Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 27 lutego 2019 roku

Sąd Okręgowy w Warszawie XXV Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący SSR (del.) Kamil Gołaszewski

Protokolant Katarzyna Konarzewska

po rozpoznaniu 15 lutego 2019 roku na rozprawie

sprawy z powództwa E. P., K. P.

przeciwko (...) Bank SA w W.

o ustalenie i zapłatę kwoty 101 863,59 zł

I.  oddala powództwo;

II.  zasądza od E. P. i K. P. na rzecz (...) Bank Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. kwoty po 3 248,50 zł (trzy tysiące dwieście czterdzieści osiem złotych pięćdziesiąt groszy) tytułem kosztów zastępstwa procesowego.

sygn. XXV C 2109/17

UZASADNIENIE

I.  Żądania stron

W pozwie wniesionym przeciwko (...) Bank SA w W. powodowie E. P. i K. P. żądali:

1)  ustalenia, że postanowienia zawartej przez nich umowy kredytu indeksowanego nr (...) indeksowanego w walucie obcej z 22 marca 2006 r. o treści:

a.  Bank udziela Kredytobiorcy kredytu w kwocie 385 877,55 złotych polskich indeksowanego kursem CHF na warunkach określonych w niniejszej umowie kredytowej oraz „Regulaminie do umowy kredytu hipotecznego” zwanym dalej Regulaminem (…),

b.  W dniu wypłaty kredytu lub każdej transzy kredytu kwota wypłaconych środków będzie przeliczania na walutę, do której indeksowanych jest kredyt według kursu kupna walut określonego w „Bankowej tabeli kursów walut dla kredytów dewizowych oraz indeksowanych kursem walut obcych”

c.  Wysokość zobowiązania będzie ustalana jako równowartość wymaganej spłat wyrażonej w walucie indeksacyjnej – po jej przeliczeniu według kursu sprzedaży walut określonego w „Bankowej tabeli kursów walut dla kredytów dewizowych oraz indeksowanych kursem walut obcych” do waluty wyrażonej w umowie.

stanowią klauzule niedozwolone w rozumieniu art. 385 ¹ kc;

2)  ustalenia, iż stan zadłużenia powodów z tytułu wskazanej w pkt 1 umowy (kapitał pozostały do spłaty) na dzień ostatniej spłaty raty kredytu przed sporządzeniem pozwu, tj. na dzień 01.08.2017 r. wynosi 245 258,07 zł;

3)  zasądzenia na rzecz powodów solidarnie kwot:

a.  65 175,11 zł tytułem nadpłaconych przez powodów środków pieniężnych w związku ze spłatą kredytu hipotecznego na zasadach uwzględniających niedozwolone postanowienia umowne,

b.  23 877,55 zł tytułem nienależnie pobranych ubezpieczeń,

c.  12 810,93 zł tytułem nienależnie pobranych spreadów.

Pozwany (...) Bank SA z siedzibą w W. konsekwentnie wnosił o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powodów na rzecz pozwanego kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

II.  Stan faktyczny

Stan faktyczny w zakresie obejmującym treść zawartych umów i przebieg ich wykonywania nie był sporny między stronami. Bezsporne jest również następstwo prawne pozwanego w stosunku do banku zawierającego umowę kredytową. Stąd też podstawą rozstrzygnięcia są poniższe ustalenia faktyczne:

1.  W dniu 27 marca 2006 r. E. P. i K. P. zawarli z (...) Bank S.A. w K. – (...) Oddział w Ł. sporządzoną 22 marca 2006 r. umowę kreytu hipotecznego nr (...) indeksowanego do waluty obcej (dalej: Umowa kredytu k.65-66).

2.  Podstawą zawarcia Umowy kredytu był wniosek o kredyt hipoteczny z 14 lutego 2006 roku sporządzony przy udziale doradcy W. K. (1) (wniosek o kredyt k.68-71).

3.  We wniosku o kredyt wskazana została kwota 500 000 zł jako kwota kredytu i CHF jako waluta indeksacji kredytu. Jako cel kredytu wskazano refinansowanie zobowiązań konsumpcyjnych – kredytu konsumpcyjnego i karty kredytowej (łączna kwota 112 400 zł) oraz dowolny cel konsumpcyjny (387 600 zł). Równocześnie w rubryce poświęconej wymienieniu zobowiązań spłacanych wnioskowanym kredytem znajduje się adnotacja o treści „Nie wiem czy można spłatę zobowiązań z (...) potraktować jako konsolidacja jeśli tak, to proszę W. K.”.

4.  W 2006 roku E. P. prowadziła w P. działalność gospodarczą pod nazwą P. E. Apteka (...) (zaświadczenie o wpisie do ewidencji gospodarczej k.92, zaświadczenie o numerze REGON k.91, treść wniosku kredytowego, treść pisma z 16 marca 2006 roku k.94).

5.  Przed zawarciem umowy kredytowej E. P. skierowała do banku pismo z 16 marca 2006 roku zawierające wyjaśnienie zasad prowadzenia apteki, a także stwierdzenia: „O kredyt staram się, dlatego że pragnę przejść z zakupów leków z przedłużonym terminem płatności na zakupy gotówkowe, które pozwolą mi uzyskać noty od 5 do 7% od wysokości miesięcznego obrotu, a nie z powodu braku leków na półkach. Nadmieniam, że przy całkowitym przejściu na zakupy gotówkowe noty te stanowić będą pokaźną kwotę. Poza tym planuję dostosować aptekę do poziomu unijnego (m.in. wykonać podjazd dla niepełnosprawnych).”

6.  Na podstawie Umowy kredytu Bank zobowiązał się oddać do dyspozycji kredytobiorców kwotę w wysokości 383 877,55 zł. Kredyt jest indeksowany kursem CHF na warunkach określonych w umowie kredytowej oraz „Regulaminie do umowy kredytu hipotecznego”1 (§1 ust.1 umowy).

7.  Kredyt miał być przeznaczony (§1 ust.3) na:

- spłatę pożyczki w (...) Bank SA (102 000 zł),

- spłatę karty kredytowej w (...) Bank SA (10 600 zł),

- dowolny cel konsumpcyjny (247 400 zł),

- uiszczenie składki z tytułu ubezpieczenia od ryzyka utraty wartości nieruchomości (7 677,55 zł),

- pokrycie składek ubezpieczeniowych w związku z uczestnictwem w programie (...) Bank (...), tj. zawarcia ubezpieczeń od ryzyka utraty pracy, odpowiedzialności cywilnej i ochrony prawnej oraz na życie (16 200 zł).

8.  Spłata kredytu miała nastąpić w 360 miesięcznych ratach równych kapitałowo- odsetkowych (§1 ust. 2 umowy).

9.  Oprocentowanie kredytu było zmienne i na dzień sporządzenia umowy wynosiło 4,61 % w skali roku, na które składała się obowiązująca stawka DBF i stała marża banku, która wynosiła 3,59 % (§6 ust. 1 umowy). Zasady zmiany oprocentowania w zależności od zmian stawki DBF określał §14 Regulaminu (k.75v).

10.  Kredyt miał być wypłacony bezgotówkowo jednorazowo na rachunki podmiotów wskazanych we wniosku o wypłatę, o ile nie jest to sprzeczne z postanowieniami umowy – w terminach i wysokościach określonych w umowie kredytowej (§2 ust. 1 umowy).

11.  W §2 ust. 2 umowy ustalono, że w dniu wypłaty kredytu lub każdej transzy kredytu kwota wypłaconych środków będzie przeliczana na walutę, do której indeksowany jest kredyt według kursu kupna walut określonego w „Bankowej tabeli kursów walut dla kredytów dewizowych oraz indeksowanych kursem walut obcych” - obowiązującego w dniu uruchomienia środków.

12.  Uruchomienie kredytu lub transzy kredytu winno nastąpić w terminie 5 dni roboczych od złożenia wniosku wraz z dokumentacją, o której mowa w umowie lub Regulaminie (§2 ust. 3 umowy).

13.  Spłata wszelkich zobowiązań z tytułu umowy miała być dokonywana w złotych na rachunek pomocnicy określony w każdorazowym harmonogramie spłat kredytu. Wysokość zobowiązania będzie ustalana jako równowartość wymaganej spłaty wyrażonej w walucie indeksacyjnej – po jej przeliczeniu według kursu sprzedaży walut określonego w „Bankowej tabeli kursów walut dla kredytów dewizowych oraz indeksowanych kursem walut obcych” do waluty wyrażonej w umowie – obowiązującego w dniu spłaty. Spłaty rat kredytu i odsetek miały następować w terminach i kwotach według aktualnego harmonogramu spłat, który kredytobiorca otrzymuje w szczególności po wypłacie każdej transzy kredytu, po wypłacie kredytu, zmianie oprocentowania (§4 ust. 1, 2 i 4 umowy). Analogiczne postanowienia zawierał §19 ust. 5 Regulaminu.

14.  Zgodnie z treścią §4 ust. 3 umowy kredytobiorca oświadcza, iż jest świadomy ryzyka kursowego, związanego ze zmianą kursu waluty indeksacyjnej w stosunku do złotego, w całym okresie kredytowania i akceptuje to ryzyko.

15.  Zgodnie z definicją zawartą w §2 Regulaminu (k.73v) bankowa tabela kursów walut dla kredytów dewizowych oraz indeksowanych kursem walut, zwana Tabelą Kursów jest sporządzana przez merytoryczną komórkę banku na podstawie kursów obowiązujących na rynku międzybankowym w chwili sporządzania tabeli i po ogłoszeniu kursów średnich przez NBP, tabela sporządzana jest o godz. 16.00 każdego dnia roboczego i obowiązuje przez cały następny dzień roboczy.

16.  Zgodnie z §11 ust.2 umowy bank może wypowiedzieć umowę kredytu w całości lub w części w razie stwierdzenia przez bank, że warunki udzielenia kredytu nie zostały dotrzymane lub w razie zagrożenia terminowej spłaty kredytu z powodu złego stanu majątkowego kredytobiorcy, a w szczególności w przypadku niespłacenia dwóch rat odsetkowych lub odsetkowo-kapitałowych lub skierowania egzekucji do nieruchomości stanowiącej zabezpieczenie spłaty kredytu. Z kolei §5 Regulaminu przewidywał w takich sytuacjach również możliwość żądania dodatkowego zabezpieczenia kredytu.

17.  Zabezpieczeniem kredytu jest m.in. hipoteka kaucyjna łączna w złotych polskich do kwoty stanowiącej 170 % kwoty kredytu (§8 ust.1 umowy).

18.  Na podstawie porozumienia z 28 grudnia 2009 roku bank udzielił kredytobiorcom karencji w spłacie kapitału oraz odsetek kredytowych na okres 6 miesięcy począwszy od 1 grudnia 2009 roku (k.82).

19.  W dniu 24 czerwca 2010 roku strony zawarły aneks nr 1 do umowy kredytu hipotecznego przewidujący, zgodnie ze zmienionym §4 umowy, ustalanie wysokości zobowiązania jako równowartości wymaganej spłaty wyrażonej w CHF po jej przeliczeniu według kursu sprzedaży walut ustalonego przez NBP. Spłaty na rachunek wskazany w harmonogramie miały być dokonywane w złotych (k.85-86).

20.  Z kolei 13 kwietnia 2011 roku strony zawarły aneks nr 2 do umowy kredytu hipotecznego, przedłużający okres spłaty kredytu do 30 czerwca 2044 roku oraz wprowadzający na okres 60 miesięcy odroczenie płatności kapitałowej części raty kredytu ponad kwotę stanowiącą równowartość 410 franków szwajcarskich oraz odroczenie płatności odsetkowej części raty kredytu. Po upływie wskazanego terminu odsetki miały zostać doliczone do kwoty kapitału kredytu (k.83-84).

21.  Pismami datowanymi na 10 kwietnia 2012 roku bank wypowiedział umowę kredytu (k.87,88).

22.  W dniu 18 lutego 2013 roku strony zawarły ugodę długoterminową (k.89-90) mającą stanowić zgodnie z jej §5, ugodę regulującą dobrowolną spłatę zobowiązania wynikającego z umowy kredytu hipotecznego numer (...) z 22 marca 2006 roku. Zgodnie z wyraźnym zastrzeżeniem umowa nie stanowi odnowienia.

23.  Zawierając ugodę strony potwierdziły wypowiedzenie umowy kredytu (§1 ust. 2) i wskazały, że aktualne zadłużenie wynosi 724 351,68 zł (w tym 619 417,39 zł kapitału i 104 934,29 zł odsetek) - §1 ust. 3. W §1 ust.4 dłużnicy uznali swoje zobowiązanie określone w powyższych kwotach.

24.  Zobowiązanie miało być spłacone solidarnie przez powodów w 23 ratach w wysokości po 2000 zł, płatnych do 15 dnia każdego miesiąca począwszy od kwietnia 2013 roku i 24 racie obejmującej pozostałą do zapłaty część zobowiązania płatnej do 15 marca 2015 roku (§2 ust. 1). Pod warunkiem zawieszającym w postaci terminowej spłaty należności wynikających z ugody, w okresie jej obowiązywania, bank nie naliczał odsetek karnych i umarzał zobowiązanie w kwocie 94 440,87 zł, tj. 90% odsetek karnych (§2 ust.2). Pozostała część odsetek karnych (10 493,43 zł) podlegała kapitalizacji, w wyniku czego wysokość kapitału do spłaty została określona na 629 910,82 zł (§2 ust. 3 ugody).

25.  Zgodnie z postanowieniami ugody od niespłaconego kapitału naliczane są odsetki w wysokości 22,80% w skali roku, które w przypadku terminowej spłaty przez dłużników zobowiązania według ustalonego harmonogramu miał zostać obniżone do odsetek umownych w wysokości 8,00% w skali roku i obowiązywać od w tej wysokości od daty zawarcia ugody przez 24 miesiące (§1 ust.3 i §2 ust.4). W przypadku opóźnienia w spłacie należności wynikających z ugody bank był uprawniony do naliczania odsetek karnych w wysokości wynikającej z aktualnie obowiązującego zarządzenia (...) Banku SA od wymagalnej (przeterminowanej) wierzytelności wynikającej z ugody (§2 ust. 5).

26.  Kredytobiorcy dokonali spłaty 23 rat zgodnie ugodą oraz kolejnych rat już po określonym w niej terminie. Nie spłacili pozostałej części należności (zeznania powoda).

27.  Powodowie byli zapewniani przez pracownika banku, że to bardzo dobry kredyt, frank szwajcarski jest bardzo stabilną walutą, a kredyt jest wzięty na tak długi okres, że żadnego ryzyka nie ma. Pokazywano powodom wykresy kształtowania kursu franka w okresie kilku lat wstecz. Informowano powodów, że możliwa jest zmiana wysokości rat, w praktyce nieznaczne, ale to nie wpłynie na nic więcej. Nie wyjaśniono powodom konstrukcji kredytu indeksowanego do waluty obcej (zeznania powódki k.1134-1135, zeznania powoda k.1136-1137).

Dokonując ustaleń faktycznych sąd nie dał wiary zeznaniom powodów w zakresie, w jakim wskazywali oni, że kwota kredytu mająca zostać wykorzystaną na „dowolny cel konsumpcyjny” została przeznaczona na sfinansowanie rozbudowy budynku mieszkalnego. Zeznania powodów jako pochodzące od osób bezpośrednio zainteresowanych określonym rozstrzygnięciem sprawy nie mogą być uznane za w pełni wiarygodne i stanowić mogą jedynie uzupełnienie okoliczności faktycznych znajdujących swoje oparcie w innych źródłach dowodowych. Tymczasem inne przedstawione przez strony dowody wprost przeczą treści zeznań powodów. Z adnotacji umieszczonej w treści wniosku kredytowego, a przede wszystkim z treści pisma z 16 marca 2006 roku, wynika, że środki uzyskane z kredytu miały służyć zarówno finansowaniu prowadzonej działalności gospodarczej (spłata zobowiązań), jak i inwestycji w lokal wykorzystywany do prowadzenia apteki (m.in. budowa podjazdu). Treści tych dokumentów powodowie nie przeciwstawili żadnych innych dowodów poza swoimi zeznaniami, które w zakresie istotnym dla ustalenia sposobu wykorzystania środków uzyskanych na podstawie umowy kredytowej są niezwykle lakoniczne, niejasne i nieprecyzyjne. Powodowie nie są w stanie precyzyjnie wyjaśnić jakie i kiedy były wykonywane prace mające być sfinansowanymi z umowy, ograniczając się do wskazania, że rozbudowa trwała od 2003 do 2007-2008 roku. Nie wyjaśnili z jakich przyczyn taki cel wykorzystania środków nie znalazł odzwierciedlenia w treści umowy (a choćby w formularzu wniosku kredytowego istniała możliwość zaznaczenia np. budowy, remontu albo rozbudowy, również systemem gospodarczym (k.69)). Również w zakresie określenie stopnia wykorzystania kredytu na zapłatę faktur powódka niejasno stwierdziła, że w tym celu wykorzystano 5-10 tysięcy złotych.

Taka postawa może budzić zdziwienie w sytuacji, w której już w odpowiedzi na pozew pozwany zakwestionował konsumencki charakter umowy kredytowej oraz wskazał na przeznaczenie uzyskanych przez kredytobiorców środków na cele związane z prowadzoną działalnością gospodarczą, a także przedstawił dowody w postaci dokumentów. Strona powodowa, pomimo wyraźnego wskazania w postanowieniu z 8 listopada 2018 roku na konieczność zajęcia stanowiska wobec tych zarzutów (pkt I a postanowienia) ograniczyła się do odwołania się do treści umowy i wskazanego w niej konsumpcyjnego celu wykorzystania kredytu, pomniejszając znaczenie oświadczeń składanych w dokumentach. Tymczasem to właśnie dokumenty powstałe w okresie zawierania umowy kredytu bez wątpienia lepiej oddają ówczesne zamiary stron niż składane obecnie, po ponad 10 latach, zeznania powodów. W przedstawionym przez powodów materiale dowodowym brakuje zatem dowodów które mogłyby doprecyzować i potwierdzić to, co powodowie wskazali w swoich zeznaniach. Jedynie przykładowo można ty wskazać odpowiednią dokumentację dotyczącą kosztów prowadzonej działalności gospodarczej, zobowiązań z tego tytułu istniejących w marcu 2006 roku czy dokumentację związaną z prowadzonymi pracami budowlanymi (projekty, decyzje administracyjne – pozwolenie na budowę, itp).

Na ocenę wiarygodności zeznań powodów wpływa również okoliczność, że istotne okoliczności faktyczne, związane ze sposobem wykorzystania kwot udostępnianych w wykonaniu umowy kredytu, zostały wprowadzone do procesu dopiero na etapie końcowym, tj. przesłuchania stron. Zgodnie zaś z art. 6§2 kpc, strony obowiązane są przytaczać wszystkie okoliczności faktyczne i dowody bez zwłoki, aby postępowanie mogło być przeprowadzone sprawnie i szybko. Niedopełnienie tego obowiązku procesowego nie wiąże się z bezpośrednią sankcją, jednak nie może pozostawać bez wpływu na ocenę wiarygodności twierdzeń faktycznych i zeznań stron składanych na późniejszym etapie postępowania.

W rezultacie nie było możliwe dokonanie ustaleń odnośnie sposoby wykorzystania kwoty 247 400 zł na cel niezwiązany z prowadzoną przez powódkę działalnością gospodarczą, gdyż powodowi tej okoliczności nie udowodnili (art. 6 kc), a z dowodów przedstawionych przez pozwanego wynikają fakty przeciwne.

Sąd oddalił natomiast wniosek o dopuszczenie dowodu z przedstawionych przez powodów analizy i symulacji spłaty, gdyż są to w istocie twierdzenia powodów, a nie dowody. Z kolei część dokumentów wskazywanych przez pozwanego nie miała znaczenia dla ustalenia okoliczności faktycznych istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy, zawierając opinie lub stanowisko prawne podmiotów trzecich, co nie stanowi przedmiotu dowodu w procesie.

Sąd postanowił również oddalić wniosek o dopuszczenie dowodu z zeznań świadka P. S.. uznając, że dotyczył on okoliczności bez znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy, gdyż związanych z wykonaniem umowy a nie jej treścią. Z kolei wniosek o przesłuchanie świadka W. K. (1) był spóźniony w rozumieniu art. 217§2 kpc, zaś niepowodzenie próby telefonicznego wezwania świadka na rozprawę i niewskazanie przez pozwanego adresu świadka, wyklucza aby przeprowadzenie tego dowodu nie spowodowało zwłoki w postępowaniu.

III.  Konsumencki charakter umowy.

Podstawą dla oceny zasadności zgłoszonych przez powodów żądań musi być ocena charakteru w jakim działali zawierając umowę. Szereg zarzutów formułowanych przez powodów wobec treści zawartej z pozwanym bankiem umowy opiera się na przepisach dotyczących konsumentów. Również ocena praw i obowiązków stron przyjętych przez nie w umowie, a także zakresu wymaganego od banku obowiązku informacyjnego zależeć będzie od konsumenckiego charakteru zawartej umowy.

Ogólną definicję konsumenta zawiera art.22 ¹ kodeksu cywilnego (kc). Zgodnie z jego treścią według stanu obowiązującego w dacie zawierania umowy, za konsumenta uważa się osobę fizyczną dokonującą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową.

Definicji tej nie odpowiada powódka. Szereg okoliczności przemawia za przyjęciem, że zawarta przez nią umowa kredytu pozostawała w bezpośrednim związku z jej działalnością gospodarczą.

Dokonane ustalenia faktyczne prowadzą do wniosku, że powódka zaciągnęła kredyt w przeważającej części celu finansowania prowadzonej przez siebie działalności gospodarczej – apteki, w tym inwestycji w lokal, w którym prowadzona była apteka (dostosowanie do wymogów „unijnych:”). Wprost wynika to z treści pisma powódki z 16 marca 2006 roku, a także adnotacji we wniosku kredytowym.

W tych okolicznościach nie ma znaczenia, że w treści umowy kredytu nie znalazło się odwołanie do prowadzonej przez powódkę działalności gospodarczej. Ocena przysługiwania określonej osobie statusu konsumenta nie jest związana z treścią umowy, a jedynie z celem w jakim została dokonana czynność prawna.

Nie ma natomiast wątpliwości, ze status konsumenta przysługiwał powodowi. Zawierając umowę kredytu nie działał on w celu związanym ze swoją działalnością gospodarczą, gdyż takiej w ogóle nie prowadził. Jedyną osobą prowadzącą działalność gospodarczą była powódka. Nie zostało wykazane aby powód w ogóle prowadził działalność gospodarczą, co również wyklucza by występował w innym charakterze niż konsument.

Jak wskazał Sąd Najwyższy, w przypadku w którym kontrahentem przedsiębiorcy jest w danej czynności kilka podmiotów, należy rozważyć kwestię związku z działalnością gospodarczą wobec każdego podmiotu z osobna, nawet jeśli łączy je węzeł solidarności. W konsekwencji oceny mogą okazać się różne i ta sama czynność może okazać się raz związana, a raz niezwiązana z profesjonalną działalnością poszczególnych podmiotów.2

Stąd też analizy żądań zgłoszonych przez powodów należało dokonać w oparciu o dokonane ustalenia faktyczne oraz powyższe wnioski odnośnie konsumenckiego bądź niekonsumenckiego charakteru zawarcia umowy.

IV.  Żądania ustalenia, że wskazane postanowienia umowne stanowią klauzule niedozwolone.

Powództwo w części obejmującej żądanie ustalenia niedozwolonego charakteru wskazanych przez powodów postanowień umownych podlega oddaleniu z dwóch niezależnych przyczyn: po pierwsze, powodowie nie wykazali interesu prawnego w domaganiu się ustalenia o treści określonej w żądaniu pozwu, a po drugie zaś, w stosunku do powódki, niebędącej konsumentem, art. 385 ¹ kc nie znajduje zastosowania.

Zgodnie z art. 189 kpc powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny. Nie budzi wątpliwości, że interes prawny jest przesłanką merytoryczną powództwa wytoczonego na podstawie art.189 kpc o ustalenie istnienia bądź nieistnienia stosunku prawnego lub prawa. Oznacza to, że istnienie interesu prawnego decyduje o dopuszczalności badania prawdziwości twierdzeń powoda, że wymieniony w powództwie stosunek prawny lub prawo istnieje, bądź nie istnieje(por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 10 lutego 2016r., I ACa 1178/15, LEX nr 2004546, wyrok SA w Poznaniu z dnia 19 maja 2010r., I ACa 281/10, LEX nr 628191). Kluczem do rozstrzygnięcia niniejszej sprawy jest zatem przede wszystkim właściwa ocena istnienia po stronie powodowej interesu prawnego w rozumieniu art.189 kpc w zgłoszeniu żądania opisanego w punkcie 1 pozwu.

Sam przepis art.189 kpc nie definiuje pojęcia interesu prawnego, a jego rozumienie było wielokrotnie przedmiotem orzecznictwa sądowego i doktryny. Po pierwsze przyjmuje się, że jest to obiektywna, czyli wywołana rzeczywistą koniecznością ochrony określonej sfery prawnej, potrzeba uzyskania przez stronę powodową odpowiedniej treści wyroku. Nie ma natomiast znaczenia to, że powód odczuwa subiektywną potrzebę ochrony swych praw (uzasadnienie uchwały SN z dnia 5 grudnia 1991 r. III CZP 110/91 OSNC 1992/6/104; wyrok SN z dnia 14 marca 2012 r. II CSK 252/11, LEX nr 1169345; wyrok SN dnia 21 lutego 1997 r. II CKU 7/97 CZP 10/86, OSNCAP 1987, z. 1, poz. 12).

Interes prawny w wytoczeniu powództwa na podstawie art.189 kpc nie istnieje wtedy, kiedy realnie możliwym jest uzyskanie przez powoda ochrony lub usunięcie stanu niepewności w inny sposób, gdy uzasadnione jest posłużenie się dalej idącym (intensywniejszym) środkiem ochrony prawnej. A zatem jeżeli do usunięcia stanu niepewności czy zagrożenia sfery prawnej powoda istnieje możliwość wytoczenia innego powództwa np. o świadczenie, to taka możliwość wytoczenia takiego powództwa wyłącza istnienie interesu prawnego (por. uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 30 grudnia 1968 r., III CZP 103/68, OSNCP 1969, Nr 5, poz. 85, uchwała z dnia 27 lipca 1990 r., III CZP 38/90, OSNC 1991, nr 2-3, poz. 25, wyrok SN z dnia 13 września 2007 r., III CSK 123/07, nie publ.,wyrok SN z dnia 18 czerwca 2009 r., II CSK 33/09, nie publ.; wyrok SN z dnia 14 marca 2012 r. II CSK 252/11 LEX nr 1169345).

Innymi słowy, interes prawny zachodzi, jeżeli sam skutek, jaki wywoła uprawomocnienie się wyroku ustalającego, zapewni powodowi skuteczną ochronę jego prawnie chronionych interesów, czyli definitywnie zakończy spór lub prewencyjnie zapobiegnie powstaniu takiego sporu w nieokreślonej przyszłości. W orzecznictwie wypracowano między innymi zasadę, zgodnie z którą za nieposiadającą interesu prawnego uznać należy osobę, która ochrony prawnej może poszukiwać w drodze powództwa o zasądzenie świadczeń pieniężnych lub niepieniężnych (por. m.in. wyrok Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 13 kwietnia 1965 r. II CR 266/64 OSPiKA 1966/7-8 poz. 166, oraz wyrok Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 22 listopada 2002 r. IV CKN 1519/2000 LexPolonica nr 377910).

Nie oznacza to jednak, że w każdej sprawie, w której możliwe jest skonstruowanie powództwa o świadczenie, nie istnieje interes prawny do jednoczesnego wytoczenia powództwa o ustalenie. Zważyć bowiem należy, że uzyskanie określonego świadczenia nie zawsze zaspokaja w pełni interes prawny uczestnika obrotu, eliminując możliwość powstania sporów na gruncie danego stosunku prawnego w przyszłości. Jak słusznie wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 2 lipca 2015 r., V CSK 640/14: „powód zachowuje interes prawny do wytoczenia powództwa o ustalenie nieistnienia stosunku prawnego, mimo przysługującego mu powództwa o świadczenie lub mimo wytoczenia przeciwko niemu takiego powództwa przez stronę przeciwną na podstawie spornego stosunku prawnego, jeżeli z tego stosunku wynikają jeszcze inne lub dalej idące skutki, których dochodzenie w drodze powództwa o świadczenie nie jest możliwe lub nie jest jeszcze aktualne. W takim wypadku tylko powództwo o ustalenie nieistnienia tego stosunku prawnego może w sposób definitywny rozstrzygnąć niepewną sytuację prawną powoda i zapobiec także na przyszłość możliwym sporom, a tym samym w sposób pełny zaspokoić jego interes prawny.”

Przenosząc powyższe rozważania na grunt niniejszej sprawy, należało uznać, że powodowie nie mieli interesu prawnego w rozumieniu art.189 kpc w wytoczeniu powództwa o ustalenie niedozwolonego charakteru postanowień §1 pkt 1, §2 pkt 2 i §4 pkt 2 umowy. Oczywistym jest bowiem w świetle twierdzeń samych stron jak i zasad doświadczenia życiowego, że ustalenie takie nie kończyłoby definitywnie sporu pomiędzy stronami, bowiem w dalszym ciągu sporna byłaby treść lub nawet istnienie łączącego strony stosunku prawnego.

Na wniosek taki wskazują jednoznacznie podnoszone przez strony w toku procesu twierdzenia. Powodowie wskazują, że konsekwencją niedozwolonego charakteru tych postanowień jest taki kształt umowy, z którego wynika udzielenie kredytu w złotych polskich, a w konsekwencji zawyżenie wysokości świadczeń należnych od powodów. Pozostawiając w tym miejscu na uboczu okoliczność, że uwzględnienie żądania powodów w zakresie obejmującym przytoczoną przez nich treść §1 pkt 1 umowy kredytu prowadziłoby raczej do przyjęcie, że strony w ogóle nie zawarły umowy kredytu, gdyż nie uzgodniły kwoty kredytu, decydujące dla rozstrzygnięcia znaczenia ma to, że całkowicie odmiennie skutki ewentualnej abuzywności postanowień umowy widzi pozwany.

Strona pozwana wskazuje bowiem, odwołując się do orzecznictwa sądowego, że po wyeliminowaniu abuzywnych postanowień umowy należy dokonać wykładni umowy na podstawie art. 65 k.c., a w związku ze stwierdzeniem abuzywności należało uznać, że na banku spoczywa obowiązek przeliczenia świadczeń kredytobiorców według kursu uwzględniającego uczciwy zysk banku (s. 29 odpowiedzi na pozew – k.52).

Powyższe stanowiska stron w wystarczający sposób obrazują, że żądane przez powodów rozstrzygniecie w żaden sposób nie doprowadziłoby do rozwiązania sporu pomiędzy stronami, ponieważ skutek eliminacji klauzuli indeksacji z kredytu indeksowanego jest przedmiotem sporu pomiędzy nimi, przy czym nawet jeśli spór ten nie istniałby obecnie, to ewentualny wyrok ustalający zgodny z żądaniem powodów nie zapobiegałby jego powstaniu w przyszłości. Tym samym wyrok ten nie tylko nie przyczyniłby się do definitywnego zakończenia sporu pomiędzy stronami i wyeliminowania niepewności co do treści łączącego strony stosunku prawnego, ale wręcz ten spór i niepewność by pogłębił (a tym samym czyniłby zapadły wyrok przeciwskutecznym). Niepewność stron co do treści stosunku kredytu byłaby tym większa, że powodowie swoim żądanie nie objęli wszystkich postanowień stosunku prawnego dotyczących indeksacji kredytu (np.§19 ust.5 Regulaminu).

W związku z powyższym powodowie nie posiadają obiektywnego interesu prawnego w uzyskaniu żądanego rozstrzygnięcia, niezależnie od ich subiektywnego przeświadczenia o jego istnieniu.

Konsekwencją nieistnienia przesłanek wskazujących na istnienie interesu prawnego jest oddalenie powództwa o ustalenie. Powyższa argumentacja jest wystarczająca do rozstrzygnięcia o zgłoszonym żądaniu.

V.  Żądanie ustalenia stanu zadłużenia.

Zgłaszając drugie ze swoich żądań, tj. ustalenia stanu zadłużenia z tytułu umowy (kapitału pozostałego do spłaty) na dzień ostatniej spłaty raty kredytu przez sporządzeniem pozwu, tj. na dzień 1 sierpnia 2017 roku, powodowie całkowicie pominęli okoliczność, że od maja 2012 roku umowa kredytu jest wypowiedziana (pisma banku z 10 kwietnia 2012 roku), a obecny kształt relacji pomiędzy stronami reguluje ugoda z 18 lutego 2013 roku. Zawierając ugodę strony wskazały na istniejące saldo zadłużenia, a powodowie uznali jego wysokość oraz fakt wypowiedzenia umowy. Ugoda nie doprowadziła do ponownego związania stron umową kredytu, a uregulowała jedynie zasady spłaty zadłużenia. Przytoczone przez powodów okoliczności faktyczne nie wskazują aby w jakikolwiek sposób powodowie uchylili się od skutków zawartej ugody oraz aby wypowiedzenie umowy kredyt dokonane w 2012 roku było nieskuteczne.

Nie jest więc możliwe dokonywanie jakichkolwiek ustaleń opartych o założenie, że umowa kredytu jest wykonywana do 1 sierpnia 2017 roku.

Niezależnie od powyższego, trzeba również zauważyć, że pozwany zakwestionował wyliczenia (ekspertyzy) stanowiące podstawę zgłoszonych żądań, zaś powodowie nie przedstawili żadnego innego dowodu mogącego wskazywać na wysokość ewentualnych wierzytelności. Co więcej, w niniejszej sprawie żadna ze stron nie przedstawiła ani twierdzeń, ani dowodów obrazujących dotychczasowe przepływy finansowe między stronami w związku z wykorzystaniem przez powodów udostępnionego im kredytu oraz późniejszą spłatą tej kwoty. Bez względu na ewentualną ocenę ważności umowy kredytu, aneksów do niej czy ugody z 18 lutego 2013 roku, uniemożliwia to dokonanie jakichkolwiek ustaleń dotyczących wysokości wierzytelności stron, bez względu na ich podstawę prawną.

VI.  Żądania zasądzenia

1.  Kwota 65 175,11 zł tytułem zwrotu nadpłaconych przez powodów środków pieniężnych.

Odnosząc się do pierwszego ze wskazanych żądań, należy wskazać, że wskazana przez powodów kwota opiera się, jak wynika z treści pozwu, o założenie dalszego wykonywania umowy kredytu, jak również o założenie, że umowa była wykonywana zgodnie z jej postanowieniami. Podstawą wyliczeń powodów jest załączona do pozwu symulacja spłat rat kredytu (k.31-32), która w żaden sposób nie odnosi się do rzeczywistego wykonywania umowy.

Tymczasem, jak już wyjaśniono w punkcie V uzasadnienia, umowa kredytu jest wypowiedziana (od 2012 roku) i od tego momentu nie jest wykonywana. Przedstawione okoliczności prowadzą do wniosku, że to pozwanemu przysługuje wierzytelność wobec powodów, a nie odwrotnie. Wysokość tej wierzytelności została uznana przez powodów w treści ugody z 18 lutego 2013 roku, a powodowie w żaden sposób nie uchylili się od złożonych wówczas oświadczeń ani nie zakwestionowali skuteczności ugody w inny sposób.

Aktualne pozostają również pozostałe uwagi zawarte w punkcie V, wskazujące na nieprzedstawienie przez powodów faktycznego przebiegu wykonywania umowy kredytu.

Konsekwencję powyższego ponoszą powodowie, jako ta strona, która zgłosiła żądanie, a zatem powinna przedstawić fakty, które je uzasadniają, a w razie potrzeby również dowody (art.6§2 kpc, art. 232 kpc, art.6 kc). Przytoczone przez powodów okoliczności faktyczne oraz ustalenia dokonane w oparciu i przedłożone dokumenty nie mogły zaś doprowadzić do przyjęcia, że powodom przysługuje zgłoszone roszczenia.

2.  Kwota 23 877,55 zł tytułem nienależnie pobranych ubezpieczeń.

Wszystkie powyższe (punkt V i VI.1) uwagi odnoszą się do pozostałych roszczeń pieniężnych powodów. Równocześnie przedstawione przez powodów uzasadnienie zgłoszenia żądania zwrotu kwot mających być nienależnie pobranymi ubezpieczeniami pozostaje wewnętrznie sprzeczne. Powodowie przytaczają w treści pozwu treść umowy w zakresie określającym kwoty przeznaczone na pokrycie składek ubezpieczeniowych (k.10) wraz ze wskazaniem rodzajów tych ubezpieczeń, a równocześnie budują swoją argumentację o twierdzenia, że umowa zawiera ubezpieczenie części kredytu jako tzw. ubezpieczenia niskiego wkładu (k.7v).

Pomimo stanowiska strony pozwanej, kwestionującej w odpowiedzi na pozew aby takie ubezpieczenie dotyczyło powodów, pełnomocnik powodów nie był w stanie wskazać w toku rozprawy, które z postanowień umowny przewidywały pobranie przez bank takiego ubezpieczenia.

Nie dostrzega ich również sąd, co powoduje, że żądanie zwrotu rzekomo nienależnych składek musiało zostać uznane ze bezzasadne i podlegało oddaleniu.

3.  Kwota 12 810.93 zł tytułem nienależnie pobranych spreadów.

Argumentacja powodów zdaje się być wewnętrznie sprzeczna również w zakresie obejmującym kolejne ze zgłoszonych żądań pieniężnych, tj. żądanie zasądzenia kwoty mającej być pobranej nienależnie z tytułu tzw. spreadu (różnicy między kursem kupna i sprzedaży). Jeśli powodowie kwestionują całość konstrukcji indeksacji kredytu, a zatem zastosowania przeliczeń pomiędzy walutami, to nie znajdują również zastosowania postanowienia dotyczące stosowania różnych kursów, a zatem nie mogą doprowadzić do powstania jakiejś odrębnej „nadpłaty”.

Niezależnie od powyższego, również do tej części żądania pełne zastosowanie znajduje argumentacja wskazane w punkcie VI.1 uzasadnienia. Opierając się o teoretyczne założenia i wyliczenia zgłoszone żądanie całkowicie pomija wypowiedzenie umowy i wcześniejszy rzeczywisty przebieg jej wykonywania.

VII.  Podsumowanie

Kształt zgłoszonych przez powodów żądań, oderwanych w ich uzasadnieniu od okoliczności faktycznych konkretnej sprawy, prowadził do ich oddalenia w całości.

Ich uwzględnienie nie było możliwe bez względu na ocenę stosunku prawnego wynikającego z faktu zawarcia umowy kredytu, nawet przy uwzględnieniu, że jednemu z powodów przypisać należy działanie w roli konsumenta oraz istniejący obowiązek działania sądu z urzędu w zakresie stwierdzenia abuzywności postanowień umowy oraz możliwość uwzględnienia z urzędu nieważności umowy..

Dokonywanie takich ocen w niniejszej sprawie byłoby więc przedwczesne, gdyż nie wpłynęłoby na jej rozstrzygnięcie. Przyczyną oddalenia powództwa jest bowiem przede wszystkim brak interesu prawnego w zgłoszonym żądaniu ustalenia niedozwolonego charakteru części postanowień umownych, a także nieadekwatność pozostałych żądań (ustalenia i zasądzenia) do przedstawionego przez powodów, a następnie ustalonego stanu faktycznego.

Powyższe nie oznacza, że zawarta umowa nie była dotknięta wadami. Orzecznictwo sądowe w tym zakresie wydaje się już wykształcać – co należy pozostawić obu stronom jako materiał do przemyśleń w działaniach podejmowanych w celu uregulowania kwestii spłaty należności wynikających z wykorzystania przez powodów kwot udostępnionych im przez bank w wykonaniu umowy kredytu.

VIII.  Koszty procesu

O kosztach procesu sąd orzekł na podstawie art.98 kpc, obciążając powodów obowiązkiem zapłaty na rzecz pozwanego kwot odpowiadających wynagrodzeniu pełnomocnika pozwanego oraz kosztom opłaty skarbowej od pełnomocnictwa.

1 Regulamin kredytu hipotecznego (...) wprowadzony zarządzeniem nr (...) Prezesa Zarządu (...) Banku SA z 30 lipca 2004 r. - dalej jako Regulamin (k.72-81).

2 Wyrok z 10 maja 2017 roku, sygn. I CSK 477/16.