Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

Formularz UWO

Sygnatura akt

XII Ko 28/25

WNIOSKODAWCA

H. K.

ZWIĘZŁE PRZEDSTAWIENIE ZGŁOSZONEGO ŻĄDANIA

1.

Odszkodowanie (kwota główna)

Odsetki

1.

18.664 zł

-

2.

Zadośćuczynienie (kwota główna)

Odsetki

1.

400.000 zł

-

3.

Inne

1.

Zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Ustalenie faktów

Fakty uznane za udowodnione

Lp.

Fakt

Dowód

Numer karty

3.1.1.

Na początku lat 80. H. K. była zaangażowana w działalność opozycyjną. Zajmowała się kolportowaniem opozycyjnych druków, publikowała także w podziemnych wydawnictwach. Kilkakrotnie jeździła do P., gdzie dostarczała prasę podziemną. W 1982 r. H. K. mieszkała w W.. Była zatrudniona (...) na stanowisku dekoratorki wystaw sklepowych, ale od dnia 16 lutego 1979 r. przebywała na urlopie bezpłatnym. Była mężatką (mąż również był zaangażowany w działalność opozycyjną) i matką 5-dzieci, z których najmłodsze miało 3,5 roku.

zeznania H. K.

261-264

plan śledztwa

10-18, 25-33

meldunek o zatrzymaniu

19

pismo Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych

177-190

3.1.2.

W dniu 2 września 1982 r. H. K. została zatrzymana w swoim mieszkaniu w W. przez funkcjonariuszy Służby Bezpieczeństwa i przewieziona do Komendy (...)Milicji Obywatelskiej w P.. W dniu 3 września 1982 r. postawiono jej zarzut popełnienia czynu z art. 48 ust. 2, 3 i 4 dekretu o stanie wojennym polegający na tym, że w okresie od m-ca lutego do m-ca czerwca 1982 r. w P. i w W. rozpowszechniała fałszywe wiadomości mogące wywołać niepokój publiczny i rozruchy w ten sposób, że przewoziła do P. i W. nielegalne wydawnictwa w znacznych ilościach przekazując je m.in. R. T. do dalszego rozpowszechniania. Tego samego dnia zastosowano wobec niej tymczasowe aresztowanie do dnia 2 grudnia 1982 r. Postanowieniem z dnia 29 listopada 1982 r. tymczasowe aresztowanie zostało przedłużone do dnia 2 marca 1983 r.

Tymczasowe aresztowanie zostało uchylone w dniu 5 stycznia 1983 r.

Wyrokiem Sądu Wojsk Lotniczych w P. z dnia 9 maja 1983 r., wydanym w sprawie o sygn. (...) uznał H. K. za winną tego, że od marca do lipca 1983 r. w P. oraz w W. rozpowszechniała nielegalne pisma sporządzane za pomocą druku, zawierające fałszywe wiadomości, mogące wywołać niepokój publiczny lub rozruchy i dotyczące aktualnej sytuacji w kraju oraz znieważające naczelne organy władzy PRL w ten sposób, iż utrzymując ścisłe kontakty z R. T. w zakresie kolportażu przywoziła do P. kilkakrotnie nielegalne wydawnictwa drukowane w W., takie jak: (...), (...), (...), bądź wręczała mu te wydawnictwa, gdy on był u niej w mieszkaniu w W., zaś z kolei R. T. wręczał jej w P., bądź zawoził do W. w tam samym okresie nielegalne wydawnictwa drukowane w P., takie jak: (...), (...) oraz (...), tj. przestępstwa z art. 48 ust. 2 i 4 dekretu o stanie wojennym w zb. z art. 270 § 1 k.k., i wymierzył jej karę 1 roku pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania na okres 2 lat próby, z zaliczeniem na jej poczet okresu tymczasowego aresztowania, a nadto obciążył ją kwotą 3.500 zł tytułem opłaty sądowej oraz 1/19 kosztów postępowania.

Wyrokiem z dnia 28 lipca 1983 r. po rozpoznaniu rewizji obrońcy H. K., Sąd Najwyższy - Izba Wojskowa uchylił w/w wyrok i postępowanie karne umorzył na podstawie art. 4 ust. 2 ustawy z dnia 21 lipca 1983 r. o amnestii.

zeznania H. K.

261-264

meldunek o zatrzymaniu

19

wniosek o przedstawienie zarzutów i zastosowanie tymczasowego aresztowania

20

postanowienie o przedstawieniu zarzutów

21

szyfrogram

22

notatka urzędowa

23-24

wniosek o przedłużenie tymczasowego aresztowania

34

meldunek o zakończeniu postępowania

35-36

akt oskarżenia

37-54

wyrok Sądu Wojsk Lotniczych w P.

55-123

meldunek o wyroku

124-126

informacje o wyrokach ze strony IPN

127-145

postanowienie o tymczasowym aresztowaniu

209-210

postanowienie o przedłużeniu tymczasowego aresztowania

211-212

postanowienie o uchyleniu tymczasowego aresztowania

215-217

3.1.3.

Początkowo H. K. została umieszczona w celi w piwnicy(...). Przez tydzień przebywała w tej celi sama. Po tygodniu H. K. przeniesiono do innej celi z dwoma innymi osadzonymi. W obu tych celach stało wiadro do wykorzystania jako nocnik, ale na prośbę H. K. umożliwiano jej korzystanie z łazienki. W celach było zimno. Początkowo H. K. nie pozwalano na kontakt ze światem zewnętrznym, później pozwolono na pisanie jednego listu w tygodniu, ale korespondencja była cenzurowana.

W dniu 8 października 1982 r. H. K. umieszczono w Areszcie Śledczym w P.. Również została osadzona w celi 3-osobowej. Cela była nieduża, była wyposażona w 2 łóżka piętrowe, stoliczek, muszlę klozetową i umywalkę. Również w tej celi było zimno. W Areszcie H. K. mogła widywać się z rodziną (mężem i siostrą). W pewnym momencie H. K. została pobita przez jedną ze współosadzonych. Była także kilkakrotnie przesłuchana, a podczas przesłuchać wywierano na nią presję psychiczną.

zeznania H. K.

261-264

dokumentacja więzienna

195, 202-233

3.1.4.

Uwięzienie odbiło się na stanie zdrowia H. K.. Jeszcze podczas pobytu w Areszcie zdiagnozowano u niej problemy neurologiczne wynikające ze stresu (H. K. cierpiała na silne skurcze i drżenie nóg). Leczenie neurologiczne kontynuowała po opuszczeniu Aresztu. Ona i członkowie jej rodziny musieli także korzystać z pomocy psychologa w związku ze skutkami uwięzienia H. K..

zeznania H. K.

261-264

książka zdrowia skazanego

234-255

3.1.5.

Podczas uwięzienia rozwiązano z H. K. stosunek pracy w (...). Przez kolejne 6 lat nie mogła znaleźć pracy. Dopiero w 1989 r. udało jej się znaleźć zatrudnienie jako salowa w szpitalu, ale musiała powiedzieć, że zgubiła dowód osobisty. W dalszym ciągu była śledzona przez funkcjonariuszy SB.

Również mąż H. K. bezpośrednio po jej aresztowaniu nie mógł wykonywać pracy, korzystał z finansowej pomocy kolegów, zaś posiłki dla dzieci zapewniali sąsiedzi. Później mógł z powrotem podjąć prace, ale jego wynagrodzenie było wypłacane z opóźnieniem.

Dwoje najstarszych dzieci H. K. było piętnowanych w szkole w związku z aresztowaniem matki.

Aby utrzymać się rodzina H. K. musiała korzystać z pomocy kościelnej oraz od znajomych.

zeznania H. K.

261-264

3.1.6.

Wyrokiem z dnia 13 maja 1994 r. Sąd Najwyższy uniewinnił H. K. od popełnienia czynu objętego postępowaniem Sądu Wojsk Lotniczych w P..

informacje o wyrokach ze strony IPN

146-149

Fakty uznane za nieudowodnione

Lp.

Fakt

Dowód

Numer karty

3.2.1.

ocena DOWODów

Dowody będące podstawą ustalenia faktów

Lp. faktu z pkt 3.1

Dowód

Zwięźle o powodach uznania dowodu

3.1.1.-3.1.6.

zeznania H. K.

Sąd dał wiarę zeznaniom wnioskodawczyni, albowiem były one logiczne i spójne, korespondowały także z pozostałym materiałem dowodowym zebranym w sprawie.

dokumenty

Brak podstaw do kwestionowania wiarygodności tych dokumentów.

Dowody nieuwzględnione przy ustaleniu faktów
(dowody, które sąd uznał za niewiarygodne oraz niemające znaczenia dla ustalenia faktów)

Lp. faktu z pkt 3.1 albo 3.2

Dowód

Zwięźle o powodach nieuwzględnienia dowodu

PODSTAWA PRAWNA

Odszkodowanie

1.

Kwota główna

Odsetki

1.

-

-

Zwięźle o powodach podstawy prawnej

Zadośćuczynienie

2.

Kwota główna

Odsetki

1.

60.000 zł

-

Zwięźle o powodach podstawy prawnej

Zgodnie z art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (Dz. U. z 2024 r. poz. 442; dalej: "ustawa lutowa"), osobie, wobec której stwierdzono nieważność orzeczenia, przysługuje od Skarbu Państwa odszkodowanie za poniesioną szkodę i zadośćuczynienie za doznaną krzywdę wynikłe z wydania lub wykonania orzeczenia. Z kolei w art. 11 ust. 1 ustawy lutowej przewidziano, że przepisy art. 8 tej ustawy mają zastosowanie również wobec osób, co do których zachodzą przesłanki do stwierdzenia nieważności orzeczenia, jeżeli oskarżonego uniewinniono lub postępowanie umorzono z powodów, o których mowa w art. 17 § 1 pkt 1 i 2 k.p.k., i nie zostało prawomocnie zasądzone odszkodowanie i zadośćuczynienie, a osoby te były zatrzymane lub tymczasowo aresztowane.

Art. 1 ust. 1 ustawy lutowej stanowi, że uznaje się na nieważne orzeczenia wydane przez polskie organy ścigania i wymiaru sprawiedliwości lub przez organy pozasądowe w okresie od rozpoczęcia ich działalności na ziemiach polskich, począwszy od 1 stycznia 1944 r. do 31 grudnia 1989 r., jeżeli czyn zarzucony lub przypisany był związany z działalnością na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego albo orzeczenie wydano z powodu takiej działalności. Zgodnie z art. 4 ustawy lutowej stwierdzeniu nieważności orzeczenia nie stoi na przeszkodzie wykonanie kary, zastosowanie amnestii lub abolicji, zatarcie skazania, akt łaski, przedawnienie, zadośćuczynienie, śmierć osoby represjonowanej, której orzeczenie dotyczy, zawieszenie postępowania lub jego umorzenie z powodów innych niż te, o których mowa w art. 17 § 1 pkt 1 i 2 k.p.k.

W przedmiotowej sprawie H. K. została skazana wyrokiem Sądu Wojsk Lotniczych w P. z dnia 8 maja 1983 r. w sprawie o sygn. (...) za czyn z art. 48 ust. 2 i 4 dekretu o stanie wojennym w zb. z art. 270 § 1 d.k.k., polegający na rozpowszechnianiu druków zawierających treści opozycyjne wobec ówcześnie panującego ustroju. Niewątpliwie zatem czyn wnioskodawczyni związany był z działalnością na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego. Skazanie wnioskodawczyni bez wątpienia stanowiło represję za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego. W/w wyrok Sądu Wojsk Lotniczych spełnia zatem przesłanki do unieważnienia na podstawie art. 1 ust. 1 ustawy lutowej.

Jednocześnie H. K. została prawomocnie uniewinniona od popełnienia czynu z art. 48 ust. 2 i 4 dekretu o stanie wojennym w zb. z art. 270 § 1 k.k. wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 13 maja 1994 r. Ponieważ wnioskodawczyni była w tym postępowaniu tymczasowo aresztowania, posiada ona legitymację do żądania odszkodowania i zadośćuczynienia na podstawie art. 11 ust. 1 ustawy lutowej.

Inne

3.

1.

240 zł

Zwięźle o powodach podstawy prawnej

Zgodnie z treścią art. 8 ust. 3 ustawy lutowej w postępowaniu o odszkodowanie i zadośćuczynienie mają odpowiednie zastosowanie przepisy rozdziału 58 k.p.k., z wyjątkiem art. 554 § 2a i 2b k.p.k. oraz art. 555 k.p.k. Zgodnie z art. 554 § 4 zd. drugie k.p.k. w razie uwzględnienia roszczeń choćby w części wnioskodawcy przysługuje od Skarbu Państwa zwrot uzasadnionych wydatków, w tym z tytułu ustanowienia jednego pełnomocnika. W związku z ustanowieniem przez wnioskodawczynię pełnomocnika zasadne było zasądzenie na jej rzecz zwrotu poniesionych w związku z tym wydatków.

ROZSTRZYGNIĘCIE SĄDU W PRZEDMIOCIE ŻĄDANIA

Zwięźle o powodach rozstrzygnięcia

Odszkodowanie

1.

Kwota główna

Odsetki

1.

Sąd nie uwzględnił wniosku o zasądzenie odszkodowania, albowiem nie wykazano faktu poniesienia przez wnioskodawczynię szkody majątkowej. Pełnomocnik wnioskodawczyni w głosach stron wprost wskazał, iż kwota odszkodowania stanowić ma równowartość zarobków, które wnioskodawczyni mogłaby osiągnąć podczas pobytu w areszcie. Wskazać jednak należy, iż w dniu zatrzymania wnioskodawczyni przebywała od ponad 3 lat na urlopie bezpłatnym, nie osiągała zatem żadnych dochodów z tytułu wykonywania pracy. Art. 8 ust. 1 ustawy lutowej wyraźnie wskazuje, że odszkodowanie przysługuje za "poniesioną" szkodę. Tymczasem w przedmiotowej sprawie nie sposób mówić o utracie zarobków w wyniku aresztowania, gdy wnioskodawczyni takich zarobków w ogóle nie osiągała. Sama potencjalna możliwość powrotu wnioskodawczyni do pracy w tym okresie nie stanowi dostatecznej podstawy do zasądzenia odszkodowania tym bardziej, że z zeznań wnioskodawczyni w żaden sposób nie wynika, aby w okresie przed zatrzymaniem rzeczywiście planowała powrót do pracy. Tym samym nie sposób uznać, że na skutek aresztowania w okresie od 2 września 1982 r. do 5 stycznia 1983 r. wnioskodawczyni utraciła dochody z tytułu wykonywania pracy, brak jest zatem podstaw do zasądzenia na jej rzecz odszkodowania za utracone zarobki.

-

Zadośćuczynienie

2.

Kwota główna

Odsetki

1.

Roszczenie o zadośćuczynienie za doznaną przez wnioskodawczynie krzywdę w związku z jej aresztowaniem w okresie od 2 września 1982 r. do 5 stycznia 1983 r. Sąd co do zasady uwzględnił, jednak nie w wysokości żądanej przez stronę.

Określając wysokość zadośćuczynienia Sąd miał na względzie czas, przez jaki wnioskodawczyni była pozbawiona wolności (ok. 4 miesiące), warunki, w jakich przebywała podczas pobytu w areszcie, a także skutki pozbawienia wolności dla zdrowia wnioskodawczyni oraz konsekwencje pozbawienia wolności dla niej i jej rodziny.

Wnioskodawczyni była pozbawiona wolność przez dość długi okres czasu (tymczasowe aresztowanie było raz przedłużane). Warunki, w których przebywała wnioskodawczyni byli niewątpliwie ciężkie. Największą uciążliwością charakteryzowały się warunki w pierwszych dniach pozbawienia wolności, kiedy wnioskodawczyni przebywała w pojedynczej celi. Istotną dolegliwością były także całkowity zakaz kontaktu ze światem zewnętrznym w pierwszym okresie aresztowania, przez co rodzina nie wiedziała, co się z wnioskodawczynią dzieje.

Wskazać jednak należy, iż warunki, w jakich wnioskodawczyni była pozbawiona wolności - choć niewątpliwie uciążliwe - nie wiązały się jednak z szczególnym udręczeniem w porównaniu do warunków, w jakich aresztowane lub internowane były w tym czasie inne osoby za działalność opozycyjną, tudzież gorsze od ogólnych warunków panujących ówcześnie w jednostkach penitencjarnych (temperatura w celi, ograniczenie kontaktów ze światem zewnętrznym).

Okoliczności te wskazują, iż żądana przez wnioskodawczynię kwota zadośćuczynienia 400.000 zł (czyli 100.000 zł za każdy miesiąc pozbawienia wolności) musi zostać uznana za nadmierną, nie stanowiącą wyłącznie rekompensaty za doznaną krzywdę, ale stanowiącą de facto korzyść majątkową co jest sprzeczne z istotą zadośćuczynienia.

Sąd uznał za uzasadnione przyznanie wnioskodawczyni zadośćuczynienia w kwocie 60.000 zł. W ocenie Sądu taka kwota czyni należytą zadość za krzywdę wnioskodawczyni odniesioną w wyniku stosowania wobec niej przez 4 miesiące tymczasowego aresztowania.

Uwzględnia ona warunki, w jakich wnioskodawczyni była pozbawiona wolności, które co do zasady nie były gorsze od warunków ogólnie panujących wówczas w jednostkach penitencjarnych, bierze ona jednakże pod uwagę te okoliczności, które sprawiały dodatkowe uciążliwości, jak brak jakichkolwiek możliwości kontaktu z rodziną w pierwszych tygodniach aresztowania, pobicie wnioskodawczyni przez współwięźniarkę oraz pogorszenie się jej stanu zdrowia w czasie aresztowania i związaną z tym konieczność późniejszego leczenia neurologicznego oraz korzystanie z opieki psychologicznej. Sąd wziął także pod uwagę, że na skutek działalności opozycyjnej wnioskodawczyni do 1989 r. nie mogła znaleźć pracy.

-

Inne

3.

1.

Koszty ustanowienia przez wnioskodawczynię pełnomocnika w sprawie Sąd ustalił na podstawie § 11 ust. 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z 2023 r. poz. 1935, z późn. zm.) na kwotę 240 zł.

Inne ROZSTRZYGNIĘCIA Zawarte w WYROKU

Punkt rozstrzygnięcia z wyroku

Przytoczyć okoliczności

KOszty procesu

Punkt rozstrzygnięcia z wyroku

Przytoczyć okoliczności

IV

Mając na uwadze, iż stosownie do dyspozycji art. 554 § 4 zd. pierwsze k.p.k. w zw. z art. 8 ust. 3 ustawy lutowej, postępowanie jest wolne od kosztów sądowych, Sąd kosztami postępowania obciążył Skarb Państwa.

PODPIS