Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 5 luty 2024 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie XIII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w składzie:

Przewodnicząca: sędzia Edyta Dzielińska

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 5 lutego 2024 r. w Warszawie

sprawy z powództwa Z. I. (1) i J. M.

przeciwko (...) S.A.

o odszkodowanie za naruszenie zasady równego traktowania w zatrudnieniu, ukształtowanie wysokości wynagrodzenia

na skutek apelacji wniesionej przez pozwanego (...) S.A.

od wyroku Sądu Rejonowego dla Miasta Stołecznego Warszawy w Warszawie VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 24 maja 2023 roku sygn. akt VII P 9/21

oddala apelację.

sędzia Edyta Dzielińska

Sygn. akt XIII Pa 109/23

UZASADNIENIE

Pozwem z 31 grudnia 2020 r. ( data prezentaty Sądu) skierowanym przeciwko (...) S.A. z siedzibą w W., powód J. M. , reprezentowany przez profesjonalnego pełnomocnika w osobie adwokata, wniósł o: 1. zasądzenie od pozwanej na jego rzecz 20 078,40 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od 28 października 2020 r. do dnia zapłaty tytułem odszkodowania za naruszenie zasady równego traktowania w zatrudnieniu w zakresie przyznanego powodowi wynagrodzenia zasadniczego, a także wszystkich składników wynagrodzenia stanowiących pochodną wynagrodzenia zasadniczego tj. odszkodowania w wysokości różnicy pomiędzy wynagrodzeniem jakie powinien otrzymywać bez naruszenia zasady równego traktowania, a wynagrodzeniem rzeczywiście otrzymanym w okresie od 11 grudnia 2017 r. do 11 grudnia 2020 r., 2. ukształtowanie treści stosunku pracy poprzez wprowadzenie do jego treści postanowienia płacowego o niedyskryminującym charakterze tj. ukształtowanie wynagrodzenia zasadniczego powoda do poziomu honorarium pracowników otrzymujących najwyższe wynagrodzenie - 3 453,00 zł oraz zasądzenie od pozwanej na jego rzecz kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm prawem przepisanych.

Pozwem z 31 grudnia 2020 r. ( data prezentaty Sądu) skierowanym przeciwko (...) S.A. z siedzibą w W., powód Z. I. (2) , reprezentowany przez profesjonalnego pełnomocnika w osobie adwokata wniósł o: 1. zasądzenie od pozwanej na jego rzecz 17 846,40 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od 28 października 2020 r. do dnia zapłaty tytułem odszkodowania za naruszenie zasady równego traktowania w zatrudnieniu w zakresie przyznanego powodowi wynagrodzenia zasadniczego, a także wszystkich składników wynagrodzenia stanowiących pochodną wynagrodzenia zasadniczego tj. odszkodowania w wysokości różnicy pomiędzy wynagrodzeniem jakie powinien otrzymywać bez naruszenia zasady równego traktowania, a wynagrodzeniem rzeczywiście otrzymanym w okresie od 11 grudnia 2017 r. do 11 grudnia 2020 r., 2. ukształtowanie treści stosunku pracy poprzez wprowadzenie do jego treści postanowienia płacowego o niedyskryminującym charakterze tj. ukształtowanie wynagrodzenia zasadniczego powoda do poziomu honorarium pracowników otrzymujących najwyższe wynagrodzenie - 3 453,00 zł oraz zasądzenie od pozwanej na jego rzecz kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm prawem przepisanych.

Zarządzeniem z 27 stycznia 2021 r. Przewodniczący połączył sprawę prowadzoną pod sygn. akt VII P 11/21 do wspólnego rozpoznania i rozstrzygnięcia ze sprawą niniejszą i prowadzenia dalej połączonych spraw pod wspólną sygnaturą akt VII P 9/21.

W odpowiedzi na pozwy, pozwana (...) S.A. z siedzibą w W., reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika w osobie radcy prawnego wniosła o oddalenie powództw w całości oraz zasądzenie od powodów na rzecz pozwanej kosztów postepowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. Pozwana podniosła, że istnieją obiektywne przyczyny, które uzasadniają zróżnicowanie wynagrodzenia powodów i pracowników z grupy referencyjnej tj. dłuższy staż pracy pracowników z grupy referencyjnej, zaszłości historyczne, postawa związków zawodowych wobec kształtowania wynagrodzeń oraz sytuacja ekonomiczna pozwanej. Ponadto strona podnosiła, że nie narusza zasady równego traktowania minimalne, kilkuprocentowe różnicowanie wynagrodzenia pracowników.

Pismem z 1 lutego 2023 r. pełnomocnik powodów rozszerzył powództwa w następujący sposób:

1.  wniósł na podstawie art. 11 ^{( 2 )}k.p. o zasądzenie od pozwanej na rzecz powoda J. M. odszkodowania w wysokości 17 280 zł zamiast kwoty wskazanej w pozwie w związku z naruszeniem zasady równego traktowania w zatrudnieniu w zakresie przyznanego powodowi wynagrodzenia zasadniczego, w okresie od 11 grudnia 2017 r. do 31 grudnia 2022 r. z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia następnego po dniu doręczenia odpisu pozwu pozwanemu;

2.  ustalenie, że postanowienia umowy o pracę w zakresie wynagrodzenia zasadniczego powoda J. M. są nieważne i zastąpienie ich postanowieniami płacowymi bez naruszenia zasad równego traktowania w zatrudnieniu tj. ustalenie, że wynagrodzenie zasadnicze powoda J. M. wynosi 4 017 zł miesięcznie;

3.  wniósł na podstawie art. 11 ² k.p. o zasądzenie od pozwanej na rzecz powoda Z. I. (2) odszkodowania w wysokości 13 560 zł zamiast kwoty wskazanej w pozwie w związku z naruszeniem zasady równego traktowania w zatrudnieniu w zakresie przyznanego powodowi wynagrodzenia zasadniczego, w okresie od 11 grudnia 2017 r. do 31 grudnia 2022 r. wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia następnego po dniu doręczenia odpisu pozwu pozwanemu;

4.  ustalenie, że postanowienia umowy o pracę w zakresie wynagrodzenia zasadniczego powoda Z. I. (2) są nieważne i zastąpienie ich postanowieniami płacowymi bez naruszenia zasad równego traktowania w zatrudnieniu tj. ustalenie, że wynagrodzenie zasadnicze powoda Z. I. (2) wynosi 4 017 zł miesięcznie.

W odpowiedzi na rozszerzenie powództw, pozwana wniosła o oddalenie powództw w całości. Ponadto z ostrożności procesowej pozwana przedłożyła wyliczenia potencjalnego odszkodowania dla Z. I. (2) ((...) zł) i nie zgłaszała uwag co do kwoty odszkodowania dla J. M. (obliczonej przez stronę powodową). Jednocześnie pozwana podniosła, że J. M. w okresie od 1 kwietnia 2019 r. do 31 grudnia 2021 r. wykonywał pracę w niepełnym wymiarze etatu, co zdaniem pozwanej należy uwzględnić przy obliczaniu odszkodowania.

Wyrokiem z 24 marca 2023 r. Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy w Warszawie, VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych:

- w punkcie I. zasądził od pozwanej (...) S.A. z siedzibą w W. na rzecz powoda Z. I. (2) 13 560 złotych z ustawowymi odsetkami liczonymi od 6 lutego 2021 r. do dnia zapłaty tytułem odszkodowania za naruszenie od 11 grudnia 2017 r. do 31 grudnia 2022 r. zasady równego traktowania w zatrudnieniu w zakresie przyznanej powodowi stawki wynagrodzenia zasadniczego;

- w punkcie II. uznał za nieważne postanowienia umowy o pracę powoda Z. I. (2) z pozwaną w zakresie wynagrodzenia zasadniczego, stwierdzając, że naruszają one zasadę równego traktowania i ustala, że wynagrodzenia zasadnicze powoda stanowi wartość 4 017 złotych;

- w punkcie III. zasądził od pozwanej na rzecz powoda Z. I. (2) 2 700 złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego;

- w punkcie IV. wyrokowi w punkcie I. nadał rygor natychmiastowej wykonalności do 3 791 złotych;

- w punkcie V. zasądził od pozwanej na rzecz powoda J. M. 17 280 złotych z ustawowymi odsetkami liczonymi od 6 lutego 2021 r. do dnia zapłaty tytułem odszkodowania za naruszenie od 11 grudnia 2017 r. do 31 grudnia 2022 r. zasady równego traktowania w zatrudnieniu w zakresie przyznanej powodowi stawki wynagrodzenia zasadniczego;

- w punkcie VI. uznał za nieważne postanowienia umowy o pracę powoda J. M. z pozwaną w zakresie wynagrodzenia zasadniczego, stwierdzając, że naruszają one zasadę równego traktowania i ustala, że wynagrodzenia zasadnicze powoda stanowi wartość 4 017 złotych;

- w punkcie VII. zasądził od pozwanej na rzecz powoda J. M. 2 700 złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego;

- w punkcie VIII. wyrokowi w punkcie V. nadał rygor natychmiastowej wykonalności do 3 729 złotych;

- w punkcie IX. nakazał pobrać od pozwanej (...) S.A. z siedzibą w W. na rzecz Skarbu Państwa 1 851 złotych tytułem opłaty stosunkowej od pozwu, której powodowie nie mieli obowiązku uiścić wnosząc pozew;

- w punkcie X. zaś nakazał pobrać od pozwanej (...) S.A. z siedzibą w W. na rzecz Skarbu Państwa 452,48 zł tytułem zwrotu wydatków poniesionych tymczasowo przez Skarb Państwa.

(wyrok – k. 275-275v. a.s.)

Sąd Rejonowy ustalił, iż powód Z. I. (2) jest pracownikiem pozwanej (...) S.A. od 12 grudnia 2000 r. Pracę rozpoczął na stanowisku wartownika-konwojenta w Urzędzie (...) w W. w pełnym wymiarze czasu pracy. W związku ze zmianami organizacyjnymi zachodzącymi u pracodawcy, na mocy porozumienia stron o zmianie warunków zatrudnienia, od 1 października 2009 r. powód rozpoczął świadczenie pracy na stanowisku pracownika ochrony w Wydziale Operacyjnym (...) w W..

Na mocy porozumienia w sprawie zmiany warunków umowy o pracę z 31 lipca 2015 r., od 1 stycznia 2016 r. Z. I. (2) wykonywał obowiązki na stanowisku kwalifikowanego pracownika ochrony, otrzymując wynagrodzenie zasadnicze w kwocie (...) zł brutto miesięcznie (wg 3 kategorii zaszeregowania).

Wynagrodzenie zasadnicze powoda Z. I. (2) było wielokrotnie podwyższane. Na mocy aneksu z 18 grudnia 2017 r., od1 października 2017 r. Z. I. (2) otrzymywał wynagrodzenie zasadnicze w wysokości (...) zł brutto (wg 3 kategorii zaszeregowania). Na mocy aneksu do umowy o pracę z 12 sierpnia 2018 r., od 1 czerwca 2018 r. Z. I. (2) otrzymywał wynagrodzenie zasadnicze w wysokości (...) zł brutto (wg 3 kategorii zaszeregowania).

Powód J. M. jest pracownikiem pozwanej od 6 listopada 2000 r. Pracę rozpoczął na stanowisku wartownika-konwojenta w Urzędzie (...) w W., w pełnym wymiarze czasu pracy, przy czym od 14 października 2002 r. strony łączy stosunek pracy na podstawie umowy na czas nieokreślony. W związku ze zmianami organizacyjnymi zachodzącymi u pracodawcy, na mocy porozumienia stron o zmianie warunków zatrudnienia, od 1 października 2009 r. powód rozpoczął świadczenie pracy na stanowisku pracownika ochrony w Wydziale Operacyjnym (...) w W..

Wskutek wypowiedzenia warunków umowy o pracę z 13 października 2015 r., od 1 lutego 2016 r. J. M. wykonywał obowiązki na stanowisku kwalifikowanego pracownika ochrony, otrzymując wynagrodzenie w wysokości (...) zł brutto miesięcznie (wg 3 kategorii zaszeregowania).

Wynagrodzenie zasadnicze powoda J. M. było wielokrotnie podwyższane. Na mocy aneksu z 18 grudnia 2017 r., od 1 października 2017 r. J. M. otrzymywał wynagrodzenie zasadnicze w wysokości (...) zł brutto miesięcznie (wg 3 kategorii zaszeregowania). Na mocy aneksu z 12 sierpnia 2018 r., od 1 czerwca 2018 r. J. M. otrzymywał wynagrodzenie zasadnicze w wysokości (...) zł brutto miesięcznie (wg 3 kategorii zaszeregowania).

Od 1 czerwca 2018 r. powód J. M. był zwolniony z obowiązku świadczenia pracy w części etatu, w celu prowadzenia działalności związkowej z zachowaniem prawa do wynagrodzenia.

Powodowie Z. I. (2) i J. M. byli zatrudnieni na takim samym stanowisku - kwalifikowanego pracownika ochrony i mieli taki sam zakres obowiązków jak inni pracownicy ochrony z tzw. grupy referencyjnej – zakresy obowiązków dla pracowników ochrony były ujednolicone. Praca powodów polegała na ochronie obiektu przy ulicy (...). Powodowie przeważnie pracowali stacjonarnie. Zdarzało się, że pracownicy ochrony obiektu wyjeżdżali w grupie konwojowej.

Pracownicy pozwanej J. i B. również pracowali w ochronie stacjonarnej .

Wszyscy pracownicy ochrony mieli te same uprawnienia i kwalifikacje . Jednak wynagrodzenia zasadnicze kwalifikowanych pracowników ochrony różniły się.

Różnice w wynagrodzeniach kwalifikowanych pracowników ochrony wynikały z zaszłości historycznych i braku akceptacji ze strony związkowej obniżeń wynagrodzeń do jednakowego poziomu.

Wynagrodzenie pracownika z grupy referencyjnej otrzymującego najwyższe wynagrodzenie – S. B. - kształtowało się na następującym poziomie:

- od 11 grudnia 2017 r. do 31 maja 2018 r. – (...) zł;

- od 1 czerwca 2018 r. do 31 grudnia 2021 r. – (...) zł;

- od 1 stycznia 2022 r. do 30 czerwca 2022 r. – (...) zł;

- od 1 lipca 2022 r. do 30 listopada 2022 r. – (...) zł;

- od 1 grudnia 2022 r. do 30 grudnia 2022 r. – (...)zł

Od 1 stycznia 2022 r. wszyscy pracownicy ochrony otrzymali 250 zł podwyżki .

Od 1 stycznia 2022 r. wynagrodzenie powodów kształtowało się na następującym poziomie:

- Z. I. (2) – (...) złotych;

- J. M. – (...)złotych.

Od 1 lipca 2022 r. wynagrodzenie powodów kształtowało się na następującym poziomie:

- Z. I. (2) – (...)złotych;

- J. M. – (...)złotych.

Od 1 grudnia 2022 r. wynagrodzenie powodów kształtowało się na następującym poziomie:

- Z. I. (2) – (...) złotych;

- J. M. – (...) złotych.

Różnica w wysokości otrzymanego wynagrodzenia przez powoda Z. I. (2) , a pracownika zarabiającego najwięcej z grupy referencyjnej - S. B. - w okresie od 11 grudnia 2017 r. do 30 grudnia 2022 r. wyniosła (...) zł

Różnica w wysokości otrzymanego wynagrodzenia przez powoda J. M. , a pracownika zarabiającego najwięcej z grupy referencyjnej - S. B. - w okresie od 11 grudnia 2017 r. do 30 grudnia 2022 r. wynosiła 17 280 zł.

Pracownicy pozwanej zatrudnieni na stanowisku pracownika ochrony otrzymywali dodatek stażowy.

Miesięczne wynagrodzenie powoda Z. I. (2) obliczone według zasad ustalania ekwiwalentu za urlop wypoczynkowy wynosiło 4 172,36 zł.

Miesięczne wynagrodzenie powoda J. M. obliczone według zasad ustalania ekwiwalentu za urlop wypoczynkowy wynosiło 4 073,52 zł.

Stan faktyczny Sąd Rejonowy ustalił na podstawie dowodów z dokumentów zgromadzonych w aktach sprawy, w tym akt osobowych powoda, których autentyczności nie kwestionowała żadna ze stron postępowania, a Sąd ten nie znalazł podstaw ku temu, by czynić to z urzędu. Sąd I instancji uznał, że wyżej wymienione źródła dowodzą tego, co zostało w nich wskazane i w oparciu o ich treść poczynił ustalenia w zakresie niezbędnym do rozstrzygnięcia.

Ustaleń stanu faktycznego Sąd Rejonowy dokonał również na podstawie osobowych źródeł dowodowych w postaci zeznań świadków: M. G. (k. 162-162v, CD k. 164), J. C. (k. 162v-163, CD k. 164), P. S. (1) (k. 186-187v), M. Z. (k. 206-207, CD k. 208) oraz zeznań stron ograniczonych do zeznań powodów Z. I. (2) (k. 241v-242, CD k. 243) i J. M. (k. 241v, CD k. 243).

Sąd I instancji obdarzył walorem wiarygodności zeznania świadków i powodów. W kwestiach istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy wszystkie depozycje są spójne, logiczne i korespondujące z pozostałym materiałem dowodowym.

Sąd Rejonowy nie oparł ustaleń faktycznych na treści zeznań świadka D. P., ponieważ świadek nie miał wiedzy czym konkretnie zajmowali się powodowie i nie znał zakresu obowiązków powodów, ani na podstawie zeznań świadka P. S. (2), gdyż ten nie pamiętał, czy powodowie jeździli w konwojach i jego zeznania nie wniosły nic do sprawy.

Na terminie rozprawy 16 lutego 2022 r. pełnomocnik powodów cofnął wniosek o przesłuchanie świadków: W., W. i K. (protokół rozprawy k. 162-163v).

Postanowieniem z 20 marca 2023 r. Sąd I instancji pominął dowód z zeznań Świadka S. B. (k. 250) uznając sprawę za dostatecznie wyjaśnioną w zakresie faktów niezbędnych do merytorycznego rozstrzygnięcia.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy zważył, iż powództwa Z. I. (2) i J. M. zasługiwały na uwzględnienie.

Niesporny między stronami było fakt, że powodowie w pozwanej (...) S.A. zajmowali takie samo stanowisko i mieli taki sam zakres obowiązków jak pracownicy z tzw. grupy referencyjnej do których przyrównywali się (Z. J., B. P., A. K., S. B.), jednak wynagrodzenia zasadnicze powodów i pracowników z grupy referencyjnej różniły się, co strona pozwana tłumaczyła m.in. zaszłościami historycznymi, różnym stażem pracy pracowników, sytuacją ekonomiczną pozwanej.

Zgodnie z zasadą równego traktowania wyrażoną w art. 11 ² k.p. pracownicy mają równe prawa z tytułu jednakowego wypełniania takich samych obowiązków; dotyczy to w szczególności równego traktowania mężczyzn i kobiet w zatrudnieniu. Do kategorii podmiotów objętych tym przepisem należą pracownicy charakteryzujący się wspólną cechą istotną (relewantną), jaką jest jednakowe pełnienie takich samych obowiązków.

W niniejszej sprawie pracodawca powoływał się na dopuszczalność minimalnego różnicowania przez pracodawcę wynagrodzeń pracowników zatrudnionych na tym samym stanowisku.

Sąd I instancji wskazał, że oczywiście dopuszczalne jest różnicowanie praw pracowników, którzy pełnią inne obowiązki, bądź takie same, ale niejednakowo, a także ze względu na odmienności wynikające z ich cech osobistych (predyspozycji) i różnic w wykonywaniu pracy (dyferencjacja). Innymi słowy prawo dopuszcza możliwość różnicowania praw pracowników, którzy pełnią inne obowiązki, bądź takie same obowiązki, jednak w sposób odmienny poprzez zastosowanie np. widełek płacowych dla określonego stanowiska pracy. Zatem nie narusza zasady równości wynagradzania usprawiedliwione i racjonalne zróżnicowanie sytuacji prawnej podmiotów ze względu na różniącą je cechę istotną (relewantną), jednakże w takim przypadku pracodawca powinien dołożyć wszelkich starań, aby kryteria różnicujące wysokość wynagrodzenia były czytelne i zrozumiałe dla zatrudnionych pracowników jak np.: efektywność w pracy, kreatywność, kwalifikacje zawodowe, doświadczenie zawodowe.

Z przeprowadzonego przez Sąd Rejonowy postępowania dowodowego wynikało jednak, że pozwany naruszył ustaloną w art. 11 ² k.p. zasadę jednakowego wynagradzania za jednakową pracę, bowiem pozwany wypłacał pracownikom z grupy referencyjnej (m.in. S. B.) świadczącemu taką samą pracę jak powodowie, wynagrodzenie zasadnicze w kwocie wyższej niż powodom, bez żadnego merytorycznego uzasadnienia. Pozwany w toku postępowania w żaden sposób nie wykazał, aby różnica w wynagrodzeniu powodów oraz pracownika zarabiającego najwięcej z grupy referencyjnej m.in. S. B., do którego powodowie przyrównywali się wynikła z osobistych przymiotów, zaangażowania w pracę lub aby istniały inne przyczyny uzasadniające różnicę oceny wartości świadczonej pracy.

Pracodawca powoływał się na wyższy staż pracy pracowników z grupy referencyjnej, jednakże w takiej sytuacji, w ocenie Sądu I instancji, pracodawca powinien wykazać w jaki sposób większy staż ma wpływ na wyższe wynagrodzenie, czego nie uczynił w niniejszym postępowaniu.

W ocenie Sądu Rejonowego, brak było jakichkolwiek przesłanek dla przyjęcia, że jakość pracy powodów była gorsza od jakości pracy pracowników zatrudnionych dłużej na stanowisku pracowników ochrony. Powodowie nie pracowali na stanowisku pracownika ochrony jedynie kilka miesięcy, a kilkanaście lat, a zatem w ocenie Sądu I instancji nie może być tu mowy o braku doświadczenia w wykonywanej przez nich pracy bądź gorszej jakości pracy w porównaniu do pracowników pracujących od nich dłużej. Nadto różnicy w wynagrodzeniach zasadniczych powodów i pracowników z grupy referencyjnej nie można tłumaczyć długością zatrudnienia chociażby z tego względu, że ten element pracodawca uwzględnił już w innym składniku wynagrodzenia, a mianowicie dodatku stażowym, który ze względu na wysługę lat pracownika ma wpływ na wysokość jego wynagrodzenia. Obowiązek równego wynagradzania pracowników za pracę jednakową lub jednakowej jakości przewidziany art. 18 ^3c § 1 k.p. wyklucza jakiekolwiek różnicowanie bez uzasadnienia wysokości wynagrodzenia pracowników wykonujących taką samą pracę. Pracodawca nie posiada prawa do różnicowania bez uzasadnienia wynagrodzeń takich pracowników choćby w zakresie ekonomicznie nieistotnym, o kilka procent. Obowiązkiem pracodawcy jest zapewnienie identycznych wynagrodzeń osobom wykonującym tą samą pracę lub pracę o jednakowej wartości. Różnicowanie wynagrodzeń takich pracowników choćby obiektywnie nieznaczne musi bezwzględnie znajdować uzasadnienie np. w posiadanych przez nich kwalifikacjach czy prezentowanym zaangażowaniu w pracę. Także trudna sytuacja finansowa pracodawcy, na którą strona pozwana powoływała się, nie może w żaden sposób naruszać ustawowego prawa pracownika do równego traktowania w zatrudnieniu. Pracodawca ma obowiązek poszanowania tej zasady niezależnie od swojej sytuacji finansowej.

Wobec tego, że powodowie w podstawie faktycznej powództwa nie wskazywali na żadne kryterium dyskryminacyjne, o którym mowa w art. 11 ³ k.p. i nie powoływali się na nie w toku postępowania, podstaw odpowiedzialności odszkodowawczej pracodawcy należy doszukiwać się w art. 471 k.c. w zw. z art. 300 k.p. tj. na zasadach ogólnych odpowiedzialności kontraktowej, nie zaś w art. 18 ^3d k.p., jak początkowo powodowie wskazywali w pozwach, gdyż przepis ten odnosi się wyłącznie do dyskryminacji, a więc nierównego traktowania ze względu na przyczyny określone w art. 11 ³ k.p. Zgodnie z art. 471 k.c. dłużnik obowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.

Tym samym, w ocenie Sądu Rejonowego, pozwany pracodawca nie realizując ciążącego na nim obowiązku jednakowego wynagradzania za jednakową pracę doprowadził do wyrządzenia powodom szkody w postaci uzyskania zaniżonych poborów. Mając na względzie powyższe, w związku z naruszeniem przez pracodawcę art. 11 ^{( 2 )}k.p., Sąd I instancji na podstawie art. 471 k.c. w zw. z art. 300 k.p., w punktach I i V wyroku zasądził na rzecz każdego z powodów odszkodowanie stanowiące różnicę między wynagrodzeniem zasadniczym pracownika z grupy referencyjnej S. B., do którego powodowie przyrównywali się, a wynagrodzeniem otrzymywanym przez powodów w okresie od 11 kwietnia 2017 r. do 30 grudnia 2022 r. Wysokość odszkodowania Sąd Rejonowy ustalił na podstawie wyliczeń dokonanych przez strony. Sąd ten miał na względzie, że pozwana nie kwestionowała wyliczeń przedstawionych przez stronę powodową (w modyfikacji powództwa) w zakresie należnego odszkodowania dla powoda J. M. (17 280 zł), a więc w tej wysokości zasądził na jego rzecz odszkodowanie, przy czym należy wskazać, że dla wyliczenia należnego powodowi J. M. odszkodowania nie miała znaczenia podnoszona przez stronę pozwaną okoliczność, że w okresie od 1 kwietnia 2019 r. do 31 grudnia 2021 r. powód J. M. wykonywał pracę w niepełnym wymiarze, gdyż miało to związek z pełnioną działalnością związkową i nie powodowało obniżenia wynagrodzenia. Natomiast w zakresie odszkodowania dla powoda Z. I. (2) wyliczenia strony pozwanej były wyższe (13 980 zł) niż strony powodowej (13 560 zł), wobec czego Sąd I instancji zasądził na rzecz powoda Z. I. (2) odszkodowanie w kwocie niższej tj. dochodzonej przez stronę powodową (13 560 zł), albowiem zgodnie z dyspozycją art. 321 § 1 k.p.c. Sąd Rejonowy był związany żądaniem pozwu.

Na podstawie art. 476 k.c. w zw. z art. 300 k.p. Sąd ten zasądził odsetki od dochodzonych przez powodów odszkodowań od dnia następnego po dniu doręczenia odpisu pozwów, zgodnie z żądaniem pozwów.

Odnosząc się do kolejnego roszczenia powodów tj. o ukształtowanie treści stosunku pracy, strona pozwana podnosiła, że podwyżka wynagrodzenia powodów na przyszłość byłaby niezgodna z prawem, bowiem jak wynika z art. 262 § 2 pkt 1 k.p. nie podlegają właściwości sądów pracy spory dotyczące ustanawiania nowych warunków pracy i płacy. Oczywiście co do zasady, sąd pracy nie może kształtować wynagrodzenia za pracę, jeżeli jest ono wypłacane w wysokości mieszczącej się w granicach określonych w przepisach prawa pracy i w umowie o pracę. Nie dotyczy to jednak przypadków naruszenia zasady równego traktowania lub dyskryminacji pracowników ( vide wyrok SN z 18 maja 2006 r., sygn. III PK 22/06). Zgodnie z art. 18 § 3 k.p. postanowienia umów o pracę, na podstawie których powstaje stosunek pracy, naruszające zasadę równego traktowania w zatrudnieniu uznaje się za nieważne. Zamiast takich postanowień stosuje się odpowiednie przepisy prawa pracy, a w razie braku takich przepisów - niekorzystne postanowienia są zastępowane przez odpowiednie postanowienia niemające charakteru dyskryminacyjnego. Chociaż przepis ten zgodnie z wykładnią literalną, odnosi się do przypadków nierównego traktowania w zatrudnieniu, o którym mowa w art. 11 ³ k.p., tj. dyskryminacji, w najnowszym orzecznictwie, które Sąd I instancji w całości podzielił, przyjmuje się, że ma on zastosowanie również w sytuacji „zwykłego" nierównego traktowania wyrażonego w art. 11 ² k.p., bez względu na kryteria dyskryminacyjne, co miało miejsce w realiach niniejszej sprawy ( vide wyrok Sądu Najwyższego z 18 września 2014 r., sygn. III PK 136/13; wyrok Sądu Najwyższego z 13 września 2018 r., sygn. II PK 135/17). Zatem przepis art. 18 § 3 k.p. ma charakter wyjątkowy i stanowi odstępstwo od przewidzianej w art. 262 § 2 pkt 1 k.p. zasady kształtowania przez sąd pracy wynagrodzenia za pracę. Przepis ten powoduje zastosowanie mechanizmu z art. 64 k.c. w zw. z art. 300 k.p. tj. zastąpienia orzeczeniem sądowym oświadczenia woli pracodawcy wprowadzenia określonego postanowienia płacowego. W razie naruszenia zasady równego traktowania sąd ustala wynagrodzenie na wymaganym poziomie i konsekwentnie kształtuje je na przyszłość.

W niniejszej sprawie powodowie niewątpliwie mieli interes prawny w ukształtowaniu wynagrodzenia, niezależnie od dochodzonego odszkodowania, ponieważ ustalenie zasadniczego elementu treści umowy jakim jest wynagrodzenie, zapobiega powstaniu szkody w przyszłości. Tym samym mając na względzie powyższe rozważania, Sąd Rejonowy uznał za w pełni zasadne roszczenie powodów o ukształtowanie stosunku pracy i na podstawie art. 18 § 3 k.p. w związku z naruszeniem zasady równego traktowania pracowników (art. 11 ² k.p.) uznał za nieważne postanowienia umów o pracę powodów w zakresie wynagrodzenia zasadniczego. Ukształtowanie wysokości wynagrodzenia zasadniczego powodów w punktach II i VI wyroku związane było ze zrównaniem go do wysokości wynagrodzenia zasadniczego pracownika zarabiającego najwięcej w grupie referencyjnej tj. S. B. (4 017 zł).

O kosztach procesu Sąd I instancji orzekł na zasadzie odpowiedzialności za wynik procesu wyrażonej w art. 98 § 1 k.p.c., zgodnie z którą strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony (koszty procesu). O wysokości kosztów, na które składały się koszty zastępstwa procesowego, Sąd ten orzekł na podstawie § 9 ust. 1 pkt 2 w związku z § 2 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. poz. 1800 ze zm.) zasądzając od pozwanej na rzecz każdego z powodów 2 700 zł.

Na podstawie art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 755 ze zm.) Sąd Rejonowy nakazał pobrać od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa 1 851 zł tytułem opłaty stosunkowej obliczonej od sumy wartości przedmiotu sporu z obu pozwów: Z. I. (2) 16 272 zł i J. M. 20 736 zł (37 008 zł x 5 %,) o czym orzeczono w pkt IX wyroku. Powodowie bowiem jako pracownicy wnoszący powództwo nie mieli obowiązku uiścić opłaty od pozwu zgodnie z art. 96 ust. 1 pkt 4 w związku z art. 35 ust. 1 cytowanej ustawy.

Na podstawie art. 113 ust. 1 w związku z art. 97 ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych Sąd I instancji nakazał pobrać od pozwanej jako przegrywającej niniejszą sprawę na rzecz Skarbu Państwa 452,48 złotych tytułem zwrotu wydatków tymczasowo pokrytych ze Skarbu Państwa, na które składały się koszty stawiennictwa w sądzie wezwanych świadków: J. C. i M. Z. (k. 155, 173, 214).

Wyrokowi wobec każdego z powodów Sąd Rejonowy nadał rygor natychmiastowej wykonalności do kwoty jednomiesięcznego wynagrodzenia zasadniczego powodów opierając się o treść art. 477 ² § 1 k.p.c., który stanowi, że zasądzając należność pracownika w sprawach z zakresu prawa pracy, sąd z urzędu nada wyrokowi przy jego wydaniu rygor natychmiastowej wykonalności w części nieprzekraczającej pełnego jednomiesięcznego wynagrodzenia pracownika (pkt IV i VIII wyroku).

(uzasadnienie wyroku – k. 283-290 a.s.)

A. powyższego wyroku złożyłapozwana, zaskarżając go w całości i podnosząc następujące zarzuty naruszenie prawa materialnego:

- art.11 ² k.p. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i uznanie, że pozwana naruszyła zasadę równego traktowania, chociaż pozwana nie naruszyła tej zasady, gdyż istniały obiektywne przesłanki uzasadniające różnicowanie wynagrodzenia powodów i pracowników grupy referencyjnej;

- art. 18 § 3 k.p. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i uznanie postanowień umownych powodów za nieważne oraz ustalenie wynagrodzeń na przyszłość, podczas gdy Sąd Pracy nie ma kompetencji do ustalania wynagrodzenia na przyszłość.

W oparciu o powyższe zarzuty strona pozwana wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powodów na rzecz pozwanej kosztów procesu wg norm przepisanych.

(apelacja – k. 293-296 a.s.)

Sąd Okręgowy w Warszawie XIII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych zważył, co następuje:

Apelacja pozwanej nie zasługiwała na uwzględnienie.

Na wstępie wskazać należy, że zgodnie z utrwaloną judykaturą, sąd II instancji w granicach zaskarżenia bierze z urzędu pod uwagę nieważność postępowania. W niniejszej sprawie nie zachodzą jednak okoliczności, które mogłyby wskazywać na nieważność postępowania.

Stosownie do treści art. 382 k.p.c. sąd drugiej instancji orzeka na podstawie materiału zebranego w postępowaniu w pierwszej instancji oraz w postępowaniu apelacyjnym. Przepis ten nie stanowi samodzielnej podstawy działania sądu drugiej instancji, gdyż swoją funkcję merytoryczną (rozpoznawczą) sąd ten spełnia – w zależności od potrzeb oraz wniosków stron – stosując (przez odesłanie zawarte w art. 391 k.p.c.) właściwe przepisy o postępowaniu przed sądem pierwszej instancji.

Art. 382 k.p.c. nie nakłada przy tym na sąd drugiej instancji obowiązku przeprowadzenia postępowania dowodowego, lecz sąd ten jest władny samodzielnie dokonać ustaleń faktycznych bez potrzeby uzupełniania materiału dowodowego zebranego przed sądem pierwszej instancji, o ile zachodzą ku temu potrzeby (wyroki Sądu Najwyższego z dnia 26 maja 1999 r., III CKN 254/98, LEX nr 521901; z dnia 2 marca 2000 r., III CKN 257/00, LEX nr 530723 i z dnia 17 lipca 2008 r., II CSK 102/08, LEX nr 447689).

Sąd Rejonowy poczynił w niniejszej sprawie prawidłowe ustalenia faktyczne, które Sąd Okręgowy aprobuje i przyjmuje za własne. Apelująca zresztą nie podważała w żadnej mierze ustaleń poczynionych przez Sąd I instancji odnośnie do stanu faktycznego sprawy. Dokonana przez ten Sąd ocena prawna również nie nasuwa zastrzeżeń co do właściwej wykładni przepisów prawa oraz ich prawidłowego zastosowania. Wobec tego zbędnym jest ich szczegółowe powtarzanie w niniejszym uzasadnieniu (por. wyroki Sądu Najwyższego z 27 marca 2012 r., III UK 75/11, LEX nr 1213419; z 14 maja 2010 r., II CSK 545/09, LEX nr 602684; z 27 kwietnia 2010 r.).

Wbrew zarzutom skarżącej Sąd Rejonowy nie dopuścił się naruszenia żadnego z przepisów prawa materialnego powołanych w apelacji. Zgromadzony w sprawie materiał dowodowy nie potwierdzał pierwszego zarzutu apelacji tj. naruszenia art. 11 ² k.p. Wbrew twierdzeniom pozwanej mimo niestwierdzenia dyskryminacji, samo nierówne traktowanie pracowników zatrudnionych na tych samych stanowiskach i wykonujących pracę tego samego rodzaju uzasadniało zasądzenie odszkodowania na rzecz powodów. Słusznie Sąd I instancji stwierdził, że pozwany pracodawca dopuścił się wobec Z. I. (2) i J. M. naruszenia zasady równego traktowania w wynagradzaniu, gdyż wykazali oni, że wykonywali pracę takiego samego rodzaju i jakości jak porównywani pracownicy, którzy pobierali wyższe wynagrodzenie zasadnicze. Z kolei pozwany pracodawca nie wykazał obiektywnych kryteriów takiego różnicowania.

Po pierwsze, Sąd odwoławczy nie podziela argumentacji skarżącej, iż nie mogła obniżyć wynagrodzeń pracowników z uwagi na stanowisko związków zawodowych. Stanowisko takie nigdy bowiem nie jest wiążące dla pracodawcy, który ma obowiązek uzgodnienia regulacji dotyczących płac w zakładzie pracy z związkami zawodowymi, lecz nigdy nie jest ostatecznie związany ich stanowiskiem. W przypadku braku porozumienia ze związkami pracodawca jest uprawniony do podejmowania samodzielnych decyzji w tym zakresie.

Pozwana podnosiła także, iż nie miała możliwości podniesienia wynagrodzeń pracownikom niżej zarabiającym z powodu braku środków finansowych. Argumentacja ta jest nieprzekonująca, albowiem zgodnie z niespornymi ustaleniami faktycznymi w spółce miały miejsce podwyżki wynagrodzeń dotyczące osób zarabiających także najwięcej. Ponadto w przekonaniu Sądu Okręgowego sytuacja ekonomiczna pozwanej nie ma decydującego znaczenia dla rozstrzygnięcia, albowiem ryzyko prowadzenia działalności gospodarczej ciąży na pracodawcy i nie może obciążać pracowników. Pracodawca jest obowiązany w pierwszym rzędzie zapewnić środki finansowe na zatrudnienie pracowników zgodne z obowiązującymi przepisami Kodeksu pracy, w tym zgodne z zasadą równego traktowania, a dopiero jeśli je zapewni, może przyznawać pracownikom świadczenia dodatkowe.

W niniejszej sprawie również twierdzenia strony pozwanej odnoszące się do stażu pracy nie zasługują na aprobatę. W ocenie Sądu II instancji cecha odróżniająca pracowników ze względu na staż pracy nie może być przesłanką różnicowania wynagrodzenia zasadniczego w sytuacji, gdy warunkuje przyznanie i wysokość dodatkowego składnika wynagrodzenia w postaci dodatku stażowego. Ponadto pozwana spółka nie wykazała, aby staż pracy powodów w spornym okresie wpłynął na gorszą jakość jego pracy, w porównaniu z jakością pracy osób mających dłuższy staż pracy - nie przedstawiła żadnego dowodu, z którego mogłoby wynikać, że staż pracy w istocie stanowi okoliczność usprawiedliwiającą zróżnicowanie wynagrodzenia powoda oraz pracowników najwięcej zarabiających z grupy referencyjnej. W tym miejscu zaznaczyć należy, że zgodnie za stanowiskiem Sądu Najwyższego wyrażonym w wyroku z 12 stycznia 2010 r. (I PK 138/09, Lex nr 1324251) to pracodawcę obciąża dowód w zakresie stosowanego systemu wynagradzania a w razie ustalenia, że system ten był nieprzejrzysty - udowodnienia, że zróżnicowanie wynagrodzeń pracowników wynika ze stosowania dozwolonych kryteriów.

Przepis art. 18 § 3 k.p. jest częścią zespołu unormowań dotyczących równego traktowania w zatrudnieniu (K. Jaśkowski [w:] E. Maniewska, K. Jaśkowski, Kodeks pracy. Komentarz aktualizowany, LEX/el. 2024, art. 18). Zdaniem Sądu Najwyższego przedstawionym w wyroku z dnia 18 września 2014 r. (III PK 136/16, OSNP 2016/2/17), art. 18 § 3 k.p. ma zastosowanie do „zwykłego” nierównego traktowania pracownika, bez względu na stosowane przy tym kryteria (dyskryminacyjne), gdyż z takim nierównym traktowaniem związany jest skutek w postaci nieważności postanowień umownych (choć w końcowym fragmencie przepisu jest mowa o dyskryminacji).

W razie więc umieszczenia tak jak w niniejszej sprawie w umowie o pracę postanowienia sprzecznego z art. 11 ² k.p. następują skutki określone w art. 18 § 3 k.p., czyli postanowienia umowy naruszające zasadę równego traktowania są nieważne i zamiast nich stosuje się odpowiednie przepisy prawa pracy, a w razie braku takich przepisów – postanowienia te należy zastąpić odpowiednimi postanowieniami niemającymi charakteru dyskryminacyjnego. Sąd Najwyższy w wyroku z 10.02.2009 r., II PK 149/08 (LEX nr 602489 wprost wskazał, że w razie sporu sądowego między stronami stosunku pracy, stwierdzając naruszenie zasady równego traktowania w zatrudnieniu w zakresie wysokości wynagrodzenia, to sąd powinien ustalić (ukształtować) to wynagrodzenie na odpowiednim poziomie (zastąpić postanowienia umowy odpowiednimi postanowieniami niemającymi charakteru dyskryminacyjnego). Z istoty takie rozstrzygnięcie może dotyczyć ukształtowania treści trwającego stosunku pracy na przyszłość.

W świetle powyższych rozważań, wbrew twierdzeniom apelującej, uznać należy że wobec naruszenia zasady równego traktowania Sąd Rejonowy miał prawo ustalić wysokość wynagrodzenia zasadniczego powodów, tym samym kształtując je na przyszłość. W konsekwencji w ocenie Sądu Okręgowego nie doszło do naruszenia 18 § 3 k.p.

Mając więc na uwadze wszelkie wyżej wskazane wywody i okoliczności należało stwierdzić, iż wyrok Sądu I instancji jest słuszny, a jego rozważania i ustalenia miały charakter logiczny oraz uzasadniony. Prawidłowości tego wyroku nie podważyły zarzuty zgłoszone w apelacji przez pozwaną. Apelacja podlegała zatem oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c., o czym orzeczono jak w sentencji wyroku.

sędzia Edyta Dzielińska