Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 24 września 2024 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie V Wydział Cywilny Odwoławczy w składzie:

Przewodniczący:sędzia Stanisław Gradus-Wojciechowski

Protokolant:Kamil Reluga

po rozpoznaniu w dniu 24 września 2024 r. w Warszawie na rozprawie

sprawy z powództwa (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w L.

przeciwko (...) Bankowi (...) spółce akcyjnej z siedzibą w W.

o zapłatę

na skutek apelacji strony powodowej

od wyroku Sądu Rejonowego dla Warszawy - Mokotowa w Warszawie z dnia 13 lutego 2024 r., sygn. akt I C 521/23

I.  zmienia zaskarżony wyrok:

a)  w pkt. I w ten sposób, że zasądza od strony pozwanej (...) Banku (...) spółki akcyjnej z siedzibą w W. na rzecz strony powodowej (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w L. kwotę 21.827,65 zł (dwadzieścia jeden tysięcy osiemset dwadzieścia siedem złotych 65/100) wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 24 listopada 2022 r. do dnia zapłaty i pozostałym zakresie powództwo oddala,

b)  w pkt. II w ten sposób, że zasądza od strony pozwanej na rzecz strony powodowej kwotę 3.703,32 zł (trzy tysiące siedemset trzy złote 32/100) tytułem zwrotu kosztów procesu wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie za czas od uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty ;

II.  zasądza od strony pozwanej na rzecz strony powodowej kwotę 2.892 zł (dwa tysiące osiemset dziewięćdziesiąt dwa złote) tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie za czas od uprawomocnienia się orzeczenia o kosztach do dnia zapłaty .

Stanisław Gradus-Wojciechowski

Sygn. akt: V Ca 1231/24

UZASADNIENIE

wyroku z dnia 24 września 2024 r.

Pozwem z dnia 25 maja 2023 r. strona powodowa (...) sp. z o. o. z siedzibą w W. wniosła o zasądzenie od pozwanego (...) spółki akcyjnej z siedzibą w W. na jej rzecz kwoty 25.540,39 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od 24 listopada 2022 r. do dnia zapłaty. Strona powodowa zażądała także zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego oraz opłaty od pełnomocnictwa.

W sprzeciwie od nakazu zapłaty z dnia 8 marca 2023 r. strona pozwana wniosła o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Wyrokiem z dnia 13 lutego 2024 r. Sąd Rejonowy dla Warszawy-Mokotowa w Warszawie oddalił powództwo (pkt I) oraz zasądził od strony powodowej na rzecz strony pozwanej kwotę 3.617 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty tytułem zwrotu kosztów procesu (pkt II).

Oddalając powództwo Sąd Rejonowy przyjął, że strona powodowa nie zachowała terminu do złożenia oświadczenia o skorzystaniu z sankcji kredytu darmowego, a ponadto uznał, że nie doszło do naruszeń pozwalających na skuteczne złożenie oświadczenia o którym mowa w art. 45 ust. 1 u.k.k., w tym do podnoszonych przez powoda naruszeń art. 30 ust. 1 pkt 7 i 10 u.k.k.

Apelację od powyższego wyroku wniosła strona powodowa, zaskarżając wyrok w części co do kwoty 21.827,65 zł oraz zarzucając naruszenie przepisów prawa materialnego, tj.:

a.  art. 45 ust. 1 u.k.k. poprzez jego niezastosowanie i oddalenie powództwa, w sytuacji, gdy strona pozwana zawierając z konsumentem umowę kredytu naruszyła obowiązki informacyjne określone w tym przepisie, co winno skutkować zastosowaniem sankcji kredytu darmowego i uwzględnieniem powództwa w całości;

b.  art. 45 ust. 5 u.k.k. w zw. z art. 45 ust. 1 u.k.k. poprzez błędną wykładnię i przyjęcie, że poprzez pojęcie „wykonanie umowy” należy rozumieć dzień udostępnienia środków kredytobiorcy;

c.  art. 30 ust. 1 pkt 7 u.k.k. w zw. z art. 5 ust. 6-7 i 12 u.k.k. w zw. z art. 45 ust. 1 u.k.k. poprzez jego błędną wykładnie i uznanie, że strona pozwana nie naruszyła obowiązku informacyjnego poprzez wskazanie rzeczywistej rocznej stopy oprocentowania (dalej jako „RRSO”) zaliczającej do równania odsetki umowne od kredytowanych kosztów kredytu (prowizja), podczas gdy takie odsetki umowne są bankowi nienależne i nie powinny być uwzględniane we wzorach stosowanych do obliczenia ww. parametrów, a podanie jakiejkolwiek wartości RRSO nie czyni zadość obowiązkowi informacyjnemu;

d.  art. 30 ust. 1 pkt 7 u.k.k. w zw. z art 5 ust. 6-7 i 12 u.k.k. w zw. z art. 45 ust. 1 u.k.k. poprzez jego błędną wykładnię i uznanie, że strona pozwana nie naruszyła obowiązku informacyjnego poprzez zaliczenie do całkowitego kosztu kredytu odsetek pobieranych od części kredytowanych kosztów umowy tj. prowizji i wskazał tym samym prawidłową całkowitą kwotę do zapłaty, podczas gdy zaliczenie przez kredytodawcę odsetek pobieranych od części kredytowanych kosztów umowy, tj. od prowizji, do całkowitego kosztu kredytu skutkuje zawsze wadliwym, tj. niezgodnym z ustawą o kredycie konsumenckim wskazaniem całkowitej kwoty do zapłaty w umowie kredytu;

e.  art. 30 ust. 1 pkt 10 u.k.k poprzez jego niezastosowanie spowodowane niedostrzeżeniem, że zawarcie w umowie postanowienia, że zmiana opłat nastąpi w sytuacji „zmiany rozliczeń międzybankowych: jest wprowadzające w błąd, bowiem warunki ustalania i zmiany opłat kredytowych nie mogą być określone w sposób dowolny i ogólnikowy (…).

Strona powodowa zarzuciła również zaskarżonemu wyrokowi naruszenie przepisów prawa procesowego, mające wpływ na rozstrzygnięcie, tj.:

a.  art. 233 § 1 k.p.c. poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodu oraz błędne przyjęcie, że wykonanie umowy nastąpiło w dniu wypłaty konsumentowi kwoty kredytu;

b.  art. 233 § 2 k.p.c. poprzez błędne ustalenie, że w umowie wskazane były RRSO i całkowita kwota do zapłaty.

Apelujący w związku z podniesionymi zarzutami wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w pkt. I. poprzez zasądzenie od strony pozwanej (...) S.A. na jego rzecz kwoty 21.827,65 zł wraz odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 24 listopada 2022 r. do dnia zapłaty, a w konsekwencji - zmianę tego wyroku w pkt. II. poprzez zasądzenie od strony pozwanej na jego rzecz kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego, za postępowanie przed Sądem I instancji, według norm przepisanych.

Ponadto strona powodowa wniosła o zasądzenie od strony pozwanej na jego rzecz kosztów postępowania apelacyjnego według norm przepisanych.

W odpowiedzi na apelację strona pozwana wniosła o oddalenie apelacji w całości oraz o zasądzenie od strony powodowej na rzecz pozwanego kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym, według norm przepisanych.

Mając na uwadze treść art. 387 § 2 ¹ k.p.c., Sąd Okręgowy nie uzupełniając postępowania dowodowego i nie uzupełniając ustaleń faktycznych zważył, co następuje:

Apelacja zasługiwała na uwzględnienie, aczkolwiek nie wszystkie zarzuty apelacji uznać należało za trafne i skutkujące koniecznością zmiany wyroku.

Sąd Okręgowy podziela i przyjmuje za własne wszystkie istotne dla rozstrzygnięcia ustalenia Sądu I instancji. Sąd Rejonowy w sposób prawidłowy przeprowadził postępowanie dowodowe i na jego podstawie poczynił adekwatne do treści materiału dowodowego ustalenia faktyczne. Ustalenia te Sąd odwoławczy przyjmuje za własną podstawę rozstrzygnięcia. Dlatego w dalszej części uzasadnienia zostanie dokonana jedynie ocena poszczególnych zarzutów apelacyjnych, które jak już wskazano w części zasługują na uwzględnienie i skutkują zmianą zaskarżonego orzeczenia zgodnie z żądaniem apelacji.

Zarzuty naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. są bezzasadne, albowiem skierowane w rzeczywistości nie przeciwko poczynionym przez Sąd Rejonowy ustaleniom faktycznym, ale ich ocenie przez pryzmat właściwych norm prawa materialnego. Ocena, czy oświadczenie o skorzystaniu z sankcji kredytu darmowego zostało złożone w terminie, albo ocena tego, czy RRSO i całkowita kwota do zapłaty zostały w umowie wskazane w sposób prawidłowy, jest niewątpliwie kwestią prawidłowości zastosowania wynikających z tej ustawy norm do ustalonego stanu faktycznego, a nie prawidłowości oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego.

Odnosząc się do zarzutów prawa materialnego po pierwsze należy wskazać, że pozbawione jest trafności stanowisko Sądu Rejonowego, że powództwo w sprawie niniejszej podlegało oddaleniu m.in. z uwagi na uchybienie terminowi do złożenia oświadczenia, o którym mowa w art. 45 ustawy o kredycie konsumenckim. Zgodnie z art. 45 ust. 5 ww. ustawy uprawnienie konsumenta do powołania się na sankcję kredytu darmowego wygasa po upływie roku od dnia wykonania umowy. Oddalenie powództwa skutkowało błędną wykładnią „wykonania umowy” przez Sąd I instancji.

Reguły wykładni językowej (gramatycznej) oraz ratio legis instytucji tzw. kredytu „darmowego” nakazują przyjąć, że roczny termin prekluzyjny (a nie termin przedawnienia), o którym mowa w art. 45 ust. 5 ustawy o kredycie konsumenckim, liczyć należy dopiero od wykonania umowy przez obie strony. Oczywiście chodzi tu o termin zastrzeżony na korzyść kredytobiorcy jako konsumenta, co oznacza, że może on skutecznie złożyć przedmiotowe oświadczenie także przed wykonaniem przez siebie umowy (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 27 kwietnia 2023 r., I ACa 368/22).

Przez wykonanie umowy należy rozumieć zatem sytuację, w której należycie wypełniono wszystkie obowiązki w ramach stosunku kredytu konsumenckiego, w tym obowiązki powstające z mocy ustawy (np. odnośnie do zapłaty odsetek za opóźnienie na podstawie art. 481 § 1 k.c.). Chodzi o obowiązki dotyczące świadczenia głównego i świadczeń ubocznych, po stronie konsumenta oraz kredytodawcy, wykonane dobrowolnie lub przymusowo. Dlatego też należy uznać, że umowę o kredyt konsumencki uznaje się za wykonaną w dniu, w którym konsument spłacił ostatnią należność z tytułu tej umowy na rzecz kredytodawcy.

Mając na uwadze powyższe, w ocenie Sadu Okręgowego, zwrot „wykonanie umowy” użyty w art. 45 ust. 5 u.k.k., od którego zaczyna biec roczny termin na wygaśnięcie uprawnienia konsumenta do złożenia oświadczenia o sankcji kredytu darmowego, oznacza przede wszystkim stan, w którym wszelkie zobowiązania obu stron umowy o kredyt konsumencki zostały w pełni wykonane, to jest każda ze stron umowy spełniła swoje świadczenie główne charakterystyczne dla danego stosunku zobowiązaniowego. Bank jako kredytodawca wykonuje przyjęte na siebie zobowiązanie umowne z chwilą wypłacenia kredytobiorcy umówionych środków pieniężnych, zaś po stronie kredytobiorcy umowa zostaje zrealizowana, gdy spłaci całość zobowiązania wynikającego z umowy w terminie nią określonym. Jako że dzień wykonania świadczenia kredytobiorcy z natury rzeczy jest dniem późniejszym aniżeli dzień realizacji umowy przez Bank, należałoby przyjąć, że umowa kredytu konsumenckiego jest wykonana najpóźniej z chwilą kiedy kredytobiorca w całości spłaci zobowiązanie wynikające z zaciągniętej umowy (M. Stanisławska (red.), Komentarz do ustawy o kredycie konsumenckim, wyd. 2018, Legalis).

Ponieważ do chwili wykonania przez konsumenta uprawnienia prawokształtującego umowa łącząca strony nie została wykonana, dlatego strona powodowa mogła skorzystać z sankcji kredytu darmowego.

Uwzględniając zatem, że termin do złożenia oświadczenia o skorzystaniu z sankcji kredytu darmowego nie upłynął, należało w dalszej części zbadać, czy pozwany dopuścił się naruszeń wskazywanych w pozwie, tj. naruszenia art. 30 ust. 1 pkt 7 i pkt 10 u.k.k.

W ocenie Sądu Okręgowego zarzut naruszenia art. 30 ust. 1 pkt 7 u.k.k. okazał się chybiony. Zgodnie z dyspozycją tego przepisu umowa kredytu powinna określać rzeczywistą roczną stopę oprocentowania oraz całkowitą kwotę do zapłaty przez konsumenta ustaloną w dniu zawarcia umowy o kredyt konsumencki wraz z podaniem wszystkich założeń przyjętych do jej obliczenia. W ocenie Sądu Okręgowego elementy te zostały zawarte w § 1 umowy pożyczki z dnia 26 lutego 2018 r. i w tym zakresie Sąd Odwoławczy podziela w pełni ocenę Sądu Rejonowego wyrażoną w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku i przyjmuje ją za własną. Tytułem uzupełnienia należy przytoczyć fragment uzasadnienia wyroku Sąd Okręgowego w Warszawie - Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z dnia 26 stycznia 2016 r., XVII AmA 165/13 (LEX nr 1997815), w którym wskazano, że „kredytowanie kosztów kredytu nie jest praktyką odosobnioną w obrocie gospodarczym i nie ma też podstaw normatywnych, by ją kwestionować (...)”. W związku z powyższym, uznać należało, że § 1 umowy w wystarczający sposób określał informacje dotyczące RRSO oraz całkowitej kwoty do zapłaty. Informacje te zostały przedstawione w sposób prawidłowy i zrozumiały. W tym zakresie pozwany nie naruszył obowiązku informacyjnego. Z regulacji zawartych w u.k.k. nie wynika natomiast obowiązek podawania w umowie precyzyjnie założeń opisanych w ust. 3 pkt 4 i 5 załącznika nr 4 do u.k.k.

Sąd I instancji prawidłowo przyjął, że przy obliczaniu RRSO pozwany miał prawo uwzględnić koszty odsetek od kredytowanych kosztów, skoro „kwota kredytu” zgodnie z umową obejmowała całkowitą kwotę kredytu oraz koszty pozaodsetkowe. W myśl art. 5 pkt 10 u.k.k. stopa oprocentowania kredytu to stopa oprocentowania wyrażona jako stałe lub zmienne oprocentowywanie stosowane do wypłaconej kwoty na podstawie umowy o kredyt w stosunku rocznym. Co istotne, wspomniana kwota obejmuje część kapitału przeznaczoną na sfinansowanie kosztów związanych z kredytem. Należało tym samym uznać, iż pozwany Bank prawidłowo obliczył RRSO na poziomie 15,02 % i nie doszło w tym zakresie do naruszenia obowiązku informacyjnego.

Nie mniej jednak w ocenie Sądu Okręgowego na uwzględnienie zasługiwał zarzut naruszenia art. 30 ust. 1 pkt 10 u.k.k., który ostatecznie był podstawą do zmiany wyroku zgodnie z żądaniem apelacji. Zgodnie z tym przepisem umowa o kredyt konsumencki powinna określać: informację o innych kosztach, które konsument jest zobowiązany ponieść w związku z umową o kredyt konsumencki, w szczególności o opłatach, w tym opłatach, prowizjach, marżach oraz kosztach usług dodatkowych, w szczególności ubezpieczeń, jeżeli są znane kredytodawcy, oraz warunki, na jakich koszty te mogą ulec zmianie. Zgodnie z ww. przepisem, obowiązkiem kredytodawcy jest wskazanie w umowie zrozumiałych dla konsumenta, konkretnych warunków zmiany kosztów kredytu, co implikuje oczywisty wniosek, że na kredytodawcy ciąży obowiązek wskazania w umowie skonkretyzowanych warunków, w jakich dojdzie do zmiany kosztów kredytu. Chodzi tu o konkretne parametry, z odniesieniem do obiektywnych mierników.

Zdaniem Sądu Odwoławczego określone w § 3 umowy warunki zmiany opłat i prowizji są nieostre i dają pozwanemu – kredytodawcy – szerokie uprawienie do modyfikowania zobowiązania. Nie ulega żadnej wątpliwości, że zakres uprawnień banku nie wypełnia wymogu obowiązków informacyjnych zakreślonych w art. 30 ust. 1 pkt 10 u.k.k. Konsument nie jest bowiem w stanie ustalić, w jaki sposób może zmienić się zakres jego zobowiązania. Trudno wymagać, by osoba fizyczna dokonującą z przedsiębiorcą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową była w stanie w sposób jednoznaczny zrozumieć lub kontrolować kryteria takie jak m.in. „ zmiany cen energii, połączeń komunikacyjnych, usług pocztowych, kosztów obsługi rozliczeń transakcji, rozliczeń międzybankowych i innych kosztów ponoszonych przez (...) SA na rzecz instytucji zewnętrznych, których dotyczą opłaty lub prowizje o co najmniej 1,00 %”.

Dodatkowo należy wskazać, że określony w § 3 umowy katalog przesłanek, w razie zaistnienia których pozwany może powołać się na konieczność zmiany stawek opłat i prowizji oraz warunków ich pobierania, jest skonstruowany na tyle szeroko, że w rzeczywistości pozwala on decydować pozwanemu o zmianie ww. warunków umowy w sposób niemal całkowicie arbitralny. Nie sposób wyobrazić sobie, by w obecnych realiach społeczno-polityczno-gospodarczych przez okres dłuższy niż kilka miesięcy nie doszło chociażby do zmiany cen energii o wartość tak niską jak 1 %.

Sąd Odwoławczy doszedł do przekonania, że przyjęte przez stronę pozwaną kryteria nie chronią słabszej strony umowy – konsumenta, przed niemalże samowolnymi decyzjami kredytodawcy. Nie można tracić z pola widzenia, że obowiązek informacyjny jest wypełniony wtedy, kiedy wymagane elementy umowy są przedstawione w sposób jednoznaczny i konkretny. Stąd też, zdaniem Sądu Okręgowego, należało uznać, że pozwany nie wypełnił obowiązku, jakiego nakłada na niego art. 30 ust. 1 pkt 10 u.k.k. w zakresie konieczności wskazania konkretnych warunków, na podstawie których może dojść do zmiany wysokości tabeli opłat i prowizji. Nie wystarczy bowiem podać jakichkolwiek powodów do zmiany stawek opłat i prowizji, te powody muszą być weryfikowalne przez konsumenta.

W związku z powyższym należało uznać, że strona powodowa miała podstawy do złożenia oświadczenia o skorzystaniu z kredytu darmowego, a w konsekwencji jej roszczenie było uzasadnione.

W konsekwencji uznać należało, odsetki pobrane przez bank od kwoty skredytowanej prowizji stanowiły świadczenie nienależne i podlegają zwrotowi na podstawie art. 410 § 2 k.c. w zw. z art. 405 k.c. Wysokość dochodzonej kwoty przez stronę powodową wskazaną w postepowaniu apelacyjny nie budziła wątpliwości Sądu, tym bardziej, że strona pozwana w odpowiedzi na apelację nie zakwestionowała tej kwoty.

Mając na uwadze powyższe Sąd Okręgowy zmienił zaskarżone orzeczenie na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. i zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 21.827,65 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 22 listopada 2022 r. na podstawie art. 481 k.c., zgodnie z żądaniem zawartym w apelacji i pozostałym zakresie powództwo jako niezasadne oddalił.

Wydanie orzeczenia reformatoryjnego skutkowało również koniecznością modyfikacji rozstrzygnięcia o kosztach postępowania przed Sądem I instancji. Wobec uwzględnienia powództwa w przeważającej części stosownie do art. 100 k.p.c. strona pozwana została obciążona obowiązkiem zwrotu na rzecz strony powodowej kosztów procesu mając na uwadze stosunek wygranej do przegranej, czyli w 86 % (21.827,65/25.540,39x100%).

Strona powodowa poniosła koszty opłaty sądowej od pozwu w kwocie 1.278 zł, koszty wynagrodzenia pełnomocnika określone zgodnie z § 2 pkt 5) Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie w kwocie 3.600 zł oraz kwota opłaty skarbowej od pełnomocnictwa w wysokości 17 zł, czyli w łącznej wysokości 4.895 zł. Strona pozwana natomiast poniosła koszty wynagrodzenia pełnomocnika określone zgodnie z § 2 pkt 5) Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie w kwocie 3.600 zł oraz kwota opłaty skarbowej od pełnomocnictwa w wysokości 17 zł, czyli w łącznej wysokości 3.617 zł.

Biorąc za podstawę stosunek wygranej do przegranej, strona pozwana powinna była zwrócić stronie powodowej kwotę 4.209,70 zł, natomiast strona powodowa stronie pozwanej kwotę 506,38 zł. Zatem różnica tych kwot w wysokości 3.703,20 zł została ostatecznie zasądzona od strony pozwanej na rzecz strony powodowej.

O kosztach w instancji odwoławczej Sąd Okręgowy orzekł w oparciu o art. 98 § 1 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. Na koszty te złożyły się koszty wynagrodzenia pełnomocnika w postępowaniu apelacyjnym ustalone zgodnie z § 2 pkt 5) w zw. z § 10 ust. 1 pkt. 1 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie w kwocie 1.800 zł (3.600 zł x 50%) oraz opłata od apelacji w wysokości 1.092 zł.

O odsetkach orzeczono na podstawie art. 98 § 1 ¹ k.p.c.

Stanisław Gradus-Wojciechowski