Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

POSTANOWIENIE

Dnia 6 lutego 2025 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie XXIII Wydział Gospodarczy Odwoławczy i Zamówień Publicznych w składzie:

Przewodniczący: sędzia Aneta Łazarska

po rozpoznaniu w dniu 6 lutego 2025 r. w Warszawie

na rozprawie spraw połączonych do wspólnego rozpoznania

sprawy z powództwa (...) SA w W.

przeciwko B. Ż. (1)

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Rejonowego dla m.st. Warszawy w Warszawie

z dnia 1 lutego 2024 r., sygn. akt XVI GC 245/22

oraz sprawy połączonej (sygn. akt. XXIII Ga 1143/24) z powództwa Ł. W.

przeciwko (...) sp. z o.o. w W.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Rejonowego dla m.st. Warszawy w Warszawie

z dnia 14 lutego 2024 r., sygn. akt XVII GC 3221/21

postanawia:

na podstawie art. 267 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej zwrócić się do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z następującymi pytaniami prawnymi:

„Czy w świetle art. 2, art. 19 ust. 1 akapit drugi Traktatu o Unii Europejskiej w zw. z art. 20 i 47 Karty Praw Podstawowych oraz motywem 61 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2024/1689 z dnia 13 czerwca 2024 r. w sprawie ustanowienia zharmonizowanych przepisów dotyczących sztucznej inteligencji oraz zmiany rozporządzeń (WE) nr 300/2008, (UE) nr 167/2013, (UE) nr 168/2013, (UE) 2018/858, (UE) 2018/1139 i (UE) 2019/2144 oraz dyrektyw 2014/90/UE, (UE) 2016/797 i (UE) 2020/1828 (akt w sprawie sztucznej inteligencji) sądem niezawisłym, bezstronnym i ustanowionym uprzednio na mocy ustawy, a także zapewniającym rozpatrzenie sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki w sposób niedyskryminacyjny oraz gwarantujący skuteczną ochronę prawną jest sąd powszechny ostatniej instancji państwa członkowskiego, w którego składzie zasiada sędzia tego sądu wyznaczony przez generator liczbowy do rozpoznania sprawy, na podstawie raportu losowania oraz uprzedniej decyzji Kolegium sądu:

1.  gdy organ administracji sądowej jakim jest Kolegium Sądu Okręgowego arbitralnie zwolnił z naruszeniem przepisów prawa krajowego o przydziale spraw dotychczasowego sędziego referenta z obowiązku prowadzenia już przydzielonych spraw, mimo braku spełnienia krajowych kryteriów ustawowych pozwalających na takie zwolnienie oraz z naruszeniem zasady, że zmiana składu sądu może nastąpić tylko w przypadku niemożności rozpoznania sprawy w dotychczasowym składzie albo długotrwałej przeszkody w rozpoznaniu sprawy w dotychczasowym składzie,

2.  gdy wyznaczenia nowego sędziego dokonano w oparciu o generator losowego przydziału spraw SLPS stworzony przez przedstawiciela władzy wykonawczej Ministra Sprawiedliwości oraz ustaleniu zasad przydziału spraw i losowania w sądach w drodze aktu rangi rozporządzenia tegoż Ministra (§ 43- 76 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 18.06.2019 r. – Regulamin urzędowania sądów powszechnych) i w sposób naruszający prawo do niezawisłego, bezstronnego sądu oraz zasadę prawa do ustawowego sądu,

3.  gdy wyznaczenia nowego sędziego dokonano w oparciu o generator losowego przydziału spraw SLPS przy braku znajomości i możliwości weryfikacji działania kodu źródłowego algorytmu losowego przydziału SLPS spraw sędziom, o której aplikacji zamieszczono jedynie informację na stronie Biuletynu Informacji Publicznej oraz podatności narzędzia losowego przydziału spraw na błędy i manipulacje, w sposób naruszający prawo stron do rzetelnego procesu,

4.  gdy wyznaczenia nowego sędziego dokonano w oparciu o generator losowego przydziału spraw SLPS stworzony przez przedstawiciela władzy wykonawczej Ministra Sprawiedliwości oraz ustaleniu zasad przydziału spraw i losowania w sądach w drodze aktu rangi rozporządzenia tegoż Ministra (§ 43- 76 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 18.06.2019 r. – Regulamin urzędowania sądów powszechnych) i w sposób naruszający zasadę prawa stron do rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez brak gwarancji równomiernego obciążenia sędziów w ramach działania SLPS, w sposób dyskryminujący strony i naruszający zasadę równości wobec prawa,

5.  prowadzącej do orzekania przez sędziego w warunkach nieważności postępowania z powodu sprzeczności składu tego sądu z przepisami prawa przy niezapewnieniu stronom skutecznej ochrony prawnej,

6.  przy braku skutecznego środka odwoławczego w prawie krajowym przysługującemu sędziemu od pisemnej decyzji organu administracyjnego sądu dotyczącej przydziału sprawy oraz wyznaczeniu i składzie sądu w postaci braku drogi sądowej zapewniającej sędziemu możliwość odwołania się od takiej pisemnej decyzji do bezstronnego i niezawisłego sądu w postępowaniu spełniającym wymagania wynikające z art. 47 Karty Praw Podstawowych”.

Sędzia Aneta Łazarska

Sygn. akt XXIII Ga 1131/24

Sygn. akt XXIII Ga 1143/24

UZASADNIENIE

I.  Przedmiot sporu

1.  W sprawie o sygn. akt. XXIII Ga 1131/24 pozwem powódka (...) SA w W. domagała się zapłaty od pozwanego B. Ż. (2) kwoty 497,55 zł z tytułu zapłaty ceny w związku z zawartą transakcją handlową w rozumieniu Dyrektywy 2011/7/UE w sprawie zwalczania opóźnień w płatnościach w transakcjach handlowych będącą również umową sprzedaży. Sąd Rejonowy wyrokiem z 1 lutego 2024 r. (sygn. akt XVI GC 245/22) uwzględnił powództwo. Apelację od tego wyroku wniósł pozwany domagając się oddalenia powództwa, kwestionując fakt zawarcia transakcji handlowej, zawarcia umowy sprzedaży, wydania sprzętu telekomunikacyjnego.

2.  W sprawie połączonej sygn.. akt. XXIII Ga 1143/24 powód Ł. W. domagał się zapłaty od pozwanej (...) sp. o.o. w W. kwoty 1722 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w transakcjach handlowych oraz kwoty rekompensaty odzyskiwania należności w związku z realizowaną na rzecz pozwanej usługą świadczenia usług spedycyjnych. Wyrokiem z dnia 14 grudnia 2023r. Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy uwzględnił w całości powództwo. Apelację od tego wyroku wniosła strona pozwana.

3.  Obie te sprawy postanowieniem z dnia 5 lutego 2025r. zostały połączone.

Stan faktyczny sprawy

Przebieg spraw przed sądem II instancji

4.  Sprawa sygn. akt. XXIII Ga 1131/24 w sądzie II instancji została zarejestrowana 13 czerwca 2024 r. Sprawa o sygn. akt. XXIII Ga 1143/24 w sądzie II instancji została zrejestrowana w dniu 14 czerwca 2024r.

5.  Do rozpoznania sprawy została przydzielona losowo przez narzędzie informatyczne działające w oparciu o generator liczb losowych (tzw. system SLPS) sędzia Natalia Zientara w dniu 17 czerwca 2024r. (sprawa sygn. akt. XXIII Ga 1131/24 ) oraz 18 czerwca 2024r. (sygn. akt. XXIII Ga 1143/24).

6.  Sędzia Natalia Zientara została przeniesiona do innego wydziału tego samego Sądu Okręgowego w Warszawie. Decyzją Kolegium Sądu Okręgowego w Warszawie z dniem 30 października 2024r. sędzia Zientara na jej wniosek została zwolniona z ukończenia 100 spraw przydzielonych jej w 2024r. przez narzędzie informatyczne w dotychczasowym wydziale XXIII, w tym w obu wymienionych sprawach będących przedmiotem pytania. W decyzji Kolegium na nie podano żadnego uzasadnienia. Kolegium wskazało natomiast w decyzji dwanaście innych spraw, do których zakończenia została zobowiązana decyzją Kolegium. Nie wyjaśniono dlaczego dotychczasowy sędzia został zwolniony z zakończenia pozostałych 100 spraw.

7.  W dniu 10 stycznia 2025 r. Przewodniczący XXIII Wydziału po 2,5 miesiącach bezczynności od decyzji Kolegium dopiero z dniem 13 stycznia 2025r. skierował pozostały referat sędziego Zientary (liczący 100 spraw) do ponownego losowania nowego referenta. W zarządzeniu nie podano przyczyny skierowania spraw do narzędzia w określonym dniu, w tym nie wyjaśniono dlaczego nie skierowano spraw do losowania w okresie od 1 listopada 2024r. do 13 stycznia 2025r. W dniu 13 stycznia 2025r. połączone sprawy- będące przedmiotem pytania zostały przydzielone sędziemu Anecie Łazarskiej. Tej samej nocy narzędzie informatyczne przedzieliło sędziemu Anecie Łazarskiej łącznie aż 56 ze 100 spraw sędzi Natalii Zientary, podczas gdy innym sędziom bądź nie przydzieliło żadnej sprawy bądź przydzieliło kilka spraw.

8.  Odwołanie od tego przydziału spraw sędzi Anety Łazarskiej skierowane do Prezesa Sądu z wnioskiem równomierne wyrównanie obciążenia i równomierne obciążenie wszystkich 17 sędziów z XXIII wydziału biorących udział w tym samym losowaniu w nocy w dniu 13 stycznia 2025r. ewentualne wstrzymanie wpływu nowych spraw na przyszłość nie zostało uwzględnione. Prezes Sądu za Przewodniczącym XXIII Wydziału wskazał, że ocena działania SLPS nie leży w ich gestii, zaś system „prawdopodobnie” losuje sprawy do referatu sędzi Łazarskiej aby w referacie było tyle spraw, ile w referatach innych sędziów. W piśmie nie wskazano jaką liczbę spraw powinien mieć referat sędzi Łazarskiej, ile wynoszą referaty innych sędziów i dlaczego w ciągu jednego losowania jednorazowo generator przydzielił tylko jednemu sędziemu aż 56 spraw (a innym sędziom 0 lub kilka spraw), co generuje przewlekłość postępowań w ramach jednego referatu i nieproporcjonalnie przedłuża czas rozpoznawania pojedynczej sprawy, godząc w prawa stron do rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki.

Nie można przyjąć, że sam fakt wylosowania sędziego przez generator liczb losowych skutkuje obowiązkiem podjęcia przez sędziego czynności. Zasada niezmienności składu sądu dotyczy składu sądu ukształtowanego zgodnie z przepisami, a nie składu sądu wyznaczonego z rażącym naruszeniem przepisów. Losowanie przez generator liczb losowych jest czynnością techniczną dokonywaną na podstawie zarządzenia Przewodniczącego Wydziału, które jest pisemną decyzją organu administracyjnego (nie ma charakteru jurysdykcyjnego, nie podlega zaskarżeniu do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego).

II.  Ramy prawne

Prawo Unii

Traktat o Unii Europejskiej (wersja skonsolidowana) z 7 czerwca 2016 r. (Dz.Urz.UE.C Nr 202, dalej jako: „TUE”):

art. 2

„Unia [Europejska] opiera się na wartościach poszanowania godności osoby ludzkiej, wolności, demokracji, równości, państwa prawnego, jak również poszanowania praw człowieka, w tym praw osób należących do mniejszości. Wartości te są wspólne państwom członkowskim w społeczeństwie opartym na pluralizmie, niedyskryminacji, tolerancji, sprawiedliwości, solidarności oraz na równości kobiet i mężczyzn.”

art. 19 ust. 1 akapit drugi

„Państwa członkowskie ustanawiają środki niezbędne do zapewnienia skutecznej ochrony prawnej w dziedzinach objętych prawem Unii.”

Karta praw podstawowych Unii Europejskiej z 7 czerwca 2016 r. (Dz.Urz.UE.C Nr 202, dalej jako: „KPP:), stanowi:

Art. 20

Równość wobec prawa Wszyscy są równi wobec prawa

art. 47:

„Prawo do skutecznego środka prawnego i dostępu do bezstronnego sądu Każdy, kogo prawa i wolności zagwarantowane przez prawo Unii zostały naruszone, ma prawo do skutecznego środka prawnego przed sądem, zgodnie z warunkami przewidzianymi w niniejszym artykule.

Każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie przez niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony uprzednio na mocy ustawy […].”

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2024/1689 z dnia 13 czerwca 2024 r.w sprawie ustanowienia zharmonizowanych przepisów dotyczących sztucznej inteligencji oraz zmiany rozporządzeń (WE) nr 300/2008, (UE) nr 167/2013, (UE) nr 168/2013, (UE) 2018/858, (UE) 2018/1139 i (UE) 2019/2144 oraz dyrektyw 2014/90/UE, (UE) 2016/797 i (UE) 2020/1828 (akt w sprawie sztucznej inteligencji) Dz.U. L, 2024/1689, 12.7.2024, EL

Motyw 61

(61)

Niektóre systemy AI przeznaczone na potrzeby sprawowania wymiaru sprawiedliwości i procesów demokratycznych należy zaklasyfikować jako systemy wysokiego ryzyka, biorąc pod uwagę ich potencjalnie istotny wpływ na demokrację, praworządność, wolności osobiste, a także prawo do skutecznego środka prawnego i dostępu do bezstronnego sądu. W szczególności, aby wyeliminować potencjalne ryzyko stronniczości, błędów i efektu czarnej skrzynki, jako systemy wysokiego ryzyka należy zakwalifikować systemy AI przeznaczone do wykorzystania przez organy wymiaru sprawiedliwości lub w ich imieniu, aby pomóc tym organom w poszukiwaniu i interpretacji faktów i prawa oraz w stosowaniu przepisów prawa do konkretnego stanu faktycznego. Systemy AI przeznaczone do wykorzystania w tych celach przez organy alternatywnego rozstrzygania sporów również należy uznać za systemy wysokiego ryzyka, jeżeli wyniki postępowania w sprawie alternatywnego rozstrzygania sporów wywołują skutki prawne dla stron. Wykorzystanie narzędzi AI może wspierać uprawnienia decyzyjne sędziów lub niezależność sądownictwa, ale nie powinno ich zastępować; podejmowanie ostatecznej decyzji musi pozostać działaniem kierowanym przez człowieka. Kwalifikacja systemów AI jako systemów AI wysokiego ryzyka nie powinna jednak rozciągać się na systemy AI przeznaczone do czysto pomocniczych czynności administracyjnych, które nie mają wpływu na faktyczne sprawowanie wymiaru sprawiedliwości w poszczególnych przypadkach, takich jak anonimizacja lub pseudonimizacja orzeczeń sądowych, dokumentów lub danych, komunikacja między członkami personelu, zadania administracyjne.

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/7/UE z dnia 16 lutego 2011 r. w sprawie zwalczania opóźnień w płatnościach w transakcjach handlowych Dz.U. L 48 z 23.2.2011

Artykuł 6

Rekompensata za koszty odzyskiwania należności

1. Państwa członkowskie zapewniają, aby wierzyciel był uprawniony do uzyskania od dłużnika co najmniej stałej kwoty 40 EUR w przypadku gdy odsetki za opóźnienia w płatnościach stają się wymagalne w ramach transakcji handlowych zgodnie z art. 3 lub 4.

2. Państwa członkowskie zapewniają, aby stała kwota, o której mowa w ust. 1, była płacona bez konieczności przypomnienia jako rekompensata za koszty odzyskiwania należności poniesione przez wierzyciela.

3. Oprócz stałej kwoty, o której mowa w ust. 1, wierzyciel jest uprawniony do uzyskania od dłużnika rozsądnej rekompensaty za wszelkie koszty odzyskiwania należności przekraczające tę stałą kwotę, poniesione z powodu opóźnień w płatnościach dłużnika. Mogłoby to obejmować koszty poniesione między innymi w związku ze skorzystaniem z usług prawnika lub firmy windykacyjnej

Prawo polskie

Kodeks postępowania cywilnego

Ustawa z 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (tekst jednolity: Dz. U. z 2024 r., poz. 1568, zwana dalej: „Kodeksem postępowania cywilnego”), stanowi:

w art. 379 pkt 4:

„Nieważność postępowania zachodzi: […] jeżeli skład sądu orzekającego był sprzeczny z przepisami prawa albo jeżeli w rozpoznaniu sprawy brał udział sędzia wyłączony z mocy ustawy.”

Ustawa z dnia 8 marca 2013r. o przeciwdziałaniu nadmiernych opóźnieniom w transakcjach handlowych, Dz. U. 2023.0.1790

Art. 10. [Zwrot kosztów odzyskiwania należności]

1. Wierzycielowi, od dnia nabycia uprawnienia do odsetek, o których mowa w art. 7 ust. 1 lub art. 8 ust. 1, przysługuje od dłużnika, bez wezwania, rekompensata za koszty odzyskiwania należności, stanowiąca równowartość kwoty:

1)40 euro - gdy wartość świadczenia pieniężnego nie przekracza 5000 złotych;

2)70 euro - gdy wartość świadczenia pieniężnego jest wyższa niż 5000 złotych, ale niższa niż 50 000 złotych;

3)100 euro - gdy wartość świadczenia pieniężnego jest równa lub wyższa od 50 000 złotych

Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (tekst jednolity: Dz. U. z 2024 r., poz. 334, zwana dalej: „Prawo o ustroju sądów powszechnych”) stanowi:

art. 37b § 1

„Prezes sądu, w ramach wewnętrznego nadzoru administracyjnego, w szczególności:

1)  bada sprawność postępowania w poszczególnych sprawach;

[…]

2)  bada prawidłowość przydzielania sędziom, asesorom sądowym i referendarzom sądowym spraw oraz równomiernego obciążenia ich pracą.”

Art. 41

Art. 41. [Delegacja ustawowa - regulamin wewnętrznego urzędowania sądów powszechnych, szczegółowe czynności sądów w sprawach z zakresu międzynarodowego postępowania cywilnego oraz karnego w stosunkach międzynarodowych]

§ 1. Minister Sprawiedliwości, po zasięgnięciu opinii Krajowej Rady Sądownictwa, określi, w drodze rozporządzenia, regulamin wewnętrznego urzędowania sądów powszechnych określający:

1)wewnętrzną organizację i porządek funkcjonowania sądów,

2)szczegółowe zasady przydziału spraw, w tym:

a)sposób dokonywania losowania spraw,

b)zasady ustalania składów wieloosobowych,

c)(uchylona),

d)zasady zmniejszenia przydziału spraw ze względu na pełnione funkcje i usprawiedliwione nieobecności oraz podstawy czasowego wstrzymania przydziału spraw,

e)warunki uczestniczenia w przydziale tylko niektórych kategorii spraw rozpoznawanych w wydziale,

f)zasady pełnienia dyżurów oraz rodzaje spraw podlegających przydzieleniu zgodnie z planem dyżurów,

g)zasady sporządzania planu zastępstw oraz rodzaje czynności podejmowanych zgodnie z planem zastępstw,

h)zasady podziału terytorialnego obszarów właściwości sądów opiekuńczych i nieletnich oraz przydziału tych obszarów sędziom,

(…)

- uwzględniając zasady sprawności, racjonalności, ekonomicznego i szybkiego działania oraz potrzebę zapewnienia rzetelnego wykonywania zadań powierzonych sądom, a także potrzebę zapewnienia równomiernego i obiektywnego obciążenia sędziów, asesorów sądowych i referendarzy sądowych obowiązkami, zapewnienia zbliżonego prawdopodobieństwa udziału w składzie wieloosobowym, wykorzystania rozwiązań informatycznych do losowego przydziału spraw oraz zastosowania innych sposobów losowego przydziału spraw w przypadku braku możliwości korzystania z tych rozwiązań.

Art. 47a. [Zasady przydziału spraw sędziom, asesorom i referendarzom sądowym]

§ 1. Sprawy są przydzielane sędziom i asesorom sądowym losowo, w ramach poszczególnych kategorii spraw, chyba że sprawa podlega przydziałowi sędziemu pełniącemu dyżur.

§ 2. Przydział spraw w ramach poszczególnych kategorii jest równy, chyba że został zmniejszony z uwagi na pełnioną funkcję, uczestniczenie w przydziale spraw innej kategorii lub z innych przyczyn przewidzianych ustawą.

§ 3. Przepisy § 1 i 2 stosuje się odpowiednio do przydziału spraw referendarzom sądowym.

§ 4. Sprawy z zakresu prawa piekuńczego i nieletnich oraz inne sprawy należące do sądu opiekuńczego mogą być przydzielane według kryterium terytorialnego. Szczególne zasady przydziału mogą zostać ustanowione także w sprawach rejestrowych, wieczystoksięgowych oraz związanych z wykonaniem orzeczeń.

§ 5. W razie przydzielenia sprawy wymagającej nadzwyczajnego nakładu pracy, sędzia sprawozdawca może zwrócić się do prezesa sądu z wnioskiem o wstrzymanie przydziału kolejnych spraw na czas określony. Prezes sądu rozpoznaje wniosek niezwłocznie. Decyzję prezesa sądu wraz z uzasadnieniem doręcza się sędziemu, którego dotyczy, oraz podaje do wiadomości sędziów danego sądu. Od decyzji prezesa sądu sędziemu, którego decyzja dotyczy, oraz grupie co najmniej 10% sędziów danego sądu przysługuje odwołanie do kolegium sądu w terminie siedmiu dni od dnia jej doręczenia albo podania do wiadomości. Uchwałę kolegium sądu wraz z uzasadnieniem doręcza się sędziemu, którego decyzja dotyczy, oraz podaje do wiadomości wszystkich sędziów danego sądu.

Art. 47b. [Zmiana składu sądu]

§ 1. Zmiana składu sądu może nastąpić tylko w przypadku niemożności rozpoznania sprawy w dotychczasowym składzie albo długotrwałej przeszkody w rozpoznaniu sprawy w dotychczasowym składzie. Przepis art. 47a stosuje się odpowiednio.

§ 2. Jeżeli konieczne jest podjęcie czynności w sprawie, w szczególności gdy wynika to z odrębnych przepisów lub przemawia za tym wzgląd na sprawność postępowania, a skład sądu, któremu została przydzielona sprawa, nie może jej podjąć, czynność ta jest podejmowana przez skład sądu wyznaczony zgodnie z planem zastępstw, a jeżeli czynność nie jest objęta planem zastępstw, przez skład sądu wyznaczony zgodnie z art. 47a.

§ 3. Decyzje w sprawach, o których mowa w § 1 i 2, podejmuje prezes sądu albo upoważniony przez niego sędzia.

§ 4. Zmiana miejsca służbowego sędziego lub delegowanie do innego sądu oraz zakończenie delegowania nie stanowi przeszkody do podejmowania czynności w sprawach przydzielonych w dotychczasowym miejscu służbowym albo miejscu pełnienia służby, aż do ich zakończenia.

§ 5. Na wniosek sędziego lub z urzędu kolegium sądu właściwe dla nowego miejsca służbowego sędziego lub miejsca jego delegowania może zwolnić sędziego z obowiązku rozpoznania części lub wszystkich spraw, w szczególności w razie znacznej odległości od tego sądu do nowego miejsca służbowego sędziego lub miejsca jego delegowania, a także przy uwzględnieniu stopnia zaawansowania rozpoznawanych spraw. Przed podjęciem uchwały kolegium sądu zasięga opinii prezesów właściwych sądów.

§ 6. Przepisy § 4 i 5 stosuje się odpowiednio w przypadku przeniesienia do innego wydziału tego samego sądu oraz w przypadku powołania na stanowisko sędziego w sądzie wyższej instancji.

Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 18.06.2019 r. – Regulamin urzędowania sądów powszechnych Dz.U.2024.867 t.j. z dnia 2024.06.13

zwany dalej regulamin urzędowania sądów

§ 2 pkt 16

„SLPS - system teleinformatyczny służący do losowego przydziału spraw i zadań sądu, działający w oparciu o generator liczb losowych (System Losowego Przydziału Spraw).”

Oddział 1

Zasady przydziału spraw

§ 43. [Przydział spraw w wydziałach i sekcjach]

1. Sprawy są przydzielane losowo sędziom jako referentom, zgodnie z podziałem czynności, przez SLPS, oddzielnie dla każdego repertorium, wykazu lub innego urządzenia ewidencyjnego, chyba że przepisy niniejszego rozporządzenia przewidują inne zasady przydziału. Przydziału przez SLPS nie stosuje się, jeżeli tylko jeden sędzia uczestniczy w przydziale spraw danego rodzaju.

1a. Sprawy w przedmiocie rozpoznania wniosku o wyłączenie sędziego w sytuacji, gdy wśród podstaw tego wniosku znajduje się okoliczność dotycząca powołania sędziego, nie są przydzielane sędziom, którzy objęli stanowisko w wyniku wniosku o powołanie sędziego, przedstawionego Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej przez Krajową Radę Sądownictwa, ukształtowaną z zastosowaniem art. 9a ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o Krajowej Radzie Sądownictwa (Dz. U. z 2021 r. poz. 269 oraz z 2023 r. poz. 1615). Sędziowie ci nie są uwzględniani w przydzielaniu spraw, o których mowa w zdaniu poprzedzającym, przez SLPS.

1b. Przepisu ust. 1a nie stosuje się do:

1)asesorów sądowych;

2)sędziów, którzy zrzekli się urzędu sędziego, a następnie powrócili na urząd sędziego i poprzednio zajmowane stanowisko, jeżeli poprzednio zajmowane stanowisko objęli w inny sposób niż w wyniku wniosku o powołanie sędziego, przedstawionego Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej przez Krajową Radę Sądownictwa, ukształtowaną z zastosowaniem art. 9a ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o Krajowej Radzie Sądownictwa.

2. Jeżeli w danym urządzeniu ewidencyjnym sprawy zostały podzielone na kategorie, przydział odbywa się oddzielnie dla każdej kategorii.

3. Do przydziału zadań sądu stosuje się przepisy dotyczące przydziału spraw. W podziale czynności można ustanowić odrębne zasady przydziału zadań sądu.

(…)

§ 45. [Sprawy niepodlegające ponownemu przydziałowi]

1. Nie podlega ponownemu przydziałowi sprawa:

1)ponownie zarejestrowana w tym samym lub innym urządzeniu ewidencyjnym;

2)zarejestrowana na skutek aktu oskarżenia wniesionego przez oskarżyciela publicznego po uprzednim zwrocie aktu oskarżenia lub przekazaniu sprawy oskarżycielowi publicznemu;

3)wyłączona do odrębnego rozpoznania.

2. Sprawa połączona ze sprawą innego referenta, a następnie wyłączona do odrębnego rozpoznania, podlega przydzieleniu pierwotnemu referentowi.

(…)

§ 48. [Wyłączenie sędziego z losowania]

1. Jeżeli akta sprawy liczą powyżej 50 tomów lub przewidywany zakres postępowania dowodowego uzasadnia przypuszczenie, że w sprawie niezbędne będzie wyznaczenie co najmniej 10 terminów rozprawy, prezes sądu może przed losowaniem wyłączyć sędziego pełniącego funkcję, o której mowa w § 68 ust. 1 pkt 2 lit. f-i, lub mającego już w swoim referacie takie sprawy. Prezesa sądu może wyłączyć prezes sądu przełożonego.

2. Przepis ust. 1 stosuje się odpowiednio do ławników oraz w sytuacji, o której mowa w § 53 ust. 2.

§ 49. [Rejestrowanie spraw w SLPS]

1. Sprawy podlegające losowemu przydziałowi rejestruje się w SLPS w ciągu trzech dni roboczych od daty wpływu do sądu, chyba że sprawa podlega przydziałowi po uzupełnieniu braków.

2. Przewodniczący wydziału w wybranych urządzeniach ewidencyjnych lub kategoriach spraw może wstrzymać kierowanie spraw do przydziału w przypadku krótkotrwałych nieobecności części sędziów, do zakończenia tych nieobecności.

3. Jeżeli czas oczekiwania na rozprawę apelacyjną przekracza 6 miesięcy od daty wpływu akt sprawy do sądu drugiej instancji, przewodniczący wydziału może określić czas, po którym apelacje rejestruje się w SLPS.

4. Sprawy pilne lub wymagające podjęcia czynności niecierpiących zwłoki są kierowane do przydziału niezwłocznie, także w przypadku wstrzymania przydziału na podstawie ust. 2 lub 3. Po okresie wstrzymania sprawy należy przydzielać w kolejności dni wpływu.

§ 50. [Tworzenie przez SLPS składów orzekających]

1. Na potrzeby przydziału spraw rozpoznawanych w składzie 3 sędziów SLPS losowo tworzy, na okres do 12 miesięcy, składy, którym przydziela sprawy referentów. Jeśli SLPS nie wyznaczy pozostałych dwóch członków składu, wyznacza ich przewodniczący wydziału.

2. Sędzia nieuwzględniony przy tworzeniu składów, o których mowa w ust. 1, może wejść w nich w miejsce innego sędziego, bez konieczności tworzenia składów na nowo.

3. W sprawach rozpoznawanych w składzie trzech sędziów w pierwszej instancji albo rozpoznawanych przez inny skład sądu na podstawie art. 394 ^1a § 1 K.p.c. albo art. 394 ² § 1 i 1 ¹ K.p.c. pozostali dwaj sędziowie mogą zostać wyznaczeni do określonej grupy spraw przez SLPS lub zgodnie z zasadami określonymi przez prezesa sądu.

(…)

§ 53. [Losowanie składów do spraw rozpoznawanych w składzie dwóch sędziów i trzech ławników lub pięciu sędziów]

1. W sprawach rozpoznawanych w składzie dwóch sędziów i trzech ławników lub pięciu sędziów stosuje się przepisy dotyczące odpowiednio składu jednego sędziego i dwóch ławników lub składu trzech sędziów. Przewodniczący wydziału zarządza dodatkowo wylosowanie do składu odpowiednio jednego lub dwóch sędziów.

2. Przewodniczący wydziału może zarządzić udział w losowaniu, o którym mowa w ust. 1, także sędziów, dla których podział czynności nie przewiduje orzekania w sprawach tego rodzaju. Z losowania można wyłączyć sędziów, którzy odbyli największą liczbę sesji w charakterze członka składu niebędącego referentem.

3. Jeżeli rozpoznanie sprawy karnej w pierwszej instancji w składzie trzech sędziów następuje na podstawie postanowienia sądu lub zarządzenia prezesa sądu, prezes sądu może zarządzić losowanie sędziego z innego wydziału lub sekcji albo wydziału z wyłączeniem sekcji.

4. Przepisy ust. 1 i 2 stosuje się odpowiednio w razie zarządzenia przydzielenia do sprawy dodatkowego sędziego.

(…)

§ 55. [Podział czynności między sędziów]

1. Określony rodzaj spraw może być przydzielony tylko niektórym sędziom lub można im zwiększyć procentowe wskaźniki przydziału w tych sprawach, a w pozostałych sprawach podział czynności może przewidywać zmniejszenie wskaźników lub wyłączenie ich z przydziału (specjalizacja).

2. Projekt podziału czynności lub jego zmiany w zakresie obejmującym wprowadzenie lub zmianę specjalizacji należy podać do wiadomości sędziów wydziału lub wydziałów, o których mowa w § 77 ust. 2. Ustalenie nowego podziału czynności wymaga zgody sędziego na objęcie go specjalizacją oraz braku sprzeciwu co najmniej 85 % sędziów w terminie 14 dni od podania projektu do wiadomości.

3. Przepisu ust. 2 nie stosuje się w przypadku referendarzy sądowych, przydzielania sędziom delegowanym na podstawie art. 77 § 9 ustawy tylko niektórych rodzajów spraw oraz powierzenia sędziemu orzekania w sekcji lub w sprawach prowadzonych na podstawie Konwencji dotyczącej cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę, sporządzonej w Hadze dnia 25 października 1980 r. (Dz. U. z 1995 r. poz. 528 oraz z 1999 r. poz. 1085), zwanej dalej "Konwencją haską".

4. Stosując przepis ust. 2 zdanie drugie, pomija się sędziów nieobecnych, których referaty zostały częściowo lub w całości podzielone, oraz sędziów delegowanych na podstawie art. 77 § 1 ustawy.

(….)

§ 60. [Osoby nieuwzględniane w losowaniu referentów]

1. SLPS w losowaniu referentów nie uwzględnia osób nieobecnych w pracy nieprzerwanie co najmniej 4 dni robocze, począwszy od losowania poprzedzającego pierwszy dzień nieobecności, pod warunkiem uprzedniego zarejestrowania nieobecności w systemie teleinformatycznym. Po okresie nieobecności, począwszy od losowania poprzedzającego pierwszy dzień obecności, SLPS przydziela sprawy tak, aby w okresie roku od rozpoczęcia nieobecności liczba spraw przydzielonych poszczególnym referentom w każdej kategorii była proporcjonalna do liczby dni pracy poszczególnych referentów i ich wskaźników przydziału.

2. W sprawach przydzielanych bez wykorzystania SLPS podział czynności może ustanowić zasadę odmienną od określonej w ust. 1.

3. Referent podlega wyłączeniu z przydziału w ciągu 5 dni roboczych poprzedzających nieobecność trwającą co najmniej 15 dni roboczych.

4. Jeśli przewidywany termin rozpoznania zażalenia przypada w czasie planowanej nieobecności sędziego, może on zostać wyłączony z przydziału tego zażalenia.

5. W przypadku niedostatecznej wielkości referatu przydział może zostać wznowiony jeszcze przed zakończeniem nieobecności.

§ 61. [Ponowny przydział sprawy przydzielonej uprzednio referentowi podlegającemu wyłączeniu]

1. Jeżeli w wyniku zastosowania zasad określonych w przepisach niniejszego oddziału sprawa została przydzielona referentowi, który został wyłączony, dokonuje się ponownego przydziału sprawy. SLPS przydziela wyłączonemu referentowi dodatkową sprawę w tej samej kategorii.

2. SLPS przydziela referentowi dodatkową sprawę tej samej kategorii, jeżeli sprawa została zakończona:

1)przekazaniem sprawy do innego sądu lub innego wydziału tego samego sądu, lub przekazaniem na podstawie art. 618 § 2 K.p.c.;

2)zwrotem pisma wszczynającego sprawę, z wyłączeniem zwrotu aktu oskarżenia oskarżycielowi publicznemu;

3)połączeniem ze sprawą innego referenta;

4)przez zastępcę, o którym mowa w § 69 i § 70;

5)zarządzeniem o zakreśleniu sprawy wskutek jej omyłkowego zarejestrowania;

6)(uchylony);

7)odrzuceniem apelacji lub zażalenia.

§ 62. [Przydział spraw referentowi zmieniającemu wydział lub miejsce służbowe]

1. Po wydaniu decyzji skutkującej zmianą wydziału lub miejsca służbowego referentowi jeszcze przed dniem przeniesienia mogą być przydzielane sprawy w nowym wydziale z jednoczesnym zakończeniem przydziału spraw w wydziale, w którym dotychczas orzekał. Prezes sądu, w którym znajduje się nowy wydział, określa dzień rozpoczęcia przydziału w tym wydziale i zakończenia przydziału w poprzednim wydziale. W przydzielonych sprawach przewodniczący wydziału wyznacza terminy w porozumieniu z referentem.

2. Jeżeli wymaga tego właściwe obciążenie referenta, dzień rozpoczęcia przydziału w wydziale może być późniejszy lub wcześniejszy niż dzień zakończenia przydziału w wydziale, w którym dotychczas orzekał.

3. Przepisy ust. 1 i 2 stosuje się odpowiednio w przypadku odmowy delegowania referenta na dalszy okres lub niezłożenia wniosku o dalsze delegowanie.

4. Jeżeli ma nastąpić zwiększenie liczby sędziów rozpoznających apelacje wymagające składu trzech sędziów, przydział spraw apelacyjnych może nastąpić przed obsadzeniem wolnego miejsca służbowego lub wydaniem aktu delegowania sędziego. Przepis § 51 ust. 1 stosuje się odpowiednio.

(…)

§ 66. [Zasady przydziału spraw w przypadku podziału referatu]

1. W przypadku podziału referatu sprawy podlegają przydziałowi według zasad ogólnych. W przydziale biorą udział sędziowie nieobecni, których referaty nie zostały podzielone.

2. Sprawy, w których już wyznaczono terminy posiedzeń, mogą zostać losowo podzielone według terminów sesji.

3. W przypadku podziału referatu referendarza sądowego lub spraw, o których mowa w art. 47a § 4 ustawy, sposób podziału referatu określa prezes sądu.

(…)

§ 68. [Podział czynności dla sędziego, asesora sądowego i referendarza sądowego]

1. W podziale czynności dla każdego sędziego, asesora sądowego i referendarza sądowego uwzględnia się:

1)przydział do wydziału lub wydziałów sądu, a w razie przydziału w ramach wydziału do wydzielonej sekcji również wskazanie sekcji;

2) ³wskaźnik procentowy udziału w przydziale wpływających do wydziału spraw, wynoszący:

a)100 % - dla orzecznika przydzielonego wyłącznie do jednego wydziału, niepełniącego funkcji, niedelegowanego do innej jednostki na podstawie art. 77 albo art. 151a ustawy,

b)co najmniej 90 % - dla zastępcy przewodniczącego wydziału liczącego do 15 orzeczników, kierownika sekcji, rzecznika prasowego w sądzie okręgowym, w którego obszarze właściwości limit etatów sędziowskich wynosi mniej niż 300, koordynatora do spraw mediacji w sądzie okręgowym, w którego obszarze właściwości limit etatów sędziowskich wynosi mniej niż 300, zastępcy rzecznika dyscyplinarnego działającego przy sądzie apelacyjnym albo sądzie okręgowym, Rzecznika Dyscyplinarnego Sędziów Sądów Powszechnych, Zastępcy Rzecznika Dyscyplinarnego Sędziów Sądów Powszechnych, prezesa sądu dyscyplinarnego oraz sędziego, któremu powierzono zastępowanie sędziego orzekającego w sprawach prowadzonych na podstawie Konwencji haskiej,

c)co najmniej 80 % - dla orzecznika pełniącego funkcję przewodniczącego wydziału liczącego do 7 orzeczników, rzecznika prasowego w sądzie apelacyjnym, rzecznika prasowego w sądzie okręgowym, w którego obszarze właściwości limit etatów sędziowskich wynosi nie mniej niż 300, sędziego będącego członkiem Krajowej Rady Sądownictwa oraz sędziego delegowanego do Biura Krajowej Rady Sądownictwa,

d)co najmniej 75 % - dla zastępcy przewodniczącego wydziału liczącego powyżej 15 orzeczników, koordynatora do spraw mediacji w sądzie okręgowym, w którego obszarze właściwości limit etatów sędziowskich wynosi nie mniej niż 300, Rzecznika Dyscyplinarnego Ministra Sprawiedliwości oraz sędziego, któremu powierzono orzekanie w sprawach prowadzonych na podstawie Konwencji haskiej,

e)co najmniej 60 % - dla wizytatora,

f)co najmniej 50 % - dla orzecznika pełniącego funkcję przewodniczącego wydziału liczącego od 8 do 20 orzeczników,

g)co najmniej 30 % - dla sędziego pełniącego funkcję prezesa lub wiceprezesa sądu oraz orzecznika pełniącego funkcję przewodniczącego wydziału liczącego powyżej 20 orzeczników,

h)co najmniej 15 % - dla sędziego delegowanego do pełnienia obowiązków głównego specjalisty w Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury lub prowadzenia zajęć szkoleniowych w Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury,

i)co najmniej 10 % - dla sędziego delegowanego do pełnienia obowiązków dyrektora Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury, jego zastępcy, kierownika działu albo sekcji w Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury.

2. W razie zbiegu wskaźników procentowych udziału w przydziale wpływających do wydziału spraw dla danego orzecznika uwzględnia się wskaźnik najniższy.

3. Ustalenie podziału czynności przy zastosowaniu wskaźnika innego niż 100 % udziału w przydziale wpływających spraw wymaga wskazania przyczyn oraz sposobu ustalenia jego wysokości.

4. Określone w ust. 1 zasady podziału czynności nie mają zastosowania do sędziów delegowanych do organizacji międzynarodowych, o których mowa w art. 77 § 3 i 3a ustawy.

Przydzielając sędziów do wydziałów i sekcji drugoinstancyjnych, uwzględnia się przede wszystkim doświadczenie orzecznicze w sprawach pierwszoinstancyjnych.

(…)

§ 74. [Raport z losowania lub zarządzenie o przydziale]

1. W aktach spraw przydzielonych przez SLPS, zamieszcza się wydruk raportu z losowania. W pozostałych sprawach przewodniczący wydziału wydaje zarządzenie o przydziale, chyba że sprawa została przydzielona przez inne narzędzie informatyczne.

2. Jeżeli akta sprawy prowadzone są w systemie teleinformatycznym, w aktach zamieszcza się raport z losowania, chyba że informacja o przydzieleniu sprawy jest przekazywana automatycznie z SLPS.

§ 75. [Przydział spraw w przypadku braku możliwości przydziału przez SLPS]

Jeżeli ze względów technicznych przydział przez SLPS nie jest możliwy przez trzy kolejne dni, przewodniczący wydziału przydziela sprawy stosując odpowiednio przepisy niniejszego oddziału.

§ 76. [Podział spraw między wydziałami właściwymi dla tych samych typów spraw]

Przewodniczący wydziału lub osoba go zastępująca wydaje pisemne zarządzenie, jeżeli nie wykonuje osobiście swoich uprawnień w SLPS.

Uzasadnienie pytań prejudycjalnych:

1.Art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE konkretyzuje zasadę państwa prawnego wyrażoną w art. 2 TUE, powierzając sądom państw członkowskich Trybunałowi zadanie zapewnienia pełnego stosowania prawa Unii we wszystkich państwach członkowskich, jak również ochrony sądowej praw, jakie jednostki wywodzą z tego prawa (wyrok TSUE z 22 lutego 2022 r., RS C‑430/21, pkt 39 i przytoczone tam orzecznictwo). W związku z tym wykładni art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE należy dokonać w świetle art. 2 TUE. Sąd Okręgowy, musi bowiem spełniać wymogi wynikające z prawa do skutecznej ochrony prawnej, aby rozpoznać sprawę stron zachowując przymioty bezstronności i niezawisłości oraz rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki.

2.Spór w postępowaniu głównym wchodzi w zakres stosowania prawa Unii w rozumieniu art. 51 ust. 1 Karty Praw Podstawowych. Potwierdza to utrwalone orzecznictwo TSUE, zgodnie z którym gwarantowane w porządku prawnym Unii prawa podstawowe znajdują zastosowanie we wszystkich sytuacjach podlegających prawu Unii, jednak nie poza takimi sytuacjami (wyrok TSUE z 19 listopada 2019 r., A.K. i in. (Niezależność Izby Dyscyplinarnej Sądu Najwyższego), C‑585/18, C‑624/18 i C‑625/18, pkt 78 i przytoczone tam orzecznictwo).

3.Wymóg skutecznej ochrony sądowej jest od dawna elementem systemu unijnego i wynika z art. 19 ust. 1 TUE i w art. 47 KPP. Artykuł 19 ust. 1 TUE stanowi w sposób ogólny, że państwa członkowskie ustanawiają „środki niezbędne do zapewnienia skutecznej ochrony prawnej”. Przepis ten nie odwołuje się do pojęcia niezawisłości sędziów ani niezależności sądów . Jednakże w świetle art. 47 KPP standardem skutecznej ochrony sądowej jest udzielenie ochrony przez „niezawisły i bezstronny sąd”. Zgodnie z art. 47 Karty, każdy, czyje prawa i wolności zagwarantowane przez prawo Unii zostały naruszone, ma prawo do skutecznego środka prawnego przed sądem. Jak stwierdza Trybunał, prawu temu „odpowiada spoczywający na państwach członkowskich stosownie do art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE obowiązek ustanowienia środków niezbędnych do zapewnienia skutecznej ochrony prawnej w dziedzinach objętych prawem Unii”. Trybunał stwierdza, że zasady te powinny odnosić się w szczególności co do składu organu, mianowania, okresu trwania kadencji oraz powodów wyłączenia i odwołania jego członków, pozwalających wykluczyć, w przekonaniu jednostek, wszelką uzasadnioną wątpliwość co do niezależności tego organu od czynników zewnętrznych oraz co do neutralności w odniesieniu do sprzecznych ze sobą interesów.

4.Art. 47 KPP znajduje również zastosowanie z tej przyczyny, że art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE nakłada na wszystkie państwa członkowskie obowiązek ustanowienia środków niezbędnych do zapewnienia, w dziedzinach objętych prawem Unii, skutecznej ochrony prawnej w rozumieniu w szczególności art. 47 KPP. Wobec tego ten ostatni przepis powinien być także należycie uwzględniany przy dokonywaniu wykładni art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE (zob. podobnie wyrok TSUE z 20 kwietnia 2021 r., (...), C‑896/19, pkt 45 i przytoczone tam orzecznictwo).

5.Zasada skutecznej ochrony sądowej praw, jakie jednostki wywodzą z prawa Unii, do której odnosi się art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE, a tym samym wymóg zagwarantowania niezawisłości i bezstronności sądów, stanowi zatem zasadę ogólną prawa Unii wynikającą z tradycji konstytucyjnych wspólnych państwom członkowskim i obecnie potwierdzoną w art. 47 KPP. Ponadto, art. 52 ust. 3 KPP ma na celu zapewnienie niezbędnej spójności między prawami zawartymi w Karcie a odpowiadającymi im prawami zagwarantowanymi przez ETPCz, bez naruszania autonomii prawa Unii i TSUE. Do celów wykładni Karty należy zatem wziąć pod uwagę odpowiednie prawa zagwarantowane przez ETPCz jako próg minimalnej ochrony (wyrok TSUE z 6 października 2020 r., (...) i in. (C‑511/18, C‑512/18 i C‑520/18). Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu (dalej jako: „ETPCz”) odnosi się do kwestii wagi nieprawidłowości mogących stanowić, na podstawie „testu progowego”, naruszenie prawa do „sądu ustanowionego ustawą” (zob. wyrok ETPCz z 1 grudnia 2020 r. w sprawie G. Á. przeciwko Islandii, §§ 235–290).

6.Sąd krajowy wziął pod rozwagę, że zgodnie z orzecznictwem unijnym wymóg niezależności sądów, który wynika z art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE, obejmuje dwa aspekty. Pierwszy, to aspekt o charakterze zewnętrznym, a drugi - o charakterze wewnętrznym. Ten ostatni aspekt łączy się z pojęciem bezstronności i dotyczy jednakowego dystansu do stron sporu i ich odpowiednich interesów w odniesieniu do jego przedmiotu. Aspekt ten wymaga przestrzegania obiektywizmu oraz braku wszelkiego interesu w rozstrzygnięciu sporu poza ścisłym stosowaniem przepisu prawa.

7.Sąd krajowy zgadza się z opinią Rzecznik Generalnej L. M. z 20 czerwca 2024 r., w sprawie C-197/23, pkt 79, w której stwierdzono, że dwa aspekty – zewnętrzny i wewnętrzny – stanowią część testu mającego na celu ustalenie, czy szczególna sytuacja, w której sprawa została (ponownie) przydzielona sędziemu referentowi w pierwszej instancji, jest takiego rodzaju i takiej wagi, że stwarza rzeczywiste ryzyko, że a) pozostałe osoby lub organy administracyjne w ramach samego wymiaru sprawiedliwości będą mogły skorzystać z nienależnych im uprawnień dyskrecjonalnych, zagrażając prawidłowości skutku, do którego prowadzi (ponowny) przydział spraw sędziom, oraz że b) wynik takiego (ponownego) przydziału mógłby podważyć obiektywizm i brak wszelkiego „interesu w rozstrzygnięciu sporu” i wzbudzić tym samym w przekonaniu jednostek uzasadnione wątpliwości co do niezawisłości i bezstronności odnośnego sędziego lub sędziów (zob. wyrok TSUE z 26 marca 2020 r., (...) (Szczególna procedura kontroli orzeczeń) (C‑542/18 RX-II i C‑543/18 RX-II, pkt 73 i przytoczone tam orzecznictwo).

8.Według sądu krajowego zaszły wszystkie wyżej wymienione przesłanki testu progowego, co wynika z poniższego opisu wydarzeń i dokonanej subsumcji dotyczącej zarzutu rażącego naruszenia obowiązujących przepisów krajowych dotyczących (ponownego) przydziału spraw sędziemu, w takiej sytuacji, jak w niniejszej sprawie. Powinny one uruchamiać prawo do kontroli sądowej zgodnie z art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE, interpretowanym w świetle art. 2 TUE i art. 47 Karty, w zakresie, w jakim takie naruszenia mogą budzić wątpliwości co do niezawisłości i bezstronności sądu państwa członkowskiego.

9.Prawo do ustawowego sądu określone przez art. 47 KPP jest gwarancją nie tylko ustrojowej, lecz także funkcjonalnej niezawisłości sędziowskiej. Brak gwarancji transparentnego przydziału spraw ma istotne znaczenie dla realizacji prawa obywatela UE do rzetelnego procesu, umożliwia bowiem ręczne sterowanie procesem, a nierzadko i dobór dyspozycyjnych sędziów orzekających według życzenia i polecenia władzy .Jak wynika z opinii nr 21 (2018) Rady Konsultacyjnej Sędziów Europejskich (CCJE) z 9.11.2018 r. – Zapobieganie korupcji wśród sędziów (https://rm.coe.int/ccje-2018-3e-avis-21-ccje-en-pl/16809cd20a, dostęp: 17.01.2022 r.), skutecznym zabezpieczeniem przeciwko potencjalnie skorumpowanym sędziom rozstrzygającym sprawę jest zasada sędziego naturalnego. Przydziału spraw można dokonywać albo elektronicznie, albo w oparciu o roczny system przydziału spraw opracowany w ramach systemu sądownictwa. Obiektywnymi kryteriami przydziału spraw mogą być rotacja cykliczna, nazwiska stron, okręgi sądów miejscowych, specjalizacje. Dla przejrzystości procesu, a tym samym dla reputacji wymiaru sprawiedliwości, ważne jest to, by systemem tym nie można było manipulować.

10.Mając na uwadze te względy gwarancyjne w prawie krajowym obowiązuje zasada niezmienności składu orzekającego sądu (art. 47a § 1 Prawa o ustroju sądów powszechnych) (tak wyrok SN z 21 listopada 2019 r., III PK 162/18; uchwała SN z 5 grudnia 2019 r., III UZP 10/19; postanowienie SN z 12 stycznia 2021 r., IV CSK 275/20; uchwały SN z 1 lipca 2021 r., III CZP 36/22; postanowienie SN z 29 kwietnia 2022 r., III CZP 77/22; uchwała SN z 26 maja 2022 r., III CZP 86/22). Jest to zasada rangi ustawowej, której istota polega na stałości (niezmienności) składu sądu od chwili wyłonienia losowo składu orzekającego przez cały czas orzekania w sprawie (art. 323 Kodeksu postępowania cywilnego) (tak uchwały SN z 5 grudnia 2019 r., III UZP 10/19 i z 1 lipca 2021 r., III CZP 36/20). Odstępstwa od zasady niezmienności składu są ściśle określone przez przepisy. W okolicznościach przedmiotowej sprawy sędzia Natalia Zientara została zwolniona z dalszego prowadzenia 100 przydzielonych jej spraw mocą decyzji organu administracji sądowej w postaci Kolegium Sądu Okręgowego. 11.Zgodnie z art. 47 b § 1 Prawa o ustroju sądów powszechnych zmiana składu sądu może nastąpić tylko w przypadku niemożności rozpoznania sprawy w dotychczasowym składzie albo długotrwałej przeszkody w rozpoznaniu sprawy w dotychczasowym składzie. Taka okoliczność w tej sprawie nie zachodziła albowiem nie było przeszkód do dalszego rozpoznawania spraw przez sędziego Zientarę. Czego doskonałym dowodem jest dalsze prowadzenie części przydzielonych jej spraw (Kolegium zwolniło ją tylko w części). Kolegium sądu nie podając żadnego uzasadnienia zwolniło sędziego Zientarę z części, a dokładnie 100 prowadzonych przez nią spraw. W doktrynie wskazuje się, że dopuszczalność zwolnienia sędziego od obowiązku rozpoznania całości albo części spraw nie zachodzi w wypadku przeniesienia do innego wydziału tego samego sądu (por. art. 47b § 5 i 6 Prawa o ustroju sądów powszechnych). Zgodnie z art. 47 b § 4 i 6 Prawa o ustroju sądów powszechnych zmiana miejsca służbowego sędziego lub delegowanie do innego sądu oraz zakończenie delegowania nie stanowi przeszkody do podejmowania czynności w sprawach przydzielonych w dotychczasowym miejscu służbowym albo miejscu pełnienia służby, aż do ich zakończenia, dotyczy to także przeniesienia do innego wydziału tego samego sądu. W tej sprawie miała miejsce taka sytuacja tj. przeniesienie sędziego do innego wydziału tego samego sądu i w tej samej lokalizacji. Nie ulega wątpliwości, że z uwagi na zasadę niezmienności składu orzekającego oraz gwarancje prawa do ustawowego sądu taka decyzja Kolegium o zwolnieniu z obowiązku rozpoznania 100 spraw powinna opierać się na ustawowych kryteriach oraz zawierać uzasadnienie, szczególnie, że oceny tej dokonuje nie sąd lecz organ administracji sądowej. Decyzja Kolegium sądu nie powinna być arbitralna i dowolna, w szczególności zwolnienie z części spraw powinno znaleźć swoje wyjaśnienie, a nade wszystko przepisy te nie powinny służyć obchodzeniu zasady niezmienności składu orzekającego oraz „wybieraniu” spraw, w których nastąpi zmiana referenta. Normy te stanowią o gwarancji niezawisłego i bezstronnego sądu ustanowionego uprzednio na mocy ustawy w systemie ponownego przydziału sprawy innemu sędziemu.

12.Przyczyną zwolnienia sędziego Zientary ze 100 prowadzonych spraw nie była też nadzwyczajna przeszkoda typu choroba sędziego, czy przeniesienie do siedziby innego sądu, czy żadna nadzwyczajna okoliczność, lecz przeniesienie jej do innego wydziału w tym samym gmachu sądu i w tej samej lokalizacji. Decyzja Kolegium była uznaniowa i nie zostało wyjaśnione dlaczego Kolegium zdecydowało się na uchylenie gwarancyjnej skądinąd zasady niezmienności składu. Wątpliwości sądu dotyczą zatem zarówno kwestii czy w świetle art. 2, art. 19 ust. 1 akapit drugi Traktatu o Unii Europejskiej w zw. 47 Karty Praw Podstawowych sądem niezawisłym, bezstronnym i ustanowionym uprzednio na mocy ustawy, a także zapewniającym rozpatrzenie sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki w sposób niedyskryminacyjny oraz gwarantujący skuteczną ochronę prawną jest sąd powszechny ostatniej instancji państwa członkowskiego, w którego składzie zasiada sędzia tego sądu wyznaczony przez generator liczbowy do rozpoznania sprawy, na podstawie raportu losowania oraz uprzedniej decyzji Kolegium sądu: gdy decyzję wydało Kolegium z naruszeniem przepisów prawa krajowego o przydziale spraw i arbitralnym zwolnieniu dotychczasowego sędziego referenta przez organ administracji sądowej – Kolegium Sądu Okręgowego od prowadzenia dotychczasowych spraw, mimo braku spełnienia kryteriów ustawowych pozwalających na takie zwolnienie oraz z naruszeniem zasady, że zmiana składu sądu może nastąpić tylko w przypadku niemożności rozpoznania sprawy w dotychczasowym składzie albo długotrwałej przeszkody w rozpoznaniu sprawy w dotychczasowym składzie.

13.Odniesienie do „sądu ustanowionego na mocy ustawy” zawarte w art. 47 akapit drugi Karty Praw Podstawowych odzwierciedla w szczególności zasadę państwa prawnego i dotyczy nie tylko podstawy prawnej samego istnienia sądu, ale także składu orzekającego w każdej sprawie oraz wszelkich innych przepisów prawa krajowego, których nieprzestrzeganie sprawia, że udział jednego lub kilku sędziów w rozpoznawaniu sprawy jest obarczony nieprawidłowością (zob. wyrok TSUE z 29 marca 2022 r., (...)C‑132/20, pkt 121, wyrok TSUE z 6 października 2021 r., W.Ż., C‑487/19, pkt 129).

14.W opinii Rzecznik Generalnej L. M. z 20 czerwca 2024 r., C-197/23, pkt 30, wskazano – z powołaniem się na doktrynę - „po przydzieleniu sprawy sędziemu […] nie można co do zasady przekazać tej sprawy innemu sędziemu lub innemu sądowi […] bez jego zgody, chyba że takie przekazanie jest uzasadnione względami prawidłowego administrowania wymiarem sprawiedliwości”, to znaczy „przykładowo gdy sędzia lub izba, którym przydzielono sprawy wymagające szybszego niż zwykle rozpoznania (na przykład sprawy rodzinne lub karne), napotykają nieprzewidziane okoliczności, które mogą znacznie wydłużyć czas trwania postępowania ze szkodą dla interesów stron.” Z orzecznictwa krajowego wynika również, że zmiana składu sądu może nastąpić tylko w przypadku niemożności rozpoznania sprawy w dotychczasowym składzie albo długotrwałej przeszkody w rozpoznaniu sprawy w dotychczasowym składzie (art. 47b § 1 Prawa o ustroju sądów powszechnych). Z orzecznictwa krajowego wynika, że zasadą jest zakończenie przez skład orzekający spraw, które zostały mu przydzielone, także wtedy gdy na skutek zmiany podziału czynności jeden z sędziów został przeniesiony bez swojej zgody do innego wydziału. Postanowienie SN z 28 lutego 2020 r., III CSK 225/19: Uchwała SN z 5 grudnia 2019 r., III UZP 10/19: „rozpoznanie sprawy w postępowaniu apelacyjnym przez skład trzyosobowy, w którym jednego z członków składu, niebędącego referentem, wyłonionego w drodze losowania (§ 50 ust. 1 w związku z § 54 ust. 1 i 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 18 czerwca 2019 r. Regulamin urzędowania sądów powszechnych, Dz.U. z 2019 r. poz. 1141), a przebywającego na planowanym urlopie wypoczynkowym, zgłoszonym do planu urlopów przed wyznaczeniem rozprawy apelacyjnej, zastępuje wyznaczony przez Przewodniczącego Wydziału zastępca, o którym mowa w § 72 ust. 1 Regulaminu urzędowania sądów powszechnych, stanowi naruszenie zasady niezmienności składu wynikającej z art. 47b § 1 i 2 Prawa o ustroju sądów powszechnych i w konsekwencji prowadzi do nieważności postępowania z powodu rozpoznania sprawy przez skład orzekający sprzeczny z przepisami prawa (art. 379 pkt 4 kodeksu postępowania cywilnego).

W wyroku z 5 czerwca 2023 r., Komisja/Polska (Niezawisłość i życie prywatne sędziów) (C‑204/21, pkt 226 i 227), TSUE orzekł, że przepis prawa krajowego, który w sposób ogólny uniemożliwia kontrolę przydziału spraw sędziom, a mianowicie art. 55 § 4 Prawa o ustroju sądów powszechnych, jest sprzeczny z art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE w związku z art. 47 Karty Praw Podstawowych.

15.Kolejna wątpliwość dotyczy realizacji przydziału tych spraw i wyznaczenia nowego referenta po decyzji Kolegium w ramach losowego przydziału spraw. Zasada losowego przydziału spraw polega na tym, że sprawy są przydzielane sędziom i asesorom sądowym losowo, w ramach poszczególnych kategorii spraw (art. 47a § 1 ab initio Prawa o ustroju sądów powszechnych). Przydział losowy sprawy sędziom i asesorom sądowym, w ramach poszczególnych kategorii spraw, następuje przez system teleinformatyczny służący do losowego przydziału spraw i zadań sądu, działający w oparciu o generator liczb losowych (System Losowego Przydziału Spraw) (§ 1 pkt 16 Regulaminu wewnętrznego urzędowania sądów powszechnych). Budowa rozwiązania informatycznego wspomagającego realizację przydziału spraw w sądach powszechnych została zainicjowana przez Ministra Sprawiedliwości, który powołał Zespół, którego zadaniem było opracowanie rozwiązania informatycznego obsługującego proces przydziału spraw sędziom. Zespołowi przewodniczył ówczesny Podsekretarz Stanu w MS. Ostatecznie, po kilkakrotnych zmianach rozporządzenia, dopiero od 1 lutego 2019 r wprowadzono oprogramowanie. Wprowadzony ustawą z 12.07.2017 r. o zmianie ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw oraz rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości z 18.06.2019 r. – Regulamin urzędowania sądów powszechnych zwany dalej regulamin – tzw. losowy system przydziału spraw (SLPS) określa zasady dotyczące m.in. sposobu losowania spraw, ustalania składów wieloosobowych, zmniejszenia przydziału spraw ze względu na pełnione funkcje i usprawiedliwione nieobecności oraz podstawy czasowego wstrzymania przydziału spraw, warunki uczestniczenia w przydziale tylko niektórych kategorii spraw rozpoznawanych w wydziale, zasady pełnienia dyżurów oraz rodzaje spraw podlegających przydzieleniu zgodnie z planem dyżurów, zasady sporządzania planu zastępstw oraz rodzaje czynności podejmowanych zgodnie z planem zastępstw, zasady podziału terytorialnego obszarów właściwości sądów opiekuńczych i nieletnich oraz przydziału tych obszarów sędziom. Od początku jego działania nie był znany algorytm systemu losowania. System ten był i jest obciążony całą masą błędów.

16.Tylko niektóre z jego wad wynikają z Raportu Najwyższej Izby Kontroli z 22 września 2020r, która wskazała na następujące błędy i zaniechania m.in.  kompleksowe testy bezpieczeństwa systemu zostały przeprowadzone (w formie audytu) dopiero w końcowej fazie projektu. Ostateczna wersja raportu z testów została opracowana na początku lipca 2019 r., co oznacza, że SLPS został dopuszczony do działania produkcyjnego bez przeprowadzenia testów bezpieczeństwa i działał w ten sposób przez blisko 1,5 roku. W wyniku niewystarczającej procedury testowej, niedostatecznego przygotowania i wsparcia użytkowników oraz braku automatyzacji części procesów, w 2018 r. pracę programu SLPS zakłócały błędy zarówno systemowe, jak i generowane przez osoby korzystające z aplikacji, tak dotyczące zmian wskaźników, w konsekwencji błędnych danych część sędziów doświadczyła nadmiernego przydziału spraw po 24 sierpnia 2018 r.; – w okresie 1 października 2018 r. – 20 listopada 2018 r. przydzielenie sprawy sędziemu zastępcy (poprzez opcję „osoba zastępująca”) skutkowało błędnym zaliczaniem takiej sprawy za kilkadziesiąt lub nawet ponad sto spraw. W konsekwencji taki sędzia był pomijany w losowaniach, aż inni sędziowie wylosowali równie dużą liczbę spraw; – w tym samym czasie duża część sędziów, których obciążenie było wykazywane w systemie jako ujemne, miała nieprawidłowo zaliczane sprawy za wartość równą dokładnie 1. Wśród błędów popełnianych przez użytkowników jednym z najpowszechniejszych było bezpodstawne używanie okna „jednorazowe obciążenie/odciążenie”. Powinno być ono wykorzystywane wyłącznie w sytuacjach, o których mowa w § 67 Regulaminu wewnętrznego urzędowania sądów powszechnych, tj. w przypadku budowania referatu, zwiększenia lub zmniejszenia wskaźnika przydziału. Tymczasem było ono wykorzystywane także w innych przypadkach, powodując generowanie nieprawidłowych wartości w bazie danych; – okno „jednorazowe obciążenie/odciążenie” może być też wyjątkowo używane do zbilansowania obciążeń związanych z wprowadzeniem spraw do losowania w nieprawidłowej kategorii. Użytkownicy często jednak popełniali przy tej operacji błąd, zapominając o konieczności uwzględnienia współczynnika przydziału. Skutkiem tego był np. zaniżony koszt losowanych spraw w tej kategorii; – powszechne były przypadki obsługiwania sytuacji opisanej w § 67 ust. 3 regulaminu wewnętrznego urzędowania sądów powszechnych 100 poprzez wpisanie wskaźnika przydziału 1,75 zamiast stworzenia dwóch referatów oczekujących; – nieprawidłowo wykorzystywana była funkcjonalność „Wyłącz z losowania”, jako realizacja zarządzenia o wstrzymaniu wpływu (właściwym sposobem postępowania jest w takiej sytuacji wpisanie sędziemu współczynnika przydziału „0” we wszystkich kategoriach). Funkcjonalności „Wyłącz z losowania” używano także błędnie w celu budowy nowego referatu.

17.Skala nieprawidłowych obciążeń nie została rozpoznana przez NIK do czasu zakończenia kontroli. Wobec dużej liczby błędów występujących w SLPS kluczowym zadaniem było ich diagnozowanie i usuwanie. Proces usuwania błędów, nawet tych istotnych, był jednak długotrwały i nierzadko zajmował kilka tygodni. Aktualnie ani strony ani sąd nie ma żadnych narzędzi aby móc zweryfikować poprawność działania tego systemu, sąd nie zna kodu źródłowego systemu.

18.Dopiero po wydaniu wyroku NSA w dniu 19 kwietnia 2021 r., III OSK 836/21, w uznano, że 1 )czynności organu związane z zaprojektowaniem SLPS, jego obsługą i funkcjonowaniem to czynności o charakterze „sprawy publicznej” w rozumieniu art. 1 ust. 1 ustawy o dostępie do informacji publicznej.2) Sposób działania SLPS przewidziany w jego algorytmie (zestawie poszczególnych poleceń jakie ten System realizuje) jest informacją o ciągu czynności prowadzących do wyznaczenia konkretnego sędziego do załatwienia sprawy. To, że ten ciąg czynności realizuje program komputerowy i z tego względu ma on charakter techniczny nie może pozbawiać tej informacji (o sposobie wyznaczenia sędziego) charakteru informacji publicznej. W konsekwencji zastosowanie systemów algorytmicznych do wykonywania władzy publicznej może choćby potencjalnie rzutować na prawa podstawowe jednostek, jak np. na prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia spraw jednostek w rozsądnym terminie przez niezawisły i bezstronny sąd".

19.Po tym wyroku NSA Minister Sprawiedliwości opublikował w Biuletynie Informacji Publicznej dokument zatytułowany Algorytm na podstawie dokumentacji analitycznej . To opracowanie jest wyciągiem z dokumentu SLPS_v1.12_Dokumentacja analityczna. Część III. Model przypadków użycia, zaktualizowanego we wrześniu 2021 r. w związku z wdrożeniem wersji 1.12.0 w środowisku produkcyjnym w dniu 17.09.2021 r.Co istotne, z opisu Wyjaśnienia treści pełnego raportu z przydziału sprawy przez System Losowego Przydziału Spraw (SLPS) wynika tzw. koszt sprawy. Koszt sprawy obliczany jest według następującego wzoru matematycznego: Gdzie: E – wskaźnik przydziału sędziego/ asesora sądowego/ referendarza wyrażony ułamkiem dziesiętnym lub liczbą całkowitą, 252 – założona w algorytmie przeciętna liczba dni pracujących w ciągu roku M – liczba dni nieobecności referenta w ciągu roku od daty losowania albo w okresie od zapisanej w SLPS daty rozpoczęcia przydziału w kategorii do daty losowania, jeżeli rozpoczęcie przydziału w kategorii nastąpiło później niż rok wstecz od daty losowania.Wedle tego wzoru wyliczany jest tzw. koszt sprawy, uwzględniający zarówno wskaźnik przydziału spraw, jak i nieobecności.

20.Zasadniczym mankamentem dalej jest brak dostępności i transparentności danych dotyczących zasad pracy narzędzia informatycznego, w szczególności jego kontrola przez organ władzy wykonawczej tj. Ministra Sprawiedliwości. Do tej pory nie podano również kodu źródłowego, a informacja opublikowana w Biuletynie Informacji Publicznej to jedynie algorytm samej aplikacji. Publikowane są także raporty z losowania spraw przez SLPS.

Sam ówczesny Rzecznik Praw Obywatelskich Adam Bodnar w piśmie z dnia 20 czerwca 2020r. do Wicemarszałka Sejmu podtrzymywał szereg wątpliwości dotyczących rzeczywistej bezstronności działania systemu w związku z tym, że algorytm stworzony na potrzeby losowania nie jest znany. Brak kodu źródłowego nie pozwala ustalić, w jaki sposób następuje dobór sędziów do konkretnych spraw, a w praktyce okazuje się, że wynik losowania budzi wątpliwości obywateli, którzy podnoszą wiele zastrzeżeń w treściach wniosków kierowanych do Rzecznika. Zgodnie z obowiązującym dotychczas systemem alfabetyczno-numerkowym o przydziale sprawy decydowała co do zasady kolejność wpływu, przy czym wybór składu nie następował na podstawie indywidualnej, instytucjonalnej decyzji o przydzieleniu sprawy konkretnemu sędziemu. Przydzielanie spraw według kolejności wpływu w odniesieniu do spraw cywilnych regulował regulamin urzędowania sądów powszechnych (§ 43 i następne). Zaś w odniesieniu do spraw karnych art. 351 Kodeksu postępowania karnego. Rozwiązanie polegające na alfabetycznym przydzielaniu spraw uznawane jest za zgodne z międzynarodowymi standardami (zob. m.in. zalecenia Komitetu Ministrów Rady Europy R(94) 12), a jego zaletą jest duża przejrzystość tego systemu pozwalająca na społeczno-obywatelską wewnętrzną i zewnętrzną kontrolę przestrzegania prawa do niezależnego sądu. Indywidualnie 60 Nr sprawy w (...)- przydzielanie spraw stanowiło w praktyce wyjątek konieczny z uwagi na względy organizacyjno-kadrowe pracy sądu. (https://bip.brpo.gov.pl/sites/default/files/Pismo%20do%20Wicemarsza%C5%82ka%20Sejmu%20ws.%20reformy%20s%C4%85downictwa%2C%202.06.2020.pdf). Mimo tych uwag do tej pory nie ujawniono kodu źródłowego systemu SLPS.

21.Na skutek postępowania zainicjowanego przez Stowarzyszenie (...) w W. Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 26 maja 2022r, III OSK 1189/22 zakwestionował stanowisko organu uznające, że kod źródłowy SLPS stanowi informację publiczną. Po ponownym rozpatrzeniu wniosku Stowarzyszenia z dnia 30 października 2017r. Minister Sprawiedliwości decyzją z dnia 4 sierpnia 2022r. odmówił udostępnienia kodu źródłowego SLPS. Kod źródłowy SLPS jest zatem znany tylko administratorowi SLPS, użytkownicy tego programu z sądu nie mają do niego dostępu. Wyrokiem z dnia 28 kwietnia 2024r. sygn.. ak. II SA/Wa 2336/23 Wojewódzki Sąd Administracyjny oddalił skargę Stowarzyszenia Stowarzyszenie (...) w W. na decyzję Ministra Sprawiedliwości o odmowie udostępnienia informacji publicznej. Do tej pory nie jest znany kod źródłowy SLPS.

22.Zasadnicze wątpliwości z uwagi na zasadę niezawisłości sędziowskiej i prawo do ustawowego sądu budzą zbyt szerokie kompetencje Ministra Sprawiedliwości jako przedstawiciela władzy wykonawczej do określenia szczegółowych zasad przydziału spraw sędziom, w tym określenia zasad ustalania składów w drodze jego wewnętrznego aktu jakim jest Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości. Zgodnie z delegacją z art. 41 § 1 Prawo o ustroju sadów powszechnych Minister Sprawiedliwości, po zasięgnięciu opinii Krajowej Rady Sądownictwa, określi, w drodze rozporządzenia, regulamin wewnętrznego urzędowania sądów powszechnych określający: 1)wewnętrzną organizację i porządek funkcjonowania sądów, 2)szczegółowe zasady przydziału spraw, w tym: a)sposób dokonywania losowania spraw, b)zasady ustalania składów wieloosobowych, d)zasady zmniejszenia przydziału spraw ze względu na pełnione funkcje i usprawiedliwione nieobecności oraz podstawy czasowego wstrzymania przydziału spraw, e)warunki uczestniczenia w przydziale tylko niektórych kategorii spraw rozpoznawanych w wydziale, f)zasady pełnienia dyżurów oraz rodzaje spraw podlegających przydzieleniu zgodnie z planem dyżurów, g)zasady sporządzania planu zastępstw oraz rodzaje czynności podejmowanych zgodnie z planem zastępstw. Nie ulega wątpliwości, że zakres tej materii ścisłe przynależy do sfery objętej niezawisłością sędziowską, w szczególności określenie zasad przydziału spraw sędziom, czy zasady pełnienia dyżurów jak i warunki uczestniczenia w przydziale spraw. Trudno znaleźć jakiekolwiek uzasadnienie dla tak szerokiego wpływu i oddziaływania Ministra na sprawy objęte niezawisłością sędziowską, w tym wyznaczenie składu sądu.

23. Przepisy upoważaniające Ministra Sprawiedliwości do określenia sposobu dokonywania losowania spraw są więc wewnętrznie sprzeczne, gdyż ex definitione losowy przydział spraw nie zapewnia równomiernego i obiektywnego obciążenia. Sam przepis art. 41 Prawa o ustroju sądów powszechnych jest niejasny, używa pojęć „równomierne”, „obiektywne obciążenie”, „zbliżone prawdopodobieństwo udziału”, nie definiując i wyjaśniając konkretnie tych zasad, co daje Ministrowi Sprawiedliwości dużą dowolność jeśli chodzi o tworzenie narzędzia do przydziału spraw. Zupełnie jeszcze inną rzeczą jest odkodowanie tych zasad z działania systemu algorytmu. Art. 47a § 1Prawo o ustroju sądów powszechnych posługuje się również kategorią spraw. Celem podziału spraw na kategorie miało być odpowiednie zróżnicowanie spraw stosownie do ich pracochłonności. Podział spraw na kategorie reguluje załącznik nr 6 do Zarządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie organizacji i zakresu działania sekretariatów sądowych oraz innych działów administracji sądowej z dnia 19 czerwca 2019 r. (Dz.Urz.MS z 2019 r. poz. 138) „Podział spraw na kategorie w poszczególnych urządzeniach ewidencyjnych” (§ 43 ust. 2 regulaminu). Podział ten przewiduje w ramach poszczególnych repertoriów, np. C, Nc, Ns, GC, GU, Zs, Zo, P itd., sprawy o określonych symbolach statystycznych. Jest to oczywiście bardzo duże uproszczenie, albowiem nawet sprawy z tej samej kategorii mogą mieć różną wagę (w zależności od układu stron, liczby tomów, objętości akt czy problemów prawnych oraz faktycznych, a także zakresu postępowania dowodowego).Tak określony system przydziału spraw nie uwzględnia więc rzeczywistej wagi danej sprawy, albowiem operuje tylko abstrakcyjną kategorią spraw, co więcej – w ramach poszczególnych kategorii następuje również kumulacja różnego typu spraw. Mechanizm ten nie jest wystarczający dla zapewnienia równomiernego i obiektywnego obciążenia sędziów i jest zależny od dyskrecji Ministra.

24.Niezależnie od tego stopień skomplikowania takiego systemu jak wykazano generowanie błędów ludzkich związanych z koniecznością wprowadzania danych do tego systemu stwarza zagrożenie podatności na manipulowanie tym systemie, niejednoznaczność treści przepisów powoduje ryzyko nieprawidłowego przełożenia regulacji prawnej na sposób działania programu, który ma działać w sposób automatyczny. Systemowe zaś błędy w działaniu takiego systemu mogą prowadzić do naruszenia prawa do ustawowego sądu. Parametryzacja systemu pozostaje nieznana. Działania takie, jak jednorazowego obciążenie / odciążenie, nie pozostawiają śladu w raportach. Niektóre przepisy Regulaminu wewnętrznego urzędowania sądów urzędowania sądów nie są w ogóle obsługiwane przez SLPS, np. par. 60 Regulaminu wewnętrznego urzędowania sądów SLPS w losowaniu referentów nie uwzględnia osób nieobecnych w pracy nieprzerwanie co najmniej 4 dni robocze, począwszy od losowania poprzedzającego pierwszy dzień nieobecności, pod warunkiem uprzedniego zarejestrowania nieobecności w systemie teleinformatycznym. Po okresie nieobecności, począwszy od losowania poprzedzającego pierwszy dzień obecności, SLPS przydziela sprawy tak, aby w okresie roku od rozpoczęcia nieobecności liczba spraw przydzielonych poszczególnym referentom w każdej kategorii była proporcjonalna do liczby dni pracy poszczególnych referentów i ich wskaźników przydziału. W sprawach przydzielanych bez wykorzystania SLPS podział czynności może ustanowić zasadę odmienną od określonej w ust. 1.Referent podlega wyłączeniu z przydziału w ciągu 5 dni roboczych poprzedzających nieobecność trwającą co najmniej 15 dni roboczych. Jeśli przewidywany termin rozpoznania zażalenia przypada w czasie planowanej nieobecności sędziego, może on zostać wyłączony z przydziału tego zażalenia. W przypadku niedostatecznej wielkości referatu przydział może zostać wznowiony jeszcze przed zakończeniem nieobecności.

Przepisy te będą spełniony jedynie, gdy użytkownik SLPS dokona w porę odpowiedniego wyłączenia ręcznie lub „wyprzedzająca nieobecność” zostanie zsynchronizowana z systemu kadrowego. Podobnie uznaniowość dają inne przepisy, przykładowo zgodnie z par.. 49 Regulaminu sprawy podlegające losowemu przydziałowi rejestruje się w SLPS w ciągu trzech dni roboczych od daty wpływu do sądu, chyba że sprawa podlega przydziałowi po uzupełnieniu braków. Niemniej Przewodniczący wydziału w wybranych urządzeniach ewidencyjnych lub kategoriach spraw może wstrzymać kierowanie spraw do przydziału w przypadku krótkotrwałych nieobecności części sędziów, do zakończenia tych nieobecności. Poza tym jeżeli czas oczekiwania na rozprawę apelacyjną przekracza 6 miesięcy od daty wpływu akt sprawy do sądu drugiej instancji, przewodniczący wydziału może określić czas, po którym apelacje rejestruje się w SLPS. Zgodnie z par. 50 ust. 1 Regulaminu wewnętrznego urzędowania sądów na potrzeby przydziału spraw rozpoznawanych w składzie 3 sędziów SLPS losowo tworzy, na okres do 12 miesięcy, składy, którym przydziela sprawy referentów. Jeśli SLPS nie wyznaczy pozostałych dwóch członków składu, wyznacza ich przewodniczący wydziału.

25.Dugi problem jaki wiąże się z użyciem SLPS jeśli chodzi o obsadę składu sądu to brak zachowania zasady równomiernego obciążenia sądu sprawami, przez co naruszona jest zasada efektywności postępowania oraz rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki wynikająca z art. 47 ust. 1 Karty Praw Podstawowych jak i zasada równości wobec prawa.

26.Nie ulega wątpliwości, że gwarancja równomiernego obciążenia sprawami jest tak samo istotna jak gwarancja losowego przydziału spraw albowiem rzutuje na czas trwania rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki, a tym samym na prawo obywatela unijnego do rzetelnego postępowania i efektywnej ochrony. W przedmiotowej sprawie narzędzie techniczne przydzieliło w ciągu jednej nocy sędziemu jednorazowo zapas 56 spraw, podczas gdy w tym samym losowaniu inni sędziowie otrzymali wynik 0 lub kilka spraw. Taki przydział spraw jest dyskryminacyjny, gdyż skutkuje powstaniem zaległości w ramach referatu danego sędziego sięgającej nawet okres 1 roku (biorąc pod uwagę dotychczasowe obciążenie), ma to swoje przełożenie na czas oczekiwania na rozpatrzenie sprawy. W rezultacie czas oczekiwania na rozpatrzenie sprawy w sądzie jest zależny od czynników losowych, a nie od racjonalnego i efektywnego zarządzania sprawami oraz ich równomiernego obciążenia proporcjonalnie na wszystkich sędziów danego sądu czy wydziału.

27.System przydziału spraw z uwagi na gwarancyjne znaczenie prawa do sądu właściwego powinien odpowiadać wymaganiom rzetelnego procesu ( art. 47 Karty Praw Podstawowych). Zasady i kryteria co do metodologii alokacji spraw powinny być obiektywne i uwzględniać: gwarancje prawa do rzetelnego procesu, niezawisłość i bezstronność sędziowską, legalizm procedury, naturę i złożoność spraw, kompetencje, doświadczenie i specjalizację sędziów, liczbę sędziów i ich obciążenie oraz jawność dla opinii publicznej zasad przydziału spraw. System podziału czynności w sądach powinien więc być transparentny, a wszelkie odstępstwa od ustalonych reguł precyzyjnie zredagowane, i poddawać się zewnętrznej kontroli. System przejrzystego przydziału spraw pozwala zapewnić prawo do ustawowego sędziego i służy poszanowaniu niezawisłości sędziowskiej i niezależności sądów. Ustalone zasady podziału spraw powinny uwzględniać zasadę równomiernego obciążenia sędziów i sądów, aby móc urzeczywistnić postulat rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki. Nierównomierne rozłożenie spraw w skali kraju prowadzi do znaczących dysproporcji, jeśli chodzi o czas oczekiwania na wyznaczenie sprawy na wokandę lub posiedzenie niejawne, jak też następnie czas jej rozpatrzenia.Również w skali danego sądu i jego najmniejszej jednostki (wydziału) przydział powinien być oparty na transparentnych i racjonalnych zasadach. Nierównomierny podział spraw między sędziów w obrębie danego sądu również może skutkować powstawaniem dysproporcji w obciążeniu zadaniami sędziów w obrębie danej jednostki, co może nawet naruszać prawa obywateli do sądu art. 47 Karty Praw Podstawowych i ich równego traktowania. Organizacja pracy w sądach powinna być oparta na zasadzie równomiernego obciążenia pracą. Tym bardziej że wysokość wynagrodzenia sędziów zajmujących równorzędne stanowiska sędziowskie różnicuje jedynie staż pracy lub pełnione funkcje.

28.Nierównomierny przydział spraw może w końcu stanowić zagrożenie także dla wewnętrznej niezawisłości sędziego ^. Sędzia, rozstrzygając konkretny spór sądowy, powinien działać w sposób wolny od jakiejkolwiek presji wewnątrzsądowej oraz czasowej związanej z rozstrzyganymi sprawami. Obciążenie sędziego stanowi poważne zagrożenie dla niezawisłości sędziowskiej. Może to prowadzić do „szybkiego sądzenia”, przejawiającego się w tym, że sędziowie będą starali się zakończyć powierzone im sprawy bez większego nakładu pracy. Presja czasu może prowadzić do tego, że sędzia będzie się decydował na rozstrzygnięcie, które zajmie mu najmniej czasu i które będzie mógł w prosty sposób uzasadnić, a niekoniecznie takie, które będzie sprawiedliwe.

29.Wątpliwości sądu dotyczą zatem zarówno kwestii czy w świetle art. 2, art. 19 ust. 1 akapit drugi Traktatu o Unii Europejskiej w zw. z art. 20 i 47 Karty Praw Podstawowych sądem niezawisłym, bezstronnym i ustanowionym uprzednio na mocy ustawy, a także zapewniającym rozpatrzenie sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki w sposób niedyskryminacyjny oraz gwarantujący skuteczną ochronę prawną jest sąd powszechny ostatniej instancji państwa członkowskiego, w którego składzie zasiada sędzia tego sądu wyznaczony przez generator liczbowy do rozpoznania sprawy, na podstawie raportu losowania oraz uprzedniej decyzji Kolegium sądu: gdy wyznaczenia nowego składu sądu dokonano w oparciu o ustaleniu algorytmu losowego przydziału spraw zaprojektowanego przez przedstawiciela władzy wykonawczej Ministra Sprawiedliwości oraz ustaleniu zasad przydziału spraw w sądach w drodze aktu rangi rozporządzenia tegoż Ministra i w sposób naruszający zasadę niezawisłości sędziowskiej i niezależności sądów oraz zasadę prawa do ustawowego sądu oraz gwarancje równomiernego obciążenia sędziów, przy braku znajomości i możliwości weryfikacji działania opisanego kodu źródłowego algorytmu losowego przydziału spraw sędziom, o którym jedynie zamieszczono informację na stronie Biuletynu Informacji Publicznej oraz podatności narzędzia losowego przydziału spraw na błędy i manipulacje. Te uchybienia mają wpływ i prowadzą do orzekania przez sędziego w warunkach nieważności postępowania z powodu sprzeczności składu tego sądu z przepisami prawa przy niezapewnieniu stronom skutecznej ochrony prawnej, przy braku skutecznego środka odwoławczego w prawie krajowym przysługującemu sędziemu od pisemnej decyzji organu administracyjnego sądu dotyczącej przydziału sprawy oraz wyznaczeniu i składzie sądu w postaci braku drogi sądowej zapewniającej sędziemu możliwość odwołania się od takiej pisemnej decyzji do bezstronnego i niezawisłego sądu w postępowaniu spełniającym wymagania wynikające z art. 47 i art. 48 Karty Praw Podstawowych.

30.W wyroku z 12 stycznia 2016 r., w sprawie (...), skarga nr 57774/13, § 58, (...) stwierdził, że z powodu ponownego przydzielenia sprawy w sposób dyskrecjonalny dany sąd nie jest sądem ustanowionym na mocy ustawy, wobec czego orzekł, że doszło do naruszenia prawa do rzetelnego procesu sądowego przewidzianego w art. 6 ust. 1 EKPC.

31.W wyroku TSUE z 26 marca 2020 r., (...) (Szczególna procedura kontroli orzeczeń) (C‑542/18, pkt 73 i przytoczone tam orzecznictwo), wyjaśniono, że „zgodnie z utrwalonym orzecznictwem ETPCz wprowadzenie w art. 6 ust. 1 zdanie pierwsze EKPC wyrażenia »ustanowiony ustawą« ma na celu […] zapewnienie […] w szczególności, by zasada państwa prawnego była przestrzegana i dotyczyła nie tylko podstawy prawnej samego istnienia sądu, lecz również składu orzekającego w każdej sprawie oraz wszelkich innych przepisów prawa krajowego, których nieprzestrzeganie sprawia, że udział jednego lub kilku sędziów w rozpoznawaniu sprawy jest obarczony nieprawidłowością, co obejmuje w szczególności przepisy dotyczące niezawisłości i bezstronności członków danego sądu.”

32.W wyroku TSUE z 15 lipca 2021 r., Komisja przeciwko Polsce (System odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów), C-791/19, pkt 172, 173, Trybunał orzekł, że „w braku takich kryteriów omawiane uprawnienie mogłoby być wykorzystywane w szczególności w celu przekazania danej sprawy konkretnym sędziom z pominięciem innych sędziów lub też w celu wywarcia nacisków na wyznaczonych w ten sposób sędziów.”

33.Sąd krajowy zwraca uwagę, że obecne nieweryfikowane i kontrolowane przez Ministra Sprawiedliwości działanie systemu losującego stwarza niebezpieczeństwo i zagrożenie dla dowolnego kształtowania skład sądu drugiej instancji. Poprzez dowolne wyłączanie niektórych sędziów z losowań przez generator liczb losowych, arbitralne decydowanie o dacie kierowania spraw do losowania, określanie współczynników przydziału, pomijaniu krótkich nieobecności sędziów, można swobodnie i dyskrecjonalnie kształtować skład sądu drugiej instancji. Co jest istotne, strony (powód ani pozwany) nie mają zapewnionych przez ustawę narzędzi informatycznych, które umożliwiłyby sprawdzenie procesu losowania przez generator losowy liczb. Sprawdzenie danych, takich jak w sprawie, wymaga bowiem szerszego dostępu do generatora liczb losowych z innego poziomu dostępności niż zapewniony sędziom i urzędnikom sądowym. Biorąc zaś pod uwagę publiczne informacje dotyczące nieumieszczenia systemie informatycznym dla stron pełnych raportów losowań i ich historii, to uprawnienie użytkownicy mogą swobodnie kształtować składy sądu, bez możliwości kontroli tego przydziału wobec braku skutecznego środka odwoławczego przysługującemu sędziemu od pisemnej decyzji organu administracyjnego do bezstronnego i niezawisłego sądu.

34.Jak wskazuje prof. R. Piotrowski także w świetle Konstytucji RP przydział spraw sędziom jest zadaniem związanym z wykonywaniem przez sąd zadań konstytucyjnych. Sąd w świetle Konstytucji powinien być ustawiony ustawą, a nie rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości ani tym bardziej algorytmu. Sąd tak utworzony nie jest sądem ustawionym ustawą lecz aktem rozporządzenia. Konstytucja RP nie przewiduje jakiegokolwiek oddziaływania ingerującego w działalność władzy sądowniczej ze strony rządu, a zwłaszcza Ministra Sprawiedliwości. Konstytucja nie przewiduje takich kompetencji ani Ministra Sprawiedliwości ani Rady Ministrów, a wręcz przeciwnie z punktu widzenia art. 173 Konstytucji uznać należy ją za niedopuszczalną.(R. Piotrowski, System elektronicznego przydziału sprawa w sądach a Konstytucja w: Nowoczesne technologie. Szansa czy zagrożenie dla funkcjonowania przedsiębiorców w obrocie prawnym i w postępowania sądowych, red. A. Kidyba, A. Olejniczak). Jak też wynika z Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE ) z dnia 13 czerwca 2024 r. 2024/1689 w sprawie ustanowienia zharmonizowanych przepisów dotyczących sztucznej inteligencji oraz zmiany rozporządzeń (WE) nr 300/2008, (UE) nr 167/2013, (UE) nr 168/2013, (UE) 2018/858, (UE) 2018/1139 i (UE) 2019/2144 oraz dyrektyw 2014/90/UE, (UE) 2016/797 i (UE) 2020/1828 (akt w sprawie sztucznej inteligencji) niektóre systemy sztucznej inteligencji przeznaczone na potrzeby sprawowania wymiaru sprawiedliwości i procesów demokratycznych należy sklasyfikować jako systemy wysokiego ryzyka, biorąc pod uwagę ich potencjalnie istotny wpływ na demokrację, praworządność, wolności osobiste, a także prawo do skutecznego środka odwoławczego i do rzetelnego procesu sądowego. W szczególności, aby wyeliminować potencjalne ryzyko tendencyjności, efektu czarnej skrzynki i błędów, jako systemy wysokiego ryzyka należy kwalifikować systemy sztucznej inteligencji, które mają za zadanie pomóc organom sądowym w badaniu i interpretacji faktów i przepisów oraz w stosowaniu tych przepisów do konkretnego stanu faktycznego.W przedmiotowej sprawie zastosowany system przydziału spraw nie pełni funkcji technicznej lecz wpływa na realizację prawa do ustawowego sądu, o którym stanowi art. 47 KPP. System ten stworzony przez organ władzy wykonawczej jest nietransparentny i nie zapewnia gwarancji prawa do rzetelnego procesu tak jeśli chodzi o gwarancje rozpatrzenia sprawy przed bezstronnym i niezawisłym sadem ustawionym ustawą ale i gwarancje rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki.

35.W wyroku z 14 listopada 2024 r., C-197/23, TSUE orzekł, że art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE w związku z art. 2 TUE i art. 47 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie przepisowi krajowemu, który uniemożliwia we wszelkich okolicznościach sądowi odwoławczemu skontrolowanie, czy ponowny przydział sprawy składowi sądu, który orzekał w tej sprawie w pierwszej instancji, nie nastąpił z naruszeniem przepisów krajowych dotyczących ponownego przydziału spraw w sądach. Z orzecznictwa TSUE wynika, że jeżeli państwo ustanowiło przepisy prawne dotyczące składu sądu orzekającego w każdej sprawie i ponownego przydziału spraw, art. 19 ust. 2 TUE w związku z art. 2 TUE i art. 47 Karty wymaga, by przestrzeganie tych norm mogło podlegać kontroli sądowej (tak wyrok TSUE z 14 listopada 2024 r., C-197/23, pkt 67). W okolicznościach przedmiotowej sprawy brak możliwości odwołania się od decyzji Kolegium sądu na drodze sądowej uniemożliwia kontrolę zasady przydziału spraw i obarcza prowadzone przez sąd krajowy postępowanie poważaną wadą nieważności postępowania.

35.Przepisom dotyczącym składu sądu oraz sposobu ustalenia tego składu przyświeca nadrzędny cel, jakim jest zapewnienie ich roli strażnika niezawisłości sędziowskiej, a tym samym unikanie wywierania wpływu przez organy ustawodawcze i wykonawcze na wyznaczenie konkretnego sędziego dla rozpoznania sprawy oraz ustaleń między samymi sędziami danego sądu, który z nich będzie rozpoznawać konkretną sprawę. Wprawdzie państwa członkowskie mają swobodę decydowania, w jakim sposób będzie konstruowany skład sądu według przepisów krajowych, lecz jeżeli takiego przepisy zostały uchwalone, to niezależność sądu musi być zagwarantowana w wystarczającym stopniu (zob. opinia Rzecznika Generalnego (...) z 27 czerwca 2019 r., C-585/18, C-624/18 i C-625/18, pkt 129).

Sędzia Aneta Łazarska