Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

W., dnia 25 marca 2025 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie XIV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w składzie:

Przewodniczący: sędzia Sylwia Góźdź

po rozpoznaniu w dniu 25 marca 2025 r. w Warszawie

na posiedzeniu niejawnym

sprawy K. M.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W.

o wysokość emerytury

na skutek odwołania K. M.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W.

z dnia 19 listopada 2024 r. nr decyzji (...)

zmienia zaskarżoną decyzję w ten sposób, że nakazuje Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. przeliczyć emeryturę K. M. z pominięciem przepisu art. 25 ustęp 1b ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Sygn. akt XIV U 13/25

UZASADNIENIE

Decyzją z 19 listopada 2024 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. po rozpatrzeniu wniosku K. M. odmówił wznowienia postepowania w sprawie jego emerytury. W uzasadnieniu organ rentowy wskazał, że 4 czerwca 2024 r. Trybunał Konstytucyjny wydał wyrok w sprawie dotyczącej obliczenia emerytury poprzez pomniejszenie podstawy obliczenia emerytury z wieku powszechnego o kwotę pobranych wcześniej emerytur. Trybunał Konstytucyjny uznał, że przepis ustawy na to pozwalający, w zakresie w jakim dotyczy osób, które złożyły wniosek o przyznanie świadczenia, o których mowa w tym przepisie, przed 6 czerwca 2012 r. jest niegodny z przepisami Konstytucji. W przypadku, gdyby Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności z Konstytucją ustawy, na podstawie której została wydana decyzja, skargę o wznowienie postępowania wnosi się w terminie jednego miesiąca od dnia wejścia w życie orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego. Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego wchodzi w życie z dniem ogłoszenia. Orzeczenie Trybunału dotyczące ustawy ogłasza się w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej. Dniem ogłoszenia orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego jest dzień ogłoszenia tego orzeczenia w postaci elektronicznej na stronie internetowej organu wydającego dziennik urzędowy. W związku z tym, że wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 4 czerwca 2024 r. nie został ogłoszony w Dzienniku Ustaw, brak jest podstaw do wznowienia postępowania zakończonego decyzją z 3 grudnia 2015 r. Organ rentowy podał, że ubezpieczony nie należy do grupy osób, których dotyczy orzeczenie Trybunału (decyzja w a.r.).

Odwołanie od ww. decyzji złożył K. M. (odwołanie k. 3).

W odpowiedzi na odwołanie, Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. wniósł o jego oddalenie, podtrzymując argumentację zawartą w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji (odpowiedź na odwołanie k. 4-4v).

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Odwołujący się K. M. (urodzony (...)) w dniu 22 września 2009 r. złożył wniosek o emeryturę (wniosek w a.r.). Organ rentowy decyzją z 1 grudnia 2009 r. przyznał odwołującemu się prawo do emerytury (o symbolu (...)) od 26 października 2009 r. tj. od następnego dnia po rozwiązaniu umowy (decyzja w a.r.). W dniu 22 maja 2015 r. ubezpieczony złożył wniosek o przyznanie emerytury w wieku powszechnym (wniosek w a.r.). Decyzją z 9 listopada 2015 r. organ rentowy przyznał odwołującemu się na podstawie art. 24 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych emeryturę od 22 czerwca 2015 r. tj. od osiągnięcia wieku emerytalnego (o symbolu (...)). Do obliczenia emerytury przyjęto kwotę składek na ubezpieczenie emerytalne oraz kapitału początkowego z uwzględnieniem waloryzacji składek i kapitału początkowego zewidencjonowanych na koncie do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przyznano emeryturę. Podstawa obliczenia emerytury podlega pomniejszeniu o kwotę stanowiącą sumę kwot pobranych emerytur, w wysokości przed odliczeniem zaliczki na podatek dochodowy i składki na ubezpieczenie zdrowotne. Emerytura stanowi równowartość kwoty będącej wynikiem podzielenia podstawy obliczenia emerytury przez średnie dalsze trwanie życia, które ustalono na dzień zgłoszenia wniosku o emeryturę. osiągnięcie wieku emerytalnego. Organ rentowy wskazał, że emerytura powszechna jest niższa od dotychczas wypłacanej emerytury ustalonej na podstawie art. 184 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych wobec powyższego nadal wypłacana będzie dotychczasowa emerytura (decyzja w a.r.).

W dniu 12 listopada 2024 r. odwołujący się złożył w organie rentowym wniosek o przeliczenie emerytury w związku z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z 4 czerwca 2024 r. sygn. SK 140/20 (wniosek w a.r.). W związku z tym wnioskiem wydano zaskarżoną decyzję (decyzja w a.r.).

Trybunał Konstytucyjny wyrokiem z 4 czerwca 2024 r., w sprawie o sygn. akt SK 140/20, orzekł, że art. 25 ust. 1b ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2023 r. poz. 1251) w zakresie, w jakim dotyczy osób, które złożyły wniosek o przyznanie świadczeń, o których mowa w tym przepisie, przed 6 czerwca 2012 r., jest niezgodny z art. 67 ust. 1 w zw. z art. 2 Konstytucji (okoliczność niesporna – vide: strona internetowa TK (Trybunał Konstytucyjny: Obliczenie należnego świadczenia emerytalnego poprzez pomniejszenie emerytury z wieku powszechnego o kwotę pobranych wcześniej emerytur (trybunal.gov.pl)).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie dokumentów zgromadzonych w aktach sprawy w tym w aktach rentowych, albowiem dokumenty te nie budziły wątpliwości stron zarówno, co do ich prawdziwości oraz zawartości merytorycznej.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie zasługiwało na uwzględnienie.

Odwołującemu się przyznano od 26 października 2009 r. w oparciu o art. 184 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2023 r. poz. 1251 ze zm., dalej ustawa emerytalno-rentowa) - prawo do wcześniejszej emerytury (o symbolu EN_MS).

Ustawą z 11 maja 2012 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2012 r., poz. 637 z 6 czerwca 2012 r.), dokonano m.in. nowelizacji przepisu art. 25 ustawy emerytalno-rentowej poprzez dodanie w art. 25 ustępu 1b w brzmieniu: Jeżeli ubezpieczony pobrał emeryturę na podstawie przepisów art. 26b, 46, 50, 50a, 50e, 184 lub art. 88 ustawy z 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (Dz. U. z 2006 r. Nr 97, poz. 674, ze zm.), podstawę obliczenia emerytury, o której mowa w art. 24, ustaloną zgodnie z ust. 1, pomniejsza się o kwotę stanowiącą sumę kwot pobranych emerytur w wysokości przed odliczeniem zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych i składki na ubezpieczenie zdrowotne.

Organ rentowy obliczając wysokość emerytury ubezpieczonego w wieku powszechnym zastosował ten przepis, pomniejszając podstawę obliczenia jego emerytury (decyzja z 3 grudnia 2015 r. o symbolu (...)) o kwotę stanowiącą sumę kwot pobranej dotychczas emerytury w wieku obniżonym.

Trybunał Konstytucyjny w cytowanym powyżej wyroku z 4 czerwca 2024 r. (sygn. akt SK 140/20), podtrzymał wcześniejszą linię orzecznictwa wyrażoną w wyroku z 6 marca 2019 r. (sygn. akt P 20/16), przyjmując, że regulacja zawarta w art. 25 ust. 1b ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, w stosunku do osób, które wniosek o przyznanie emerytury w wieku obniżonym złożyły do dnia ogłoszenia ustawy z 11 maja 2012 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw, jest niezgodna z art. 67 ust. 1 w związku z art. 2 Konstytucji.

Jako, że wyroki Trybunału Konstytucyjnego są ostateczne i powszechnie obowiązujące oraz, że sentencja przedmiotowego orzeczenia nie zawiera elementu intertemporalnego, przyjąć należy, że w stosunku do osób w takiej sytuacji faktycznej jak ubezpieczona przepis ten od początku jego obowiązywania był niezgodny z Konstytucją i jako taki nie powinien być zastosowany.

Przy czym, do dnia wyrokowania w niniejszej sprawie wymienione orzeczenie Trybunał Konstytucyjnego nie zostało opublikowane w Dzienniku Ustaw. Jednak tą kwestią zajmował się sam Trybunał Konstytucyjny, wskazując, że jego wyroki są ostateczne i powszechnie obowiązujące, a odsuwanie w czasie momentu urzędowego ogłoszenia orzeczenia Trybunału oznacza utrzymywanie w systemie prawa obowiązującego przepisów, których domniemanie konstytucyjności zostało mocą orzeczenia obalone w sposób ostateczny i powszechnie obowiązujący. Taka sytuacja rodzi zagrożenie dla praw i wolności obywateli oraz narusza ich zaufanie do państwa i stanowionego przez nie prawa, jak również podważa ogólnie pewność prawa, o czym w dalszej części rozważań.

Powołać również należy wyrok Sądu Najwyższego z 4 lipca 2018 r. sygn. akt I PK 163/17, gdzie wskazano, że w orzecznictwie Sądu Najwyższego - Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych ugruntowało się stanowisko, zgodnie z którym odroczenie wejścia w życie orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego stwierdzającego niekonstytucyjność nie jest przeszkodą do uznania przez sąd, że przepis ten był sprzeczny z Konstytucją od chwili jego uchwalenia (wyroki Sądu Najwyższego z 23 stycznia 2007 r., III PK 96/06, OSNP 2008 nr 5-6, poz. 61; z 5 czerwca 2007 r., I PK 6/07, OSNP 2008 nr 15-16, poz. 213; z 24 stycznia 2006 r., I PK 116/05, OSNP 2006 nr 23-24, poz. 353). Za niestosowaniem przepisów uznanych za niekonstytucyjne w okresie między ogłoszeniem wyroku Trybunału Konstytucyjnego w dzienniku urzędowym a utratą mocy obwiązującej tych przepisów przemawiały następujące argumenty. Po pierwsze, zapewnienie skuteczności postanowieniom Konstytucji. Po drugie, zasada bezpośredniego stosowania Konstytucji oraz podlegania sędziów nie tylko ustawie zwykłej ale i ustawie zasadniczej. Skoro sędziowie podlegają także Konstytucji to nie można od nich oczekiwać dalszego stosowania przepisów, co do których właściwy sąd – sąd konstytucyjny – stwierdził już sprzeczność z ustawą zasadniczą. Po trzecie, bezsensowność orzekania na podstawie przepisu uznanego za sprzeczny z Konstytucją do czasu utraty mocy obowiązującej, a następnie wznawiania postępowania w sprawie opartej na przepisie, który został uznany za sprzeczny z Konstytucją. Po czwarte, inny krąg adresatów orzeczenia stwierdzającego niekonstytucyjność (wszyscy stosujący prawo) oraz orzeczenia o odroczeniu utraty mocy obowiązującej (prawodawca). Po piąte, jak trafnie przyjęto w I KZP 30/13 odroczenie utraty mocy obowiązującej przepisu odnosi się wyłącznie do skutku derogacyjnego wyroku Trybunału Konstytucyjnego ale nie dotyczy samego uznania określonej normy za niekonstytucyjną. Dalej Sąd Najwyższy podał, że zgodnie ze stanowiskiem podzielanym przez Sąd Najwyższy – Izbę Pracy i Ubezpieczeń Społecznych należy odróżnić skutki aplikacyjne od derogacyjnych wyroków Trybunału Konstytucyjnego. Zdaniem Sądu Najwyższego, art. 190 ust. 3 Konstytucji RP odnosi się tylko do przesłanek wywołania przez wyrok Trybunału Konstytucyjnego skutku derogacyjnego, natomiast nie ma znaczenia dla skutku aplikacyjnego. Artykuł 190 ust. 3 Konstytucji RP stanowi bowiem o „wejściu w życie z dniem ogłoszenia” orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego tylko w odniesieniu do terminu utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego, skoro w dalszej części zdania 1 tego przepisu mowa o kompetencji Trybunału Konstytucyjnego do określenia innego terminu utraty tej mocy.

Ponadto Sąd Najwyższy wskazał, że związanie wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego (wynikające z art. 190 ust. 1 Konstytucji) w połączeniu z dyspozycją art. 8 ust. 1 traktującego Konstytucję jako najwyższe prawo RP oraz konstytucyjną zasadą wznawiania prawomocnie zakończonych postępowań, w którym orzeczono na podstawie aktów normatywnych uznanych za niezgodne z Konstytucją (art. 190 ust. 4 Konstytucji RP), nakazuje rozpatrywać termin początkowy wywoływania przez orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego skutków aplikacyjnych wyroku stwierdzającego niekonstytucyjność w oderwaniu od dopełnienia wymogu publikacji orzeczenia w stosownym dzienniku urzędowym. Co prawda we wcześniejszym orzecznictwie Sądu Najwyższego łączono skutek w postaci utraty domniemania konstytucyjności ustaw z dniem ogłoszenia sentencji wyroku Trybunału Konstytucyjnego (zobacz: wyroki Sądu Najwyższego z 18 maja 2010 r., III UK 2/10, OSNP 2011 nr 21-22, poz. 278; z 7 maja 2009 r., III UK 96/08), jednakże nielogiczne byłoby dopuszczanie do dalszego naruszania Konstytucji RP przez stosowanie przepisu uznanego za niekonstytucyjny w okresie między ogłoszeniem wyroku stwierdzającego taką niekonstytucyjność a datą publikacji tego orzeczenia w stosownym dzienniku urzędowym (tak również wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 13 marca 2007 r., K 8/07, OTK-A 2007 nr 3, poz. 26). Dlatego w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego już 10 lat temu ukształtowała się linia orzeczenia, zgodnie z którą sam fakt ogłoszenia wyroku przez Trybunał Konstytucyjny nie jest pozbawiony prawnego znaczenia dla postępowań toczących się przed sądami, w których należy zastosować przepisy dotknięte niekonstytucyjnością. Z momentem publicznego ogłoszenia wyroku upada bowiem domniemanie konstytucyjności kontrolowanego przepisu (wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 13 marca 2007 r., K 8/07, OTK-A 2007 nr 3, poz. 26; z 5 września 2007 r., P 21/06, OTK-A 2007 nr 8, poz. 96; postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z 8 października 2007 r., P 45/07, OTK- A 2007 nr 9, poz. 112). Stanowisko to potwierdzono wyraźnie w wyrokach Trybunału Konstytucyjnego z 9 marca 2016, K 47/15 (OTK-A 2018, poz. 31) oraz z 6 kwietnia 2016 r., SK 67/13 (OTK-A 2016, poz. 10), z 6 kwietnia 2016 r., P 2/14 (OTK-A 2016, poz. 8) oraz z 5 kwietnia 2017 r., K 33/15 (OTK-A 2017, poz. 24). Jest ono akceptowane w piśmiennictwie (M. Gutowski, P. Kardas, Domniemanie konstytucyjności a kompetencje sądów, Palestra 5/2016, s. 57; A. Dębowska, M. Flarczak-Wątor, Domniemanie konstytucyjności ustawy w świetle orzecznictwa TK, Przegląd konstytucyjny 2017 nr 2, s. 13-16; M. Florczak-Wątor, O skutkach prawnych nieopublikowanego orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego. Rozważania na tle oczekującego na publikację wyroku z 9 marca 2016 r. (K 47/15), Przegląd Sądowy 2016 nr 10, s. 21-24).

Sąd Najwyższy ww. wyroku odwołał się też do celu kontroli konstytucyjności ustaw, jakim jest usuwanie z systemu prawnego hierarchicznej niezgodności norm. Cel ten realizowany jest zasadniczo przez pozbawianie mocy obowiązującej przepisów zawierających normę niższego rzędu niezgodną z normą wyższego rzędu. Cel ten może być także zrealizowany incydentalnie przez niezastosowanie w konkretnej sprawie normy opartej na przepisach prawa uznanych za niekonstytucyjne przez Trybunał Konstytucyjny. Skoro zgodnie z utrwalonym w orzecznictwie Sądu Najwyższego poglądem przepis uznany przez Trybunał Konstytucyjny za sprzeczny z Konstytucją lub innym aktem nadrzędnym, był niekonstytucyjny od dnia jego wydania i jako akt niższej rangi nie powinien być stosowany od dnia jego wejścia w życie (wyrok Sądu Najwyższego z 23 stycznia 2007 r., III PK 96/06, OSNP 2008 nr 5-6, poz. 61), a z chwilą publicznego ogłoszenia wyroku Trybunału Konstytucyjnego dochodzi do zakończenia procesu kontroli konstytucyjności, to już w tym momencie aktualizuje się obowiązek zapewnienia przez sądy orzekające w sprawach, w których przepis ten ma zastosowanie, stanu zgodnego z Konstytucją wynikającego z wyroku Trybunału Konstytucyjnego (wyrok Sądu Najwyższego z 20 września 2017 r., I UK 341/16, OSNP 2018 nr 7, poz. 97; postanowienie Sądu Najwyższego z 9 maja 2017 r., II UZ 11/17, OSNP 2018 nr 6, poz. 85). W sytuacji gdy stosowanej przez sąd regulacji nie udaje się zinterpretować w sposób odpowiadający wzorcowi konstytucyjnemu wynikającemu z wyroku Trybunału Konstytucyjnego, sądowi pozostaje tylko odmowa zastosowania przepisu w konkretnej sprawie.

Sąd rozpoznający niniejszą sprawę wskazuje również uchwałę Zgromadzenia Ogólnego Sędziów Sądu Najwyższego z 26 kwietnia 2016 r., w której stwierdzono, że nieopublikowany wyrok Trybunału Konstytucyjnego, stwierdzający niezgodność z Konstytucją określonego przepisu uchyla domniemanie jego zgodności z Konstytucją z chwilą ogłoszenia wyroku przez Trybunał w toku postępowania.

Reasumując, nieuprawnione zaniechanie władzy wykonawczej w publikacji przedmiotowego orzeczenia, w ocenie Sądu Okręgowego nie może wpływać na brak możliwości jego zastosowania. Z uwagi na powyższe Sąd, opierając się treść wymienionego wyroku z 4 czerwca 2024 r. (sygn. akt SK 140/20) oraz wyroku z 6 marca 2019 r. (sygn. akt P 20/16), dokonał wykładni konstytucyjnej (nie kontrolował konstytucyjności przepisu) przepisu art. 25 ust. 1b ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, przyjmując, że nie może on mieć zastosowania w sytuacji faktycznej odwołującej się.

W konsekwencji, Sąd na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że zobowiązał organ rentowy do ponownego obliczenia wysokości emerytury ubezpieczonego w wieku powszechnym z pominięciem przepisu art. 25 ustęp 1b ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS.