Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 25 marca 2025 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie XXIV Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący:sędzia Krzysztof Tarapatapo rozpoznaniu w dniu 25 marca 2025 r. w Warszawie

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa Polskiego Funduszu Rozwoju S.A. z siedzibą w W.

przeciwko B. M.

o zapłatę

I.  zamyka rozprawę;

II.  oddala powództwo;

III.  zasądza od powoda Polskiego Funduszu Rozwoju S.A. z siedzibą w W. na rzecz pozwanego B. M. kwotę 10.817,00 zł (dziesięć tysięcy osiemset siedemnaście złotych 00/100) wraz z odsetkami w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty tytułem zwrotu kosztów procesu, w tym kwotę 10.800,00 zł (dziesięć tysięcy osiemset złotych 00/100) tytułem kosztów zastępstwa procesowego.

sędzia Krzysztof Tarapata

Sygn. akt XXIV C 295/23

UZASADNIENIE

wyroku z dnia 25 marca 2025 r.

Pozwem z dnia 28 października 2022 r. (data stempla pocztowego) Polski Fundusz Rozwoju SA w W. wniósł o zasądzenie od pozwanego B. M. na rzecz powoda kwoty 296.544,00 zł oraz kwoty 6.731,01 zł tytułem niespłaconych odsetek ustawowych za opóźnienie skapitalizowanych na dzień 28 października 2022 r., wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od kwoty 302.275,01 zł liczonymi od dnia 29 października 2022 r. do dnia zapłaty oraz zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda zwrotu kosztów procesu wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od zasądzonych kosztów postępowania zgodnie z art. 98 § 1 ¹ k.p.c., w tym kosztów zastępstwa procesowego według nor przepisanych oraz zwrotu opłaty skarbowej od pełnomocnictwa.

W uzasadnieniu powód podał, że żądanie pozwu obejmuje zwrot powodowi nienależnie uzyskanej przez pozwanego kwoty subwencji finansowej w ramach programu rządowego ,,Tarcza Finansowa Polskiego Funduszu Rozwoju dla Małych i Średnich Firm”. Na mocy umowy zawartej pomiędzy stronami w dniu 7 lipca 2020 r. pozwany otrzymał subwencję finansową w łącznej kwocie 296 544 zł. We wniosku o zawarcie umowy pozwany niezgodnie z prawdą oświadczył, że spełniał kryteria uzyskania subwencji, w tym był przedsiębiorcą i prowadził działalność gospodarczą. Pozwany jest natomiast komornikiem sądowym, a więc funkcjonariuszem publicznym, organem władzy publicznej, wobec którego obowiązuje zakaz prowadzenia działalności gospodarczej. Powód pismem z dnia 9 grudnia 2020 r. wezwał pozwanego do zwrotu wypłaconej subwencji finansowej. Pozwany do dnia wniesienia pozwu zwrócił jedynie kwotę 43.246,00 zł, która została zaliczona na żądanie odsetkowe. Do zwrotu pozostaje kwota 303.276,00 zł, w skład której wchodzą: 296 544 zł nienależnie wypłaconej subwencji i 6 731,01 zł skapitalizowanych odsetek ustawowych za opóźnienie ( pozew – k. 3-32; pismo powoda z 26 listopada 2024 r. – k. 625-627).

W odpowiedzi na pozew pozwany B. M. wniósł o oddalenie powództwa w całości i zasądzenia od powoda na rzecz pozwanego kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu pozwany wskazał, iż według powoda walor rzekomej nieprawdziwości oświadczeń pozwanego ma wynikać z faktu, że w dniu 1 stycznia 2019 r. art. 33 ust. 1 u.k.s. pozbawił komorników sądowych formalnego statusu przedsiębiorcy w rozumieniu u.p.p. Powód upatruje więc nieprawdziwości w oświadczeniu nie co do zindywidualizowanych okoliczności faktycznych, a co do powszechnie obowiązujących przepisów prawa. Pozwany zaznaczył, że o zmianie formalnego statusu komorników wiedziały obie strony umowy. Co więcej specyfika działalności kancelarii komorniczej, która w zasadzie we wszystkich aspektach wypełnia przesłanki bycia przedsiębiorcą, była powodowi nie tylko znana, lecz również stanowiła przedmiot dyskusji na wysokim szczeblu rządowym oraz mediach. Ponadto w dniu 19 czerwca 2020 r. Ministerstwo Sprawiedliwości wydało opinię w zakresie zasadności uznania komorników za podmioty uprawnione do otrzymania subwencji finansowej. Pozwany podkreślił, iż powód zdecydował się udzielić subwencji finansowych kilkuset komornikom. Fakt, iż po kilku miesiącach powód zmienił zdanie co do interpretacji własnego regulaminu mógłby spowodować co najwyższej wyciągnięcie konsekwencji wewnątrz własnej organizacji, a nie bezpodstawne twierdzenia, że komornik wprowadził powoda w błąd co do istnienia przepisu prawa.

Nawet gdyby uznać, że doszło do istotnych nieprawidłowości przy wypłatach subwencji przez PFR, to pozwany nie jest legitymowany biernie w niniejszej sprawie, gdyż spośród szeregu podmiotów, które być może powinny ponieść konsekwencje finansowe lub osobiste, pozwany jest ostatnią z nich. Z ostrożności pozwany podniósł również zarzut nadużycia prawa podmiotowego, wskazując w tym zakresie na cele programu, podważenie interesu społecznego i naruszenie zaufania obywateli. Ponadto również żądanie obok roszczenia głównego zapłaty odsetek za opóźnienie narusza w sposób rażący i jaskrawy zasady współżycia społecznego ( odpowiedź na pozew – k. 113-143; pismo pozwanego z 29 czerwca 2024 r. – k. 290-311).

Pismem z 23 kwietnia 2024 r. powód cofnął pozew w części, w zakresie spłaty kwoty 6 612,34 zł tytułem niespłaconych odsetek za opóźnienie skapitalizowanych na dzień 28 października 2022 r., ustawowych odsetek za opóźnienie od kwoty 6 612,34 zł liczonych od dnia 29 października 2022 r. do dnia zapłaty oraz ustawowych odsetek za opóźnienie od kwoty 296 662,67 zł liczonych od 29 października 2022 r. do dnia 2 marca 2023 r. bez zrzeczenia się roszczenia (replika na odpowiedź na pozew – k. 222-264). Natomiast na rozprawie w dniu 25 czerwca 2024 r. powód cofnął częściowo powództwo w zakresie zapłaty kwoty odsetek ustawowych za opóźnienie od kwoty 296 662,67 zł liczonych od dnia 3 marca 2023 r. do 5 czerwca 2023 r. w zakresie przekraczającym kwotę 3 280,67 zł ze zrzeczeniem się roszczenia (protokół – k. 455; pismo powoda z 23 lipca 2024 r. – k. 472-492).

W toku procesu strony potrzymała swoje dotychczasowe stanowiska, zwłaszcza w pismach końcowych (ostateczne stanowisko pozwanego – k. 636-638; ostateczne stanowisko powoda – k. 640-653).

Sąd ustalił następując stan faktyczny:

B. M. jest Komornikiem Sądowym przy Sądzie Rejonowym (...), prowadzi kancelarię komorniczą przy ul. (...) lok. (...)w W.. Zawód komornika sądowego wykonuje od 1987 r. Przed wybuchem pandemii zatrudniał ok. 30 osób, obecnie 3 osoby ( bezsporne, nadto: zeznania pozwanego – k. 634-634v).

Polski Fundusz Rozwoju SA (dalej również jako ,,PFR”) jest spółką powołaną w ramach systemu instytucji rozwoju, o którym mowa w ustawie z dnia 4 lipca 2019 r. o systemie instytucji rozwoju (Dz. U. poz. 1572 z późn. zm.). Na mocy art. 21 a ww. ustawy Rada Ministrów powierzyła Polskiemu Funduszowi Rozwoju SA realizację Programu rządowego ,,Tarcza Finansowa Polskiego Funduszu Rozwoju dla Małych i Średnich Firm” (dalej jako: ,,Program”) przyjętego na mocy uchwały Rady Ministrów nr 50/2020 z dnia 27 kwietnia 2020 r. (§ 2 ust. 1 uchwały nr 50/2020 Rady Ministrów z dnia 27 kwietnia 2020 r. w sprawie programu rządowego „Tarcza finansowa Polskiego Funduszu Rozwoju dla małych i średnich firm” ( Rada Ministrów, Uchwała nr 50/2020 Rady Ministrów z dnia 27 kwietnia 2020 r. w sprawie programu rządowego „Tarcza finansowa Polskiego Funduszu Rozwoju dla małych i średnich firm”, LEX/el. 2020).

Zgodnie z Rozdziałem 2 Załącznika do uchwały nr 50/2020 Rady Ministrów z dnia 27 kwietnia 2020 r. ,,PROGRAM RZĄDOWY – TARCZA FINANSOWA POLSKIEGO FUNDUSZU ROZWOJU DLA MAŁYCH I ŚREDNICH FIRM, WSPARCIE FINANSOWE SEKTORA MAŁYCH I ŚREDNICH PRZEDSIĘBIORSTW W ZWIĄZKU ZE ZWALCZANIEM SKUTKÓW EPIDEMII COVID-19 W POLSCE W RAMACH RZĄDOWEJ TARCZY ANTYKRYZYSOWEJ” zasadniczym celem Programu jest realizacja podstawowego interesu ekonomicznego Rzeczypospolitej Polskiej w postaci zapewnienia stabilności przedsiębiorstw i gospodarki oraz zapewnienie bezpieczeństwa i dobrobytu jej obywateli. (…) Program ma na celu zapobiegnięcie ryzyka masowej upadłości przedsiębiorstw oraz zwolnień Pracowników na skutek znaczących zakłóceń w funkcjonowaniu gospodarki w związku z epidemią COVID-19.

Cele szczegółowe Programu były następujące:

1.  udostępnienie małym i średnim przedsiębiorcom finansowania na warunkach preferencyjnych, w istotnej części bezzwrotnego, dla zapewnienia płynności i stabilności finansowej w okresie poważnych zakłóceń w gospodarce w związku ze skutkami pandemii (...)19;

2.  przekazanie rekompensat finansowych dla przedsiębiorców w związku ze szkodami w postaci utraconych dochodów lub dodatkowych kosztów poniesionych w wyniku pandemii (...)19;

3.  przeciwdziałanie zakłóceniom w funkcjonowaniu gospodarki w okresie kryzysu gospodarczego, wywołanego pandemią (...)19;

4.  stabilizacja finansowa małych i średnich przedsiębiorstw celem ochrony miejsc pracy i bezpieczeństwa finansowego obywateli;

5.  zapewnienie pomocy finansowej dla sektorów szczególnie silnie dotkniętych skutkami pandemii (...)19.

W Rozdziale 3.1. Programu wskazano, kto może zostać Beneficjentem Programu. Programem objęte są następujące podmioty („Beneficjenci Programu”):

1. Przedsiębiorcy w rozumieniu art. 4 ustawy z dnia 6 marca 2018 r. Prawo przedsiębiorców (Dz.U. z 2019 r. poz. 1292, ze zm.), tj. osoby fizyczne, osoby prawne lub jednostki organizacyjne niebędące osobą prawną, którym odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, wykonujące działalność gospodarczą oraz wspólnicy spółki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich działalności gospodarczej, będący mikro-, małymi lub średnimi przedsiębiorcami spełniającymi następujące kryteria:

a)  mikroprzedsiębiorca („Mikrofirma”) – to przedsiębiorca, który łącznie spełnia następujące warunki: (i) zatrudnia co najmniej 1 Pracownika oraz nie więcej niż 9 Pracowników, z wyłączeniem właściciela, oraz (ii) jego roczny obrót lub suma bilansowa nie przekracza kwoty 2.000.000 EUR;

b)  małe i średnie przedsiębiorstwo („MŚP” lub „mała i średnia firma”) – to przedsiębiorca, który zatrudnia do 249 Pracowników, z wyłączeniem właściciela, a jego roczny obrót nie przekracza 50.000.000 EUR lub suma bilansowa nie przekracza 43.000.000 EUR, przy czym: (i) nie jest Mikrofirmą, lub (ii) nie jest Beneficjentem Programu DP;

2. Przedsiębiorcy, którzy odnotowują spadek obrotów gospodarczych (przychodów ze sprzedaży) o co najmniej 25% w dowolnym miesiącu po 1 lutego 2020 r. w porównaniu do poprzedniego miesiąca lub analogicznego miesiąca ubiegłego roku w związku zakłóceniami w funkcjonowaniu gospodarki na skutek (...)19.;

3. Przedsiębiorcy, którzy na dzień składania wniosku nie otworzyli likwidacji na podstawie Kodeksu Spółek Handlowych oraz wobec których, na dzień składania wniosku, nie zostało otwarte (i) postępowanie upadłościowe na podstawie Prawa Upadłościowego ani (ii) postępowanie restrukturyzacyjne na podstawie Prawa Restrukturyzacyjnego;

4. (…);

5.  Przedsiębiorca prowadził działalność na dzień 31 grudnia 2019 r.;

6.  Przedsiębiorca: (i) nie zalegał z płatnościami podatków i składek na ubezpieczenia społeczne na dzień 31 grudnia 2019 r. oraz na dzień składania wniosku, (ii) nie zalega z płatnościami podatków i składek na ubezpieczenia społeczne na dzień składania wniosku, ale zalegał na dzień 31 grudnia 2019 r. albo (iii) nie zalegał z płatnościami podatków i składek na ubezpieczenia społeczne na dzień 31 grudnia 2019 r., ale zalega na dzień składania wniosku, przy czym: (i) rozłożenie płatności na raty lub jej odroczenie, lub (ii) zaleganie z płatnościami podatków i składek na ubezpieczenia społeczne nieprzekraczające trzykrotności wartości opłaty pobieranej przez operatora wyznaczonego w rozumieniu Ustawy Prawo Pocztowe za traktowanie przesyłki listowej jako przesyłki poleconej, nie jest uznawane za zaległość;

7.  Przedsiębiorca nie prowadzi działalności w zakresie:

a.  produktów lub usług, które mogą skutkować ograniczaniem bądź naruszaniem wolności indywidualnych lub/oraz praw człowieka;

a.  działalności prowadzonej przez instytucje kredytowe, spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe, firmy inwestycyjne, instytucje pożyczkowe, zakłady ubezpieczeń, zakłady reasekuracji, fundusze emerytalne, fundusze inwestycyjne i inne przedsiębiorstwa zbiorowego inwestowania oraz podmioty zarządzające aktywami, dostawców usług płatniczych oraz inne instytucje finansowe, a także agencje ratingowe;

b.  obszarów wątpliwych z powodów etyczno-moralnych,

z zastrzeżeniem zgodności notyfikowanego Komisji Europejskiej Programu, z decyzją Komisji Europejskiej dotyczącej zasad i warunków udzielenia pomocy publicznej.

Polski Fundusz Rozwoju został uprawniony do odmowy wypłaty Subwencji Finansowej na rzecz Beneficjenta Programu w przypadku, w którym istnieje uzasadnione podejrzenie wystąpienia jakiegokolwiek rodzaju nadużyć.

Beneficjent Programu miał prawo do ubiegania się o udzielenie mu Subwencji Finansowej przez Polski Fundusz Rozwoju, w szczególności na warunkach określonych poniżej oraz w Umowie Subwencji Finansowej, pod warunkiem złożenia stosownego wniosku o udzielenie Subwencji Finansowej w ramach prowadzonego naboru, w szczególności za pośrednictwem banków.

Szczegółowe warunki wsparcia finansowego oraz zobowiązania Beneficjenta Programu określać miała Umowa Subwencji Finansowej. Z uwagi na pomocowy charakter Programu, polegający na udzielaniu Finansowania Programowego w związku z istotnymi zakłóceniami w funkcjonowaniu gospodarki na skutek COVID-19, oraz efektywność i szybkość rozpoznawania wniosków w interesie wszystkich aplikujących przedsiębiorców kwalifikujących się jako potencjalni Beneficjenci Programu, Polski Fundusz Rozwoju będzie w szczególności uprawniony:

⚫

stosować możliwie automatyczne, uproszczone i przyspieszone procedury przyznawania Finansowania Programowego, w tym jej realizowania za pośrednictwem kanałów elektronicznych (np. banków), wyłącznie z wykorzystaniem danych pochodzących od Partnerów Programu oraz na podstawie oświadczeń składanych przez Beneficjentów Programu, (…);

⚫

do uznawania jakiegokolwiek Warunku Programowego, w tym, w szczególności, Warunku Programowego określonego w Punkcie 3.1.3 i 3.1.4 powyżej (Beneficjenci Programu) Programu za spełniony wyłącznie w oparciu o oświadczenie Beneficjenta Programu, jego przedstawiciela lub osoby, która podaje się wobec PFR za Beneficjenta Programu lub jego przedstawiciela;

⚫

weryfikować Warunek Programowy dotyczący beneficjenta rzeczywistego Beneficjenta Programu w sytuacji, gdy Beneficjent Programu posiada więcej niż jednego beneficjenta rzeczywistego, zgodnie z Zasadą Racjonalnej Uznaniowości;

co ostatecznie mogło wpłynąć na rezultat stosowania Procedury Weryfikacji Warunków Programu przez Polski Fundusz Rozwoju.

Istotnym celem Programu była ochrona miejsc pracy i promocja zatrudnienia.

Zgodnie z Rozdziałem 6.4.2 Programu, o ile odmienna zasada nie została wyraźnie określona w Dokumentach Przekazania (w tym poprzez wymóg zastosowania Procedury Akceptacji), Ustawie o SIR lub innych bezwzględnie obowiązujących przepisach prawa, przy podejmowaniu wszelkich czynności faktycznych i prawnych, do podjęcia których Polski Fundusz Rozwoju jest uprawniony lub zobowiązany na podstawie wyżej wskazanych dokumentów, Polski Fundusz Rozwoju ma prawo stosować Zasadę Racjonalnej Uznaniowości.

Zgodnie z załącznikiem nr I do Programu Procedura Weryfikacji Warunków Programowych oznacza każdą procedurę, metodę i sposób pozyskiwania Danych Programowych i weryfikacji spełnienia Warunków Programowych przez PFR lub Partnerów Programu, w tym wszelkie rozwiązania informatyczne służące powyższemu celowi.

Komornicy sądowi mieli wątpliwości, czy mogą zostać uznani za beneficjentów Programu. Jeden z Komorników sądowych w dniu 11 kwietnia 2020 r. zwrócił się z zapytaniem do powoda na adres info@pfr.pl czy komornik sądowy (w zapytaniu określono jako: ,,działalność prawnicza – kancelaria komornicza”) może skorzystać ze wsparcia ,,w zakresie tarczy finansowej dotyczącej mikroprzedsiębiorców”. W odpowiedzi w dniu 18 kwietnia 2020 r. poinformowano, że ,,pańska branża może skorzystać ze wsparcia w ramach tarczy Finansowej PFR. Jednym z warunków skorzystania z tarczy jest zatrudnienie co najmniej jednego pracownika, od którego pracodawca odprowadza składki na ubezpieczenie społeczne. Od liczby pracowników uzależniona jest wysokość subwencji”. Wskazano odesłanie do strony internetowej powoda po więcej informacji ( wydruk wiadomości mailowej – k. 316).

W maju 2020 r. Krajowa Rada Komornicza wystąpiła do Ministra Sprawiedliwości z zagadnieniami dotyczącymi sytuacji komorników sądowych w trakcie pandemii Covid-19. W odpowiedzi Sekretarz stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości Sebastian Kaleta w piśmie z 19 czerwca 2020 r. skierowanym do Prezesa Krajowej Rady Komorniczej nr (...) wyraził stanowisko, że ,,w ocenie Ministra Sprawiedliwości, dzięki zrównaniu przez ustawodawcę komorników sądowych z osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność gospodarczą, w aspekcie pracowniczego stosunku łączącego komornika z jego pracownikami, powinni oni korzystać z pomocy podobnej do tej, którą otrzymują inni pracodawcy w okresie pandemii koronawirusa. – Wspomniane natomiast przez pana prezesa „wyłączenie komorników sądowych z możliwości skorzystania z niektórych form pomocy przewidzianych w tarczach antykryzysowych” oraz „ brak objęcia wszystkimi unormowaniami tarcz antykryzysowych komorników sądowych”, jak się wydaje, nie wynika z brzmienia obecnie obowiązujących przepisów, a z ewentualnego niewłaściwego ich stosowania przez organy wypłacające środki pomocowe ” ( pismo Sekretarza Stanu z 19 czerwca 2020 r. – k. 156-157).

Pozwany nie zwracał się osobiście do powoda o wyjaśnienie swojego statusu, ale wie, że inny komornicy zwracali się do Ministerstwa Sprawiedliwości i do powoda o zajęcie stanowiska, w konsekwencji czego pojawiły się głosy, iż komornicy mogą wnioskować o subwencję ( zeznania pozwanego – k. 634-634v).

Proces przyznawania subwencji był zautomatyzowany. Powód na etapie Tarczy 1.0 korzystał z odpowiedzi ZUS-u i Ministerstwa Finansów, nie miał dostępu do bazy CEIDG, który udało się wdrożyć dopiero w drugiej połowie 2020 r. przy Tarczy 2.0 ( zeznania świadka M. T. – k. 633-633v; zeznania świadka R. M. – k. 633v-634).

W dniu 7 lipca 2020 r. pomiędzy powodem a pozwanym oznaczonym w umowie jako: Komornik sądowy przy (...) NIP (...), REGON (...) (Przedsiębiorca) reprezentowanym przy zawieraniu niniejszej umowy przez B. M. została zawarta umowa subwencji finansowej nr (...)SP. W § 1 ust. 2 umowy pozwany oświadczył, że jest małym lub średnim przedsiębiorcą, tj. zatrudniającym do 249 pracowników oraz jego roczny obrót nie przekracza 50 mln EUR lub suma bilansowa nie przekracza 43 mln EUR, przy czym nie jest mikroprzedsiębiorcą lub nie jest beneficjentem programu rządowego Tarcza Finansowa Polskiego Funduszu Rozwoju dla Dużych Firm. Pozwany oświadczył, że liczba zatrudnionych pracowników na koniec miesiąca poprzedzającego miesiąc złożenia wniosku o zawarcie umowy subwencji finansowej wynosiła 5 (§ 1 ust. 4 umowy). Pozwany zawnioskował o subwencję finansową w kwocie 296 544 zł (§ 1 ust. 9 umowy). Oświadczył, m.in., że na dzień złożenia wniosku i na dzień 31 grudnia 2019 r. prowadził działalność gospodarczą (§ 1 ust. 10 lit. a i e umowy).

Do czasu całkowitego zwrotu subwencji finansowej przez Przedsiębiorcę PFR może kontrolować prawdziwość informacji i oświadczeń złożonych w związku z zawarciem umowy. W przypadku stwierdzenia nieprawdziwości informacji lub oświadczeń PFR może podjąć decyzję o zwrocie przez Przedsiębiorcę całości lub części subwencji finansowej. W takim wypadku subwencja finansowa stanie się wymagalna w terminie 14 dni roboczych od dnia udostępnienia Przedsiębiorcy informacji o decyzji PFR w sposób pozwalający Przedsiębiorcy zapoznać się z informacją o decyzji PFR ( § 3 ust. 6 umowy).

Zgodnie z § 9 ust. 4 umowy zdanie 1 i 7 umowy decyzja PFR o wypłacie subwencji finansowej podjęta zarówno przy zawieraniu niniejszej umowy, jak i w następstwie odwołania złożonego przez Przedsiębiorcę konkretyzuje stosunek zobowiązaniowy pomiędzy PFR a Przedsiębiorcą w zakresie wysokości wypłaconej subwencji finansowej. Decyzja PFR o odmowie wypłaty subwencji finansowej wydana po zawarciu niniejszej umowy powoduje wygaśnięcie niniejszej umowy ze skutkiem na przyszłość.

Stosownie do § 11 ust. 5 umowy integralną część umowy stanowił Regulamin ubiegania się udział w programie rządowym – Tarcza Finansowa Polskiego Funduszu Rozwoju dla Mikro, Małych i Średnich Firm ( umowa – k. 79-88v).

Zgodnie z § 3 ust. 6 Regulaminu ubiegania się udział w programie rządowym – Tarcza Finansowa Polskiego Funduszu Rozwoju dla Małych i Średnich Firm (Regulamin – k. 43-75) w przypadku stwierdzenia złożenia przez Beneficjenta nieprawdziwych oświadczeń lub podania we wniosku nieprawdziwych informacji, PFR może podjąć decyzję o zobowiązaniu Beneficjenta do zwrotu całości lub części Subwencji Finansowej.

O udział w Programie mogli ubiegać się Beneficjenci będącymi osobami fizycznymi, osobami prawnymi lub jednostkami organizacyjnymi nie posiadającymi osobowości prawnej, którym odrębna ustawa przyznaje zdolność do nabywania praw i obowiązków we własnym imieniu , wykonujący działalność gospodarczą oraz wspólnicy spółki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich działalności gospodarczej, w każdym przypadku pod warunkiem posiadania przez Beneficjenta statusu Mikroprzedsiębiorcy lub MŚP (§ 10 ust. 2 Regulaminu).

Szczegółowe informacje dotyczące ustalania statusu przedsiębiorcy znajdowały się w Załączniku nr I Rozporządzenia Pomocowego (§ 10 ust. 7 Regulaminu), które stosownie do definicji zawartych w § 1 Regulaminu oznaczało Rozporządzenie Komisji UE nr 651/2014 z dnia 17 czerwca 2014 r. uznające niektóre rodzaje pomocy za zgodne z rynkiem wewnętrznym w zastosowaniu art. 107 i 108 Traktatu (Dz.Urz. E L 187/1 z 26.6.2014).

W § 10 ust. 8 Regulaminu określone zostały warunki, które musiał spełnić Beneficjent, aby wziąć udział w Programie.

W § 11 Regulaminu określone zostały Ogólne zasady składania wniosków. Finansowanie Programowe udzielane było w oparciu o składany przez Beneficjenta Wniosek podlegający, w stosownych zakresach, weryfikacji przez Bank i PFR (ust 1). Wniosek mógł zostać złożony wyłącznie drogą elektroniczną poprzez Bankowość Elektroniczną wybranego Banku i wyłącznie za pośrednictwem dostępnego w Bankowości Elektronicznej formularza aplikacyjnego (ust 2).

Procedura składania Wniosku przebiegała co do zasady w opisany w § 11 ust. 6 Regulaminu sposób, w tym treść Wniosku była weryfikowana przez Bank pod kątem jej kompletności i wstępnej zgodności z Warunkami Programowymi, w zakresie ustalonym między PFR i Bankiem, przy czym złożenie Wniosku nie jest możliwe do czasu ewentualnego poprawienia we Wniosku błędnych danych lub złożenia wszystkich wymaganych oświadczeń, wskazanych przez Bank na etapie poprzedzającym akceptację Wniosku. Po poprawnym wprowadzeniu przez Beneficjenta danych w formularzu Wniosku, w Bankowości Elektronicznej generowany był projekt Umowy Subwencji Finansowej, zawierający odpowiednie dane zamieszczone przez Beneficjenta w formularzu Wniosku.

Po podpisaniu Umowy Subwencji Finansowej przez Osobę Upoważnioną w imieniu Beneficjenta, Bank podpisywał Umowę Subwencji Finansowej w imieniu PFR działając w charakterze jego pełnomocnika, na podstawie pełnomocnictwa zawartego w umowie łączącej Bank z PFR, opatrując Umowę Subwencji Pieczęcią Banku lub Kwalifikowanym Podpisem Elektronicznym osób uprawnionych do reprezentowania Banku, a następnie udostępniał ją Beneficjentowi w Bankowości Elektronicznej; oraz Bank przekazywał Wniosek do PFR, który rozpatrywał go zgodnie z procedurą opisaną w Dokumentach Programowych i ogólnie przedstawioną w § 12 Regulaminu.

Zawarcie przez Beneficjenta Umowy Subwencji Finansowej było wymogiem koniecznym dla otrzymania Subwencji Finansowej, jednakże nie gwarantuje jej otrzymania w przypadku braku spełniania przez Beneficjenta Warunków Programowych lub w sytuacji niepozyskania przez PFR Kwoty Finansowania Programowego. Udzielenie przez PFR Subwencji Finansowej w ogólności, a także w określonej wysokości, było uzależnione od spełnienia przez Beneficjenta wszystkich Warunków Programowych (§ 11 ust. 10 Regulaminu).

Stosownie do § 12 Regulaminu PFR miało rozpatrywać Wnioski w celu weryfikacji spełnienia przez Beneficjenta Warunków Programowych. PFR był uprawniony do określenia szczegółowych zasad i terminów rozpatrywania Wniosków.

Zgodnie z § 12 ust. 3 Regulaminu Decyzja miała charakter potwierdzenia (i) w całości (ii) w części albo (iii) zaprzeczenia przez PFR okoliczności spełniania przez Beneficjenta Warunków Programowych na podstawie oświadczeń wiedzy Beneficjenta zawartych w Umowie Subwencji Finansowej i danych oraz informacji, o których mowa w ust. 4.

Stosownie do § 12 ust. 5 Regulaminu po rozpatrzeniu Wniosku PFR podejmowało jedną z następujących Decyzji, której treść miała być udostępniania Beneficjentowi w Bankowości Elektronicznej, w innym kanale komunikacji Banku z Beneficjentem lub w inny sposób: a) Decyzję pozytywną o przyznaniu Beneficjentowi całej kwoty Subwencji Finansowej wnioskowanej przez Beneficjenta, przy czym w takim wypadku PFR wypłaci całą kwotę Subwencji Finansowej na rachunek bankowy Beneficjenta wskazany we Wniosku; b) Decyzję pozytywną o przyznaniu Subwencji Finansowej w kwocie niższej niż wnioskowana przez Beneficjenta, przy czym w takim wypadku PFR wypłaci przyznaną kwotę Subwencji Finansowej na rachunek bankowy Beneficjenta wskazany we Wniosku; lub c) Decyzję negatywną o odmowie przyznania Beneficjentowi Subwencji Finansowej w całości.

PFR podejmowało Decyzję o odmowie przyznania Subwencji Finansowej, jeśli na podstawie informacji uzyskanych z Zakładu Ubezpieczeń lub Ministerstwa Finansów, PFR stwierdzi, że Beneficjent nie spełnia warunków wypłaty Subwencji Finansowej lub oświadczenia złożone w związku zawarciem Umowy Subwencji Finansowej będą nieprawdziwe (§ 12 ust. 6 Regulaminu).

Umowa Subwencji Finansowej zawierana była z chwilą złożenia przez Bank, działający jako pełnomocnik PFR, lub, w przypadku Banku Spółdzielczego, z chwilą złożenia oświadczenia przez Bank Zrzeszający działający jako pełnomocnik Banku Spółdzielczego i tym samym dalszy pełnomocnik PFR, oświadczenia woli o zawarciu Umowy Subwencji Finansowej poprzez opatrzenie Umowy Subwencji Finansowej Pieczęcią Bankową lub Kwalifikowanym Podpisem Elektronicznym osób uprawnionych do reprezentowania Banku lub Banku Zrzeszającego. Umowa Subwencji Finansowej wygasa z chwilą: (i) udostępnienia Beneficjentowi w Bankowości Elektronicznej, w innym kanale komunikacji Banku z Beneficjentem lub w inny sposób Decyzji PFR o odmowie przyznania Subwencji Finansowej lub (ii) całkowitego wykonania tej umowy przez PFR i Beneficjenta (§ 12 ust. 13 i 14 Regulaminu).

W dniu 8 lipca 2020 r. PFR wydał decyzję w sprawie subwencji finansowej na rzecz pozwanego. Decyzja była pozytywna, PFR przyznał pozwanemu subwencję we wnioskowanej wysokości 296 544 zł ( decyzja – k. 77).

PFR wypłacił pozwanemu subwencję w wysokości 296 544 zł w dniu 9 lipca 2020 r. ( potwierdzenie przelewu – k. 92).

W piśmie z dnia 9 grudnia 2020 r. powód wezwał pozwanego do zwrotu wypłaconej subwencji finansowej w wysokości 296 544 zł w terminie 14 dni od otrzymania wezwania. W uzasadnieniu powód wskazał, że ustalił, że pozwany jest komornikiem sądowym przez co nie jest przedsiębiorcą. Jako podstawę wezwania wskazał § 3 ust. 6 umowy subwencji ( pismo z 9 grudnia 2020 r. – k. 94-95).

Pismem z 19 listopada 2021 r. powód poinformował pozwanego o braku możliwości złożenia oświadczenia o rozliczeniu z uwagi na wezwanie pozwanego do zwrotu subwencji w całości ( pismo powoda z dnia 19 listopada 2021 r. – k. 97-97v, potwierdzenie odbioru przez pozwanego w dniu 23 listopada 2021 r. – k. 98-98v).

W piśmie z 27 stycznia 2022 r. skierowanym do Prezesa powodowej spółki Sekretarz Stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości Sebastian Kaleta przytaczając regulacje prawne odnośnie komorników sądowych wskazał, że to mieszany status komorników mógł ich doprowadzić do wniosku, że z ostrożności mogą wnioskować o wsparcie z ,,Tarczy”, a Fundusz kompleksowo status ten oceni. Wskazał, że Ministerstwo Sprawiedliwości nie opiniowało problematyki wsparcia komorników w ramach Programu , zaś wnioski do PFR były podyktowane indywidualną oceną komorników, którzy w ciężkim okresie pandemii brali pod uwagę trudną sytuację finansową ich kancelarii zatrudniających łącznie ponad 10 000 pracowników, zapis artykułu 33 ust. 3 u.k.s. oraz błędne w ocenie Ministra Sprawiedliwości poglądy niektórych przedstawicieli doktryny, nieadekwatne do stanu prawnego wykreowanego ustawą z dnia 22 marca 2018 r. W piśmie wskazano, że w związku z faktem, że środki z Funduszu uzyskała mniejszość komorników (563 na ponad 2000), a z tych, którzy je pozyskali, większość na wezwanie Funduszu zwróciła je w całości lub w części (397), należy uznać, że następcza weryfikacja statusu komorników przez Fundusz była prawidłowa i pozostali komornicy powinni zwrócić pobrane dotacje ( pismo z dnia 27 stycznia 2022 r. (...)– k. 269-271).

W okresie od 5 sierpnia 2021 r. do 5 czerwca 2023 r. pozwany przekazał powodowi kwotę 67 958 zł tytułem ,,rat zgodnie z par. 3 ust. 1 umowy subwencji finansowej (...) z 7.07.2020 NIP (...)” ( potwierdzenia przelewów – k. 182-201, 453-454).

W pozostałym zakresie pozwany przeznaczył środki z subwencji na wypłatę wynagrodzeń dla pracowników ( bezsporne, nadto zeznania świadka G. S. – k. 455 i zeznania pozwanego – k. 634-634v).

Stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie wyżej powołanych dowodów.

Sąd pominął dowód z wniosków o udostępnienie informacji publicznej i odpowiedzi wskazanych podmiotów (k. 152-155, 158-160, 323-326), komunikatów w sprawie możliwości ubiegania się o pomoc w ramach rządowego programu ,,Tarcza Finansowa Polskiego Funduszu Rozwoju dla Małych i Średnich Przedsiębiorstw” przez niepubliczne szkoły, placówki, zespoły szkół lub placówek oraz inne formy wychowania przedszkolnego oraz w sprawie udzielenia pomocy w ramach ww. programu kościelnym osobom prawnym oraz ich jednostkom organizacyjnym (k. 313-315), wyciągu z raportów NIK (k. 327-336), raportów Polskiego Instytutu Ekonomicznego (k. 563-601v) oraz pisma Komornika sądowego K. S. PFR (k. 607), gdyż nie dotyczyły bezpośrednio niniejszej sprawy. Natomiast oświadczenia o stanie majątkowym pozwanego (k. 654-656) nie miały znaczenia dla ustalenia, czy pozwany może być beneficjentem Programu. Strony przedstawiły również szereg orzeczeń potwierdzających ich stanowiska, ale należy podkreślić, że wyroki wydane w innych sprawach nie są wiążące w niniejszej sprawie (k. 337-447, 501-561).

Zeznania świadków G. S., M. T. i R. M. były spójne i logiczne, Sąd nie znalazł podstaw, aby odmówić im wiarygodności, podobnie zeznania pozwanego.

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie.

Ostatecznie Sąd nie zidentyfikował nieprawidłowości przy wypłatach subwencji komornikom sądowym przez powoda, wobec czego nie analizował zagadnienia legitymacji procesowej pozwanego, która była kwestionowana jedynie warunkowo.

W niniejszej sprawie powód domagał się od pozwanego zasądzenia kwoty 296 544 zł tytułem zwrotu subwencji finansowej wraz ze świadczeniami ubocznymi. Jako podstawę swojego powództwa wskazał § 3 ust. 6 umowy subwencji finansowej nr (...)z dnia 7 lipca 2020 r. zawartej pomiędzy stronami, zgodnie z którą do czasu całkowitego zwrotu subwencji finansowej przez Przedsiębiorcę PFR może kontrolować prawdziwość informacji i oświadczeń złożonych w związku z zawarciem umowy. W przypadku stwierdzenia nieprawdziwości informacji lub oświadczeń PFR może podjąć decyzję o zwrocie przez Przedsiębiorcę całości lub części subwencji finansowej. W takim wypadku subwencja finansowa stanie się wymagalna w terminie 14 dni roboczych od dnia udostępnienia Przedsiębiorcy informacji o decyzji PFR w sposób pozwalający Przedsiębiorcy zapoznać się z informacją o decyzji PFR.

W niniejszej sprawie komornicy sądowi, w tym pozwany, mieli wątpliwości co do uznania, czy mogą zostać beneficjentami Programu. Niewątpliwie beneficjentami Programu byli przedsiębiorcy. W myśl art. 33 ust. 1-3 ustawy z dnia 22 marca 2018 r. o komornikach sądowych (Dz. U. poz. 771 z późn. zm.) komornik nie jest przedsiębiorcą w rozumieniu przepisów regulujących podejmowanie, wykonywanie i zakończenie działalności gospodarczej. Komornik nie może prowadzić działalności gospodarczej. Do komornika stosuje się przepisy ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. z 2018 r. poz. 200, z późn. zm.), ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2017 r. poz. 1778, z późn. zm.) oraz ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. z 2017 r. poz. 1938, z późn. zm.), dotyczące osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą. Wobec komorników stosuje się jednak przepisy ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz. U. z 2019 r. poz. 1387 z późn. zm.), ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz. U. z 2019 r. poz. 300 z późn. zm.), ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (t.j. Dz. U. z 2019 r. poz. 1373 z późn. zm.).

Istnienie wątpliwości interpretacyjnych wynikało z dyskusji toczących się na temat przedmiotowego programu, wiadomości mailowych kierowanych do innych komorników oraz wątpliwości zgłaszanych przez Krajową Radę Komorniczą.

Oznacza to, że postanowienia Programu, a przez to umowy subwencji finansowej zawartej przez strony w powyższym zakresie budziły wątpliwości, przez co podlegały interpretacji przewidzianej w art. 65 1 i § 2 k.c.

Zgodnie z treścią art. 65 k.c. oświadczenie woli należy tak tłumaczyć, jak tego wymagają ze względu na okoliczności, w których złożone zostało, zasady współżycia społecznego oraz ustalone zwyczaje (§ 1.). W umowach należy raczej badać, jaki był zgodny zamiar stron i cel umowy, aniżeli opierać się na jej dosłownym brzmieniu (§ 2.).

W okolicznościach niniejszej sprawy istotnym był cel umowy , którym było między innymi zapewnienie płynności i stabilności finansowej w okresie poważnych zakłóceń w gospodarce w związku ze skutkami pandemii (...)19; ochrona miejsc pracy i bezpieczeństwa finansowego obywateli, zapewnienie uniknięcia zwolnień i utrzymanie zatrudnienia. Właśnie przez pryzmat tych celów należało interpretować, czy Komornik sądowy mógł stać się beneficjentem programu. Przede wszystkim Komornik sądowy jest pracodawcą, a uzyskana subwencja posłużyła mu na ochronę miejsc pracy. Mimo że wyżej wskazane przepisy nie przyznają mu statusu przedsiębiorcy, to prowadzi on w sposób ciągły działalność zorganizowaną o charakterze zarobkowym. Zgodzić należało się więc z powodem, iż w znaczeniu funkcjonalnym, dla potrzeb ustalenia czy można go uznać za beneficjenta Programu komornika sądowego należało uznać za przedsiębiorcę.

Również zgodny zamiar stron (art. 65 § 2 k.c.) zdawał się przemawiać za uznaniem pozwanego za beneficjenta.

Przy ustalaniu sensu wyrażonego w dokumencie oświadczenia woli według rzeczywistej woli stron, miarodajne jest to, w jaki sposób adresat i odbiorca rozumieli znaczenie tego oświadczenia, nawet gdyby ich rozumienie odbiegało od obiektywnego znaczenia użytych w dokumencie słów lub zwrotów. Wymaga to badania stanu świadomości stron i ich intencji, a tym samym szerszej niż sam tekst dokumentu podstawy wykładni. Niezbędne są co najmniej informacje stron o tym, jak same zinterpretowały oświadczenie woli i jak je zrozumiały. Znacznie częściej konieczne jest sięgnięcie do pozadokumentowych środków dowodowych, jako że znaczenie oświadczenia woli może być przedmiotem sporu między stronami (uchwała SN(7) z 29.06.1995 r., III CZP 66/95, OSNC 1995, nr 12, poz. 168).

W okolicznościach niniejszej sprawy nie ulegało wątpliwości, że powód uważał się za beneficjenta programu. Zasadniczą kwestią było ustalenie, czy pozwany również uznawał komorników sądowych za uprawnionych do uzyskania subwencji. Ustalenia w zakresie tej kwestii Sąd poczynił przede wszystkim na podstawie faktu zawierania umów z Komornikami sądowymi, w tym z pozwanym, jak też z wiadomości mailowych przesyłanych Komornikom przez pozwanego. W okresie przed zawarciem umowy przez strony oraz w dacie jej zawarcia powód stał na stanowisku, że Komornik sądowy był uprawniony do uzyskania dotacji jako beneficjent – po spełnieniu pozostałych warunków, w tym kryteriów zatrudnienia i obrotów w wyznaczonym okresie. Nie sposób więc uznać, że przyczyną zawarcia z pozwanym (jak też z innymi komornikami) była jedynie konieczność szybkiego procedowania wniosków, przeprowadzonego w sposób zautomatyzowany, skoro przed zawarciem umowy i w dacie jej zawarcia powód zajął jednoznaczne stanowisko w przedmiocie uznania komorników za beneficjentów. Stanowisko stron należało więc uznać za zgodne w dacie zawarcia umowy.

Mając powyższe na względzie, pozwanego należało uznać za beneficjenta Programu. Powód nie jest więc uprawniony do żądania zwrotu wypłaconej pozwanemu subwencji.

Nawet przyjmując przeciwnie, należałoby uznać za uzasadniony zarzut nadużycia prawa.

Zgodnie z treścią art. 5 k.c. nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony.

Pozwany argumentował, że powód, żądając od niego zwrotu wypłaconej mu subwencji, postępuje sprzecznie nie tylko z celami programu, ale również z zasadą ochrony zaufania obywateli do państwa.

Do celów Programu należało, jak to już zostało wyżej wskazane, między innymi: zapewnienie płynności i stabilności finansowej w okresie poważnych zakłóceń w gospodarce w związku ze skutkami pandemii (...)19; ochrona miejsc pracy i bezpieczeństwa finansowego obywateli, zapewnienie uniknięcia zwolnień i utrzymanie zatrudnienia.

Pomiędzy stronami nie było sporu, że pozwany przeznaczył subwencję zgodnie z umową z 7 lipca 2020 r. Jak wynika z zeznań świadka G. S. i pozwanego, udało się utrzymać zatrudnienie w podstawowym zakresie, co z uwzględnieniem celów programu i warunków pandemii należy uznać za najistotniejsze. Powód jest zaś spółką powołaną przede wszystkim w celu uzyskania finansowania na zapewnienie realizacji celów programu i przekazanie tego finansowania podmiotom uprawnionym, które to podmioty jakie ostatnie ogniwo miały faktyczną i rzeczywistą możliwość realizacji celów Programu w zakresie ochrony zatrudnienia. Z tej przyczyny żądanie przez powoda – jako spółki celowej - zwrotu subwencji wykorzystanej zgodnie z jej przeznaczeniem po osiągnięciu celu Programu jedynie z uwagi na wątpliwości interpretacyjne co do statusu komorników jawi się jako rażąco sprzeczne z jego ideą.

Sąd podzielił również argumentację pozwanego co do sprzeczności żądania z zasadą ochrony zaufania obywateli do państwa.

Zasada lojalności państwa względem obywateli, zwana tradycyjnie zasadą zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa, jest jedną z najważniejszych zasad pochodnych, wynikających z zasady demokratycznego państwa prawnego (wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 1 kwietnia 2008 r., sygn. SK 96/06, Legalis). Jej treść da się zredukować do zakazu zastawiania przez przepisy prawne pułapek, formułowania obietnic bez pokrycia bądź nagłego wycofywania się przez państwo ze złożonych obietnic lub ustalonych reguł postępowania, słowem - stworzenia organom państwowym możliwości nadużywania swojej pozycji wobec obywatela (por. L. Garlicki, Polskie prawo konstytucyjne, Warszawa 2006, s. 65 oraz wyrok TK z 25 czerwca 2002 r., sygn. K 45/01, OTK ZU nr 4/A/2002, poz. 46).

Pozwany działał w zaufaniu, że otrzymaną subwencję będzie mógł rozliczyć zgodnie z umową, w określonych częściach, a po spełnieniu warunków dotyczących utrzymania zatrudnienia będzie zobowiązany do zwrotu jedynie 25% subwencji. Nie ulega wątpliwości, iż pozwany zastosował się do postanowień umowy, miał więc prawo oczekiwać, że powód nie będzie żądał natychmiastowego zwrotu subwencji w pełnej kwocie. Dlatego sprzeczne z zasadami współżycia społecznego jest obecne zachowanie powoda, który żąda niezwłocznego zwrotu udzielonej pomocy finansowej, mimo iż została spożytkowana zgodnie z jej przeznaczeniem.

Mając na uwadze powyższe, Sąd oddalił powództwo, orzekając jak w punkcie I. wyroku.

O kosztach procesu w punkcie II. wyroku Sąd orzekł na podstawie art. 98 § 1, § 1 ¹ i § 3 k.p.c., zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu. Na zasądzone koszty składały się koszty zastępstwa procesowego w wysokości 10.800 zł, których wysokość Sąd ustalił na podstawie § 2 pkt 7) Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1964 z późn. zm.) oraz opłata skarbowa od pełnomocnictwa w wysokości 17 zł.

sędzia Krzysztof Tarapata