Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 16 kwietnia 2025 roku

Sąd Okręgowy w Warszawie XVI Wydział Gospodarczy

w składzie:

Przewodniczący SSO Ewa Dietkow

Protokolant sekretarz sądowy Karolina Charlemagne-Piwowar

po rozpoznaniu na rozprawie 17 marca 2025 roku w Warszawie

sprawy z powództwa Polski Fundusz Rozwoju spółka akcyjna z siedzibą w W.

przeciwko (...) spółka jawna z siedzibą w B., A. S., W. S.

o zapłatę

1.  zasądza od pozwanych solidarnie na rzecz powoda kwotę 1.041.068,53 PLN (milion czterdzieści jeden tysięcy sześćdziesiąt osiem złotych i pięćdziesiąt trzy grosze) z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od 4 lipca 2023 roku do dnia zapłaty;

2.  w pozostałej części powództwo oddala;

3.  zasądza od pozwanych solidarnie na rzecz powoda kwotę 52.030,00 PLN (pięćdziesiąt dwa tysiące trzydzieści złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu po ich stosunkowym rozdzieleniu z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w spełnieniu świadczenia od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty.

SSO Ewa Dietkow

Sygn. akt XVI GC 77/24

UZASADNIENIE

W pozwie złożonym 1 września 2023 roku powód Polski Fundusz Rozwoju spółka akcyjna z siedzibą w W. wniósł o zasądzenie od pozwanych: (...) spółka jawna z siedzibą w B., A. S. i W. S. solidarnie (art. 22 § 2 k.s.h.) na rzecz powoda:

a)  1.041.068,53 PLN wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia 24 czerwca 2020 roku do dnia zapłaty,

b)  3.499,27 PLN tytułem odsetek ustawowych za opóźnienie w zapłacie kwoty 38.058,13 PLN liczonych od 24 czerwca 2020 roku do dnia 20 stycznia 2022 roku,

c)  3.764,64 PLN tytułem odsetek ustawowych za opóźnienie w zapłacie kwoty 38.058,13 PLN liczonych od 24 czerwca 2020 roku do dnia 21 lutego 2022 roku,

d)  3.987,51 PLN tytułem odsetek ustawowych za opóźnienie w zapłacie kwoty 38.058,13 PLN liczonych od 24 czerwca 2020 roku do dnia 18 marca 2022 roku,

e)  4.332,64 PLN tytułem odsetek ustawowych za opóźnienie w zapłacie kwoty 38.058,13 PLN liczonych od 24 czerwca 2020 roku do dnia 22 kwietnia 2022 roku,

f)  4.669,95 PLN tytułem odsetek ustawowych za opóźnienie w zapłacie kwoty 38.058,13 PLN liczonych od 24 czerwca 2020 roku do dnia 23 maja 2022 roku,

g)  5.029,15 PLN tytułem odsetek ustawowych za opóźnienie w zapłacie kwoty 38.058,13 PLN liczonych od 24 czerwca 2020 roku do dnia 23 czerwca 2022 roku,

h)  5.384,71 PLN tytułem odsetek ustawowych za opóźnienie w zapłacie kwoty 38.058,13 PLN liczonych od 24 czerwca 2020 roku do dnia 22 lipca 2022 roku,

i)  5.772,59 PLN tytułem odsetek ustawowych za opóźnienie w zapłacie kwoty 38.058,13 PLN liczonych od 24 czerwca 2020 roku do dnia 22 sierpnia 2022 roku,

j)  6.164,38 PLN tytułem odsetek ustawowych za opóźnienie w zapłacie kwoty 38.058,13 PLN liczonych od 24 czerwca 2020 roku do dnia 22 września 2022 roku,

k)  6.534,80 PLN tytułem odsetek ustawowych za opóźnienie w zapłacie kwoty 38.058,13 PLN liczonych od 24 czerwca 2020 roku do dnia 21 października 2022 roku,

l)  6.943,53 PLN tytułem odsetek ustawowych za opóźnienie w zapłacie kwoty 38.058,13 PLN liczonych od 24 czerwca 2020 roku do dnia 22 listopada 2022 roku,

m)  7.326,72 PLN tytułem odsetek ustawowych za opóźnienie w zapłacie kwoty 38.058,13 PLN liczonych od 24 czerwca 2020 roku do dnia 22 grudnia 2022 roku,

n)  7.697,14 PLN tytułem odsetek ustawowych za opóźnienie w zapłacie kwoty 38.058,13 PLN liczonych od 24 czerwca 2020 roku do dnia 20 stycznia 2023 roku,

o)  8.118,64 PLN tytułem odsetek ustawowych za opóźnienie w zapłacie kwoty 38.058,13 PLN liczonych od 24 czerwca 2020 roku do dnia 22 lutego 2023 roku,

p)  8.489,06 PLN tytułem odsetek ustawowych za opóźnienie w zapłacie kwoty 38.058,13 PLN liczonych od 24 czerwca 2020 roku do dnia 23 marca 2023 roku,

q)  8.846,70 PLN tytułem odsetek ustawowych za opóźnienie w zapłacie kwoty 38.058,13 PLN liczonych od 24 czerwca 2020 roku do dnia 20 kwietnia 2023 roku,

r)  9.268,21 PLN tytułem odsetek ustawowych za opóźnienie w zapłacie kwoty 38.058,13 PLN liczonych od 24 czerwca 2020 roku do dnia 23 maja 2023 roku,

s)  9.638,62 PLN tytułem odsetek ustawowych za opóźnienie w zapłacie kwoty 38.058,13 PLN liczonych od 24 czerwca 2020 roku do dnia 21 czerwca 2023 roku,

t)  10.060,13 PLN tytułem odsetek ustawowych za opóźnienie w zapłacie kwoty 38.058,13 PLN liczonych od 24 czerwca 2020 roku do dnia 24 lipca 2023 roku;

a także zasądzenie na rzecz powoda solidarnie od pozwanych kosztów procesu według norm przepisanych.

Pozwani: (...) spółka jawna z siedzibą w B. pozwany (1), A. S. i W. S. wnieśli o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie kosztów procesu według norm przepisanych. Jednocześnie z daleko posuniętej ostrożności procesowej, w razie uwzględnienia przez Sąd powództwa co do zasady w zakresie zobowiązania do zwrotu kwoty głównej, wnieśli o oddalenie powództwa w części obejmującej żądanie odsetek ustawowych za opóźnienie od dnia 24 czerwca 2020 roku do dnia uprawomocnienia się orzeczenia.

Sąd Okręgowy ustalił

Tarcza Finansowa jest programem, o którym mowa w art. 21a ustawy z dnia 4 lipca 2019 roku o systemie instytucji rozwoju, na podstawie którego Rada Ministrów mogła powierzyć powodowi realizację rządowego programu udzielania przedsiębiorcom wsparcia finansowego – dowód – § 2 Programu k. 39. Tarcza Finansowa została przyjęta na mocy uchwały Rady Ministrów nr 50/2020 z 27 kwietnia 2020 roku w sprawie programu rządowego „Tarcza finansowa Polskiego Funduszu Rozwoju dla Małych i Średnich firm”, zgodnie z którym objęci nim byli przedsiębiorcy w rozumieniu art. 4 ustawy z 6 marca 2018 roku Prawo przedsiębiorców, będący mikro, małymi lub średnimi przedsiębiorcami, którzy spełniali określone w Programie warunki – dowód – rozdział 3.1 programu k. 46. Program oraz krąg beneficjentów Programu został zatwierdzony Decyzją Komisji Europejskiej z 27 kwietnia 2020 roku C(2020) 2822, (...) SA.56996 (2020/N) – Poland – fakt niesporny. Zasadniczym celem Programu było zapewnienie stabilności przedsiębiorstw i gospodarki, których funkcjonowanie doznało znaczących zakłóceń spowodowanych pandemią Covid-19, poprzez udzielanie w istotnej części bezzwrotnych subwencji finansowych przedsiębiorcom dla zapewnienia im płynności i stabilności finansowej, jak również ochrony miejsc pracy i bezpieczeństwa finansowego – dowód - § 2 Programu k. 39. Wysokość wypłacanej subwencji finansowej zależała między innymi od statusu przedsiębiorcy tj. czy był mikroprzedsiębiorcą, małym lub średnim przedsiębiorcą – dowód – pkt 3.1 Programu k. 46. Dla małego lub średniego przedsiębiorcy (MŚP) maksymalna kwota subwencji finansowej z Programu była określana procentowo w stosunku do poziomu przychodów przedsiębiorcy ze sprzedaży w 2019 roku oraz zależała od spadku przychodów ze sprzedaży w związku z Covid-19 w miesiącu kalendarzowym poprzedzającym miesiąc złożenia wniosku względem miesiąca kalendarzowego odpowiadającego mu w roku poprzednim, albo miesiąca kalendarzowego poprzedzającego miesiąc kalendarzowy przed dniem złożenia wniosku. Subwencja finansowa dla MŚP mogła wynosić 4%, 6% lub 8% wartości przychodów ze sprzedaży przy odpowiednio ich spadku o minimum 25%, 50% i 75% – dowód – pkt 3.3 B Programu k. 47verte-48. Powód był uprawniony do stosowania możliwie automatycznych, uproszczonych i przyspieszonych procedur przyznawania subwencji finansowej, w tym ich realizowania za pośrednictwem kanałów elektronicznych (np. banków) wyłącznie z wykorzystaniem danych pochodzących od partnerów Programu oraz na podstawie oświadczeń składanych przez beneficjentów, powód nie dokonywał indywidualnej analizy poszczególnych wniosków o udzielenie subwencji oraz nie uwzględniał żadnych dodatkowych informacji przekazywanych przez wnioskodawców poza wnioskiem o przyznanie subwencji – dowód - § 3 Programu k. 39. Powód został wyposażony poprzez zapisy Programu w narzędzia monitoringu udzielania finansowania oraz jego obsługi, w tym przeciwdziałania nadużyciom, stosując standardowe procedury ewidencji, raportowania i kontroli – dowód - § 8 Programu k. 40verte. Powód był uprawniony do monitorowania zasadności udzielenia i prawidłowości wykorzystania subwencji finansowej, aż do całkowitego rozliczenia subwencji udzielonej przedsiębiorcy i wygaśnięcia umowy subwencji pod jej całkowitym wykonaniu – dowód - § 8 jw. Subwencja finansowa była formą pomocy publicznej – dowód - § 6 ust. 3 i 4 Programu k. 40verte. Pozwany ad. 1) (...) spółka jawna z siedzibą w B. jest podmiotem prowadzącym działalność gospodarczą między innymi od 2008 roku w zakresie działalności kantorowej, jest wpisany do rejestru działalności kantorowej – fakt niesporny. Pozwani ad. 2) i 3) są wspólnikami spółki jawnej – pozwanego ad. 1 – fakt niesporny. Pozwany 1) oprócz działalności kantorowej prowadzi inną jeszcze działalność gospodarczą, z której w 2019 roku osiągnął łącznie 187.950,00 PLN przychodu, w kwietniu 2019 roku kwotę 11.200,00 PLN przychodu, w kwietniu 2020 roku kwotę 7.400,00 PLN przychodu – fakt niesporny. Powód zawarł 29 maja 2020 roku z pozwanym 1) umowę subwencji drogą elektroniczną za pośrednictwem bankowości elektronicznej – dowód – umowa k. 73-77. Zawarcie umowy odbyło się w ten sposób, że pozwany 1) złożył 29 maja 2020 roku wniosek o udzielenie subwencji w ramach Programu, następnie wprowadził dane w formularzu wniosku, w bankowości elektronicznej wygenerowany został projekt umowy, po jego przeczytaniu i zaakceptowaniu obie strony podpisały umowę subwencji finansowej za pomocą narzędzi autoryzacyjnych przekazanych pozwanemu 1) przez Bank oraz przez Bank w imieniu powoda – fakt niesporny. Pozwany 1) potwierdził, że wszystkie przekazane informacje oraz złożone oświadczenia są zgodne z prawdą – dowód - § 1 ust. 1 umowy k. 73. Do czasu całkowitego zwrotu subwencji finansowej powód był uprawniony do kontrolowania prawdziwości informacji i oświadczeń złożonych w związku z zawarciem umowy przez pozwanego (1) lub osobę go reprezentującą. W przypadku stwierdzenia nieprawdziwości informacji lub oświadczeń zawartych w umowie, mógł podjąć decyzję o zwrocie przez przedsiębiorcę całości lub części subwencji finansowej. W takim przypadku subwencja stawała się wymagalna w terminie 14 dni roboczych od dnia udostępnienia przedsiębiorcy informacji o wydanej decyzji w sposób pozwalający przedsiębiorcy zapoznać się z informacją o decyzji – dowód - § 3 ust. 6 umowy k., 75verte. Pozwany (1) otrzymał na podstawie decyzji z 29 maja 2020 roku subwencję, zgodnie ze złożonym wnioskiem w kwocie 1.826.790,00 PLN – dowód – decyzja k. 80, przelew k. 82. Pozwany (1) oświadczył, że zapoznał się z Regulaminem, rozumie go i akceptuje jego treść – dowód - § 10 ust. 1, § 11 ust. 4 umowy k. 76verte-77. Zgodnie z § 11 ust. 5 umowy Regulamin stanowił integralną część umowy, treść Regulaminu mogła być w każdym czasie pozyskana, odtwarzana lub utrwalana przez pozwanego 1) ze wskazanej w umowie strony internetowej – dowód – umowa k. 77. Powodowi przysługiwało prawo do zmiany Regulaminu w trakcie trwania umowy. Wprowadzenie zmiany wymagało poinformowania o niej przedsiębiorcy w taki sposób, który umożliwi tej stronie zapoznanie się z informacją o takiej zmianie wraz ze wskazaniem postanowień podlegających zmianie, przy czym taka zmiana wchodzi w życie w terminie 14 dni od dnia doręczenia przedsiębiorcy informacji – dowód - § 11 ust. 6 umowy k. 77. Powód mógł przekazywać informacje dotyczące Regulaminu w formie komunikatów publikowanych na stronie www.pfrsa.pl Komunikaty miały charakter informacyjny – dowód - § 16 ust. 1 Regulaminu k. 62verte. Powód 17 maja 2020 roku opublikował komunikat w sprawie interpretacji pojęcia przychodów ze sprzedaży przedsiębiorstwa w rządowym programie „Tarcza Finansowa PFR dla Małych i Średnich Przedsiębiorstw” – dowód – komunikat k. 84-84verte. Na skutek wielu pytań przedsiębiorców powód wyjaśnił, że w przypadku transakcji wymiany walut dokonywanych przez podmioty prowadzące działalność gospodarczą polegającą na kupnie i sprzedaży wartości dewizowych oraz pośrednictwie w ich kupnie i sprzedaży (działalność kantorowa) za przychód ze sprzedaży należy uznać zrealizowany wynik w okresie miesięcznym. Wynik ten rozumiany jest jako różnica pomiędzy wartością sprzedaży danej waluty a wartością zakupu danej waluty w tym miesiącu – dowód – komunikat k. 84. Komunikat nie zmieniał Regulaminu, stanowił wyjaśnienie poszczególnych regulacji Regulaminu, był dokumentem wykonawczym, w konsekwencji dokumentem programowym, którego treścią beneficjent był związany – dowód - § 1 definicje Regulaminu k. 37verte, § 1 ust. 1 Regulaminu k. 37verte, § 2 ust. 4 Regulaminu k. 39. Minister Rozwoju w odpowiedzi na interpelację posłów skierował 2 lipca 2020 roku do Marszałka Sejmu RP wyjaśnienie, że na potrzeby Programu pojęcie przychody ze sprzedaży (obroty gospodarcze) w przypadku transakcji wymiany walut dokonywanych przez podmioty prowadzące działalność gospodarczą polegającą na kupnie i sprzedaży wartości dewizowych oraz w pośrednictwie w ich kupnie i sprzedaży (działalność kantorowa) za przychód ze sprzedaży należy uznać zrealizowany wynik w okresie miesięcznym, rozumiany jako różnica pomiędzy wartością sprzedaży danej waluty a wartością zakupu danej waluty w tym miesiącu. W przypadku wymienionych przedsiębiorców weryfikacja danych dotyczących przychodu nie odbywa się w oparciu o dane zawarte w deklaracji VAT-7, lecz w oparciu o dane z deklaracji CIT lub PIT oraz wynikające z dokumentacji księgowej i rachunkowej przedsiębiorcy. Podstawą decyzji o wypłacie lub odmowie wypłaty subwencji jest oświadczenie przedsiębiorcy, które może podlegać następczej procedurze weryfikacji przez PFR we współpracy z organami administracji skarbowej – dowód – wyjaśnienie k. 90-91verte. W odpowiedzi na wniosek Rzecznika Małych i Średnich Przedsiębiorców Minister Rozwoju 17 sierpnia 2020 roku udzielił tożsamych wyjaśnień jak w odpowiedzi na interpelację poselską – dowód – wyjaśnienie k. 86-88. Pozwany (1) złożył oświadczenie o rozliczeniu subwencji finansowej, w oparciu o które powód 17 grudnia 2021 roku wydał decyzję o zwolnieniu pozwanego (1) z obowiązku zwrotu części subwencji finansowej w kwocie 913.395,00 PLN i spłacie po 38.058,13 PLN do 25 grudnia 2023 roku – fakt niesporny, fotografia wniosku k. 254-256, fotografia decyzji k. 257, fotografia spłat k. 258. Pozwany (1) zwrócił subwencję w kwocie łącznie 913.395,00 PLN w ratach po 38.058,13 PLN, ostatnia rata 23 grudnia 2023 roku 38.058,01 PLN – dowód – lista operacji k. 259-260. Powód 17 listopada 2022 roku wezwał pozwanego (1) do wyjaśnienia przychodów ze sprzedaży z działalności gospodarczej w działalności kantorowej w ramach wykazywanego w umowie subwencji finansowej spadku obrotu gospodarczego a pozwany 8 grudnia 2022 roku przedstawił zestawienie spadku obrotu gospodarczego (przychodu ze sprzedaży) w odniesieniu do obrotu gospodarczego (przychodu ze sprzedaży) w miesiącu kwiecień 2020 roku w relacji do miesiąca kwiecień 2019 oraz w wysokości obrotu gospodarczego (przychodu ze sprzedaży) za rok 2019 z raportami kasowymi przedstawiającymi przychody ze sprzedaży walut osiągnięte w dwóch kantorach pozwanego (1) w Galeriach Handlowych w B. – dowód – pismo k. 146, załączniki k. 146verte-152verte. Powód wezwał pozwanego (1) 26 czerwca 2023 roku na podstawie umowy subwencji finansowej oraz na podstawie § 11 ust. 13 Regulaminu ubiegania się o udział w Programie do zwrotu w terminie 7 dni od dnia otrzymania wezwania niespłaconej kwoty 1.210.341,92 PLN, niezasadnie otrzymanej subwencji finansowej wraz z należnymi odsetkami ustawowymi za opóźnienie – dowód – wezwanie k. 93-95, dowód doręczenia k. 110. Pozwany (1) otrzymałby subwencję w przypadku wypełnienia wniosku o prawidłowe określenie przychodu ze sprzedaży w kwocie 62.617,00 PLN i w tej kwocie powód nie żąda zwrotu – niesporne.

Sąd Okręgowy ocenił materiał dowodowy

Zgodnie z przepisami art. 3 k.p.c. i art. 232 k.p.c. strona zobowiązana jest dawać wyjaśnienia, co do okoliczności sprawy zgodnie z prawdą i przedstawić dowody. Ewentualnie ujemne skutki nieprzedstawienia dowodu obciążającą stronę, która nie dopełniła spoczywającego na niej obowiązku – wyrok Sad Najwyższego z 15 lipca 1999 roku I CKN 415/99. Skutkiem niewykazania przez stronę prawdziwości jej twierdzeń o faktach, ale tylko istotnych dla sprawy jest to, że twierdzenie strony zasadniczo nie będą mogły stanowić podstawy rozstrzygnięcia sporu. W myśl ogólnych zasad procesowych na powodzie spoczywa ciężar udowodnienia faktów uzasadniających dochodzenie roszczenie – wyrok Sądu Najwyższego z 19 grudnia 1997 roku, II CKN 531/97, zaś na stronie pozwanej obowiązek wykazania, że powodowi jego żądanie nie przysługuje – wyrok Sądu Najwyższego z 20 grudnia 2006 roku, IV CSK 299/06. Podkreślenia wymaga, że w sprawach należących do właściwości sądów gospodarczych podstawowe znaczenie mają – co do zasady – dowody z dokumentów.

Okoliczności faktyczne istotne dla rozstrzygnięcia sporu zostały ustalone przez Sąd na podstawie dowodów z dokumentów, które nie były kwestionowane przez strony i nie budziły wątpliwości Sądu co do ich prawdziwości. Zgodnie z przyjętą praktyką orzeczniczą, przedstawiona przez powoda ekspertyza prawna prof. dr hab. L. E. i dr hab. R. D. z Katedry Prawa (...) Wydziału Prawa (...) w B. (k.123-126verte) została potraktowana nie jako dowód, lecz jako uzasadnienie stanowiska powoda. Sąd nie był związany przedstawionymi przez strony rozstrzygnięciami innych sądów, szczególnie, że ich skutkiem nie była prawomocność rozszerzona, ani moc wiążąca, ani powaga rzeczy osądzonej. Zgodnie z art. 365 § 1 k.p.c. orzeczenie prawomocne wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy oraz inne organy państwowe i organy administracji publicznej, a w wypadkach w ustawie przewidzianych także inne osoby. Z kolei zgodnie z art. 366 k.p.c. wyrok prawomocny ma powagę rzeczy osądzonej tylko co do tego, co w związku z podstawą sporu stanowiło przedmiot rozstrzygnięcia, a ponadto tylko między tymi samymi stronami. Wcześniejsze rozstrzygnięcia przedstawione przez pozwanych dotyczyły zupełnie innej kategorii podmiotów gospodarczych – komorników sądowych. Przed zamknięciem rozprawy pozwani powołali się na orzeczenie Sądu Apelacyjnego w Warszawie wydane 3 marca 2025 roku w sprawie sygn. akt VII AGa 815/24, w sprawie „kantorowej”. Należy jednak zwrócić uwagę, że inny był stan faktyczny w obu sprawach, a ocena prawna tak umowy stron, jak regulaminu nie wiąże Sądu w innej sprawie. W niniejszej bowiem sprawie pozwany (1) prowadził także inną niż kantorowa działalność gospodarcza, z której uzyskał wsparcie finansowe bez żądania zwrotu ze strony powoda.

Rozstrzygnięcie tej sprawy zależało od oceny prawnej dokonanej przez Sąd na podstawie przepisów obowiązującego prawa i postanowień łączącej strony umowy, a także zasad współżycia społecznego, które w sprawie miały ważne znaczenie.

Sąd pominął dowód z zeznań świadka F. S. na potwierdzenie faktu świadomości przedsiębiorców branży kantorowej co do sposobu wypełnienia wniosku o subwencję finansową, spełnienia warunków Programu oraz rozumienia pojęć wskazanych w umowie, okoliczności towarzyszących wprowadzeniu Programu i występowaniu z wnioskiem o subwencję finansową. Fakty, które pozwani wskazali jako istotne dla rozstrzygnięcia takimi nie były, w szczególności okoliczności towarzyszące wprowadzeniu Programu nie były przedmiotem sporu. Musi być poza sporem, że Tarcza Finansowa została przyjęta na mocy uchwały Rady Ministrów nr 50/2020 z 27 kwietnia 202 roku w sprawie programu rządowego „Tarcza Finansowa PFR dla Małych i Średnich firm”, który to program oraz wskazany w nim krąg beneficjentów został zatwierdzony Decyzją Komisji Europejskiej z 27 kwietnia 2020 roku C(2020) 2822, (...) SA.56996 (2020/N) – Poland. Program powstał aby złagodzić przedsiębiorcom skutki pandemii COVID-19. Takie były okoliczności towarzyszące wprowadzeniu programu. Świadek potwierdza fakty, a takimi faktami nie są „świadomość przedsiębiorców branży kantorowej” co do sposobu wypełnienia wniosku o subwencję, także spełnienie warunków Programu. Należy zauważyć także, że świadek miałby zeznawać o świadomości wielu, jeśli nie wszystkich przedsiębiorców branży kantorowej. Świadomość i jej stan należą do sfery ocen, a tych dokonuje w sprawie Sąd.

Ponadto Sąd pominął dowód z przesłuchania stron z ograniczeniem do przesłuchania pozwanych, gdyż dowód z przesłuchania stron na podstawie art. 299 k.p.c. ma charakter fakultatywny. W sprawie wszystkie istotne dla rozstrzygnięcia fakty zostały wyjaśnione i nie było potrzeby uzupełniania materiału dowodowego o przesłuchanie pozwanych.

Sąd Okręgowy zważył

Podstawę prawną dochodzenia przez powoda zwrotu subwencji stanowiła w pierwszej kolejności (ad. 1) umowa - § 1 ust. 6, § 1 ust. 7, § 1 ust. 8 ze wsparciem przepisów Traczy Finansowej (rozdział 3.1) i Regulaminu w § 11 ust. 13, § 3 ust. 6. Alternatywnie powód oparł roszczenie o odpowiedzialność deliktową (ad. 2) pozwanego (1) – art. 415 k.c., a niezależnie od odpowiedzialności deliktowej o odpowiedzialność (ad. 3) z kontraktu – art. 471 k.c.

Odpowiedzialność pozwanego (1) na podstawie umowy, czyli odpowiedzialność kontraktowa

Umowa w § 3 ust. 6 daje powodowi podstawę żądania zwrotu wypłaconej beneficjentowi subwencji finansowej w sytuacji stwierdzenia, że dane o przychodach ze sprzedaży kantorowej nie były zgodne z faktycznymi wynikami sprzedaży rozumianymi jako spread (różnica między ceną sprzedaży waluty, a ceną jej zakupu w danym miesiącu kalendarzowym). Odpowiedzialność pozwanego ma zatem charakter kontraktowy.

Każde zachowanie dłużnika polegające na naruszeniu treści zobowiązania, niezależnie od rodzaju i rozmiaru tego naruszenia lub sposobu, w jaki do niego doszło, rodzi w świetle art. 471 k.c. odpowiedzialność kontraktową tego dłużnika, jeżeli objęte jest okolicznościami, za które ponosi odpowiedzialność. Sposób naruszenia zobowiązania zależny jest zazwyczaj od rodzaju świadczenia, do którego wykonania dłużnik jest zobligowany w ramach łączącego go z wierzycielem stosunku prawnego. Stąd art. 471 k.c. może być o tyle uznany za „przepis blankietowy”, gdyż jego normatywna treść kształtowana będzie zazwyczaj przepisami szczegółowymi lub klauzulami umownymi (w ten sposób: J. Jastrzębski, O umownych modyfikacjach, s. 819; także w: A. Brzozowski, J. Jastrzębski, M. Kaliński, E. Skowrońska-Bocian, Zobowiązania, s. 238, Nb 594; por. też W. Warkałło, Odpowiedzialność odszkodowawcza, s. 170). Nie określa on bowiem zasad odpowiedzialności kontraktowej dłużnika, pozostawiając to porozumieniu stron bądź innym przepisom. Na pierwszeństwo woli stron w zakresie umownej regulacji kwestii odpowiedzialności wskazuje brzmienie art. 472 i art. 473 k.c., a także art. 361 § 2 k.c.. Umowa stron § 3 ust. 6 określa zasady odpowiedzialności kontraktowej pozwanego (1).

Do powstania odpowiedzialności odszkodowawczej z kontraktu, konieczne jest zaistnienie przesłanek przewidzianych w art. 471 k.c. w związku z art. 361 § 2 k.c.. Należą do nich niewykonanie lub niewłaściwe wykonanie zobowiązania z przyczyn leżących po stronie wykonującego zobowiązanie (pozwanego 1) oraz powstanie szkody w postaci uszczerbku w majątku wypłacającego subwencję, polegającego na niemożliwości uzyskania zwrotu całości subwencji, który powód powinien otrzymać, gdyby pozwany (1) prawidłowo wykonał ciążący na nim obowiązek umowny. Powód był zobowiązany do udowodnienia wysokości szkody, którą poniósł na skutek nienależytego wykonania zobowiązania przez pozwanego w rozumieniu art. 361 § 2 k.c., a pozwanego obciążał ciężar dowodu, że nie ponosi odpowiedzialności za nienależyte wykonanie zobowiązania. Sąd podziela utrwalone w judykaturze stanowisko Sądu Najwyższego z wyroku wydanego 29 lutego 2024 roku, w sprawie sygn. akt II CSKP 1145/23, Legalis nr 3054420: „Rozmiar szkody majątkowej podlegającej zgodnie z art. 361 § 2 k.c. naprawieniu ustala się przez porównanie dwóch stanów majątkowych: tego, w jakim poszkodowany rzeczywiście się znajduje wskutek zdarzenia szkodzącego, z tym, w jakim by się znajdował, gdyby zdarzenie szkodzące nie nastąpiło. O ile następstwa zdarzenia szkodzącego w odniesieniu do prawnie chronionych dóbr poszkodowanego są określane według przewidzianego w art. 361 § 1 k.c. kryterium normalności (adekwatności), o tyle wpływ tych następstw na wskazane wyżej dwa stany majątkowe poszkodowanego, wyznaczające rozmiar szkody, uwzględnia się, jeżeli biorąc pod uwagę indywidualną sytuację poszkodowanego, następstwa te są warunkiem sine qua non określonego ukształtowania się tych stanów”. Dla ustalenia istnienia i wielkości szkody majątkowej trzeba porównać rzeczywisty stan majątku poszkodowanego po zdarzeniu sprawczym ze stanem hipotetycznym, a mianowicie takim, jaki by istniał, gdyby nie nastąpiło zdarzenie sprawcze. Jeśli zatem, stan rzeczywisty majątku poszkodowanego jest niższy od stanu hipotetycznego, przy czym różnica ta jest większa, niżby to wynikało z porównania stanu rzeczywistego ze stanem sprzed powstania zdarzenia sprawczego, wówczas poszkodowany poniósł szkodę obejmującą łącznie stratę i utracone korzyści. Metoda ta nazywana jest dyferencyjną ze względu na to, że opiera się na porównaniu stanu majątku rzeczywistego z majątkiem hipotetycznym poszkodowanego. Zakłada ona uwzględnienie końcowych efektów zdarzenia sprawczego w całym majątku poszkodowanego. Stosując tę metodę, trzeba mieć na uwadze, że majątkowe konsekwencje zdarzenia sprawczego określać należy wedle adekwatnego związku przyczynowego, na co wyraźnie wskazuje art. 361 § 2 k.c. in principio. Swoisty dla tej metody test polegający na rekonstrukcji stanu hipotetycznego majątku poszkodowanego powinien być przeprowadzony na podstawie wysokiego stopnia prawdopodobieństwa wystąpienia przewidywanych następstw. Powód udowodnił, że poniósł szkodę, którą stanowi uszczerbek w majątku powoda, polegający na niemożliwości uzyskania zwrotu całości subwencji, a który by nie powstał, gdyby pozwany (1) złożył w grudniu 2021 roku prawidłowe oświadczenie o wysokości spreadu w działalności kantorowej.

W umowie zawartej 29 maja 2020 roku posłużono się pojęciem „przychodu ze sprzedaży (obrotów gospodarczych)”, co uzasadniało uznanie go za odmienne od pojęcia przychodu w rozumieniu ustaw z 26 lipca 1991 roku o podatku dochodowym od osób fizycznych i z 15 lutego 1992 roku o podatku dochodowym od osób prawnych. Równocześnie umowa, ani stanowiący jej integralną część Regulamin w brzmieniu z daty zawarcia przez strony umowy, nie definiowały tego pojęcia. W pkt 3.1 ust. 2 załącznika nr 1 do Regulaminu wskazano, że jako spadek obrotów gospodarczych (przychodów ze sprzedaży) należy rozumieć spadek sprzedaży towarów lub usług w rozumieniu art. 15g ust. 9 ustawy z 2 marca 2020 roku o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz.U. z 2020 r., poz.374, ze zm.). Powołany przepis także jednak nie definiował pojęcia obrotów gospodarczych ograniczając się do przedstawienia mechanizmu obliczania spadku przychodów ze sprzedaży. Interpretacja, potrzeba zdefiniowania pojęcia „przychodu ze sprzedaży (obrotów gospodarczych)”, w szczególności co do przychodów ze sprzedaży w działalności kantorowej pojawiła się wkrótce po ogłoszeniu Regulaminu i to tuż po zawarciu przez powoda z pozwanym (1) umowy. Już bowiem 17 maja 2020 roku ukazał się komunikat powoda w sprawie interpretacji pojęcia przychodów ze sprzedaży przedsiębiorstwa w rządowym programie „Tarcza Finansowa PFR dla Małych i Średnich Przedsiębiorstw”. Nawet jednak gdyby nie wydano komunikatu, to rozumienie pojęcia obrotów gospodarczych (przychodu ze sprzedaży) w działalności kantorowej byłoby takie samo jak w komunikacie. Wynika to nie tylko z treści komunikatu, a ze specyfiki działalności wykonywanej przez pozwanego (1) – działalności kantorowej, a także zasady równości i niedyskryminacji innych beneficjentów oraz z celu Programu. Po wydaniu komunikatu oraz w interpretacjach administracji państwowej wprost wskazano właściwe rozumienie pojęcia „obrotów gospodarczych (przychodów ze sprzedaży)” w działalności kantorowej, odpowiadające rozumieniu tego pojęcia przez nie tylko powoda, ale znaczną część przedsiębiorców kantorowych. Komunikat doprecyzował, wcześniej niezdefiniowane rozumienie tego pojęcia w odniesieniu do działalności kantorowej w związku z jej specyfiką w porównaniu do działalności gospodarczej prowadzonej przez innych beneficjentów. Komunikat stanowił Dokument Wykonawczy i w konsekwencji Dokument Programowy w rozumieniu Regulaminu, którego treścią pozwany (1) był związany. Zgodnie z Regulaminem Dokument Wykonawczy stanowiło każde „obwieszczenie, komunikat, informacja, instrukcja, podręcznik oraz inny dokument o zbliżonym charakterze, a także każda strona internetowa i interfejs internetowy, aplikacja, program komputerowy i formularz elektroniczny, wykorzystywane przez powoda i/lub Banki dla jakichkolwiek celów związanych z realizacją Programu, weryfikacją spełnienia Warunków Programowych oraz udzieleniem, obsługą, zwrotem, spłatą lub zwolnieniem ze zwrotu finansowania”. Z kolei Dokument Programowy, to „Dokument Programu, Dokument Wykonawczy, Regulamin, Dokument Przekazania i, w odniesieniu do danego beneficjenta, zawarta przez niego umowa subwencji finansowej”. Zgodnie z § 1 ust. 1 Regulaminu zapoznanie się z zasadami na jakich powód rozpoznaje wnioski o udzielenie finansowania nie zwalniało pozwanego (1) z zapoznania się ze wszystkimi odpowiednimi przepisami polskiego prawa i prawa Unii Europejskiej oraz wszystkimi postanowieniami Dokumentów programowych dotyczącymi Finansowania Programowego”. Tak więc pozwany był zobowiązany do zapoznania się z komunikatami, wyjaśnieniami i interpretacjami wydawanymi wobec wątpliwości w rozumieniu pojęcia „obrotów gospodarczych (przychodów ze sprzedaży)” w działalności kantorowej. Pojęcie to musiało budzić szereg wątpliwości skoro z wnioskami o wykładnię występowali posłowie i Rzecznik Małych i Średnich Przedsiębiorców. Pozwanemu (1) można zatem postawić zarzut niedochowania należytej staranności w zapoznaniu się z komunikatami i wyjaśnieniami kierowanymi do przedsiębiorców kantorowych.

Pozwany nie udowodnił, że nie ponosi odpowiedzialności za nienależyte wykonanie zobowiązania. Sąd zgadza się ze stanowiskiem pozwanego, że jego zachowania nie cechowała umyślność. Jednak należy brać pod uwagę każdą postać winy, także nieumyślną i nawet lekkie niedbalstwo. Pozwany bowiem został wezwany do rozliczenia subwencji nie w 2020 roku, a w końcu roku 2021 roku. Pozwany już wówczas musiał wiedzieć o wątpliwościach wokół pojęcia przychodów ze sprzedaży w działalności kantorowej, nie bez przyczyny bowiem Rzecznik Małych i Średnich Przedsiębiorców wystąpił w sierpniu 2020 roku o interpretację tego pojęcia także co do działalności kantorowej. Należy podkreślić, że subwencja nie została całkowicie zwrócona przez pozwanego (1), a w myśl § 3 ust. 6 umowy, do całkowitego zwrotu subwencji strony wiązała umowa. Powód właśnie dlatego mógł skontrolować złożone przez pozwanego (1) oświadczenie i zażądać zwrotu subwencji. Dopiero dokonanie wzajemnych rozli­czeń w rezultacie stwierdzenia nieprawdziwości oświadczeń pozwanego i zwrot udzielonej subwencji finansowej, skutkowało wygaśnięciem umowy (§ 12 ust. 14 regulaminu). Pozwany (1) nienależycie wykonał umowę przez to, że w końcówce roku 2021 podał błędne dane dotyczące przychodów ze sprzedaży w działalności kantorowej, choć mógł i powinien podać dane o przychodach ze sprzedaży kantorowej zgodne z faktycznymi wynikami sprzedaży rozumianymi jako spread (różnica między ceną sprzedaży waluty, a ceną jej zakupu w danym miesiącu kalendarzowym).

Zasady współżycia społecznego

Sąd podziela utrwalony w orzecznictwie pogląd, przedstawiony w uzasadnieniu uchwały z 17 stycznia 1974 roku, III PZP 34/73 (OSNCP 1975, nr 1, poz. 4) Sąd Najwyższy podkreślił, że „zastosowanie zasad współżycia społecznego pozostaje w nierozłącznym związku z całokształtem okoliczności każdej, indywidualnie ocenianej, konkretnej sprawy. W takim całościowym ujęciu wymienione zasady wyznaczają podstawy, granice i kierunek ich zastosowania w wyjątkowych sytuacjach rozstrzyganej sprawy. Nie można więc w oderwaniu od stanu faktycznego danej sprawy formułować ogólnych dyrektyw co do stosowania tych zasad. Mają one bowiem stanowić podstawę dokonania korektury w ocenie nietypowej sytuacji konkretnej, nienadającej się do ogólnego abstrakcyjnego unormowania prawnego. Do sądu należy rozstrzygnięcie o potrzebie i sposobie zastosowania całościowo traktowanych zasad współżycia społecznego w okolicznościach danej sprawy, a nie konkretyzacja zastosowanych zasad. Rola sądu w tym zakresie jest deklarująco-wykonawcza, a nie prawotwórcza, wyłącza więc tworzenie jakiegoś „dekalogu” (w sensie częściowej jakby „kodyfikacji”) zasad współżycia społecznego. Celowe jest natomiast rejestrowanie sytuacji, w których w orzecznictwie występuje korekcyjne zastosowanie zasad współżycia społecznego - w celu dążenia, w miarę możności, do zapewnienia pewności prawa. Dążenie do tego celu nie wymaga skonkretyzowania w formie normatywnej zasad współżycia społecznego”.

Tak więc zasady współżycia społecznego w rozumieniu art. 5 k.c. są pojęciem pozostającym w nierozłącznym związku z całokształtem okoliczności danej sprawy i w takim całościowym ujęciu wyznaczają podstawy, granice i kierunki jej rozstrzygnięcia w wyjątkowych sytuacjach, które przepis ten ma na względzie. Dlatego dla zastosowania art. 5 k.c. konieczna jest ocena całokształtu szczególnych okoliczności danego wypadku w ścisłym powiązaniu nadużycia prawa z konkretnym stanem faktycznym.

Zachowanie powoda było prawidłowe - niezależnie od argumentów pozwanego (1) miał prawo oczekiwać, że w grudniu 2021 roku pozwany (1) poda przychody ze sprzedaży w działalności kantorowej jako spread. W art. 5 k.c. następuje w istocie odesłanie do zasad słuszności, dobrej wiary w znaczeniu obiektywnym, czy też zasad uczciwości obowiązujących w stosunkach cywilnoprawnych. Z uwzględnieniem, iż Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej (art. 2 Konstytucji RP), należy przyjąć, że odwołanie się do zasad współżycia społecznego oznacza odwołanie się do idei słuszności w prawie i do powszechnie uznawanych wartości w kulturze naszego społeczeństwa. Ujmując rzecz ogólnie, można przyjąć, że przez zasady współżycia społecznego należy rozumieć podstawowe zasady etycznego i uczciwego postępowania.

Powszechnie przyjmuje się, że przepis art. 5 k.c. nie może stanowić samodzielnej podstawy roszczenia lub powództwa. Tym niemniej można stwierdzić, że powód dochodząc odszkodowania na podstawie art. 471 k.c. uzupełniająco ma prawo żądając ochrony, zwrotu nienależnie pobranego finansowania i opierać się przy tym na zasadach współżycia społecznego. W sytuacji, gdy pozwany (1) nie wykonał umowy zawartej z powodem, uchylenie się przez niego od zapłaty należnego powodowi z tego tytułu odszkodowania na podstawie art. 471 k.c. może nastąpić tylko wówczas, gdy dochodzenie przez powoda odszkodowania stanowi czynienie ze swego prawa użytku, który jest sprzeczny z zasadami współżycia społecznego -art. 5 k.c.. Powód tych zasad nie naruszył. Przeciwnie, to pozwanemu (1) można postawić zarzut, że nieprawidłowo wykonując zobowiązanie działał niezgodnie z zasadami współżycia społecznego, sprzecznie z dobrymi obyczajami i praktykami kupieckimi.

Umowa zawarta przez strony nie jest to typowa umowa cywilnoprawna. Jest stosunkiem zobowiązaniowym polegającym na udzieleniu przez powoda finansowania, do dyspozycji którego pozostawiono środki publiczne, w znacznej części składające się ze środków pochodzących z Unii Europejskiej. Ze względu na pochodzenie środków do dyspozycji powoda pozostawiono szereg instrumentów, których użycie w „normalnych” relacjach obligacyjnych pozostawałoby w sprzeczności z zasadą równości stron. Powód nie narusza zasad współżycia społecznego uzupełniająco powołując się na te zasady w dochodzeniu roszczenia od pozwanego (1). Finansowanie w ramach tego Programu stanowiło w istocie pomoc publiczną w niwelowaniu poszkodowanym przedsiębiorcom skutków pandemii COVID-19. Środki przeznaczone na tę pomoc musiały być kontrolowane i rozliczane, szczególnie w trakcie trwania umowy. Interpretacja pozwanego (1) pojęcia przychodu ze sprzedaży była zasadniczo sprzeczna z założeniami Programu – udzielenia przedsiębiorcom wsparcia dla zapewnienia płynności i stabilności finansowej i rekompensaty poniesionych strat. Sąd podziela stanowisko powoda, że akceptacja przyjętej przez pozwanego metody liczenia przychodu ze sprzedaży skutkowałoby dyskryminacją innych podmiotów gospodarczych, które otrzymały wsparcie znacząco niższe niż przedsiębiorca prowadzący działalność kantorową, pomimo że w związku z pandemią COVID-19 poniosły one realnie wyższe straty. W przypadku działalności kantorowej pojęcie przychodu ze sprzedaży ostatecznie zostało zinterpretowane jako różnica pomiędzy wartością sprzedaży danej waluty, a wartością zakupu waluty. Przyjęcie odmiennej interpretacji doprowadziłoby do sytuacji, w której beneficjentowi zostałaby wypłacona subwencja w znacznie zawyżonej kwocie w stosunku do rzeczywistego spadku obrotów po jego stronie, bez uwzględnienia kosztów zakupu danej waluty. Byłoby to sprzeczne z celami Ram Tymczasowych i art. 107 ust. 3b TFUE, na podstawie których 27 kwietnia 2020 roku została wydana decyzja Komisji Europejskiej zatwierdzająca Program oraz krąg beneficjentów programu. Tak działa większość programów pomocowych finansowanych i akceptowanych przez Unię Europejską. Zaakceptowanie skorzystania przez przedsiębiorców z luk w programach i umowach i uzyskanie nienależnego im wsparcia tylko dlatego, że pacta sunt servanda, narusza cele programów, w szczególności zasadę sprawiedliwego traktowania beneficjentów. W przypadku umowy stron to umowa ta nie zakładała, że w trakcie jej trwania powód nie jest uprawniony do zmian Dokumentów Programowych, a przez to że nie jest zobowiązany do kontroli składanych przez pozwanego (1) oświadczeń. Nie narusza zasady pewności obrotu wprowadzenie do umowy o charakterze pomocy publicznej mechanizmu kontrolnego ze strony udzielającego subwencji.

Mimo, że jak wyżej wskazano art. 5 k.c. nie stanowi samodzielnej podstawy powództwa, to na wypadek podważenia argumentacji co do oparcia roszczenia na art. 471 k.c. i uzupełniająco na art. 5 k.c., możliwe jest jednak w sprawach dotyczących żądania zwrotu świadczenia uzyskanego z pomocy publicznej oparcie roszczenia o zwrot nienależnie pobranej subwencji wyłącznie na art. 5 k.c. Przedstawione cele i założenia Programu stanowią wręcz podstawę dochodzenia przez powoda roszczenia w oparciu o zasady współżycia społecznego art. 5 k.c., w szczególności żądanie zwrotu udzielonego finansowania nie jest z tą zasadą sprzeczne. Rządowy Program Tarcza Finansowa PFR dla Małych i Średnich Przedsiębiorstw został wprowadzony w życie w nadzwyczajnych okolicznościach związanych z pandemią COVID-19. Sytuacja społeczna i gospodarcza wymagały szybkiego działania administracji rządowej, co tłumaczy brak skutecznej, niezwłocznej kontroli składanych oświadczeń. Sprawdzanie oświadczeń beneficjentów trwało długo także ze względu na konieczność weryfikacji znacznej ilości oświadczeń. Weryfikacja wnioskujących o przyznanie subwencji finansowej miała charakter zautomatyzowany, dane zawarte we wnioskach były następnie porównywane z danymi pozyskanymi. od Ministerstwa Finansów, Krajowej Administracji Skarbowej i ZUS. W tym trybie powód nie był w stanie na bieżąco wykrywać nieprawidłowości, ponieważ informacje w bazach mogły być błędne, np. w efekcie nieprawidłowego raportowania danych przez beneficjentów. Ponadto bazy Ministerstwa Finansów i Krajowej Administracji Skarbowej nie zawsze zawierały dane o spreadzie walutowym.

Pozwany (1) popełnia nadużycie powołując się na wykorzystanie prawa podmiotowego przez powoda, w sytuacji gdy sam działa w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego. Specyfiką prowadzonej przez pozwanego (1) działalności kantorowej są wysokie koszty w proporcji do osiąganych przychodów. Na potrzeby ewidencjonowania przychodu dla celów podatku dochodowego osiąganego przez przedsiębiorcę prowadzącego taką działalność za przychód uznaje się całą kwotę uzyskaną ze sprzedaży wartości dewizowych, a za koszt uzyskania przychodu wydatek poniesiony na ich zakup. Ograniczenia wprowadzone ze względu na epidemię (...)19 spowodowały spadek przychodów ze sprzedaży oraz towarzyszący mu spadek kosztów zakupu dewiz. Przedsiębiorca prowadzący działalność w zakresie wymiany walut osiąga zysk faktycznie sprowadzający się do różnicy pomiędzy oferowanym kursem sprzedaży waluty a kursem kupna, tj. tzw. spread. Realny spadek obrotów z działalności kantorowej jest jednak znacznie mniejszy od przyjętego przez pozwanego (1) jako przychodu na gruncie ustaw o podatku dochodowym. Jego interpretacja pojęcia przychodu ze sprzedaży była zasadniczo sprzeczna z założeniami programu - udzielenia przedsiębiorcom wsparcia dla zapewnienia płynności i stabilności finansowej i rekompensaty poniesionych strat. Regulamin (§ 2 ust. 7) zakładał, że finansowanie Programowe będzie udzielane zgodnie z zasadami regulującymi przyznawanie pomocy publicznej w Polsce i Unii Europejskiej, i jest udzielane przez powoda beneficjentom w ramach programu pomocowego zatwierdzonego przez Komisję Europejską na podstawie decyzji z 27 kwietnia 2020 roku.

Jest nadużyciem prawa korzystanie z błędów i luk Programu pomocowego umożliwiających otrzymanie subwencji w wysokości nieusprawiedliwionej wynikami finansowymi, przedmiotem i zakresem prowadzonej działalności gospodarczej, znacząco przewyższającej subwencję finansową przyznawaną przedsiębiorcom w porównywalnej do ich sytuacji. Taką luką lub błędem Programu było nie określenie już w warunkach programu pojęcia „przychodów ze sprzedaży” w działalności kantorowej tj. jako dane o faktycznych wynikach sprzedaży rozumianymi jako spread (różnica między ceną sprzedaży waluty, a ceną jej zakupu w danym miesiącu kalendarzowym). Powód nie powoływał się na zmianę Regulaminu. Umowa w § 11 określała, że wprowadzenie zmiany wymagało poinformowania o niej pozwanego (1) w taki sposób, który umożliwi mu zapoznanie się z informacją o takiej zmianie wraz ze wskazaniem postanowień podlegających zmianie, przy czym taka zmiana wchodzi w życie w terminie 14 dni od dnia doręczenia informacji. Przyjęta przez administrację rządową interpretacja pojęcia przychodu ze sprzedaży kantorowej, podawana do publicznej wiadomości w komunikatach, wyjaśnieniach i odpowiedziach na interpelacje poselskie, była właściwa i słuszna z punktu widzenia równości dostępu przedsiębiorców prowadzących działalność gospodarczą w różnych dziedzinach do pomocy publicznej w ramach rządowego programu Tarcza Finansowa Polskiego Funduszu Rozwoju dla Małych i Średnich Firm, którego celem było udzielenie wsparcia przedsiębiorcom w wysokości adekwatnej do strat rzeczywiście poniesionych przez nich na skutek pandemii COVID-19, dla minimalizacji ryzyka ich masowej upadłości i zapobieżenia zwolnieniom pracowników. Te dysproporcje są widoczne w zestawieniu złożonym przez powoda – tabela pkt 4.2 pozwu. Z zestawienia wynika, że średnia wysokość subwencji finansowej przypadającej na pracownika przedsiębiorcy nieprowadzącego działalności kantorowej, który uzyskał subwencję w wysokości 3.500.000,00 PLN przy 89 zatrudnionych wynosiła 39.153,00 PLN, a przy 3 zatrudnionych i subwencji 76.757,00 PLN wynosiła 25.586,00 PLN. Średnia zaś wysokość subwencji finansowej przypadającej na pracownika przedsiębiorcy prowadzącego działalność kantorową, który otrzymał subwencję w oparciu o prawidłową wartość przychodów ze sprzedaży, liczonymi jako spread przy 4 zatrudnionych i wypłaconej subwencji 82.813,00 PLN wynosiła 19.399,00 PLN, a przy 8 zatrudnionych i wypłaconej subwencji 175.181,00 PLN wynosiła 21.078,00 PLN. Przedsiębiorca zatrudniający 11 pracowników, prowadzący działalność kantorową, który otrzymał subwencję finansową w wysokości 3.500.000,00 PLN w oparciu o nieprawidłową wartość przychodów ze sprzedaży otrzymał na jednego pracownika subwencję w kwocie 315.032,00 PLN. To wyraźnie wskazuje na sprzeczne z celami Programu, ale i społecznym poczuciem sprawiedliwości uzyskanie korzyści finansowej na jednego pracownika o co najmniej 1.400% wyższe niż na pracownika przedsiębiorcy, bądź to prowadzącego działalność kantorową, bądź inną, który otrzymał subwencję w oparciu o prawidłową wartość przychodów ze sprzedaży.

Odpowiedzialność na zasadzie winy – art. 415 k.c.

Prawo polskie przewiduje dwa odrębne od siebie reżimy odpowiedzialności: tzw. kontraktowy i tzw. deliktowy, przy czym ten ostatni dotyczy naruszenia nakazów i zakazów obowiązujących powszechnie. Zgodnie z art. 443 k.c., reżim odpowiedzialności deliktowej i reżim odpowiedzialności kontraktowej są względem siebie równoważne. Stąd fakt, że dane zachowanie było niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem zobowiązania, nie zamyka wierzycielowi drogi do dochodzenia roszczeń na tle reżimu deliktowego, jeżeli zachowanie dłużnika było jednocześnie czynem niedozwolonym. Powód widzi odpowiedzialność deliktową pozwanego (1) w naruszeniu więzi obligacyjnej. Tymczasem

Samo naruszenie przez strony więzi obligacyjnej nie stanowi samoistnie czynu niedozwolonego w rozumieniu przepisów o odpowiedzialności deliktowej, mimo że może być traktowane jako bezprawne. Jest to jednak bezprawność innego typu niż deliktowa – art. 415 k.c., gdyż wynika z naruszenia praw i obowiązków wykreowanych między stronami w drodze umowy. Nawet zawinione niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania (poza przypadkami winy umyślnej, które mogą być uznane za zachowania sprzeczne z zasadami współżycia społecznego) nie jest automatycznie czynem niedozwolonym. Czynu niedozwolonego można się dopuścić również wtedy, gdy poszkodowanego i sprawcę łączy stosunek zobowiązaniowy, ale tylko gdy jednocześnie szkoda jest następstwem takiego działania lub zaniechania sprawcy, które stanowi samoistne, tzn. niezależne od zakresu istniejącego zobowiązania, naruszenie ogólnie obowiązującego przepisu prawa bądź zasad współżycia społecznego. Deliktem jest więc tylko naruszenie obowiązku, które może nastąpić także poza istniejącym między stronami stosunkiem obligacyjnym. Nie można pojęcia czynu niedozwolonego rozszerzać, uznając, że każde niewykonanie zobowiązania stanowi czyn sprzeczny z zasadami współżycia społecznego. Specyficzny delikt w postaci naruszenia umowy (nawet jeśli ograniczyć go tylko do sytuacji zawinionych przez dłużnika) zawsze prowadziłby do zbiegu roszczeń, co podważałoby sens normatywnej konstrukcji zbiegu roszczeń – art. 443 k.c., jak też mogącą wynikać z tego artykułu równorzędność obu reżimów odpowiedzialności. Podważony zostałby także sens zastrzegania klauzul, które przyznają w stosunkach między stronami prymat do dochodzenia odszkodowania na podstawie przepisów o odpowiedzialności kontraktowej (zob. art. 443 in fine k.c.).

Powód nie udowodnił, że nienależyte wykonanie zobowiązania przez pozwanego (1) jest deliktem, tj. stanowi naruszenie ogólnie obowiązującego przepisu prawa. Poza ogólnym sformułowaniem, że złożenie przez pozwanego (1) nieprawdziwego oświadczenia ma charakter działania bezprawnego, co jest sprzeczne z dobrymi obyczajami, zasadami współżycia społecznego, lojalności kontraktowej, czy uczciwości kupieckiej, powód nie wskazał jakie poza kontraktowymi działanie pozwanego (1) narusza przepisy. Nie wystarczy powołanie się na odpowiedzialność karną za składanie fałszywych zeznań. Obowiązkiem powoda było udowodnienie, że pozwany złożył celowo fałszywe zeznania. To przestępstwo bowiem można popełnić jedynie z winy umyślnej. Tego powód nie udowodnił.

Zawierając umowę pozwany wyraził zgodę na kontrolę następczą jego oświadczenia, a w konsekwencji stwierdzenia nieprawidłowości na zobowiązanie do zwrotu subwencji w sytuacji określonej w § 3 ust. 6, zgodnie z którym, do czasu całkowitego zwrotu subwencji finansowej, powód mógł kontrolować prawdziwość informacji i oświadczeń złożonych w związku z zawarciem niniejszej umowy przez przedsiębiorcę lub osobę go reprezentującą. W przypadku stwierdzenia nieprawdziwości informacji lub oświadczeń zawartych w umowie, powód mógł podjąć decyzję o zwrocie przez przedsiębiorcę całości lub części subwencji. W takim przypadku subwencja finansowa stawała się wymagalna w terminie 14 dni roboczych od dnia udostępnienia przedsiębiorcy informacji o decyzji powoda w sposób pozwalający przedsiębiorcy zapoznać się z informacją o decyzji powoda.

Uzyskanie przez pozwanego (1) decyzji o udzieleniu subwencji finansowej nie stanowiło bezwarunkowego uprawnienia przedsiębiorcy ubiegającego się o udział w programie do uzyskania tej subwencji. Zgodnie z Regulaminem, możliwość uzyskania subwencji nie stanowiła oferty powoda ani Skarbu Państwa skierowanej do jakiejkolwiek osoby lub nieograniczonego kręgu osób w zakresie zawarcia jakiejkolwiek umowy lub nawiązania innego stosunku prawnego. Nie stanowiła także przyrzeczenia publicznego składanego przez powoda lub Skarb Państwa w odniesieniu do jakiegokolwiek elementu programu ani jakiegokolwiek wiążącego lub niewiążącego zobowiązania powoda lub Skarb Państwa do dokonania jakiejkolwiek czynności faktycznej lub prawnej. Nie można zatem uznać, że złożenie oświadczenia o treści zgodnej z warunkami programu gwarantowało pozwanemu (1) prawo do subwencji, która wypłacona, nie podlegała zwrotowi nie tylko, gdy pozwany (1) zaniechał sprawdzenia komunikatów i wyjaśnień w końcówce 2021 roku, ale i wtedy, gdy powód zdefiniował pojęcie przychodów ze sprzedaży w działalności kantorów walutowych, zgodnie z interpretacją reprezentującego Skarb Państwa przedstawiciela Ministerstwa Rozwoju.

Z tych względów Sąd uznał roszczenie główne za słuszne co do zasady i co do wysokości. Sąd oddalił roszczenie powoda o odsetki za okres od 24 czerwca 2020 roku. Pozwany (1) jest spółką jawną, zatem wspólnicy czyli pozostali pozwani odpowiadają solidarnie na podstawie art. 22 § 2 k.s.h.

Termin świadczenia w braku postanowień umowy, nie wynikający też z właściwości zobowiązania wyznacza wezwanie dłużnika do wykonania - art. 455 k.c.. Opóźnienie dłużnika ze spełnieniem świadczenia pieniężnego uzasadnia żądanie odsetek przez wierzyciela, chociażby nie poniósł on żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik nie ponosi odpowiedzialności - art. 481 § 1 k.c.

Postanowienie § 11 ust. 13 regulaminu, zgodnie z którym, w przypadku gdy beneficjent otrzymał subwencję finansową na podstawie nieprawdziwych oświadczeń, od których uzależnione było udzielenie subwencji lub jej wysokość zobowiązany jest do niezwłocznego, nie później niż w terminie 14 dni roboczych od dnia otrzymania subwencji, zwrotu jej w całości lub w części, zostało wprowadzone 13 maja 2020 r ze skutkiem od 28 maja 2020 roku, a zatem po zawarciu umowy. Powód nie zawiadomił pozwanego (1) o zmianie, zgodnie § 3 ust. 6 umowy, a zatem zmiana regulaminu nie wiąże pozwanego (1). Zwrot subwencji stanowi świadczenie bezterminowe, a jego wymagalność warunkowana jest upływem terminu wyznaczonego w wezwaniu do zapłaty, stosownie do art. 455 k.c. Powód doręczył pozwanemu (1) wezwanie do zwrotu subwencji 26 czerwca 2023 roku w terminie 7 dni od dnia otrzymania wezwania niespłaconej kwoty 1.210.341,92 PLN, niezasadnie otrzymanej subwencji finansowej. Termin do zapłaty mijał zatem 3 lipca 2023 roku. Od dnia następnego tj. 4 lipca 2023 roku powodowi należą się odsetki od niespłaconej kwoty 1.041.068,53 PLN. Należy także wziąć pod uwagę, że pozwany (1) zapłacił w terminie tj. 23 grudnia 2023 roku, po złożeniu pozwu, ale był to termin płatności określony w decyzji z 17 grudnia 2021 roku o zwolnieniu pozwanego (1) z obowiązku zwrotu części subwencji finansowej w kwocie 913.395,00 PLN i spłacie po 38.058,13 PLN do 25 grudnia 2023 roku. Sąd uznał za usprawiedliwione żądanie zapłaty należności głównej z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od 4 lipca 2023 roku do dnia zapłaty.

O kosztach Sąd orzekł na podstawie art. 100 k.p.c. Powód żądał zasądzenia łącznie 1.166.597,00 PLN przegrał o 125.528,39 PLN, a więc w 10,80%, wygrał w 89,20%. Pozwani zaś żądając oddalenia powództwa przegrali w 89,20%, a wygrali w 10,20%. Poniesione przez powoda koszty procesu to: opłata od pozwu w kwocie 58.330,00 PLN oraz opłata za czynności radcy prawnego w stawce minimalnej na podstawie § 2 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych (tekst jedn. Dz. U. z 2023 roku poz. 1935 ze zm.) w kwocie 10.800,00 PLN oraz opłata skarbowa od pełnomocnictwa w kwocie 17.00 PLN, łącznie 69.147,00 PLN. Pozwani ponieśli koszty adwokata w stawce minimalnej w kwocie 10.800,00 PLN na podstawie § 2 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie (tekst jedn. Dz. U. z 2023 roku poz. 1964 ze zm.) oraz 17,00 PLN tytułem opłaty skarbowej, łącznie 10.817,00 PLN. Od poniesionych przez powoda kosztów w kwocie 69.147,00 PLN należy odjąć przegraną 10,20%, a więc kwotę 7.468,00 PLN, co stanowi kwotę 61.679,00 PLN. Od kosztów pozwanych 10.817,00 PLN należy odjąć ich przegraną 89,20% tj. kwotę 9.649,00 PLN, co stanowi kwotę 1.160,00 PLN. Od kwoty należnej powodowi jako wyższej należy odjąć niższą należną pozwanym (61.679,00 PLN – 1.160,00 PLN = 60.511,00 PLN na korzyść powoda. Wskazując w wyroku kwotę 52.030,00 PLN Sąd popełnił oczywistą omyłkę rachunkową i dlatego postanowieniem wydanym 16 kwietnia 2025 roku na podstawie art. 350 § 1 k.p.c. tę omyłkę sprostował.

SSO Ewa Dietkow

ZARZĄDZENIE

(...)

SSO Ewa Dietkow