Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 30 października 2024 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie V Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

Przewodniczący:Sędzia Małgorzata Kanigowska-Wajs

po rozpoznaniu w dniu 30 października 2024 r. w Warszawie

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa P. K.

przeciwko (...) Spółce Akcyjnej w W.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Rejonowego dla Warszawy-Woli w Warszawie

z dnia 16 stycznia 2023 r., sygn. akt I C 1211/21

uchyla zaskarżony wyrok, znosi postępowanie począwszy od 16 stycznia 2023 r. wobec stwierdzenia nieważności postępowania i przekazuje sprawę Sądowi Rejonowemu
dla Warszawy-Woli w Warszawie do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach instancji odwoławczej.

Sygn. akt V Ca 2459/24

UZASADNIENIE

Wyrokiem z 16 stycznia 2023 r., wydanym w sprawie o sygn. akt I C 1211/21, Sąd Rejonowy dla Warszawy-Woli w Warszawie oddalił powództwo P. K. wniesione przeciwko (...) Spółce Akcyjnej
w W. (pkt 1 sentencji) oraz zasądził od powoda na rzecz pozwanego kwotę 1.817 zł tytułem zwrotu kosztów procesu (pkt 2 sentencji).

Apelację od powyższego wyroku wywiódł powód, zaskarżając orzeczenie
w całości i wnosząc o uchylenie wyroku wobec nierozpoznania sprawy
co do istoty i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania, ewentualnie
o jego zmianę i uwzględnienie powództwa w całości. Ponadto powód wniósł
o zasądzenie na jego rzecz kosztów postępowania procesu w I i II instancji, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Strona pozwana nie wniosła odpowiedzi na apelację.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Stosownie do art. 505 ¹³ § 2 k.p.c. w niniejszej sprawie Sąd Okręgowy nie przeprowadził postępowania dowodowego, wobec czego – mając na uwadze, że sprawa była rozpoznawana w postępowaniu uproszczonym – uzasadnienie wyroku będzie zawierało jedynie wyjaśnienie jego podstawy prawnej, z przytoczeniem przepisów prawa.

Apelacja powoda zasługiwała na uwzględnienie, skutkując koniecznością uchylenia zaskarżonego wyroku, gdyż został on wydany w warunkach nieważności postępowania z powodu pozbawienia strony możliwości obrony jej praw (art. 379 pkt 5 k.p.c.).

Zgodnie z brzmieniem art. 378 § 1 k.p.c. sąd drugiej instancji w granicach zaskarżenia bierze z urzędu pod uwagę nieważność postępowania. Przypadek taki zachodzi w sytuacji, gdy na skutek naruszenia przepisów procedury strona, wbrew swojej woli, zostaje faktycznie pozbawiona możliwości działania w postępowaniu lub jego istotnej części, jeżeli skutków tego uchybienia nie można było usunąć przed wydaniem orzeczenia w danej instancji i to bez względu na to, czy takie działanie strony mogłoby mieć znaczenie dla rozstrzygnięcia ( vide: wyroki Sądu Najwyższego
z 15 lipca 2010 r., IV CSK 84/10, LEX nr 621352; z 10 grudnia 2009 r., III CSK 86/09, LEX nr 610166; z 4 marca 2009 r., IV CSK 468/08, LEX nr 515415).

Nieważność postępowania zachodzi natomiast m.in., jeżeli strona została pozbawiona możności obrony swych praw (art. 379 pkt 5 k.p.c.).

Zdaniem sądu drugiej instancji w rozpoznawanej sprawie zaistniała sytuacja,
o której mowa w powołanym art. 379 pkt 5 k.p.c.

W realiach niniejszej sprawy zaskarżony wyrok został wydany na posiedzeniu niejawnym 16 stycznia 2023 r., na podstawie art. 15zzs ² ustawy z dnia 2 marca 2020 r.
o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem
i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz.U. z 2021 r. poz. 2095) (vide: pkt 2-3 zarządzenia z dnia 26 października 2022 r. k.74 akt sprawy).

Stosownie do art. 15zzs ² ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych, jeżeli w sprawie rozpoznawanej według przepisów Kodeksu postępowania cywilnego postępowanie dowodowe zostało przeprowadzone w całości, sąd może zamknąć rozprawę i wydać orzeczenie na posiedzeniu niejawnym po uprzednim odebraniu od stron lub uczestników postępowania stanowisk na piśmie. Przepis ten został dodany z dniem 16 maja 2020 r. na podstawie ustawy z dnia 14 maja 2020 r. o zmianie niektórych ustaw w zakresie działań osłonowych w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa (...) (Dz. U. z 2020 r., poz. 875). Przepis art. 15zzs ² został uchylony ustawą z dnia 7 lipca 2023 r. (Dz.U. z 2023 r., poz. 1860), która weszła w życie 28 września 2023 r. Powołany powyżej przepis obowiązywał w dacie wydania wyroku.

Regulacja art. 15 zzs ² powołanej ustawy ma charakter wyjątkowy.
jej szczególny charakter wynika z okoliczności wprowadzenia na podstawie
§ 1 rozporządzenia Ministra Zdrowia z 13 marca 2020 r. w sprawie ogłoszenia na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej stanu zagrożenia epidemicznego (Dz.U. z 2020 r. poz. 433), który obowiązywał na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej od 14 marca 2020 r. W zamiarze zapewnienia stronom prawa do sądu ustawodawca zdecydował się
na ograniczenie możności obrony ich praw na rozprawie. Wobec tego, że art. 15zzs ² powołanej ustawy stanowi wyjątek od ogólnych zasad rozpoznawania spraw na posiedzeniach wyznaczonych na rozprawę, jego stosowanie musi być ścisłe. Przepis zawiera bowiem minimalne gwarancje procesowe dla strony. Wszelkie czynności procesowe sądu, które ograniczają w dalszym stopniu te gwarancje bez właściwej podstawy prawnej nie znajdują żadnego aksjologicznego usprawiedliwienia i skutkują rażącym naruszeniem art. 15 zzs ² powołanej ustawy. Wprawdzie sprawiedliwe załatwienie sprawy cywilnej wymaga jej rozpoznania bez zbędnej zwłoki, lecz nie może to następować kosztem praw strony do rzetelnego procesu cywilnego.

Z analizy akt sprawy wynika, że 26 października 2022 r. sędzia wydał zarządzenie w przedmiocie skierowania sprawy na posiedzenie niejawne celem wydania orzeczenia kończącego postępowanie w I instancji w trybie art. 15 zzs ² ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych
z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych oraz poinformowania pełnomocników stron o treści wyżej wskazanego zarządzenia i informując, że zamierza wydać orzeczenie końcowe. Zobowiązano również pełnomocników stron do złożenia pisemnego, ostatecznego stanowiska w terminie 14 dni pod rygorem wydania wyroku z pominięciem późniejszych twierdzeń, zarzutów i wniosków dowodowych
(k. 74 akt sprawy). Pełnomocnik powoda w piśmie z 2 grudnia 2022 r. wniósł o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego z dziedziny ruchu drogowego i wypadków drogowych oraz zmianę postanowienia dowodowego o dopuszczenie dowodów z zeznań świadka i przesłuchania powoda.

Następnie zaskarżony wyrok został wydany na posiedzeniu niejawnym 16 stycznia 2023 r., przy czym także na tym posiedzeniu sąd pierwszej instancji wydał postanowienie o: 1) oddaleniu wniosku o zmianę postanowienia dowodowego –k.77; 2) pominięciu dowodu zgłoszonego w piśmie powoda z dnia 2 grudnia 2022 r.
o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego z dziedziny ruchu drogowego i wypadków drogowych – k. 77 jako spóźniony – art. 205(3) § 2 k.p.c. 3) pominięciu wniosku
o przesłuchanie stron z ograniczeniem do strony powodowej jako zbędny dla rozstrzygnięcia – art. 235(2) § 1 pkt 2 k.p.c. ( zawnioskowane dowody przez powoda – vide: k. 77 akt sprawy). Odpisy powyższych orzeczeń zostały wysłane pełnomocnikom stron 20 stycznia 2023 r. (k. 92-93 akt sprawy).

W myśl art. 148 ¹ § 1 k.p.c. sąd może rozpoznać sprawę na posiedzeniu niejawnym, gdy pozwany uznał powództwo lub gdy po złożeniu przez strony pism procesowych i dokumentów, w tym również po wniesieniu zarzutów lub sprzeciwu od nakazu zapłaty albo sprzeciwu od wyroku zaocznego, sąd uzna - mając na względzie całokształt przytoczonych twierdzeń i zgłoszonych wniosków dowodowych - że przeprowadzenie rozprawy nie jest konieczne. Zgodnie z art. 148 § 3 k.p.c. sąd może wydać na posiedzeniu niejawnym stosowne postanowienia, w tym dowodowe.

Należy wskazać, że skierowanie sprawy do rozpoznania na posiedzeniu niejawnym mogło nastąpić wyłącznie wtedy, gdyby postępowanie dowodowe w sprawie zostało przeprowadzone w całości.

Na tym tle należy zaznaczyć, że aktualny pozostaje pogląd utrwalony w orzecznictwie Sądu Najwyższego, zgodnie z którym sąd, rozpoznając sprawę na posiedzeniu niejawnym i wydając postanowienia dowodowe, w razie oddalenia (pominięcia) niektórych wniosków dowodowych powinien przed wydaniem wyroku na posiedzeniu niejawnym doręczyć stronom odpis tego postanowienia w celu umożliwienia stronie, której wnioski dowodowe zostały oddalone, wypowiedzenia się w przedmiocie wyników postępowania dowodowego, zgodnie z art. 224 § 1 in fine k.p.c. W przeciwnym razie dochodzi bowiem do nieważności postępowania na podstawie art. 379 pkt 5 k.p.c. przez pozbawienie strony, której wnioski dowodowe zostały oddalone i w efekcie zapadł niekorzystny dla niej wyrok, możliwości obrony praw (vide: postanowienia SN z 13 grudnia 2018 r., V CZ 85/18, LEX nr 2618490;
12 lutego 2020 r., II UZ 2/20, LEX nr 3061950; 30 września 2020 r., I CZ 26/20,
LEX nr 3082399, a także wyrok z 15 grudnia 2020 r., III UK 380/19, LEX nr 3150231).

Pominięcie dowodu może mieć miejsce jedynie wówczas, gdy okoliczności faktyczne zostały wyjaśnione zgodnie z twierdzeniami strony wnioskującej o przeprowadzenie określonego dowodu (vide: wyroki Sądu Najwyższego z 26 września 1966 r., II CR 314/66, OSNCP 1967, Nr 2, poz. 39 i 27 czerwca 2014 r., I CSK 497/13, LEX nr 1521311).

Przepisy o rozpoznaniu sprawy na posiedzeniu niejawnym nie wyłączają uprawnień stron określonych w powołanym art. 224 § 1 in fine k.p.c.

W rozpoznawanej sprawie tuż przed wyrokiem, którym rozstrzygnięto o oddaleniu powództwa, sąd pierwszej instancji wydał postanowienie dowodowe, w którym oddalił wniosek dowodowy strony powodowej. Strony niniejszego postępowania nie mogły zatem poznać podjętych decyzji dowodowych i ustosunkować się do nich przed merytorycznym rozstrzygnięciem sprawy. Nie miały tym samym wiedzy, jaki materiał zgromadzony w sprawie sąd pierwszej instancji uczyni podstawą swego rozstrzygnięcia, a w konsekwencji nie mogły wypowiedzieć się co do tego materiału i przedstawić uzasadnienia swoich końcowych stanowisk przez jego pryzmat. Takie uprawnienie przysługuje stronom, gdy sprawa jest rozpoznawana na rozprawie, która – stosownie do okoliczności – obejmuje roztrząsanie wyników postępowania dowodowego (art. 210 § 3 in fine k.p.c.) oraz udzielenie głosu stronom po przeprowadzeniu dowodów, a przed zamknięciem rozprawy (art. 224 § 1 k.p.c.). Nie można pominąć, że stosownie do art. 240 § 1 k.p.c. Sąd nie jest związany swym postanowieniem dowodowym i może je stosownie do okoliczności uchylić lub zmienić. Z oczywistych względów, w sytuacji rozpoznawania sprawy na posiedzeniu niejawnym, powyższe uprawnienia stron nie mogą być zrealizowane w taki sam sposób, jak na rozprawie, ale nie oznacza to, że skierowanie sprawy celem rozstrzygnięcia na posiedzenie niejawne pozwala sądowi na ich całkowite zlekceważenie.

W tym miejscu należy przytoczyć stanowisko Sądu Apelacyjnego w Szczecinie,
który w wyroku z 10 stycznia 2018 r., I ACa 899/17 (LEX nr 2493625), wskazał,
że brak konieczności rozpoznania sprawy na rozprawie zaistnieje jedynie wówczas,
gdy zaniechanie to nie spowoduje naruszenia praw strony do udziału w postępowaniu. Minimalną przesłanką pominięcia rozprawy jest zaś zapewnienie stronom możliwości zapoznania się z całokształtem branego pod osąd materiału procesowego.

W postanowieniu z 13 grudnia 2018 r., V CZ 85/18 (LEX nr 2618490),
Sąd Najwyższy wprost wskazał, że rozpoznając sprawę na posiedzeniu niejawnym i wydając postanowienia dowodowe, stosownie do art. 148 ¹ § 2 k.p.c. (aktualnie - art. 148 § 3 k.p.c.) w razie oddalenia niektórych wniosków dowodowych, sąd powinien przed wydaniem wyroku na posiedzeniu niejawnym doręczyć stronom odpis tego postanowienia w celu umożliwienia stronie, której wnioski dowodowe zostały oddalone, wypowiedzenia się, zgodnie z art. 224 § 1 in fine k.p.c. W przeciwnym razie dochodzi do nieważności postępowania (…) na podstawie art. 379 pkt 5 k.p.c. przez pozbawienie strony, której wnioski dowodowe zostały oddalone i w efekcie zapadł niekorzystny dla niej wyrok, możliwości obrony praw. Również w wyroku z 15 grudnia 2020 r., III UK 380/19 (LEX nr 3150231) Sąd Najwyższy, wskazując, że stosowanie art. 148 ¹ § 1 k.p.c. do spraw z zakresu ubezpieczeń społecznych nie jest, co do zasady, wyłączone, zastrzegł, że oddalenie wniosków dowodowych odwołującego się na posiedzeniu niejawnym obligowało sąd pierwszej instancji - przed wydaniem wyroku - do doręczenia odpisu tego orzeczenia w celu umożliwienia jej wypowiedzenia się w myśl art. 224 § 1 k.p.c. w przedmiocie wyników postępowania dowodowego. Obowiązek taki, jak wskazuje w swym orzecznictwie Sąd Najwyższy,
nie zachodzi jedynie wówczas, gdy okoliczności faktyczne zostały wyjaśnione zgodnie
z twierdzeniami strony wnioskującej o przeprowadzenie określonego dowodu.

W ocenie sądu odwoławczego należy uznać, że wymóg doręczenia postanowienia dowodowego przed wydaniem wyroku na posiedzeniu niejawnym dotyczy postanowienia o pominięciu dowodu, o którym mowa w art. 235 ² § 2 k.p.c. – a więc takiego, jakie wydał Sąd Rejonowy w tym samym dniu, w którym ostatecznie rozstrzygnął sprawę, wydając zaskarżony wyrok.

W takim przepadku strona powodowa, w rezultacie wydania wyroku
przed zakończeniem postępowania dowodowego, została pozbawiona możliwości obrony swych praw, co skutkowało nieważnością postępowania w myśl art. 379 pkt 5 k.p.c.

Stosownie do art. 386 § 2 k.p.c., w razie stwierdzenia nieważności postępowania sąd drugiej instancji uchyla zaskarżony wyrok, znosi postępowanie
w zakresie dotkniętym nieważnością i przekazuje sprawę sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.

Mając na uwadze stwierdzoną nieważność postępowania w omówionym wcześniej zakresie, na podstawie art. 386 § 2 k.p.c. sąd odwoławczy
uchylił zaskarżony wyrok, zniósł postępowanie przed sądem rejonowym począwszy
od 16 stycznia 2023 r. i sprawę przekazał Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu sądowi – na podstawie art. 108 § 2 k.p.c. – rozstrzygnięcie o kosztach instancji odwoławczej.

Ocena pozostałych zarzutów apelacji jest w tej sytuacji przedwczesna
(vide: postanowienie Sądu Najwyższego z 14 kwietnia 2016 r., IV CSK 412/15,
LEX nr 2044488). Tym samym obowiązek uchylenia zaskarżonego wyroku
z omówionej wyżej przyczyny czynił zbędnym odnoszenie się do dalszych zarzutów apelacji pozwanego. Jedynie na marginesie należy wskazać, że charakter wydanego orzeczenia wyklucza w istocie potrzebę formułowania oceny prawnej,
o jakiej mowa w art. 386 § 6 k.p.c.