Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Warszawa, dnia 6 marca 2025 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie XIV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w składzie:

Przewodniczący:     sędzia Sylwia Góźdź

po rozpoznaniu w dniu 6 marca 2025 r. w Warszawie

na posiedzeniu niejawnym

sprawy Z. W.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W.

o wysokość emerytury

na skutek odwołania Z. W.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W.

z dnia 11 lipca 2024 r. nr decyzji (...) Nr

zmienia zaskarżoną decyzję w ten sposób, że zobowiązuje Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. do ponownego obliczenia wysokości emerytury Z. W. w wieku powszechnym z pominięciem przepisu art. 25 ustęp 1b ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

sędzia Sylwia Góźdź

Sygn. akt XIV U 1284/24

UZASADNIENIE

Decyzją z 17 lipca 2024 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. po rozpatrzeniu wniosku Z. W. odmówił ponownego ustalenia wysokości emerytury. W uzasadnieniu organ rentowy wskazał, że na wniosek osoby zainteresowanej, w sprawie zakończonej prawomocną decyzją, Zakład Ubezpieczeń Społecznych uchyla lub zmienia decyzję i ponownie ustala wysokość świadczenia, jeśli zaszła do tego przesłanka, wymieniona w art. 114 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2023 r., poz. 1251 ze zm.). Dalej podał, że 4 czerwca 2024 r. Trybunał Konstytucyjny wydał wyrok w sprawie dotyczącej obliczenia emerytury poprzez pomniejszenie podstawy obliczenia emerytury z wieku powszechnego o kwotę pobranych wcześniej emerytur. Trybunał Konstytucyjny uznał, że przepis ustawy stanowiący do tego pomniejszenia, w zakresie w jakim dotyczy osób, które złożyły wniosek o przyznanie świadczeń, o których mowa w tym przepisie, przed 6 czerwca 2012 r. jest niezgody z przepisami Konstytucji. Zdaniem organu rentowego, wydanie wyroku przez Trybunał Konstytucyjny nie jest przesłanką do uchylenia lub zmiany decyzji wskazaną w art. 114 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (decyzja w a.r.).

Odwołanie od ww. decyzji złożyła Z. W., zaskarżając decyzję w całości, zarzucając obrazę przepisów Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, umyślne zignorowanie prawotwórczego wyroku Trybunału Konstytucyjnego; niezrozumienie wyższości oraz pierwszeństwa przepisów Konstytucji przed przepisami ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (odwołanie k. 3-3v).

W odpowiedzi na odwołanie, Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. wniósł o jego oddalenie. W uzasadnieniu organ rentowy podał, że orzeczenie przez Trybunał Konstytucyjny o niezgodności aktu normatywnego z Konstytucją nie zostało wymienione wśród przesłanek ponownego ustalenia wysokości świadczeń emerytalno-rentowych w art. 114 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i retach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Co do zasady, w takich przypadkach wznowienie postępowanie przed organami rentowymi następuje na podstawie art. 145a k.p.a. w zw. z art. 124 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, chyba że ustawodawca wprowadzi odrębne regulacje w tym zakresie (tak jak miało to miejsce np. po wydaniu wyroku Trybunału Konstytucyjnego wyroku w sprawie o sygn. P 20/15). Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 4 czerwca 2024 r. nie został jednak ogłoszony w Dzienniku Ustaw. Tym samym obecnie brak jest również podstaw do wznowienia postępowania w trybie art. 145a k.p.a. (odpowiedź na odwołanie k. 5-5v).

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Odwołująca się Z. W. (urodzona (...)) w dniu 12 stycznia 2011 r. złożyła wniosek o emeryturę (wniosek w a.r.). Decyzja z 22 lutego 2011 r. organ rentowy przyznał odwołującej się na podstawie art. 183 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych zaliczkę na poczet przysługującej emerytury od 1 stycznia 2011 r. tj. od następnego dnia po rozwiązaniu stosunku pracy (emerytura o symbolu (...)) (decyzja z 22 lutego 2011 r.). Decyzją z 7 czerwca 2011 r. organ rentowy przeliczył odwołującej się emeryturę od 1 styczna 2011 r. tj. od następnego dnia po rozwiązaniu stosunku pracy (emerytura o symbolu (...)) (decyzja z 7 czerwca 2011 r. w a.r.).

W dniu 9 lipca 2018 r. ubezpieczona złożyła wniosek o przyznanie emerytury w wieku powszechnym (wniosek w a.r.). Decyzją z 18 lipca 2018 r. organ rentowy przyznał odwołującej się emeryturę (o samborze (...)) od 1 lipca 2018 r. tj. od miesiąca w którym zgłoszono wniosek. Do obliczenia emerytury przyjęto kwotę składek na ubezpieczenie emerytalne oraz kapitału początkowego z uwzględnieniem waloryzacji składek i kapitału początkowego zewidencjonowanych na koncie do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje wypłata emerytury. Podstawa obliczenia emerytury podlega pomniejszeniu o kwotę stanowiącą sumę kwot pobranych emerytur, w wysokości przed odliczeniem zaliczki na podatek dochodowy i składki na ubezpieczenie zdrowotne. Emerytura stanowi równowartość kwoty będącej wynikiem podzielenia podstawy obliczenia emerytury przez średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku równym wiekowi przejścia na emeryturę. Ponieważ wysokość emerytury, ustalona ww. decyzją była niższa od dotychczas wypłacanej emerytury, organ rentowy wskazał, że kontynuowana będzie wypłata dotychczasowej emerytury o symbolu (...) (decyzja z 18 lipca 2018 r. w a.r.).

W dniu 11 lipca 2024 r. odwołująca się złożyła w organie rentowym wniosek o ponowne przeliczenie emerytury w związku z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z 4 czerwca 2024 r. sygn. SK 140/20 (wniosek w a.r.). W związku z tym wnioskiem wydano zaskarżoną decyzję (decyzja w a.r.).

Trybunał Konstytucyjny wyrokiem z 4 czerwca 2024 r., w sprawie o sygn. akt SK 140/20, orzekł, że art. 25 ust. 1b ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2023 r. poz. 1251) w zakresie, w jakim dotyczy osób, które złożyły wniosek o przyznanie świadczeń, o których mowa w tym przepisie, przed 6 czerwca 2012 r., jest niezgodny z art. 67 ust. 1 w zw. z art. 2 Konstytucji (okoliczność niesporna – vide: strona internetowa TK (Trybunał Konstytucyjny: Obliczenie należnego świadczenia emerytalnego poprzez pomniejszenie emerytury z wieku powszechnego o kwotę pobranych wcześniej emerytur (trybunal.gov.pl)).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie dokumentów zgromadzonych w aktach sprawy w tym w aktach rentowych, albowiem dokumenty te nie budziły wątpliwości stron zarówno, co do ich prawdziwości oraz zawartości merytorycznej.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie zasługiwało na uwzględnienie.

W realiach niniejszej sprawy, kiedy od wydania decyzji w sprawie przyznania i obliczenie ubezpieczonej emerytury w wieku powszechnym minęło ponad 5 lat, podstawą do wydania takiego rozstrzygnięcia o jakim stanowi Konstytucja, jest regulacja zawarta w przepisie art. 114 ust. 1 pkt. 1 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2023 r., poz.1251 ze zm. - dalej ustawa emerytalno-rentowej). Niewątpliwie, bowiem, przedmiotowy wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 4 czerwca 2024 r. stanowi o zaistnieniu „nowej okoliczności istniejącej przed wydaniem tej decyzji, która ma wpływ na wysokość świadczenia”.

Zgodnie z treścią przepisu art. 114 ust 1 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, prawo do świadczeń lub ich wysokość ulega ponownemu ustaleniu na wniosek osoby zainteresowanej lub z urzędu, jeżeli po uprawomocnieniu się decyzji w sprawie świadczeń zostaną przedłożone nowe dowody lub ujawniono okoliczności istniejące przed wydaniem decyzji, które mają wpływ na prawo do świadczeń lub na ich wysokość. Jeżeli prawo do świadczeń lub ich wysokość ustalono orzeczeniem organu odwoławczego, organ rentowy na podstawie dowodów lub okoliczności, o których mowa w ust. 1:

- wydaje we własnym zakresie decyzję przyznająca prawo do świadczeń lub podwyższającą ich wysokość,

- występuje do organu odwoławczego z wnioskiem o wznowienie postępowania przed tym organem, gdy z przedłożonych dowodów lub ujawnionych okoliczności wynika, że prawo do świadczeń nie istnieje lub że świadczenia przysługują w niższej wysokości, z wnioskiem tym organ rentowy może wystąpić w każdym czasie,

- wstrzymuje wypłatę świadczeń w całości lub części, jeżeli emeryt lub rencista korzystał ze świadczeń na podstawie nieprawdziwych dokumentów lub zeznań albo w innych wypadkach złej woli (art. 114 ust.2).

W przypadku wystąpienia ubezpieczonego z wnioskiem w trybie art. 114 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, należy w pierwszej kolejności zbadać przesłanki dopuszczalności złożenia takiego wniosku i w razie stwierdzenia ich braku organ rentowy powinien odmówić ponownego ustalenia prawa do świadczenia. Organ rentowy może jednak wydać decyzję o wznowieniu postępowania, gdy istnieją ku temu ustawowe przesłanki i ponownej odmowie przyznania dochodzonego przez wnioskodawcę świadczenia, jeśli nowe okoliczności lub dowody nie pozwalają na stwierdzenie powstania po stronie zainteresowanego prawa do tego świadczenia. W obydwu przepadkach mamy do czynienia z nowymi decyzjami organu rentowego, od których odwołania inicjują nowe sprawy cywilne.

W wyroku z 23 września 2015 r. Sąd Apelacyjny w Gdańsku (sygn. akt III AUa 569/15) wskazał, iż ustawodawca w art. 114 ust. 1 ustawy z FUS upoważnił organ rentowy do ponownego ustalenia prawa do świadczeń lub ich wysokości na wniosek osoby zainteresowanej lub z urzędu, jeżeli po uprawomocnieniu się decyzji w sprawie świadczeń zostaną przedłożone nowe dowody lub ujawniane nowe okoliczności istniejące przed wydaniem tej decyzji, które mają wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokość. W wyroku z 13 maja 2015 r. Sąd Apelacyjny w Łodzi (III AUa 1047/14) wskazał, że w prawie ubezpieczeń społecznych związanie sądu (a także organu rentowego) ostateczną decyzją nie ma charakteru bezwzględnego. Istnieje możliwość dokonania ponownych ustaleń warunkujących prawo lub wysokość przyznanego wcześniej świadczenia, jednak dopiero po spełnieniu przesłanek określonych w art. 114 ust. 1 ustawy z FUS. Nie ma podstaw do ponownego ustalenia emerytury, jeżeli zainteresowany nie przedstawi dokumentów lub okoliczności zmieniających jego sytuację.

Art. 114 ust. 1 i ust. 2 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS przewiduje, że ponowne ustalenie prawa do świadczenia jest możliwe, jednak pod warunkiem, że po uprawomocnieniu się decyzji zostaną przedłożone nowe dowody lub ujawniono okoliczności istniejące przed wydaniem decyzji. Dokonując pewnych uogólnień, przyjmuje się, że zwrot „przedłożenie nowych dowodów” użyty w treści art. 114 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, oznacza zgłoszenie każdego prawnie dopuszczalnego środka dowodowego stanowiącego potwierdzenie okoliczności faktycznych istniejących przed wydaniem decyzji, a mających wpływ na powstanie prawa do świadczenia (jego wysokości). Natomiast użyty w tym przepisie termin „ujawnienie okoliczności”, generalnie oznacza powołanie się na fakty dotyczące ogółu wymagań formalnych i materialnoprawnych związanych z ustalaniem przez organ rentowy prawa do emerytur (rent) lub wysokości tych świadczeń. Są to więc określone w przepisach prawa materialnego fakty warunkujące powstanie prawa do świadczenia i/lub jego wysokości (np. staż pracy, wiek, niezdolność do pracy), a także uchybienia normom prawa procesowego lub materialnego przez organ rentowy, wpływające potencjalnie na dokonanie ustaleń w sposób niezgodny z ukształtowaną z mocy prawa sytuacją prawną zainteresowanych (wyrok SN z 3 lutego 2014 r., I UK 322/13, LEX nr 1444596, wyrok SN z 28 stycznia 2004 r., II UK 228/03, OSNP 2004 nr 19, poz. 341; OSP 2006 Nr 10, poz. 118, z glosą R. Babińskiej, wyrok SN z 25 maja 2004 r., III UK 31/04, OSNP 2005 nr 1, poz. 13, R. Babińska, Wzruszalność prawomocnych decyzji rentowych, Warszawa 2007; K. Antonów, Sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych. Pojęcie oraz właściwości postępowań przedsądowych i ochrony cywilnosądowej, Warszawa 2011; R. Babińska-Górecka, Uwagi na temat projektu nowelizacji art. 114 ustawy o emeryturach i rentach z FUS (nowa podstawa i przesłanki wzruszalności prawomocnych decyzji rentowych), PiZS 2013 nr 11, s. 12).

Z powyższego wynika, iż warunkiem ponownego przeliczenia emerytury jest ujawnienie się lub przedłożenie nowych dowodów lub okoliczności istniejących przed wydaniem prawomocnej decyzji, które mają wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokości.

Sytuacja taka zdaniem Sądu miała miejsce w rozpoznawanej sprawie. O ile bowiem w toku niniejszego postępowania nie przedłożono żadnych nowych dowodów, to zdaniem Sądu nową okolicznością jest wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 4 czerwca 2024 r., w którym stwierdzono, że przepis art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej jest - wobec pewnej grupy osób, które złożyły wniosek o przyznanie świadczeń, o których mowa w tym przepisie, przed 6 czerwca 2012 r. - niekonstytucyjny. Wyrok ten odnosi się bowiem do przepisu, który obowiązywał w dacie wydania decyzji o przyznaniu ubezpieczonej emerytury w wieku powszechnym i co do zasady ZUS słusznie go zastosował, skoro przepis ten był obowiązujący (i nadal jest obowiązujący w stosunku do innych grup ubezpieczonych). Zdaniem Sądu nową okolicznością jest jednak uznanie tego przepisu za niekonstytucyjny wobec pewnej grupy, do której zalicza się ubezpieczona.

Taka interpretacja przepisu art. 114 ustawy emerytalnej jest zdaniem Sądu dopuszczalna m.in. z tego względu, że zdanie przeciwne prowadziłoby do sytuacji, w której ubezpieczony pomimo korzystnego dla niego rozstrzygnięcia Trybunału Konstytucyjnego nadal pobierałaby emeryturę w zaniżonej wysokości. Zważyć również należy, że takiej interpretacji ww. przepisu nie stoi na przeszkodzie jego literalne brzmienie, ponieważ ustawodawca nie określił katalogu tzw. „nowych okoliczności”, jest więc to katalog otwarty.

Powyższe rozważania Sądu Okręgowego pozostają także w korelacji z orzeczeniem Sądu Najwyższego z 31 stycznia 2019 r. wydanym w sprawie I UK 420/17, w którym Sąd ten wprost stwierdził, że nową okolicznością w świetle art. 114 ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej, istniejącą przed wydaniem decyzji, która uzasadnia rozpoznanie wniosku o ponowne ustalenie prawa do świadczenia o którym negatywnie rozstrzygnięto we wcześniejszej decyzji lub wyroku sądowym – jest wskazanie innej niż uwzględniona uprzednio podstawy prawnej tego świadczenia. Zdaniem Sądu Najwyższego za uprawniony można uznać pogląd, w myśl którego wniosek inicjujący postępowanie na podstawie art. 114 ustawy o emeryturach i rentach, dotyczy ponownego ustalenia prawa do świadczenia, tyle tylko, że opartego na innej podstawie prawnej, przez co spełnia wymóg ujawnienia nowych okoliczności istniejących przed wydaniem decyzji, które miały wpływ na prawo do świadczenia.

Jak trafnie wyjaśnił bowiem Sąd Najwyższy w wyroku z 26 lipca 2013 r., III UK 145/12, funkcją ponownego ustalenia prawa do świadczenia w trybie art. 114 ustawy emerytalno-rentowej, jest stworzenie gwarancji wydania decyzji rentowych zgodnych z ukształtowaną ex lege sytuacją prawną zainteresowanych. Dlatego zgodnie z powołanym przepisem „ujawnienie okoliczności istniejących przed wydaniem decyzji” obok „przedłożenia nowych dowodów”, stanowi przesłankę ponownego ustalenia prawa do świadczeń emerytalno-rentowych lub ich wysokości.

Na koniec przytoczyć należy jedno z najnowszych orzeczeń Sądu Najwyższego, gdzie w uzasadnieniu postanowienia z 29 października 2020 r. (sygn. akt III UZP 4/20), Sąd Najwyższy wskazał, że w przypadku niewykonywania przez ustawodawcę wyroku Trybunału Konstytucyjnego, podstawę prawną wzruszenia przez organ rentowy na korzyść ubezpieczonego prawomocnej decyzji ustalającej wysokość świadczenia stanowi art. 114 ust. 1 pkt 1 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2020 r. poz. 53 ze zm.), gdy nie jest możliwe uchylenie decyzji organu rentowego z przyczyny określonej w art. 145a k.p.a. z powodu upływu terminu, o którym mowa w art. 146 k.p.a. W takim przypadku, nową okolicznością istniejącą przed wydaniem wzruszanej decyzji organu rentowego (art. 114 ust. 1 pkt 1 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych) jest nieuwzględnienie przez organ rentowy obowiązującego standardu konstytucyjnego potwierdzonego późniejszym wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego.

Organ rentowy wskazywał ponadto, że wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 4 czerwca 2024 r. nie został ogłoszony w Dzienniku Ustaw.

Wskazać należy, że Trybunał Konstytucyjny w cytowanym powyżej wyroku z 4 czerwca 2024 r. (sygn. akt SK 140/20), podtrzymał wcześniejszą linię orzecznictwa wyrażoną w wyroku z 6 marca 2019 r. (sygn. akt P 20/16), przyjmując, że regulacja zawarta w art. 25 ust. 1b ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, w stosunku do osób, które wniosek o przyznanie emerytury w wieku obniżonym złożyły do dnia ogłoszenia ustawy z 11 maja 2012 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw, jest niezgodna z art. 67 ust. 1 w związku z art. 2 Konstytucji.

Organ rentowy obliczając wysokość emerytury ubezpieczonej w wieku powszechnym zastosował ten przepis, pomniejszając podstawę obliczenia jej emerytury o kwotę stanowiącą sumę kwot pobranej dotychczas emerytury w wieku obniżonym. (Odwołująca się miała przyznane od 1 stycznia 2011 r. prawo do wcześniejszej emerytury).

Jako, że wyroki Trybunału Konstytucyjnego są ostateczne i powszechnie obowiązujące oraz, że sentencja przedmiotowego orzeczenia nie zawiera elementu intertemporalnego, przyjąć należy, że w stosunku do osób w takiej sytuacji faktycznej jak ubezpieczona przepis ten od początku jego obowiązywania był niezgodny z Konstytucją i jako taki nie powinien być zastosowany.

Przy czym, do dnia wyrokowania w niniejszej sprawie wymienione orzeczenie Trybunał Konstytucyjnego nie zostało opublikowane w Dzienniku Ustaw. Jednak tą kwestią zajmował się sam Trybunał Konstytucyjny, wskazując, że jego wyroki są ostateczne i powszechnie obowiązujące, a odsuwanie w czasie momentu urzędowego ogłoszenia orzeczenia Trybunału oznacza utrzymywanie w systemie prawa obowiązującego przepisów, których domniemanie konstytucyjności zostało mocą orzeczenia obalone w sposób ostateczny i powszechnie obowiązujący. Taka sytuacja rodzi zagrożenie dla praw i wolności obywateli oraz narusza ich zaufanie do państwa i stanowionego przez nie prawa, jak również podważa ogólnie pewność prawa, o czym w dalszej części rozważań.

Powołać również należy wyrok Sądu Najwyższego z 4 lipca 2018 r. sygn. akt I PK 163/17, gdzie wskazano, że w orzecznictwie Sądu Najwyższego - Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych ugruntowało się stanowisko, zgodnie z którym odroczenie wejścia w życie orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego stwierdzającego niekonstytucyjność nie jest przeszkodą do uznania przez sąd, że przepis ten był sprzeczny z Konstytucją od chwili jego uchwalenia (wyroki Sądu Najwyższego z 23 stycznia 2007 r., III PK 96/06, OSNP 2008 nr 5-6, poz. 61; z 5 czerwca 2007 r., I PK 6/07, OSNP 2008 nr 15-16, poz. 213; z 24 stycznia 2006 r., I PK 116/05, OSNP 2006 nr 23-24, poz. 353). Za niestosowaniem przepisów uznanych za niekonstytucyjne w okresie między ogłoszeniem wyroku Trybunału Konstytucyjnego w dzienniku urzędowym a utratą mocy obwiązującej tych przepisów przemawiały następujące argumenty. Po pierwsze, zapewnienie skuteczności postanowieniom Konstytucji. Po drugie, zasada bezpośredniego stosowania Konstytucji oraz podlegania sędziów nie tylko ustawie zwykłej ale i ustawie zasadniczej. Skoro sędziowie podlegają także Konstytucji to nie można od nich oczekiwać dalszego stosowania przepisów, co do których właściwy sąd – sąd konstytucyjny – stwierdził już sprzeczność z ustawą zasadniczą. Po trzecie, bezsensowność orzekania na podstawie przepisu uznanego za sprzeczny z Konstytucją do czasu utraty mocy obowiązującej, a następnie wznawiania postępowania w sprawie opartej na przepisie, który został uznany za sprzeczny z Konstytucją. Po czwarte, inny krąg adresatów orzeczenia stwierdzającego niekonstytucyjność (wszyscy stosujący prawo) oraz orzeczenia o odroczeniu utraty mocy obowiązującej (prawodawca). Po piąte, jak trafnie przyjęto w I KZP 30/13 odroczenie utraty mocy obowiązującej przepisu odnosi się wyłącznie do skutku derogacyjnego wyroku Trybunału Konstytucyjnego ale nie dotyczy samego uznania określonej normy za niekonstytucyjną. Dalej Sąd Najwyższy podał, że zgodnie ze stanowiskiem podzielanym przez Sąd Najwyższy – Izbę Pracy i Ubezpieczeń Społecznych należy odróżnić skutki aplikacyjne od derogacyjnych wyroków Trybunału Konstytucyjnego. Zdaniem Sądu Najwyższego, art. 190 ust. 3 Konstytucji RP odnosi się tylko do przesłanek wywołania przez wyrok Trybunału Konstytucyjnego skutku derogacyjnego, natomiast nie ma znaczenia dla skutku aplikacyjnego. Artykuł 190 ust. 3 Konstytucji RP stanowi bowiem o „wejściu w życie z dniem ogłoszenia” orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego tylko w odniesieniu do terminu utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego, skoro w dalszej części zdania 1 tego przepisu mowa o kompetencji Trybunału Konstytucyjnego do określenia innego terminu utraty tej mocy.

Ponadto Sąd Najwyższy wskazał, że związanie wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego (wynikające z art. 190 ust. 1 Konstytucji) w połączeniu z dyspozycją art. 8 ust. 1 traktującego Konstytucję jako najwyższe prawo RP oraz konstytucyjną zasadą wznawiania prawomocnie zakończonych postępowań, w którym orzeczono na podstawie aktów normatywnych uznanych za niezgodne z Konstytucją ( art. 190 ust. 4 Konstytucji RP), nakazuje rozpatrywać termin początkowy wywoływania przez orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego skutków aplikacyjnych wyroku stwierdzającego niekonstytucyjność w oderwaniu od dopełnienia wymogu publikacji orzeczenia w stosownym dzienniku urzędowym. Co prawda we wcześniejszym orzecznictwie Sądu Najwyższego łączono skutek w postaci utraty domniemania konstytucyjności ustaw z dniem ogłoszenia sentencji wyroku Trybunału Konstytucyjnego (zobacz: wyroki Sądu Najwyższego z 18 maja 2010 r., III UK 2/10, OSNP 2011 nr 21-22, poz. 278; z 7 maja 2009 r., III UK 96/08), jednakże nielogiczne byłoby dopuszczanie do dalszego naruszania Konstytucji RP przez stosowanie przepisu uznanego za niekonstytucyjny w okresie między ogłoszeniem wyroku stwierdzającego taką niekonstytucyjność a datą publikacji tego orzeczenia w stosownym dzienniku urzędowym (tak również wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 13 marca 2007 r., K 8/07, OTK-A 2007 nr 3, poz. 26). Dlatego w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego już 10 lat temu ukształtowała się linia orzeczenia, zgodnie z którą sam fakt ogłoszenia wyroku przez Trybunał Konstytucyjny nie jest pozbawiony prawnego znaczenia dla postępowań toczących się przed sądami, w których należy zastosować przepisy dotknięte niekonstytucyjnością. Z momentem publicznego ogłoszenia wyroku upada bowiem domniemanie konstytucyjności kontrolowanego przepisu (wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 13 marca 2007 r., K 8/07, OTK-A 2007 nr 3, poz. 26; z 5 września 2007 r., P 21/06, OTK-A 2007 nr 8, poz. 96; postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z 8 października 2007 r., P 45/07, OTK- A 2007 nr 9, poz. 112). Stanowisko to potwierdzono wyraźnie w wyrokach Trybunału Konstytucyjnego z 9 marca 2016, K 47/15 (OTK-A 2018, poz. 31) oraz z 6 kwietnia 2016 r., SK 67/13 (OTK-A 2016, poz. 10), z 6 kwietnia 2016 r., P 2/14 (OTK-A 2016, poz. 8) oraz z 5 kwietnia 2017 r., K 33/15 (OTK-A 2017, poz. 24). Jest ono akceptowane w piśmiennictwie (M. Gutowski, P. Kardas, Domniemanie konstytucyjności a kompetencje sądów, Palestra 5/2016, s. 57; A. Dębowska, M. Flarczak-Wątor, Domniemanie konstytucyjności ustawy w świetle orzecznictwa TK, Przegląd konstytucyjny 2017 nr 2, s. 13-16; M. Florczak-Wątor, O skutkach prawnych nieopublikowanego orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego. Rozważania na tle oczekującego na publikację wyroku z 9 marca 2016 r. ( K 47/15), Przegląd Sądowy 2016 nr 10, s. 21-24).

Sąd Najwyższy ww. wyroku odwołał się też do celu kontroli konstytucyjności ustaw, jakim jest usuwanie z systemu prawnego hierarchicznej niezgodności norm. Cel ten realizowany jest zasadniczo przez pozbawianie mocy obowiązującej przepisów zawierających normę niższego rzędu niezgodną z normą wyższego rzędu. Cel ten może być także zrealizowany incydentalnie przez niezastosowanie w konkretnej sprawie normy opartej na przepisach prawa uznanych za niekonstytucyjne przez Trybunał Konstytucyjny. Skoro zgodnie z utrwalonym w orzecznictwie Sądu Najwyższego poglądem przepis uznany przez Trybunał Konstytucyjny za sprzeczny z Konstytucją lub innym aktem nadrzędnym, był niekonstytucyjny od dnia jego wydania i jako akt niższej rangi nie powinien być stosowany od dnia jego wejścia w życie (wyrok Sądu Najwyższego z 23 stycznia 2007 r., III PK 96/06, OSNP 2008 nr 5-6, poz. 61), a z chwilą publicznego ogłoszenia wyroku Trybunału Konstytucyjnego dochodzi do zakończenia procesu kontroli konstytucyjności, to już w tym momencie aktualizuje się obowiązek zapewnienia przez sądy orzekające w sprawach, w których przepis ten ma zastosowanie, stanu zgodnego z Konstytucją wynikającego z wyroku Trybunału Konstytucyjnego (wyrok Sądu Najwyższego z 20 września 2017 r., I UK 341/16, OSNP 2018 nr 7, poz. 97; postanowienie Sądu Najwyższego z 9 maja 2017 r., II UZ 11/17, OSNP 2018 nr 6, poz. 85). W sytuacji gdy stosowanej przez sąd regulacji nie udaje się zinterpretować w sposób odpowiadający wzorcowi konstytucyjnemu wynikającemu z wyroku Trybunału Konstytucyjnego, sądowi pozostaje tylko odmowa zastosowania przepisu w konkretnej sprawie.

Sąd rozpoznający niniejszą sprawę wskazuje również uchwałę Zgromadzenia Ogólnego Sędziów Sądu Najwyższego z 26 kwietnia 2016 r., w której stwierdzono, że nieopublikowany wyrok Trybunału Konstytucyjnego, stwierdzający niezgodność z Konstytucją określonego przepisu uchyla domniemanie jego zgodności z Konstytucją z chwilą ogłoszenia wyroku przez Trybunał w toku postępowania.

Reasumując, nieuprawnione zaniechanie władzy wykonawczej w publikacji przedmiotowego orzeczenia, w ocenie Sądu Okręgowego nie może wpływać na brak możliwości jego zastosowania. Z uwagi na powyższe Sąd, opierając się treść wymienionego wyroku z 4 czerwca 2024 r. (sygn. akt SK 140/20) oraz wyroku z 6 marca 2019 r. (sygn. akt P 20/16), dokonał wykładni konstytucyjnej (nie kontrolował konstytucyjności przepisu) przepisu art. 25 ust. 1b ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, przyjmując, że nie może on mieć zastosowania w sytuacji faktycznej odwołującej się.

W konsekwencji, Sąd na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że zobowiązał organ rentowy do ponownego obliczenia wysokości emerytury ubezpieczonej w wieku powszechnym z pominięciem przepisu art. 25 ustęp 1b ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS.