uiszczone zgodnie z harmonogramem w okresie od dnia 26 lipca 2021 r. do dnia 26 czerwca 2023 r. (dowód: fakty bezsporne oraz decyzja z dnia 7 czerwca 2021 r. k. 208; harmonogram spłat - k. 274-275; historia spłat k. 276-279).

Na zlecenie PFR 9 grudnia 2022 r. Katedra Prawa (...) Wydziału Prawa (...) w B. przygotowała ekspertyzę prawną, w której wskazano, że brak jest podstaw, aby przy wykładni użytego w Regulaminie pojęcia „przychód ze sprzedaży (obrotów gospodarczych)”, posiłkować się pojęciem przychodu z ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych i prawnych oraz ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (dowód: fakty bezsporne oraz ekspertyza z dnia 9 grudnia 2022 r. k. 128-131).

W odpowiedzi na pismo PFR z dnia 17 listopada 2022 r. (...) wskazało w piśmie z dnia 9 grudnia 2022 r., że we wniosku o udział w Programie spółka ujęła dla obrotu gospodarczego w 2019 r. i spadku obrotu gospodarczego w relacji kwiecień 2020 r. do kwiecień 2019 r. przychody ze sprzedaży z działalności kantorowej, zgodnie z definicją przychodów wynikającą z ustawy z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości. Ponadto w przedmiotowym piśmie wskazano, że w 2019 r. różnica pomiędzy cenną zakupu a ceną sprzedaży wartości dewizowych wynosiła 6.278.004,56 zł, natomiast różnica pomiędzy ww. wartością w kwietniu 2019 r. to 534.874,96 zł, a w kwietniu 2020 r. 12.850,59 zł (dowód: fakty bezsporne oraz odpowiedź z dnia 9 grudnia 2022 r. k. 143).

Pismem z dnia 21 czerwca 2023 r. PFR wezwał (...) do zwrotu całej otrzymanej na podstawie Umowy Subwencji kwoty subwencji wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie w terminie 7 dni. Wezwanie zostało doręczone adresatowi dnia 26 czerwca 2023 r. (dowód: fakty bezsporne oraz wezwanie z dnia 21 czerwca 2023 r. wraz z załącznikami oraz potwierdzeniem nadania i odbioru k. 98-115).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie wyżej wskazanych dokumentów i wydruków złożonych do akt niniejszej sprawy. Autentyczność przedstawionych dokumentów i wydruków nie była kwestionowana, a jednocześnie żadna ze stron procesu nie żądała złożenia ich oryginałów. Aczkolwiek dokumenty te w większości stanowiły dokumenty prywatne w rozumieniu art. 245 k.p.c. oraz inne środki dowodowe w rozumieniu art. 309 k.p.c., to stosownie do treści art. 233 k.p.c. Sąd, dokonując ich oceny w ramach swobodnej oceny dowodów uznał je za wiarygodne. Podstawą ustalenia stanu faktycznego w niniejszej sprawie były również zeznania świadka E. J., jak również dowód z przesłuchania strony pozwanej w imieniu której zeznawał M. J..

Świadek E. J., która w ramach prowadzonego biura rachunkowego pomagała pozwanej spółce złożyć wniosek o uzyskanie subwencji z Programu, wchodząc w 2020 r. w skład rady nadzorczej (...), zeznała, że weryfikowała jak należy interpretować kwoty podawane przez biuro rachunkowe. Nie ulegało jej wątpliwości, że we wniosku należało podać przychody, obroty i ich spadek w stosunku do roku poprzedniego, który wyniósł 96%. Zawsze w stosunku do spółek kantorowych do kwoty przychodu wlicza się wartość walut. Nigdy nikt nie miał co do tego wątpliwości. W (...) uznano zatem, że należy przychód traktować tak jak w ustawach podatkowych, gdyż wtedy będzie tożsamy z tym podawanym w banku, przy leasingu, czy dla sprawozdawczości. Ponadto świadek zeznała, że zapoznała się z wydanym przez PFR komunikatem, lecz nie (...) nie skontaktowała się powodem w tej sprawie.

Natomiast M. J. jako prezes zarząd pozwanej spółki i jej udziałowiec (będący mężem E. J.) zeznał podczas przesłuchania w charakterze strony, że złożył wniosek o udzielenie subwencji przez elektroniczny system bankowy. Uprzednio konsultował jego treść z biurem rachunkowym oraz żoną. Również on nie miał wątpliwości, że w zakresie przychodów należało wpisać sumę sprzedaży walut, tak jak zawsze w przypadku raportowania danych. Ponadto zeznał, że w okresie składania wniosku (...) posiadało ok. 25 kantorów, znajdujących się w centrach handlowych. Ponadto zatrudniała ok. 50 pracowników. Koszty prowadzenia działalności kształtowały się na poziomie (...) zł. W trakcie zamknięcia lokali wynagrodzenie dla pracowników musiało być w dalszym ciągu płacone. Co więcej M. J. potwierdził, że środki z subwencji zostały wydatkowanie zgodnie z założeniami Programu na utrzymanie zatrudnienia i firmy. Wskazał również, że nie interesował się komunikatami PFR po zawarciu Umowy Subwencji.

W ocenie Sądu zarówno dowód z zeznań świadka, jak i przesłuchania strony były w pełni wiarygodne i przydatne dla ustalenia stanu faktycznego w sprawie. Świadek oraz prezes zarządu (...) byli osobiście zaangażowani w składanie wniosku o udzielenie subwencji oraz mieli wiedzę w zakresie raportowania sytuacji finansowej podmiotów zajmujących się działalnością kantorową (protokół k. 452-454 oraz CD k. 456)

Natomiast Sąd pominął wniosek dowodowy z opinii biegłego oraz dokumentów sprecyzowanych w pkt IV pozwu w związku z ich cofnięciem przez stronę powodową. Ponadto ww. dowody w związku z faktem, że stan faktyczny był w większości bezsporny pomiędzy stronami (w tym zakresie danych finansowych (...)), podlegały pominięciu jako mające wykazać fakty bezsporne (protokół k. 435-436 oraz CD k. 437).

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo jako niezasadne podlegało oddaleniu w całości.

W niniejszym postępowaniu, powód domagał się zasądzenia na jego rzecz od pozwanej spółki łącznie kwoty 2.011.959,83 zł tytułem zwrotu nienależnie udzielonej subwencji finansowej wraz z odsetkami od dnia 29 maja 2020 r. w ramach rządowego programu „Tarcza Finansowa Polskiego Funduszu Rozwoju dla Małych i Średnich Firm”, na podstawie § 3 ust. 6 oraz § 11 ust. 13 Regulaminu, wskazując, że pozwany wskazał błędną wartość „obrotów gospodarczych (przychodów ze sprzedaży)”, a co za tym idzie uzyskał subwencję nienależnie. Jako ewentualną podstawę dochodzonego roszczenia powód wskazał ponadto przepisy o odpowiedzialności deliktowej i kontraktowej.

Bezspornym w niniejszej sprawie było, że powodowa spółka jest państwową osobą prawną, której powierzono realizację rządowego programu udzielania przedsiębiorcom wsparcia finansowego w związku ze skutkami (...)19 oraz to, że strony zawarły umowę subwencji finansowej z dnia 6 maja 2020 r., na podstawie której (...) (zajmujące się prowadzeniem działalności kantorowej) otrzymał subwencję finansową w wysokości 3.500.000,00 zł na mocy decyzji PFR z dnia 7 maja 2020 r. Również wydanie przez PFR decyzji z dnia 7 czerwca 2021 r. o umorzeniu 50% subwencji i dokonaniu na jej podstawie zwrotu przez pozwanego kwoty 1.750.000,00 zł w 24 ratach do dnia 26 czerwca 2023 r. było bezsporne. Spór pomiędzy stronami miał charakter prawny, dotyczący pojęcia definicja przychodów ze sprzedaży (obrotów gospodarczych) oraz ustalenia wartości ww. przychodów w przypadku składania wniosku o udzielenie subwencji przez podmiot zajmujący się działalnością kantorową.

W pierwszej kolejności należy wskazać, że Sąd Okręgowy w niniejszym składzie podziela pogląd zawarty w postanowieniu Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 8 kwietnia 2020 r. (sygn. akt V SA/Wa 619/21, Legalis nr 2564886), zgodnie z którym z postanowień dotyczących Programu (w tym Regulaminu) „wynika, iż przy podejmowaniu decyzji przez PFR w przedmiocie wypłaty subwencji od początku procedury mamy do czynienia z uregulowaniem stosunków pomiędzy przedsiębiorcą ubiegającym się o subwencję, a PFR w oparciu przepisy prawa cywilnego, a nie administracyjnego. Procedura powyższa rozpoczyna się bowiem od zawarcia umowy subwencyjnej w warunkach swobody umów. Czynności zatem związane z przyznawaniem przedmiotowej subwencji mają wyłącznie zatem formę cywilnoprawną. Nie ma żadnego powodu, aby decyzje PFR w przedmiocie wypłaty subwencji traktować, jak chce tego strona, za decyzje mające swoje źródło w przepisach administracyjnoprawnych. Argumenty o braku negocjacji czy też wpływu na treść umowy nie oznaczają, że stosunek zawierany w ramach danej umowy staje się stosunkiem administracyjnoprawnym. Wiele podmiotów obrotu prawnego zawierając umowy o charakterze cywilnym nie dopuszcza negocjacji ich treści. Nie oznacza to, że stosunek oparty na takiego rodzaju umowach przestaje mieć charakter cywilnoprawny”.

Dlatego nie ulegało wątpliwości sądu, że Umowa Subwencji miała charakter czynności cywilnoprawnej, pomimo, że świadczenie PFR w stosunku do Beneficjenta nie odpowiadało żadne świadczenie wzajemne. Środki w ramach Programu były wypłacane ze środków publicznych, gdyż PFR jest państwową osobą prawną, której jedynym akcjonariuszem jest Skarb Państwa. Jednakże kwestia braku wyposażenia PFR (przez ustawę lub przez porozumienie wydane na podstawie przepisów ustawy) w kompetencję do podejmowania czynności o charakterze władczym, w tym również wydawania decyzji administracyjnych został przesądzony w orzecznictwie sądów administracyjnych (postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 5 października 2021 r., sygn. akt I GSK 1154/21, Legalis nr 2630463).

Jednocześnie bezspornym było w niniejszej sprawie, że PFR udzielał subwencji finansowej przedsiębiorcom w ramach delegacji zadań publicznych, tj. na podstawie art. 21a ustawy z 4 lipca 2019 r. o systemie instytucji rozwoju (Dz.U. z 2020 r. poz. 2011 ze zm.), co jest w pełni dopuszczalne i determinuje interpretację także z punktu widzenia prawa cywilnego. Postanowienia Umowy Subwencji i Regulaminu podlegają zatem reżimowi prawa zobowiązań. Umowa zawarta między stronami były umową nienazwaną, zawartą w ramach swobody umów. Z uwagi na brak świadczenia po stronie Beneficjenta w zamian za otrzymane przez PFR środki, należy jaką zakwalifikować jako umowę pod tytułem darmym.

Z powyższego wynika również, że zasadność roszczenia powoda należy oceniać w świetle postanowień Umowy Subwencji oraz Regulaminu, przy czym w ocenie Sądu doszło do skutecznej zmiany treści Regulaminu względem tego obowiązującego w dacie zawarcia Umowy Subwencji. Regulamin przyjęty przez PFR w dniu 13 maja 2020 r., który wszedł w życie z dniem 28 maja 2021 r. zastąpił poprzednio obowiązujące wersje regulaminu Programu, stosownie do § 15 ust. 1 regulaminu obowiązującego do dnia 28 maja 2020 r., w którym wskazano, że może ulec on zmianie. O zmianach Regulaminu Beneficjanci mieli być informowani poprzez zamieszczanie przez PFR odpowiedniej informacji pod adresem www.pfrsa.pl zawierającej zestawienie zmian Regulaminu. Bezspornym było między stronami, że ww. zmiany zostały obwieszone w powyżej opisany sposób, z związku z czym skutecznie weszły w życie. Dlatego w niniejszej sprawie zastosowanie znajdował początkowo Regulamin obowiązujący do dnia 28 maja 2020 r., a kolejne zmiany także odnosiły skutek, tj. obowiązywał m.in. § 11 ust. 13 oraz § 16 ust. 1 Regulaminu.

Jednocześnie brak jest podstaw do przyjęcia, że komunikaty publikowane przez PFR na stronie internetowej, w tym komunikat z dnia 17 maja 2020 r. dotyczący interpretacji pojęcia „przychody ze sprzedaży (obroty gospodarcze)” stanowił zmianę Regulaminu lub postawień Umowy Subwencji zawartej pomiędzy stronami. Komunikaty, jak wskazano w § 16 ust. 1 Regulaminu miały charakter wyłącznie informacyjny. Nie ma zatem podstaw do stwierdzenia, że na jego podstawie doszło do skutecznej zmiany treści stosunku prawnego pomiędzy stronami. Tym bardziej takiego skutku nie odnosiły pisma Ministerstwa Rozwoju, które stanowią wyłącznie wyraz wykładni przyjmowanej przez ww. urząd administracji rządowej.

Ponadto, jak słusznie wskazała strona pozwana, ww. komunikat został opublikowany po zawarciu przez strony umowy oraz po podjęciu przez PFR decyzji o wypłacie subwencji. Trudno zatem oczekiwać od pozwanego, żeby w dacie złożenia wniosku o subwencję (6 maja 2020 r.) zastosował się do wytycznych liczenia przychodu ze sprzedaży biorąc pod uwagę wyłącznie spread walutowy, zgodnie z komunikatem wydanym przez PFR dnia 17 maja 2020 r. Również stanowisko Ministerstwa Rozwoju zaprezentowane w piśmie z dnia 17 sierpnia 2020 r. oraz z dnia 2 lipca 2020 r. nie mogło być pozwanej spółce znane na dzień złożenia wniosku. Niezależnie od tego jak traktować ów akt. nie może on przecież w tak istotnej kwestii działać wstecz.

Dlatego w ocenie Sądu pozwany prawidłowo uzupełnił wniosek o przyznanie subwencji, również w zakresie danych dotyczących spadku obrotów. W tym miejscu warto przypomnieć, że same wartości liczbowe nie były przez powoda kwestionowane, tj. nie zarzucał pozwanemu podanie nieprawdziwych (niezgodnych z rzeczywistością) danych, lecz ich nieprawidłowość w znaczeniu przyjęcia błędnego założenia, że do przychodu wlicza się również wartość zakupionych dewiz, podczas gdy powinien podać wyłącznie różnicę między wartością sprzedaży waluty a wartością jej kupna. Twierdzenie powoda było całkowicie nieprawidłowe, jako sprzeczne z treścią Umowy Subwencji i Regulaminu.

Po pierwsze żadne z postanowień umownych nie zawierało wprost definicji przychodów ze sprzedaży (obrotów gospodarczych), ani nie odnosiło się do przedsiębiorców zajmujących się działalnością wysokokosztową, w tym działalnością kantorową. W § 5 ust. 1 Regulaminu wskazano jedynie, że w przypadku MŚP, maksymalna kwota Subwencji Finansowej, którą mógł uzyskać MŚP, była określana procentowo w relacji do poziomu przychodów MŚP ze sprzedaży w 2019 r. oraz zależy od spadku przychodów ze sprzedaży w związku z COVID-19. Następnie § 10 ust. 8 pkt. a) Regulaminu wskazano, że w Programie mógł wziąć udział wyłącznie Beneficjent, który odnotował spadek obrotów gospodarczych (przychodów ze sprzedaży), o co najmniej 25% w dowolnym miesiącu po 1 lutego 2020 r. w porównaniu do poprzedniego miesiąca lub analogicznego miesiąca ubiegłego roku w związku z zakłóceniami w funkcjonowaniu gospodarki na skutek COVID-19.

Natomiast w pkt. 3.1 ust. 2 załącznika nr 1 do Regulaminu wskazano, że za spadek obrotów gospodarczych (przychodów ze sprzedaży) należy rozumieć spadek sprzedaży towarów lub usług w rozumieniu art. 15g ust. 9 Ustawy (...)19. Zgodnie z przedmiotowym przepisem przez spadek obrotów gospodarczych należy rozumieć spadek sprzedaży towarów lub usług, w ujęciu ilościowym lub wartościowym:

1) nie mniej niż o 15%, obliczony jako stosunek łącznych obrotów w ciągu dowolnie wskazanych 2 kolejnych miesięcy kalendarzowych, przypadających w okresie po dniu 31 grudnia 2019 r. do dnia poprzedzającego dzień złożenia wniosku, w porównaniu do łącznych obrotów z analogicznych 2 kolejnych miesięcy kalendarzowych roku poprzedniego; za miesiąc uważa się także 30 kolejno po sobie następujących dni kalendarzowych, w przypadku gdy dwumiesięczny okres porównawczy rozpoczyna się w trakcie miesiąca kalendarzowego, to jest w dniu innym niż pierwszy dzień danego miesiąca kalendarzowego, lub

2) nie mniej niż o 25% obliczony jako stosunek obrotów z dowolnie wskazanego miesiąca kalendarzowego, przypadającego po dniu 31 grudnia 2019 r. do dnia poprzedzającego dzień złożenia wniosku, w porównaniu do obrotów z miesiąca poprzedniego; za miesiąc uważa się także 30 kolejno po sobie następujących dni kalendarzowych, w przypadku gdy okres porównawczy rozpoczyna się w trakcie miesiąca kalendarzowego, to jest w dniu innym niż pierwszy dzień danego miesiąca kalendarzowego.

Zatem ww. przepis również nie zawiera definicji legalnej pojęcia przychodów ze sprzedaży (obrotów gospodarczych), wskazując wyłącznie jak powinno się go porównywać. Również Umowa Subwencji ani Regulamin nie zawierał takiej definicji, ani tym bardziej nie stanowił, że przychód ze sprzedaży (obrotu gospodarczego) należy w odniesieniu do przedsiębiorców kantorowych liczyć w oparciu o spread. Jak słusznie wskazała strona pozwana w piśmie z dnia 11 grudnia 2024 r. (k. 377-384), wbrew twierdzeniom strony powodowej nie wynikało to również z założeń Programu ani jego celów. Jednocześnie na gruncie polskiego porządku prawnego (w tym prawa podatkowego i dewizowego) jako przychód ze sprzedaży (obroty gospodarcze) rozumie się całość obrotów.

W tym miejscu należy wskazać, że przy wykładni oświadczenia woli należy, poza jej literalnym brzmieniem, brać pod uwagę także okoliczności złożenia oświadczenia woli, czyli tzw. kontekst sytuacyjny (art. 65 § 1 k.c.). Obejmuje on w szczególności przebieg negocjacji ich status (wyrażający się, np. prowadzeniem działalności gospodarczej). Z art. 65 § 2 k.c. wynika nakaz kierowania się przy wykładni umowy jej celem. Ponadto, na gruncie prawa polskiego, i to nie tylko w zakresie stosunków z udziałem konsumentów (art. 385 § 2 k.c.), wątpliwości należy tłumaczyć na niekorzyść strony, która zredagowała umowę. Ryzyko wątpliwości wynikających z niejasnych postanowień umowy, nie dających usunąć się w drodze wykładni, powinna bowiem ponieść strona, która zredagowała umowę (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 czerwca 2007 r., sygn. akt IV CSK 95/07, Legalis nr 171987). W niniejszej sprawie należy mieć na względzie, że Umowa Subwencji miała charakter umowy adhezyjnej, której postanowienia (w tym zasady określone w Regulaminie) określał jednostronnie PFR, bez możliwości wprowadzenia modyfikacji przez wnioskującego o pomoc finansową. Dlatego brak jednoznacznego zdefiniowania pojęcia „obrotów gospodarczych (przychodów ze sprzedaży)” obciąża wyłącznie stronę powodową.

Zasadnym było zdaniem Sądu podanie przez pozwaną spółkę we wniosku o udzielenie subwencji danych dotyczących przychodu w rozumieniu art. 3 ust. 1 pkt 30 ustawy z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości, zgodnie z którym przez przychody i zyski rozumie się uprawdopodobnione powstanie w okresie sprawozdawczym korzyści ekonomicznych, o wiarygodnie określonej wartości, w formie zwiększenia wartości aktywów, albo zmniejszenia wartości zobowiązań, które doprowadzą do wzrostu kapitału własnego lub zmniejszenia jego niedoboru w inny sposób niż wniesienie środków przez udziałowców lub właścicieli. Ponadto z art. 42 ust. 2 ww. ustawy wynika, że za przychód uważa się wyrażone w rzeczywistych cenach sprzedaży kwoty należne z tytułu sprzedaży produktów, towarów i materiałów z uwzględnieniem dotacji, opustów, rabatów i innych zwiększeń i zmniejszeń, bez podatku od towarów i usług. Zatem przychodami osiąganymi z podstawowej działalności operacyjnej są przychody ze sprzedaży produktów (tj. wyrobów gotowych i usług) oraz przychody ze sprzedaży towarów i materiałów. W przypadku działalności kantorowej należy doliczyć do niego koszty zakupu waluty. Pozwana spółka zawsze w ten sposób raportowała swoją sytuację finansową, co potwierdziły zeznania świadka E. J. oraz przesłuchanie prezesa zarządu (...).

Powód stał na stanowisku, że definicja legalna przychodu zawarta w ustawie z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych nie może znaleźć zastosowania przy interpretacji ujętego w Regulaminie pojęcia przychodu ze sprzedaży, gdyż prawo podatkowe to autonomiczna gałąź prawa (zgodnie z przedstawioną do akt sprawy opinią prawną). Ponadto pojęcie przychodów ze sprzedaży obrotów gospodarczych użyte w regulaminie służyło zupełnie innym celem niż ten, który przyświecał ustawie podatkowej. Również w tym zakresie w ocenie Sądu stanowisko strony powodowej jest błędne, gdyż brak dookreślenia na gruncie Regulaminu i Umowy Subwencji definicji przychodu, należało przyjąć najbardziej powszechne jego brzmienie, funkcjonujące w obrocie gospodarczym. Natomiast zgodnie z interpretacją przedstawioną przez ograny podatkowe, w myśl ogólnej zasady określonej w art. 14 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych to kwoty otrzymane ze sprzedaży waluty należy ująć w przychodach podlegających opodatkowaniu (vide: interpretacja indywidualna z dnia 26 lipca 2024 r. Dyrektora Krajowej (...), sygn.(...)).

W tym miejscu należy również podzielić stanowisko strony pozwanej wyrażone w piśmie z dnia 11 grudnia 2024 r. (k. 377-384), że wysokość przychodów ze sprzedaży ma kluczowe znaczenie z punktu widzenia przepisów prawa podatkowego i stanowi jedną z podstawowych danych przekazywanych do organów administracji skarbowej. Dlatego prawidłowym sposobem rozumienia pojęcia obrotów gospodarczych (przychodów ze sprzedaży) jest całość obrotów, nie zaś spread. Gdyby Krajowa Administracja Skarbowa oraz Ministerstwo Finansów traktowały spread jako wartość obrotów gospodarczych (przychodów ze sprzedaży), przedsiębiorcy z branży kantorowej musieliby wskazywać spread w deklaracjach podatkowych i dokumentacji rozliczeniowej, a organy dysponowałyby tymi danymi. Jednakże taka sytuacja nie miała nigdy miejsca. Z tego względu na aprobatę Sądu zasługiwało stanowisko pozwanego, zgodnie z którym, uwzględniając kontekst faktyczny niniejszej sprawy, ustalone zwyczaje (wykładnie tego pojęcia w polskim porządku prawnym i obrocie gospodarczym) oraz zdrowy rozsądek, zasady wykładni oświadczeń woli nie pozostawiają wątpliwości, że pojęcie przychodów ze sprzedaży (obrotów gospodarczych) należy rozumieć jako całość obrotu.

Brak zatem podstaw do uznania, że pozwana spółka we wniosku o udzielenie subwencji wskazała nieprawdziwe dane dotyczące spadku przychodów o 96%. Nieprawdziwość oświadczenia należy bowiem badać pod kątem zgodności z obiektywnymi faktami. Nie ma potrzeby odwoływania się do świadomości składającego oświadczenie, czy zdawał on sobie sprawę z braku spełnienia przesłanek definicji Beneficjenta. Nieprawdziwość danych wskazana w § 11 ust. 13 Regulaminu nie zakłada bowiem intencji podmiotu wnioskującego o subwencję (wyłudzenia środków z Programu), lecz wyłącznie podanie danych i złożenie oświadczeń niezgodnych ze stanem faktycznym. Brak bowiem dodatkowych uregulowań umownych w tym zakresie. Ponadto wina lub brak zawinienia nie jest przy tym istotny, gdyż dochodzone przez powoda roszczenie nie ma charakteru odszkodowawczego. Oświadczenia i dane pozwanej spółki były prawdziwe i prawidłowe na dzień złożenia wniosku. Przy czym należy również wskazać, że powód nie udowodnił, że przedmiotowy wniosku można było wypełniać alternatywnie na różne sposoby, w zależności od charakteru prowadzonej działalności gospodarczej (inaczej w przypadku działalności wysoko lub nisko kosztowej). Oświadczenia i dane powinny być oceniane według regulacji obowiązujących na dzień zawarcia umowy i udzielenia subwencji. Z tego punktu widzenia nie ulegało wątpliwości Sądu, że dane dotyczące przychodu zostały wskazane przez pozwanego prawidłowo i nie doszło do zawyżenia kwoty subwencji.

Sąd nie neguje przy tym uprawienia PFR do możliwości dokonywania następczej kontroli danych i oświadczeń Beneficjentów. Celem Programu była ochrona polskiego rynku pracy i zapewnienie polskim przedsiębiorcom płynności finansowej w okresie poważnych zakłóceń w polskiej gospodarce wywołanych pandemią (...)19. Aby zapobiec negatywnym skutkom pandemii na rynek, wypłata środków musiała następować szybko. Z tego względu proces udzielania subwencji był w dużej mierze zautomatyzowany, a dopiero później miała zostać prowadzona weryfikacja, na co zresztą wskazywały powołane w stanie faktycznym regulacje umowne. Dlatego udzielenie subwencji miało w dużym mierze charakter warunkowy. Wskazują na to odpowiednie postanowienia Regulaminu oraz § 3 ust. 6 zd. 1 Umowy Subwencji, zgodnie z którym do czasu całkowitego zwrotu subwencji finansowej przez Przedsiębiorcę, PFR mógł kontrolować prawdziwość informacji i oświadczeń złożonych w związku z zawarciem niniejszej Umowy przez Przedsiębiorcę lub osobę go reprezentującą. Zdaniem sądu, biorąc pod uwagę darmowy charakter umowy, takowa konstrukcja jest zgodna z zasadą swobody umów w rozumieniu art. 353 ¹ k.c. Czynności prawne nieodpłatne nie powinny bowiem korzystać z tak restrykcyjnej ochrony jak czynności odpłatne.

Jednakże w niniejszej sprawie powód nie tyle dopatrzył się prawidłowości w podanych przez pozwanego danych warunkujących przyznanie subwencji, co po zawarcia Umowy Subwencji oraz wypłacie środków przyjął inną wykładnie postanowień Regulaminu dotyczących jego z kryteriów udzielenia wsparcia finansowego. Taka sytuacja stanowi w ocenie Sądu nadużycie prawa podmiotowego i jako taka nie może korzystać z ochrony (art. 5 k.c.). Stanowi bowiem nadużycie zasady zaufania obywatela do państwa, pewności prawa, stabilności i przejrzystości. W szczególności, że podważenie prawdziwości informacji i oświadczeń przedstawionych przez pozwanego nastąpiło na trzy lata po zawarciu Umowy Subwencji i na dwa lata po wydaniu decyzji z dnia 7 czerwca 2021 r. o częściowym umorzeniu. Dopiero pismem z dnia 21 czerwca 2023 r. powód wezwał pozwanego do zwrotu całości udzielonej subwencji (wraz odsetkami liczonymi od dnia następującego po upływie 14 dni roboczych od dnia wypłaty subwencji, czyli z datą wsteczną), twierdząc, że pozwany nie spełnia kryteriów do otrzymania subwencji.

Należy bowiem mieć na uwadze, że PFR jest spółką Skarbu Państwa i należy do systemu instytucji rozwoju, realizującym w ramach swoich zadań zadania w obszarze wsparcia lub usług świadczonych przedsiębiorcom. Do zadań PFR należy wykonywanie zadań powierzonych przez organy administracji rządowej, inne jednostki wykonujące zadania publiczne lub jednostki samorządu terytorialnego, w szczególności w związku z sytuacjami kryzysowymi, w tym rozprzestrzenianiem się COVID-19, jak zostało wskazane powyżej i było bezsporne w niniejszej sprawie. Co więcej, powód w pozwie wskazał, że środki przekazywane przedsiębiorcom w ramach Programu stanowiły pomoc publiczną. Dlatego nie ulegało wątpliwości Sądu, że subwencje były de facto środkami publicznymi, a realizacja Programu stanowiła zadanie zlecone z zakresu administracji publicznej. Powyższe wynika również z orzecznictwa sądów administracyjnych (postanowienie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego we Wrocławiu z dnia 3 marca 2021 r., sygn. akt III SA/Wr 27/21, Legalis nr 2566798), przy czym samo pojęcie wykonywania władzy publicznej należy ujmować w kontekście funkcjonalnym. Chodzi o sytuacje, gdy zdarzeniem sprawczym jest nie tylko rozstrzygnięcie władcze w określonej formie, lecz także działania faktyczne podejmowane przy wykonywaniu władzy publicznej. Dlatego zgodnie ze stanowiskiem doktryny i orzecznictwa, przez pojęcie wykonywania władzy publicznej należy rozumieć nie tylko jednostronne akty władcze kształtujące pozycję prawną podmiotów prawa cywilnego wykonywane w ramach imperium, ale może ono również obejmować czynności dotyczące zadań publicznych o charakterze niewładczym, np. o charakterze organizatorskim, kontrolnym, nadzorczym czy porządkowym, o ile ze swej istoty stanowią one przejaw realizacji zadań publicznych państwa, tj. sfery dominium (L. Jantowski [w:] Kodeks cywilny. Komentarz aktualizowany, red. M. Balwicka-Szczyrba, A. Sylwestrzak, LEX/el. 2023, art. 417).

Jak słusznie wskazał tutejszy Sąd Okręgowy w wyroku z dnia 23 lutego 2024 r. (sygn. akt I C 774/23, Legalis nr 3130766) wydanym w analogicznej sprawie, w której PFR żądał zwrotu subwencji od komornika sądowego na skutek zmiany interpretacji definicji Beneficjenta, tego typu zachowanie podważa zaufanie obywatela do państwa, a uwzględnienie powództwa naruszałoby bezpieczeństwo prawne jednostki, dawałoby przywilej władzy w związku z naruszeniem zasady jednoznaczności prawa i faktycznie prowadziłoby do pozbawienia pozwanego uprawnień nabytych (zasady wywodzone są z art. 2 Konstytucji RP). Ponadto „(z)asada ochrony zaufania jednostki do państwa i stanowionego przez nie prawa, nazywana także zasadą lojalności państwa względem obywateli, ściśle wiąże się z bezpieczeństwem prawnym jednostki. Wyraża się ona w takim stanowieniu i stosowaniu prawa, „by nie stawało się ono swoistą pułapką dla obywatela i aby mógł on układać swoje sprawy w zaufaniu, iż nie naraża się na prawne skutki, których nie mógł przewidzieć w momencie podejmowania decyzji i działań oraz w przekonaniu, iż jego działania podejmowane zgodnie z obowiązującym prawem będą także w przyszłości uznawane przez porządek prawny" (wyrok TK z 7 lutego 2001 r., K 27/00, OTK 2001, Nr 2, poz. 29). Opierają się one zatem na pewności prawa, czyli takim zespole cech przysługujących prawu, które gwarantuje jednostce bezpieczeństwo prawne, umożliwiając jej decydować o swoim postępowaniu na podstawie pełnej znajomości przesłanek działania organów państwa, a zarazem znajomości konsekwencji prawnych, jakie postępowanie to może za sobą pociągnąć (zob. wyroki TK z: 14 czerwca 2000 r., P 3/00, OTK 2000, Nr 5, poz. 138; 19 listopada 2008 r., KP 2/08, OTK-A 2008, Nr 9, poz. 157; 20 stycznia 2009 r., P 40/07, OTK-A 2009, Nr 1, poz. 4; 24 lutego 2010 r., K 6/09, OTK-A 2010, Nr 2, poz. 15). (…) Skoro takie ograniczenia wprowadzane są dla zmiany przepisów, tym bardziej niedopuszczalna jest sytuacja pogarszania sytuacji obywatela bez ich zmiany, jedynie na podstawie zmiany interpretacji ustanowionego prawa. Wiąże się to z zasadą jednoznaczności prawa, rozumianą jako dyrektywa poprawnej legislacji. (…) W przedmiotowej sprawie z całą pewnością zasada jednoznaczności prawa, związana z jasnością i precyzją przepisów została naruszona. Nieostrości tworzonych aktów prawnych – bo tak należy kwalifikować problem, jaki w związku z uruchomieniem programu pojawił się w zakresie grupy zawodowej komorników sądowych – skutkujące zmianą w toku wykonywania umowy interpretacji przepisów, nie mogą w ocenie Sądu obciążać pozwanego. (…) Co prawda szczególny okres pandemii i konieczność niezwłocznego przyjmowania przepisów chroniących obywateli przed skutkami wprowadzanych ograniczeń w pewien sposób usprawiedliwia niedoskonałości ówczesnych aktów prawnych, nie może to jednak skutkować negatywnymi konsekwencjami po stronie obywateli, których owe przepisy dotyczyły. Państwo nie może zastawiać pułapek legislacyjnych na obywatela, który w zaufaniu do państwa podjął określone decyzje, a następnie, korzystając z nich, obciążać go grożącym niepowetowaną szkodą obowiązkiem zwrotu uprzednio przyznanego świadczenia”.

Analogiczne stanowisko dotyczące oceny roszczenia PFR jako sprzecznego z art. 5 k.c. z uwagi na naruszenie zasady zaufania obywatela do państwa przedstawił tutejszy Sąd w wyroku z dnia 27 października 2023 r. (III C 1417/22, Legalis nr 3059026), wyroku z dnia 28 czerwca 2023 r. (XXVI GC 1164/22, Legalis nr 3059030) oraz wyroku z dnia 23 grudnia 2024 r. (XXVI GC 328/24, nie publikowany).

Powyższe stanowisko znajduje zastosowanie również w niniejszej sprawie, w której powód na skutek zmiany interpretacji (zgodnie z komunikatem wydanym dnia 17 maja 2020 r.) pojęcia „obrotów gospodarczych (przychodów ze sprzedaży)” po zawarciu z pozwanym umowy z dnia 7 maja 2020 r., żądał zwrotu całej udzielonej subwencji wraz z odsetkami ustawowymi liczonymi po upływie 14 dni roboczych od jej udzielenia. Takie zachowanie powoda stanowi w ocenie Sądu stanowi nadużycie prawa oraz jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, w tym zasady lojalności stron. Zarzut pozwanego w tym zakresie (naruszenia art. 5 k.c. poprzez wystąpienie z powództwem w niniejszej sprawie) zasługiwał zatem na uwzględnienie.

Nie ma przy tym również podstaw do uznania, że pozwany był zobowiązany w oparciu o znany mu cel Programu samodzielnie dojść do przekonania, że we wniosku powinien uwzględnić jedynie przychód ze spreadu. Po pierwsze trudno z tak ogólnych twierdzeń jak ochrona polskiego rynku pracy i zapewnienie polskim przedsiębiorcom płynności finansowej, wywnioskować metodologię obliczania przychodu. Ponadto to powód, jak podmiot realizujący zadanie powierzone z zakresu administracji rządowej powinien czuwać nad realizacją celów Programu i precyzyjnie zdefiniować kryteria przyznawania poszczególnym przedsiębiorcom pomocy publicznej. Jeśli uważał, że należy przyjąć inne zasady obliczania przychodu dla działalności wysoko i nisko kosztowej, należało w tym zakresie dostosować postanowienia umowne. Należy wyraźnie podkreślić, że za zgodność dokumentów regulujących Program m.in. z zasadami prawa unijnego odpowiadał tylko i wyłącznie PFR, który w całości opracował ich treść.

Mając powyższe na uwadze, powództwo jako bezzasadne na podstawie § 3 ust. 6 i § 11 ust. 13 Regulaminu oraz art. 5 k.c. podlegało oddaleniu w całości.

Również na gruncie podanych przez powoda alternatywnych podstaw dochodzonego roszczenia (art. 415 k.c. oraz art. 471 k.c.), powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie. Powód nie wykazał w niniejszym postępowaniu, że został wprowadzony przez pozwanego w błąd, polegający na podaniu we wniosku o udzielenie subwencji finansowej, jak i po zawarciu Umowy Subwencji nieprawdziwych informacji na temat „obrotów gospodarczych (przychodów ze sprzedaży)” w 2019 r. oraz spadku przychodów, co miało w ocenie powoda stanowić czyn bezprawny, o którym mowa w art. 415 k.c. lub też nienależyte wykonanie Umowy Subwencji (art. 471 k.c.). Z tego też względu dalsze badania przesłanek odpowiedzialności deliktowej oraz kontraktowej (w postaci szkody i związku przyczynowego pomiędzy szkodą a działaniem lub zaniechaniem pozwanego) było bezcelowe.

Jednocześnie, należy wskazać, że gdyby powództwo podlegało uwzględnieniu co do zasady, to wniosek pozwanego o oddalenie powództwa w części obejmującej żądanie zasądzenia odsetek ustawowych za opóźnienie od dnia 29 maja 2020 r. do dnia uprawomocnienia się orzeczenia, zasługiwałby na uwzględnienie. Powód domagał się zasądzenia ww. odsetek w oparciu § 11 ust. 13 Regulaminu. Jednakże zgodnie z § 11 ust. 5 Umowy Subwencji Regulamin stanowił integralną część Umowy, o ile strony w Umowie nie ustalą odmiennie swoich praw i obowiązków. Zatem, w sytuacji, w której liczenie odsetek (wymagalność roszczenia o zwrot subwnecji) zostało odmiennie uregulowane w Umowie Subwencji, jak i Regulaminie, należy stosować § 3 ust. 6 zd. 2 Umowy Subwencji, na mocy którego powód był uprawiony do naliczania odsetek najwcześniej po 14 dniach od dnia wystosowania decyzji lub wezwanie do zapłaty dotyczącej całości lub części subwencji. Tym samym powód byłby ewentualnie uprawniony do naliczenia odsetek dopiero po upływie 14 dni od doręczenia pozwanemu wezwania do zwrotu całości subwencji.

Ponadto wątpliwości Sądu budzi zgodność regulacji zawartej w § 11 ust. 13 Regulaminu z art. 481 § 1 k.c. oraz art. 455 k.c. Zgodnie z art. 481 § 1 k.c. jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. Natomiast brak podstaw do uznania, że dłużnik pozostaje w opóźnieniu, jeśli nie został wezwany do spełnienia świadczenia. Również z tego względu powód nieprawidłowo oznaczył termin wymagalności swojego rzekomego roszczenia, które najwcześniej mogłoby stać się wymagalne po bezskutecznym upływie terminu wskazanego w wezwanie do zapłaty z dnia 21 czerwca 2023 r.

Dlatego roszczenie powoda, nawet jeśli zostałoby udowodniono co do zasady, nie zasługiwałby na uwzględnienie w całości co do wysokości, bowiem zostało obliczane przy uwzględnieniu zaliczania przez powoda uiszczonych przez pozwanego rat (łącznie zwróconej kwoty 1.750.000,00 zł) na poczet nieistniejącego roszczenia odsetkowego.

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98 § 1 k.p.c. Pozwany wygrał w całości sprawę i należne mu były od powoda koszty zastępstwa procesowego według stawki minimalnej na podstawie § 2 pkt 8 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności radców prawnych (15.000,00 zł) wraz z opłatą skarbową od pełnomocnictwa w podwójnej wysokości (34,00 zł).

O odsetkach od kosztów sąd orzekł na podstawie art. 98 § 1 ¹ k.p.c.

sędzia Grzegorz Babiński

ZARZĄDZENIE

(...)

sędzia Grzegorz Babiński