Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 1 czerwca 2023 roku

Sąd Okręgowy w Warszawie XXV Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: Sędzia Krystyna Stawecka

Protokolant: sekretarz sądowy Monika Wrona

po rozpoznaniu w dniu 9 maja 2023 roku w Warszawie,

na rozprawie hybrydowej

sprawy z powództwa M. L., D. L., P. P. (1), P. P. (2) i W. W.

przeciwko R. G.

o zachowek

1. Powództwo oddala.

2. Zasądza od powodów solidarnie na rzecz pozwanego kwotę 5.400 (pięć tysięcy czterysta) złotych z tytułu zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 3 lutego 2017r. (data nadania w placówce pocztowej – k.66) powódka M. L. wniosła o zasądzenie od pozwanego R. G. na swoją rzecz kwoty 110.000 zł.

Powódka obliczyła, że wartość masy spadkowej, zapisanej testamentem w całości na rzecz pozwanego, powodowie wycenili na 220.000 zł na którą składa się prawo lokalu własnościowego położonego przy ul. (...) w W., dla którego jest prowadzona księga wieczysta o nr (...) Sądu Rejonowego dla Warszawy-Mokotowa X Wydział Ksiąg Wieczystych wraz z udziałem ułamkowym w prawie użytkowania wieczystego gruntu, na którym jest posadowiony budynek, z tytułu zachowku po zmarłej D. D. (1).

Żądanie pozostałych powodów D. L., P. P. (1), P. P. (2) i W. W. zostało zgłoszone na wypadek nie uwzględnienia żądania powódki. Powodowie kwestionują wydziedziczenie ich przez spadkobierczynię w treści testamentu z dnia 1 grudnia 2011 r., stwierdzając, że wydziedziczenie jest bezskuteczne (pozew – k. 5-9).

Nadto, powodowie wnieśli o zwolnienie z całości kosztów sądowych z powodu bardzo trudnej sytuacji materialnej (pozew – k. 5-9).

W odpowiedzi na pozew z dnia 14 czerwca 2017 r. (data nadania w placówce pocztowej –255) pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie na jego rzecz kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych. Pozwany zakwestionował istnienie roszczenia powodów zarówno co do zasady jak i co do wysokości. Pozwany wskazał, że poniósł w całości koszty wykupienia mieszkania z zasobów(...) W. na rzecz D. D. (1) (odpowiedź na pozew – k. 121-122).

W dalszych pismach procesowych powodowie podtrzymali swoje dotychczasowe stanowisko w sprawie (pismo z dnia 04.07.2017 – k.262)

Pełnomocnik pozwanego na rozprawie wniósł ponownie o oddalenie powództwa (pełnomocnik pozwanego – k. 454, 01:36:51).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 12 lipca 2016 r. zmarła matka powódki – D. D. (1).

Powódka posiada pięcioro dzieci, najstarszego syna R. G. (pozwany) oraz D. P., P. P. (1), P. P. (2) i W. W. (powodowie).

Aktem notarialnym datowanym na dzień 1 grudnia 2011 r. spadkodawczyni D. D. (1) powołała do całego spadku swojego najstarszego wnuka R. G.. Spadkodawczyni w testamencie wydziedziczyła swoją córkę M. L. oraz jej pozostałe dzieci. D. D. (1) powołała się w testamencie na fakt, iż córka ją pobiła oraz odnosi się w sposób obelżywy w stosunku do niej, łamie prawo dokonując przestępstw i pomimo choroby (...) nie chce się leczyć, co spadkobierczyni uznaje za uporczywe niedopełnienie względem niej obowiązków rodzinnych i postępowanie, które jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Spadkobierczyni wydziedziczyła również swoje wnuki D. P., P. P. (1), P. P. (2) i W. W., powołując się na to, iż obelżywie odnoszą się w stosunku do niej, sprawiają problemy wychowawcze oraz łamią prawo dokonując kradzieży (testament D. D. (1) – k.115-116).

W skład spadku po zmarłej D. D. (1) wchodzi prawo własności mieszkania położonego w W. przy ul. (...) ( k. 188 a.s. - Akt notarialny ustanowienia odrębnej własności lokalu i jego sprzedaży).

Pismem z dnia 11 stycznia 2017 r., M. L. złożyła wniosek o podważenie testamentu, kwestionując testament spadkobierczyni i wnosząc o stwierdzenie nabycia spadku na podstawie dziedziczenia ustawowego po swojej matce, D. D. (1). Powódka wskazała, że powody wydziedziczenia przedstawione w testamencie są nieprawdziwe, zarówno do niej jak i do jej wydziedziczonych dzieci, a spadkobierczyni sporządziła testament pod presją R. G. oraz w stanie wyłączającym świadome i swobodne podjęcie decyzji i wyrażenie woli (wniosek o podważenie testamentu złożony do Sądu Rejonowego dla Warszawy Woli I Wydział Cywilny – k. 17-19).

Testament został sporządzony u notariusza na wyraźną prośbę spadkodawczyni, ponieważ obawiała się ona problemów z mieszkaniem w razie swojej śmierci (zeznania R. G. złożone w charakterze strony na rozprawie w dniu 9 maja 2023 r. - k.447-455, zeznania R. G. - k.318).

Postanowieniem Sądu Rejonowego dla Warszawy- Woli z 3 lutego 2020 r. w sprawie o sygn. akt I Ns 1419/16 spadek po zmarłej D. D. (1) nabył wnuk R. G. na mocy testamentu notarialnego z 10 lipca 2017 r. Rep. (...) Nr (...) ( k. 351 a.s.).

Powódka a matka pozwanego była (...). Problemy w domu rozpoczęły się, gdy pozwany miał 2 lata. Już wtedy powódka i ojciec pozwanego pili, stosowali przemoc a kłótnie w domu były częste, na co patrzył mały wtedy jeszcze R. G.. Konkubenci stosowali przemoc wobec powódki, w domu dochodziło do kłótni. Po tym jak poprzedni partner zostawił M. L., zmagała się ona z (...). Relacja jej nowego partnera G. P. z R. G. była napięta. Zarówno matka pozwanego jak i babka postanowiły, że zostanie on pod opieką swojej babki. Babcia zajęła i opiekowała się pozwanym.

Na mocy postanowienia Sądu Rejonowego dla m. st. Warszawy z 5 grudnia 1995 r. o sygn. akt XII Nsm 284/95 ograniczona została władza rodzicielska M. L. nad małoletnim synem R. G. ur. (...) poprzez umieszczenie go w rodzinie zastępczej babci D. D. (1), ponadto udzielono pomocy w wychowaniu R. przez ustanowienie nadzoru kuratora sądowego k. 131 a.s.)..

Na mocy kolejnego postanowienia Sądu Rejonowego dla m. st. Warszawy z 13 kwietnia 1999 r. o sygn. akt XII Nsm 104/99 D. D. (1) była także rodziną zastępczą dla małoletniego D. L. (k. 133 a.s.)..

Wyrokiem Sądu Rejonowego dla m. st. Warszawy z 26 stycznia 1996 r. o sygn. akt XII RC 16/96 zasądzone zostały alimenty od M. L. na rzecz syna R. G. w kwocie (...) złotych płatne do rąk babki D. D. (1)

( k. 130 a.s.)..

Z treści oświadczenia z 5 grudnia 2000 r. wynika, że D. D. (1) nie wystąpi do komornika o zaległe alimenty i nie wystąpi o podwyższenie alimentów, ponieważ jej córka M. L. zadała się z elementem przestępczym i czuje się tym zagrożona ( k. 135 a.s.)..

W związku z nadużywaniem alkoholu przez matkę oraz jej konkubenta a także częste awantury pozwany jako dziecko przebywał stale u babci. R., gdy był pod opieką matki zajmował się rodzeństwem, opuszczał szkołę i był zaniedbany.

Babcia była zżyta i współuzależniona od córki, pomagała jej, nigdy nie pobierała od niej alimentów na R. pomimo, iż były one przyznane przez sąd.

Relacje między kobietami były napięte i pełne agresji, lecz babcia zawsze wspierała córkę. D. D. (1) sprawiała na zewnątrz wrażenie osoby udręczonej.

Pomagała córce również po narodzinach 5 dziecka i oczekiwała tego samego od starszego wnuka. Sytuacją chłopca interesowali się także nauczyciele oraz Dyrekcja Szkoły, która wskazała na nadużywanie alkoholu przez matkę R. i jej konkubenta oraz fakt, iż chłopiec przychodził do szkoły brudny, zaniedbany i nieprzygotowany do zajęć ( zeznania B. K. złożone w charakterze świadka na rozprawie w dniu 15 marca 2022 r. – k. 394-398, wniosek o podważenie testamentu złożony do Sądu Rejonowego dla Warszawy Woli I Wydział Cywilny –– k. 17-19, zeznania R. G. złożone w charakterze strony na rozprawie w dniu 9 maja 2023 r. - k.447-455, postanowienie z dnia 5 grudnia 1995 r. o ustanowieniu rodziny zastępczej – k. 131-132, wyrok z dnia 26 stycznia 1996 r. o przyznanie alimentów – k.130, postanowienie z dnia 7 kwietnia 1999 r. o rozwiązaniu rodziny zastępczej – k. 129, postanowienie z dnia 13 kwietnia 1999 r. o zmianie formy ograniczenia rodziny zastępczej –k. 133-134, oświadczenie D. D. (1) – k. 135, pismo Dyrekcji Szkoły Podstawowej nr. 13 – k.126-127).

Powódka była roszczeniowa, uważała, że instytucje powinny jej pomagać w trudnej sytuacji materialnej. M. L. i D. D. (1) pomieszkiwały razem, kiedy nastąpiła nagła sytuacja finansowa spadkodawczyni. Matka pozwanego prowadziła i nadal prowadzi nieuregulowany tryb życia w kryminogennym środowisku. Po wizytach powódki u D. D. (1) znikały wartościowe rzeczy biżuteria i pieniądze. Pozwany był świadkiem wielu obelżywych zachowań wobec swojej babci ze strony matki, która miała kontakt z osobami karanymi (zeznania B. K. złożone w charakterze świadka na rozprawie w dniu 15 marca 2022 r. – k. 394-398, zeznania R. G. złożone w charakterze strony na rozprawie w dniu 9 maja 2023 r. - k.447-455)

Wnuki z kolei odwiedzały spadkodawczynię, gdy była im potrzebna jakakolwiek pomoc, a D. D. (1) im tej pomocy udzielała. Inne dzieci powódki co jakiś czas trafiały do domu dziecka a opinia w związku z pozostałymi dziećmi zawiera informację o (...) M. L. i braku należytej opieki nad dziećmi. Wnuki często okradały babcię, przychodząc nawet w nocy, gdy D. D. (1) spała ( zeznania B. K. złożone w charakterze świadka na rozprawie w dniu 15 marca 2022 r. – k. 394-398, zeznania A. N. złożone w charakterze świadka k. 427-428, zeznania R. G. złożone w charakterze strony na rozprawie w dniu 9 maja 2023 r. - k.447-455)

W późniejszym czasie to pozwany zajmował się babcią do czasu wyjazdu za granicę. Zarówno przed jak i po wyjeździe do Szwecji, R. G. wspierał babcie finansowo, między innymi przekazywał pieniądze na utrzymanie i leki.

Gdy w pewnym momencie pojawiła się także możliwość wykupu komunalnego mieszkania ze Skarbu Państwa za 5% jego wartości, pieniądze na wykup mieszkania przekazał D. D. (1) pozwany. Otrzymał je z Funduszu (...). Kwotę, którą otrzymał pozwany początkowo miała być przeznaczona na opłacenie jego studiów. Część pieniędzy pozwany pożyczył więc od ojca swojej żony, gdyż spadkodawczyni nie miała żadnych oszczędności.

W związku z powyższym pomiędzy R. G. i M. C. zawarta została umowa spłaty pożyczki.

Mieszkanie zostało wykupione za kwotę(...) zł a dodatkowe koszty notarialne wynosiły łącznie z ceną nabycia kwotę (...) zł. Spadkodawczyni poinformowała wnuka, że zostanie ono przekazane właśnie jemu. Mieszkanie zostało wykupione na nazwisko spadkodawczyni, która była głównym lokatorem tego mieszkania. W nieruchomości konieczne było przeprowadzenie remontu, które odbyło się po wykupie mieszkania, na co pieniądze również przeznaczył także pozwany. Obecnie w mieszkaniu mieszka szwagier pozwanego, ponieważ pozwany wyjechał do Szwecji do pracy (zeznania R. G. złożone w charakterze strony na rozprawie w dniu 9 maja 2023 r. - k.447-455, umowa spłaty pożyczki – k.364, dowód potwierdzenia wpłaty – k.204, oświadczenie R. G. o przeznaczeniu pomocy pieniężnej na usamodzielnienie – k. 205, oświadczenie D. D. (1) o przeznaczeniu pomocy pieniężnej na usamodzielnienie – k. 206, zeznania A. N. złożone w charakterze świadka k. 427-428, zeznania M. W. złożone w charakterze świadka - k. 322, zeznania T. C. (1) złożone w charakterze świadka – k. 326, akt notarialny - umowa ustanowienia odrębnej własności – k. 188-199, decyzja Nr (...) – k.186-187)

Od momentu pobytu D. D. (1) w szpitalu, pozwana ani jej dzieci nie odwiedzały spadkodawczyni, która była opuszczona i zaniedbana. Pozwany w czasie ostatniego pobytu babi w szpitalu wyjechał na kilkudniowe krótkie wakacje do Chorwacji z żoną i dzieckiem, jednak zapewniony został przez lekarza, że babcia niedługo wyjdzie ze szpitala. Nastąpiły jednak komplikacje w postaci (...), co spowodowało nagłą śmierć D. D. (1).

W tym czasie miała miejsce sytuacja, w której chłopiec (jeden z wnuków D. D. (1)) usiłował wejść do mieszkania swojej babci wraz z dwoma innymi kolegami, po znajdującym się tam remontowym rusztowaniu. Chłopiec powiedział wtedy sąsiadce, że babcia jest w szpitalu i czuje się dobrze. Dwa dni później świadek otrzymał informację, że dwa dni temu Pani D. już zmarła. Po śmierci swojej matki, powódka zabrała jej klucze do mieszkania i wraz z innymi osobami wynosiła wszystkie rzeczy z domu spadkodawczyni. Mieszkanie wyglądało jak splądrowane. Zabrane zostały wszystkie wartościowe rzeczy, w tym telewizor, zdjęcia, talerze, sztućce czy żyrandole. Pozwany chciał odzyskać niektóre z tych rzeczy w tym zdjęcia pamiątkowe, lecz został wyrzucony z mieszkania matki, która użyła przy tym niecenzuralnych słów (zeznania W. Z. w charakterze świadka k.426-427, zeznania A. N. złożone w charakterze świadka k. 427-428, zeznania R. G. złożone w charakterze strony na rozprawie w dniu 9 maja 2023 r. - k.447-455)

Całkowity koszt pogrzebu wyniósł (...) złotych. Większą część pogrzebu sfinansował pozwany tzn. (...) tysięcy złotych w tym koszt grobu, mszy św., przechowania w kaplicy oraz inne liczne koszty. Powódka dołożyła tylko(...) tysięcy złotych z zastrzeżeniem, że grób będzie przeznaczony dla 3 osób w tym także dla niej i jej konkubenta. Pozostałą część w wysokości (...) tysięcy złotych stanowił zasiłek pogrzebowy przyznany przez ZUS.

(zeznania pozwanego R. G. – k.447-455, zaświadczenie wystawione przez usługi (...) – k.125).

Z opinii sądowo-psychologicznej i psychiatrycznej sporządzonej przez biegłych sądowych w dniu 5 września 2019 r. wynika, że po przeanalizowaniu danych z akt sprawy nie zaobserwowano w funkcjonowaniu D. D. (1), żadnych objawów zaburzeń i chorób psychicznych. Nie odnotowano cech zaburzeń w funkcjonowaniu poznawczym, emocjonalnym czy behawioralnym. W okresie zbliżonym do czynności testowania w dniu 1 grudnia 2011 testatorka nie demonstrowała cech zakłóceń krytycyzmu poznawczego bądź procesów motywacyjnych, nie licząc ostatniego okresu tuż przed śmiercią, kiedy to gwałtownie pogorszył się stan somatyczny D. D. (1). W 2011 r. D. D. (1) nie korzystała leczenia w związku z ewentualnymi skoszeniami neurologicznymi bądź psychicznymi. W ocenie biegłych brak jest przesłanek dla kwestionowania stanu psychicznego D. D. (1) w terminie testowania w dniu 1 grudnia 2011 r. (opinia sądowo-psychologiczna i psychiatryczna z dnia 05.09.2019 do sprawy o sygn. akt I Ns 1419/16).

Sąd dokonał następującej oceny dowodów:

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie przedłożonych do akt sprawy dokumentów, w szczególności testamentu z dnia 1 grudnia 2011 r. i postanowienia spadkowego oraz aktu notarialnego i orzeczeń sądowych wymienionych w ustaleniach faktycznych. Dokumenty przedłożone do akt sprawy w całości przedstawiły stan faktyczny w sprawie, uwypuklając wszelkie niezbędne do rozpoznania sprawy fakty. Dokumenty te były całościowo spójne i logiczne, a przedłożony testament określił podstawowe elementy zawisłej sprawy.

Ponadto, Sąd wziął pod uwagę przy ustaleniach faktycznych treść zeznania pozwanego R. G. (k.447-455, k.318), oraz świadków B. K. na k. 394-398, W. Z. na k.426-427, A. N. na k. 427-428, M. W. na k. 322 a.s. i T. C. (2) na k. 326 a.s..

Zeznania wskazanych podmiotów pokrywały się z przedłożonymi do akt sprawy dokumentami, były spójne i logiczne, dzięki czemu pozwoliły ustalić przedstawiony stan faktyczny.

Zeznania świadków były kluczowe w sprawie. Przede wszystkim Sąd uznał za wiarygodne twierdzenia dotyczące relacji pomiędzy D. D. (1) a jej córką. Stosunki miedzy kobietami były napięte. Powódka nie opiekowała się należycie matką, wręcz przeciwnie pobiła ją, nadużywała prawa i łamała zasady współżycia społecznego i mimo swoich problemów z (...) nie chciała podjąć się leczenia.

Sąd uznał za wiarygodne zeznania świadków dotyczące relacji pozwanego z D. D. (1). W domu panowała miłość i wzajemne wsparcie. Pomimo trudności i problemów finansowych pozwany został otoczony należytą opieką. R. G. zajmował się babcią na tyle na ile mógł, przesyłał pieniądze, przeznaczył pieniądze na wykupienie mieszkania oraz na remont. Zeznania świadków pokrywały się ze sobą a także umożliwiły Sądowi stworzenie ogólnego obrazu relacji panujących w rodzinie oraz finalnie przesądzić o prawie powodów do zachowku.

Zeznania świadka G. P. nie zostały uwzględnione na podstawie Art. 235 ² § 1 pkt. 2, gdyż nie są spójne z dowodami załączonymi do akt sprawy ani z zeznaniami innych świadków. Twierdził on, że relacja matki z córką była dobra, a D. D. (1) skrążyła się na to, że wnuk nie wysyła jej pieniędzy co rozmija się wyraźnie z zeznaniami w/w świadków i załączonym do sprawy materiałem dowodowym z dokumentów.

Sąd na podstawie Art. 235 ² § 1 pkt. 4 postanowił pominąć zeznania świadka M. B., jako niemożliwe do przeprowadzenia, z uwagi na niepodejmowanie wezwań skierowanych przez Sąd do w.w. świadka.

Sąd postanowił na podstawie Art. 235 ² § 1 pkt. 2 pominąć wniosek dowodowy zgłoszony przez stronę powodową dotyczący przeprowadzenia dowodu z opinii biegłego sądowego zgłoszony w pkt. 4 pozwu (wycena nieruchomości) jako nieistotny dla rozstrzygnięcia sprawy z uwagi na wynik sprawy.

Sąd zważył co następuje:

Powództwo w niniejszej sprawie należało oddalił jako bezzasadne.

Powódka powództwem zakwestionowała fakt jej wydziedziczenia przez spadkodawczynię – jej matkę i zażądała od pozwanego jako jedynego spadkodawcy po D. D. (1) zapłaty kwoty w wysokości 110.000 zł zakreślając, że wartość masy spadkowej szacuje na poziomie 220.000 zł, na którą składa się jedynie prawo do lokalu własnościowego położonego przy ul. (...) w W..

Pozwany w odpowiedzi na pozew zażądał oddalenia powództwa powołując się na nadużycie prawa oraz łamanie zasad współżycia społecznego przez powódkę, co stanowiło główną przyczynę jej wydziedziczenia w testamencie matki.

Na wstępie należy wskazać, że powódka nienależycie sformułowała powództwo, ponieważ żąda jednej kwoty na rzecz pięciu powodów, bez przedstawienia w jakich częściach ułamkowych wskazana kwota przysługuje poszczególnym powodom.

Przechodząc do dalszych rozważań, wskazać należy, że zgodnie z art. 991 § 1 k.c. „Zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni - dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach - połowa wartości tego udziału (zachowek)”.

Na mocy art. 991 § 2 k.c. Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, bądź w postaci świadczenia od fundacji rodzinnej lub mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia.

Zachowek jest uprawnieniem przysługującym bliskim spadkodawcy na wypadek pominięcia ich przez spadkodawcę w testamencie. W systemie zachowku spadkodawca ma prawo rozrządzać całym spadkiem. Prawo do zachowku polega bowiem na tym, że uprawnione osoby, które powołane byłyby do dziedziczenia z ustawy, gdyby spadkodawca nie sporządził testamentu, mogą żądać od spadkobiercy testamentowego wypłacenia im w pieniądzu określonej części wartości należnego im z mocy ustawy udziału spadkowego. Instytucja zachowku jest ustawowym ograniczeniem swobody testowania, gdyż daje określoną korzyść ze spadku osobom najbliższym spadkodawcy pomimo jego odmiennej, wyrażonej w testamencie, woli.

Z powyżej przytoczonych przepisów wynika, że powódka mogła dochodzić roszczenia o zachowek na drodze procesu sądowego. Jednakże należy wskazać, że spadkodawczyni D. D. (1) pozostawiła testament, w którym do całego spadku powołała wnuka R. G., natomiast córkę M. L. oraz wnuki: D. P., P. P. (1), P. P. (2) i W. W. wydziedziczyła wskazując okoliczności uzasadniające jej decyzję w tej sparwie. Spadkodawczyni wskazała, iż córka ją pobiła, obelżywie odnosi się wobec niej, łamie prawo dokonując przestępstw i pomimo choroby (...) nie chce się leczyć, co spadkodawczyni uznaje za uporczywe niedopełnienie względem niej obowiązków rodzinnych i postępowanie w sposób spęczony z zasadami współżycia społecznego. Z kolei wnuki obelżywie odnoszą się w stosunku do niej, sprawiają problemy wychowawcze oraz łamią prawo dokonując kradzieży. Spadkodawczyni uznała to za uporczywe niedopełnienie względem niej obowiązków rodzinnych i postepowanie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego.

Zgodnie z art. 1008 k.c. „Spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku (wydziedziczenie), jeżeli uprawniony do zachowku:

1) wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;

2) dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;

3) uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.”

W związku z powyższym należy wskazać, że powódka wbrew woli spadkodawcy postępowała uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego. Z załączonych do akt sprawy dowodów oraz zeznań świadków wynika, że powódka oraz inni powodowie nie wykazywali należytego starszej osobie wsparcia, opieki ani miłości w stosunku do D. D. (1). Relacje matki z córką były zawsze napięte a wnuki przychodziły do babci tylko jak czegoś potrzebowały, niejednokrotnie ją okradając. Pomimo tego matka M. L. wspierała wielokrotnie córkę i swoje wnuki.

Zachowanie uprawnionego, aby stanowiło podstawę wydziedziczenia, musi być obiektywnie naganne. Ocena musi być ponadto zindywidualizowana i odniesiona do określonej rodziny. Postępowanie sprzeciwia się przy tym woli spadkodawcy, a więc jest tego rodzaju, że narusza zasady uznawane przez spadkodawcę. Nie chodzi przy tym, jak się wydaje, o wartości wyznawane w dniu sporządzenia testamentu, lecz o kontekst całego życia testatora. Postępowanie spadkobiercy ma być uporczywe. Oznacza to przede wszystkim, że chodzi tutaj o zachowania długotrwałe, ciągłe lub powtarzające się, nigdy jednorazowe. Po drugie, uporczywość oznacza również umyślność postępowania uprawnionego i to w dwojakim znaczeniu: uprawniony musi zdawać sobie sprawę z tego, co robi, i ze sprzeczności postępowania z zasadami współżycia społecznego, ale także z tego, że działa wbrew woli spadkodawcy. Jest to zatem uporczywość co najmniej częściowo ukierunkowana: spadkobierca, mimo dezaprobaty, krytyki, upomnień, występuje przeciw woli spadkodawcy.

Zachowanie powódki należy zatem uznać za uporczywe. Postępowanie powódki nie były jednorazowe, co więcej było umyślne i pomimo upomnień spadkodawczyni co do działań powódki (w związku z (...) i życiem kryminogennym) nie chciała zmienić swojego zachowania. Wręcz przeciwnie, uważała, że nie zrobiła nic złego i na pewno nie jest osobą mającą problemy z alkoholem.

W doktrynie i orzecznictwie przyjęto, że roszczenie o zachowek w konkretnym przypadku może być uznane za sprzeczne z art. 5 k.c. Zgodnie z treścią tego artykułu nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony.

Przyjąć należy, że w przypadku przepisów zawierających klauzulę zasad współżycia społecznego chodzi o odesłanie do reguł i ocen postępowania ludzkiego, niebędących jednak regułami prawnymi. Zasady te rodzą się samorzutnie w społeczeństwie i nie są statuowane przez organy państwowe. Zasady współżycia społecznego to reguły nakazujące ocenić daną sprawę według określonych reguł moralnych lub obyczajowych – takich, które w danym czasie i w danych warunkach społecznych dotyczą sfery zewnętrznych zachowań ludzi względem innych i pozwalają uznać te zachowania za dobre (bądź złe).

Wskazać należy, że na podstawie art. 5 k.c. dopuszczalne jest częściowe lub całkowite pozbawienie zachowku ze względu na szczególne okoliczności występujące w relacjach miedzy uprawnionym do zachowku a zobowiązanym do jego zapłaty, a więc gdy z wyjątkowych przyczyn dotyczących okoliczności leżących po stronie tych osób przyznanie zachowku naruszałoby zasady współżycia społecznego ( patrz: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 czerwca 2016 r., sygn.. akt. V CSK 625/15 oraz wyrok Sądu Najwyższego z 14.3.2018 r., II CSK 276/17).

Sprzeczność z zasadami współżycia społecznego zachodziłaby wówczas, gdyby w świetle zasad lub wartości moralnych, powszechnie, społecznie akceptowalnych a żądanie zapłaty należności z tytułu zachowku musiało być ocenione negatywnie. Analizując zebrany materiał dowodowy w sprawie należy stwierdzić, że powódka działała wbrew woli spadkodawczyni, postępując w sposób uporczywie sprzeczny z zasadami współżycia społecznego.

Sąd podziela także pogląd wyrażony przez Sąd Apelacyjny w wyroku z 26 czerwca 2014 r. Sygn. akt I ACa 929/13 zgodnie z którym, „zastosowanie art. 5 k.c. w sprawie o zachowek może nastąpić tylko w sytuacjach wyjątkowych, głównie gdy sytuacja majątkowa obowiązanego jest bardzo ciężka lub uprawniony do zachowku zachowywał się wobec spadkodawcy, za jego życia, w sposób zasługujący na szczególne potępienie z punktu widzenia zasad współżycia społecznego”.

Niewątpliwie opisane w ustaleniach faktycznych zachowania powódki względem matki w całym okresie jej życia zasługiwały na potępienie. Powódka interesowała się matką tylko, gdy faktycznie czegoś sama potrzebowała, nie dając od siebie nic w zamian. Zarówno powódka jak i jej dzieci wykorzystywały D. D. (1) notorycznie, łamały prawo poprzez kradzieże, obelżywe się odnosili względem spadkodawczyni.

Przepis art. 928 § 1 k.c. wskazuje, kto jest niegodny dziedziczenia. Spadkobierca może być uznany przez sąd za niegodnego, jeżeli dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy; podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności bądź umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił lub przerobił jego testament albo świadomie skorzystał z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego. Zgodnie z § 2. Spadkobierca niegodny zostaje wyłączony od dziedziczenia, tak jakby nie dożył otwarcia spadku.

Przechodząc do analizy powyższego przepisu należy wskazać, że powodem wyłączenia od dziedziczenia jest niewłaściwe zachowanie się tej osoby. Chodzi tutaj o określone w prawie spadkowym przesłanki niegodności, do których należą czyny osób będących potencjalnymi spadkobiercami skierowane przeciwko spadkodawcy lub jego bliskim. Specyfika instytucji niegodności związana jest z wyeliminowaniem sytuacji, w której nabycie jakichkolwiek korzyści ze spadku przez daną osobę byłoby źle odebrane społecznie, niesprawiedliwe czy wręcz niemoralne. Instytucja ta ma więc represyjny charakter. U jej podłoża leżą względy natury etycznej. Ustawodawca nie może dopuścić do sytuacji, aby do spadku dochodziły osoby dopuszczające się np. ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy.

Przy ocenie, czy przestępstwo, o które chodzi, ma cechy przestępstwa ciężkiego w rozumieniu art. 928 § 1 pkt 1 k.c. należy brać pod uwagę nie tylko rodzaj dokonanego przez sprawcę czynu (kategorię przestępstwa), lecz również okoliczności konkretnego przypadku. W orzecznictwie, iż katalog ciężkich umyślnych przestępstw, których popełnienie może prowadzić do uznania spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia nie jest ograniczony do przestępstw przeciwko osobie spadkodawcy, rodzinie i opiece. Do tego katalogu można zaliczyć także przestępstwa przeciwko mieniu spadkodawcy, jeśli godzą one w podstawy jego egzystencji (Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 stycznia 2014 r. V CSK 109/13).

Skutki uznania za niegodnego polegają na tym, że niegodny zostaje wyłączony od dziedziczenia. Traktuje się go jako osobę, która nie dożyła otwarcia spadku. Nie ma on prawa także do obowiązkowej części spadku (zachowku), a zapis uczyniony na jego rzecz staje się bezskuteczny. Spadek przechodzi więc na inne osoby. Skutkiem zatem niegodności jest pozbawienie spadkobiercy (ustawowego, testamentowego) wszelkich praw do spadku. Przyjęcie koncepcji, że niegodnego dziedziczenia należy traktować tak, jakby nie dożył otwarcia spadku, prowadzi do przyjęcia poglądu, że niegodny dziedziczenia nie powinien otrzymać żadnej korzyści ze spadku. Nie można bowiem być jedynie częściowo niegodnym dziedziczenia.

Instytucja niegodności dziedziczenia wykazuje zbliżone cechy do innej instytucji prawa spadkowego – wydziedziczenia (art. 1008 KC). Niegodność dziedziczenia i wydziedziczenie to bowiem instytucje bardzo podobne, tak jak i przesłanki ich zastosowania. Zasadnicza różnica pomiędzy nimi polega jednak na tym, że wydziedziczenie następuje wyłącznie poprzez oświadczenie woli spadkodawcy, co ma miejsce również w tej sprawie, gdyż D. D. (1) wydziedziczyła zarówno swoją córkę jak i młodsze przyrodnie rodzeństwo pozwanego, podczas gdy niegodność dziedziczenia wynika z przepisów ustawy, gdzie osoba mająca w tym interes prawny inna niż spadkodawca musi wnosić o stwierdzenie niegodności.

Jedyną osobą, która w pełni wspierała spadkodawczynię był najstarszy wnuk R. G., który okazywał wdzięczność babci, będącej dla niego rodzinę zastępczą. Pozwany ucząc się już pracował i pomagał finansowo babci, następnie jako jedyny wnuk sfinansował wykup mieszkania, a także jego remont, po wyjeździe do Szwecji do pracy - przesyłał babci pieniądze na utrzymanie i na leki oraz przeznaczył dużą część pieniędzy na pokrycie kosztów pogrzebu. W okresie dzieciństwa to właśnie babcia się nim zaopiekowała stając się jego rodziną zastępczą, dała mu skromny lecz kochający dom. Wspierała wnuka w sposób jaki tylko mogła dzięki temu dziecko było zadbane, kochane i zainteresowane własnym rozwojem.. Inspirowała wnuka a przede wszystkim nie miała wobec niego żadnych pretensji. Należy wskazać, że powódka oraz jej dzieci nie opiekowali się należycie D. D. (1), nie wykazywali wsparcia ani miłości, wręcz przeciwnie okradano ją i bito. Co więcej powódka nadużywała (...) i nie chciała podjąć prób leczenia. Spadkodawczyni zaopiekowała się najstarszym wnukiem i w ten sposób uratowała go od wpływu elementu przestępczego, z którym związana była jej córka. Wyrósł on na człowieka , który pracuje sam na utrzymanie swoje i rodziny, która założył ( patrz: k. 135 a.s.).

Zdaniem Sądu, w niniejsze sprawie zachodzą okoliczności uzasadniające pozbawienie powódki oraz pozostałych powodów prawa do zachowku. Mając na uwadze powyższe okoliczności, mianowicie zachowanie powódki względem spadkobierczyni oraz pozwanego, krzywd jakich pozwana wyrządziła, przyjmując negatywne zachowanie powódki w całym okresie życia matki, koniecznym i społecznie akceptowalnym jest całkowite pozbawienie powódki prawa do zachowku na podstawie art. 5 k.c. oraz zgodnie z samą wolą testatorki.

O kosztach procesu Sąd postanowił na mocy art. 98 k.p.c., zasądzając od powodów solidarnie na rzecz pozwanego kwotę 5.400 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego na mocy § 1 pkt 6 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych.

W związku z powyższym Sąd orzekł jak na wstępie.