Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 13 grudnia 2024 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie, I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący: sędzia Piotr Królikowski

Protokolant: Jakub Wojdyna

po rozpoznaniu w dniu 13 listopada 2024 r. w Warszawie

na rozprawie sprawy z powództwa A. C. (1)

przeciwko Syndykowi masy upadłości (...) Bank S.A. w upadłości z siedzibą w W., Towarzystwu (...) S.A. z siedzibą we W.

o zapłatę

1.  zasądza na rzecz powoda A. C. (1) od pozwanego Towarzystwa (...) S.A. z siedzibą we W. kwotę 502.762,88 zł (pięćset dwa tysiące siedemset sześćdziesiąt dwa złote 88/100) wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 29 lipca 2021 r. do dnia zapłaty;

2.  w pozostałym zakresie powództwo oddala;

3.  zasądza na rzecz powoda A. C. (1) od pozwanego Towarzystwa (...) S.A. z siedzibą we W. kwotę 11.817,00 zł (jedenaście tysięcy osiemset siedemnaście złotych 00/100) wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia uprawomocnienia się niniejszego wyroku do dnia zapłaty – tytułem zwrotu kosztów procesu;

4.  zasądza od powoda A. C. (1) na rzecz pozwanego Syndyka masy upadłości (...) Bank S.A. w upadłości z siedzibą w W. kwotę 10.817,00 zł (dziesięć tysięcy osiemset siedemnaście złotych 00/100) wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia uprawomocnienia się niniejszego wyroku do dnia zapłaty – tytułem zwrotu kosztów procesu.

sędzia Piotr Królikowski

Sygn. akt: I C 2254/21

UZASADNIENIE WYROKU

z 13 grudnia 2024 r. (k. 233)

Pozwem skierowanym do Sądu Okręgowego w Warszawie 16.09.2021 r. (data stempla pocztowego k. 35) A. C. (1) domagał się zasądzenia solidarnie od pozwanych (...) Banku S.A. oraz Towarzystwa (...) S.A. kwoty 502.762.88 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od 28 lipca 2021 r. do dnia zapłaty oraz kosztów postępowania wg norm przepisanych (pozew k. 3 – 34).

Powód wskazywał że w latach 2007 – 2008 r. współpracował z (...) Bankiem S.A. powierzając mu swoje środki finansowe. Z ramienia Banku z powodem współpracował A. G., który rekomendował mu poszczególne produkty finansowe, m. in lokaty strukturyzowane. Opiekun przekazując informacje o poszczególnych produktach skupiał się na informowaniu o korzyściach, pomijając dane o ryzykach. Opierając się na rekomendacjach A. G. powód w dniu 25.03.2009 r. zainwestował w produkt polisolokaty G. (...) zawierając z pozwanym TU (...) S.A. z siedzibą we W. umowę ubezpieczenia (...) DK(...), która została potwierdzona polisą nr (...) – składkę w wysokości 4.000.000 zł powód uiścił jednorazowo. W 2011 r. powód w celu zabezpieczenia innych umów zawartych z pozwanym zdecydował się rozwiązać umowę ubezpieczenia – (...) wypłacił mu jedynie kwotę 3.497.037,12 zł, zatrzymując po swojej stronie 502.762,88 zł. Pomimo przesłania szczegółowego rozliczenia a skutkiem też reklamacji złożonej przez powoda pozwany nie wypłacił na jego rzecz brakującej kwoty. W ocenie powoda umowa ubezpieczenia jest nieważna w rozumieniu art. 58 §1 k.c. i w konsekwencji 23.09.2011 r. doszło do bezzasadnego zatrzymania świadczenia nienależnego przez pozwanego. Pozwany określił wartość wykupu jako wielkość wyrażoną kwotowo, obliczaną przez Ubezpieczyciela w oparciu o rynkową wycenę instrumentów bazowych, które ubezpieczyciel nabył w celu realizacji zobowiązań wynikających z umowy. Wartość wykupu może być zarówno wyższa jak i niższa do składki zapłaconej przez ubezpieczonego (rozdział 1 pkt 13 i warunków ubezpieczenia). Powód nie miał wpływu na kształt tego postanowienia umownego. Zapis ten spowodował, że w okresie ubezpieczeniowym to powód przejmował na siebie ryzyko ubezpieczeniowe a nie Ubezpieczyciel. Możliwa zatem byłą sytuacja, w której w przypadku zaistnienia zdarzenia podlegającego ochronie ubezpieczeniowej (dożycia albo zgonu) świadczenie Ubezpieczyciela byłoby niższe niż składka ubezpieczeniowa. Efektem tego podmiot nie uzyskuje żadnej ochrony ubezpieczeniowej, która powinna wynikać z umowy w myśl art. 805 §1 k.c. Dodatkowo żaden z dokumentów nie regulował zasad ustalania wartości wykupu i nie wskazywał żadnych obiektywnych kryteriów dokonania takiej wyceny. Umowę w całości przygotował Ubezpieczyciel, powód nie miał na nią żadnego wpływu. Powód kwestionował także zasadność i wysokość pobranej opłaty likwidacyjnej. Dodatkowo zatajony został zdaniem powoda konflikt interesów bowiem (...) Bank przy doradzeniu i pośredniczeniu w oferowaniu strukturyzowanego produktu występował w podwójnej roli jako agent ubezpieczeniowy / inwestycyjny a zarazem w związku z grupowych charakterem ubezpieczenia występował jako ubezpieczający, który reprezentuje ubezpieczonych, a więc klientów. Na taką podwójną rolę zwrócił uwagę także UKNF w swoim piśmie z 02.09.2015 r.

W odpowiedzi na pozew (...) Bank S.A. w W. (dalej: Bank) wnosiło o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie kosztów procesu (odpowiedź na pozew k. 52 – 71).

Pozwany Bank podniósł zarzuty braku legitymacji biernej w sprawie oraz przedawnienie roszczeń objętych pozwem. Zaprzeczył wprowadzeniu powoda w błąd odnośnie do produktu ubezpieczeniowego a także istnieniu konfliktu interesów. Pozwany wskazał też że ubezpieczenie UFK nie jest objęte reżimem ustawy o obrocie instrumentami finansowymi i ewentualne zarzuty w oparciu o nią w tym w zakresie doradztwa inwestycyjnego nie mają zastosowania do niego zastosowania.

W odpowiedzi na pozew Towarzystwo (...) S.A. we W. (dalej: Ubezpieczyciel) domagało się oddalenia powództwa w całości i zasądzenia kosztów postępowania w tym kosztów zastępstwa i opłaty skarbowej. (odpowiedź na pozew k. 73 – 103v).

Pozwany podniósł zarzut braku statusu konsumenta po stronie powoda bowiem umowa została zawarta w celu inwestycyjnym a nie dla zaspokojenia potrzeb konsumpcyjnych a ponadto przedawnienie roszczenia na podstawie art. 118 k.c. Pozwany wskazywał, że umowa jest ważna i zawiera wszelkie elementy wymagane prawem jakie ma zawierać umowa ubezpieczenia zgodnie z art. 805 §1 k.p.c. Ponadto powód otrzymał wszelkie dokumenty, jakie zostały wymienione w treści umowy w związku z przystąpieniem do ubezpieczenia grupowego. Ponadto Ubezpieczyciel poniósł ryzyko ubezpieczeniowe w okresie 48 miesięcy na jaki została opłacona składka ubezpieczeniowa, a zgodnie z przepisami miał prawo potrącić koszty udzielenia ochrony ubezpieczeniowej. Pozwany podkreślał że produkt zaoferowany powodowi nie stanowił ubezpieczenia na życia z UFK ale umowę ubezpieczenia która przewidywała wypłatę premii na koniec 48-miesięcznego okresu obowiązywania umowy ubezpieczenia. Ponadto powód jest zawodowym inwestorem który nie prowadzi formalnie zarejestrowanej działalności gospodarczej i nie jest konsumentem – można mu przypisać zorganizowany charakter działalności i uznać go za przedsiębiorcę. Z tego też względu powód nie może się powoływać na przepisy art. 385 ¹ k.c. w celu uzasadnienia swojego roszczenia. W zakresie zarzutu przedawnienia Ubezpieczyciel podniósł, że bieg terminu przy roszczeniu z nienależytego świadczenia rozpoczyna się o d dnia w którym powód mógł najwcześniej wezwać zobowiązanego do zapłaty. Roszczenia zaś z umowy ubezpieczenia przedawniają się stosownie do art. 819 §1 k.c. z upływem trzech lat.

W toku postępowania strony podtrzymywały swoje stanowiska.

Postanowieniem z 20.07.2023 r. wydanym w sprawie sygn. akt WA1M/GU/188/2023 Sąd Rejonowy dla m. st. Warszawy ogłosił upadłość (...) Bank S.A. w W. (obwieszczenie o ogłoszeniu upadłości k. 157, 198) w związku z czym postępowanie w stosunku do pozwanego zostało zawieszone (postanowienie k. 160) a następnie podjęte z udziałem Syndyka Masy Upadłości (...) Bank S.A. (k. 226 znacznik 00:03:46).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

A. C. (1) był klientem (...) Banku S.A. w którym jego opiekunem był A. G. – ówcześnie pracownik (...) Bank S.A. w W., wykonujący czynności w Oddziale (...) w W.. Bank świadczył na rzecz Ubezpieczyciela usługi agencyjne. (bezsporne, zeznania A. G. k. k. 215 – 216 znacznik 00:08:38 – 00:26:20).

Opiekun przedstawił powodowi ofertę zainwestowania jego środków w instrumenty strukturyzowane. Powód był zainteresowany polisolokatą, którą postrzegał jako produkt bezpieczny, łączący zalety ubezpieczenia i lokaty bankowej. A. C. (1) był klientem dociekliwym i zainteresowanym wieloma produktami, opiekun przekazywał mu informacje o różnych dostępnych ofertach. Powód poprzednio zainwestował w produkty Ubezpieczyciela (...) i (...). Jako wyróżniający się klient powód został zaproszony na imprezę firmową Banku (korespondencja email z 28.05.2008 r. k. 13-14, korespondencja e-mail k. 15, zeznania A. G. k. 215 – 216 znacznik 00:08:38 – 00:26:20, zeznania A. C. (1) k. 226v – 227v znacznik 00:08:34 - 00:40:48). Produkty strukturyzowane były promowane jako bardzo korzystna lokata kapitału w ofercie Banku (wydruk z publikacji prasowej k. 16 – 17v). Powód posiadał kapitał w kwocie (...)zł, które chciał zainwestować, pomnażając zyski. Z ofert przedstawionych mu przez A. G. powód zdecydował się na zawarcie umowy ubezpieczenia z Towarzystwem (...) S.A. za pośrednictwem (...) Banku S.A. (...) z Ubezpieczeniowym Funduszem Kapitałowym (...), co nastąpiło w dniu 25.03.2009 r. i zostało potwierdzone certyfikatem nr (...) (deklaracja przystąpienia k. 18 – 18v, 68 – 69, zeznania A. C. (2) k. 226v – 227v znacznik 00:08:34 - 00:40:48).

Zgodnie z treścią deklaracji suma ubezpieczenia z tytułu zgonu wynosiła 4.004.000 zł, w przypadku dożycia 100% * składka – suma ubezpieczenia z tytułu dożycia powiększona o premię, liczoną wg wzoru składka * współczynnik udziału * Max [0%; index final / Index initial-1]. Współczynnik udziału to zgodnie z deklaracją wielkość określona procentowo, która jest ustalana 5 dni roboczego po zakończeniu okresie subskrypcji wszystkich ubezpieczonych którzy przystąpili do ubezpieczenia w okresie subskrypcji, ustalany jest jednakowy współczynnik udziału; Ubezpieczony w dniu przystąpienia do ubezpieczenia otrzymywał w złączniku informacje o przedziale procentowym, w którym będzie się mieścić ostateczny współczynnik udziału: Index final – to wartość indeksu w dacie t1 na zamknięcie dnia a index initial wartość indeksu w dacie t0 na zamknięcie dnia – indeks oraz daty t1 i t0 są wyszczególnione w Załączniku nr 1 do Deklaracji Przystąpienia. W treści deklaracji zawarto potwierdzenie przekazania przed jej podpisaniem warunków ubezpieczenia (...) ((...) (...) (...) a także zapoznanie się z ich treścią w szczególności z ograniczeniami odpowiedzialności Towarzystwa (...) S.A. oraz akceptację. Powód otrzymał od A. G. wskazane dokumenty (zeznania A. G. k. 215 – 216 znacznik 00:08:38 – 00:26:20).

W załączniku nr 1 do Deklaracji przystąpienia (...) wskazano że współczynnik udziału w części dotyczącej premii o którą zostanie powiększona suma ubezpieczenia z tytułu dożycia Ubezpieczonego do końca okresu ubezpieczenia nieście się w przedziale od 71% do 91% dla osób przystępujących w okresie 03.03.2009 r. do 02.04.2009 r. zaś daty t0 to 09.04.2009 r. i t1 to 09.04.2013 r. Wskazano także, daty obserwacji Indexu i sprecyzowano, ze Index o którym mowa w OWU to (...) (...). Ostateczna wysokość premii miała zostać określona w Certyfikacie, wystawionym w terminie 14 dni roboczych od dnia zakończenia okresu subskrypcji, w którym ubezpieczony przystąpił do ubezpieczenia. (załącznik k. 70).

Zgodnie z warunkami ubezpieczenia G. (...) Wartość wykupu to wielkość wyrażona kwotowo, obliczana przez Ubezpieczyciela w oparciu o rynkową wycenę instrumentów bazowych, które ubezpieczyciel nabył w celu realizacji zobowiązań wynikających z Umów. Wartość wykupu może być zarówno wyższa jak i niższa od składki zapłaconej przez Ubezpieczonego (rozdział 1 – definicje, warunki ubezpieczenia k. 21 – 23, 65 - 67).

W rozdziale 11 określono zasady rezygnacji z ubezpieczenia – klient mógł zrezygnować z ubezpieczenia z ochrony ubezpieczeniowej z zachowaniem formy pisemnej (ust 1). W razie rezygnacji Ubezpieczonego z ubezpieczenia po rozpoczęciu ochorny ubezpieczeniowej Ubezpieczyciel w terminie 14 dni roboczych od dnia otrzymania oryginału oświadczenia w tym zakresie miał wycenić i wypłacić Ubezpieczonemu na rachunek bankowy wskazany przez Ubezpieczonego w Oświadczeniu o rezygnacji z ubezpieczenia wartość wykupu pomniejszoną o koszty rezygnacji wynoszące 200 zł (ust 4. Warunków). Produkt (...) był prezentowany powodowi jako stabilna lokata kapitału bez ryzyka jego utraty (dokumenty k. 16-17, zeznania A. C. (2) k. 226v – 227v znacznik 00:08:34 - 00:40:48).

Powód wpłacił tytułem ww. umowy na rzecz Towarzystwa (...) S.A. kwotę 4 mln zł (bezsporne, formularz wpłaty k. 71, wyliczenie k. 100-102, zeznania powoda k. 226v – 227v znacznik 00:08:34 - 00:40:48).

Powód zrezygnował z ubezpieczenia przed terminem wynikającym z umowy – na podstawie jego żądania Ubezpieczyciel pismem z 16.09.2011 r. złożył oświadczenie o odstąpieniu od ubezpieczenia potwierdzonego certyfikatem (...) i wskazał swój rachunek do wypłaty środków (oświadczanie o odstąpieniu od ubezpieczenia k. 88).

Powód wystąpił pismem z 02.09.2015 r. do Ubezpieczyciela o przesłanie mu Ogólnych Warunków Ubezpieczenia na Życie z UFK „(...)” informacji na temat sumy wpłaconych składek, wartości rachunku na dzień rozwiązania umowy oraz rozliczenia dokonanych w wyniku rezygnacji z powyższej umowy potrąceń (pismo z 02.09.2015 r. k. 19). Ubezpieczyciel przekazał informację, że stosunek ubezpieczenia rozstał rozwiązany z dniem 16.09.2011 r. przez Cesjonariusza (...) Bank – środki przekazane z tytułu całkowitego wykupu w dniu 23.09.2011 r. na konto wskazane przez Cesjonariusza wyniosły 3.497.037,12 zł – wartość wykupu pomniejszono dodatkowo o koszty rezygnacji w wysokości 200 zł (pismo Ubezpieczyciela z 21.10.2015 r. k. 20, pismo z 16.05.2017 r. k. 24). W kolejnym piśmie Ubezpieczyciel wyjaśniając szczegółowo sposób obliczenia kwoty do wypłaty wskazał, że opierał się na indeksie (...) (...) (...) zarządzany przez (...) S.A. (pismo z 31.08.2017 r. k. 27 – 27v).

Powód wystąpił z reklamacją w dniu 15.07.2021 r. odnośnie do umowy ubezpieczenia wskazując, iż jest ona sprzeczna z naturą umowy ubezpieczenia, arbitralność i dowolność Ubezpieczyciela w określaniu zobowiązań a także bezprawność zatrzymania środków przy wykupie (reklamacja k. 28 – 30). W odpowiedzi na tę reklamację Ubezpieczyciel wskazywał iż umowa ma charakter adhezyjny, a jej konstrukcja jest oparta na ubezpieczeniu na cudzy rachunek zgodnie z art. 808 k.c. Umowa została wynegocjowana i daje podstawy Ubezpieczającemu do zgłaszania swoich klientów do ubezpieczenia – w ramach ubezpieczenia grupowego. Zawarta została także umowa cesji praw wynikających z ubezpieczenia potwierdzonego certyfikatem – z tych względów TU (...) odmówiło uznania reklamacji powoda (pismo z 16.08.2021 r. (k. 31 – 32v).

Sąd Okręgowy ustalił powyższy tan faktyczny w pierwszej kolejności na podstawie dokumentów zgromadzonych w aktach spraw i załączonych do pism procesowych, których autentyczności i rzetelności nie kwestionowały strony a i Sąd nie znalazł podstaw, aby odmówić im mocy dowodowej.

Nieistotne dla rozstrzygnięcia były wyliczenia kosztów działalności Ubezpieczyciela (k. 95 – 99) wobec dojścia do przekonania o nieważności umowy, certyfikat nr (...) z 10.02.2009 r. ochrony ubezpieczeniowej bezwzględny zysk (k. 103) jako niedotyczący strony powodowej a także umowa agencyjna z 24.03.2015 r. (k. 129 – 143) jako niedotycząca okresu zawierania i obowiązywania umowy ubezpieczenia (...) badanej w niniejszej sprawie. Fakt działania Banku jako agenta Ubezpieczyciela Sąd ustalił na podstawie zeznań świadka A. G., nie był on w istocie sporny między stronami.

Sąd oparł się także na zeznaniach słuchanego w sprawie świadka A. G. (protokół k. 215 – 216 znacznik 00:08:38 – 00:26:20) dając im wiarę w całości – świadek zeznawał na temat zdarzeń w których brał udział osobiście, w sposób spójny, logiczny i przekonujący.

Sąd oparł się także na zeznaniach A. C. (1) słuchanego w charakterze strony (protokół k. 226v – 227v znacznik 00:08:34 - 00:40:48) dając im wiarę w zakresie w jakim były one zgodne z pozostałymi wiarygodnymi dowodami w sprawie. Sąd nie dał wiary powodowi który zeznawał że nie wiedział o oparciu umowy ubezpieczenia o index, że nie był o nim poinformowany bowiem wynikało to wprost z treści dokumentów podpisanych przez powoda. Wobec wiarygodnych zeznań A. G., iż powód jest osobą zorientowaną w kwestiach finansowych – wynikało to także z faktu, iż powód prowadził działalność gospodarczą oraz wielokrotnie inwestował posiadane przez siebie środki, Sąd nie obdarzył wiarą jego twierdzeń, iż nie miał on świadomości oparcia umowy o wysokość indeksu bowiem wynikało to z samej treści deklaracji – niewiarygodnie zatem twierdził że przedstawiciel handlowy nie objaśnił mu kwestii związanych z zaciąganą umową i nie dostarczył dokumentów związanych z tym produktem (również wbrew podpisanemu oświadczeniu). Nie przesądza to jednakże o wiedzy powoda o sposobie wyceny oferowanego mu produktu, bowiem z żadnego z dokumentów przedstawionych powodowi nie wynikało w jaki sposób wyceniany jest index, a pozwani nie przedstawili certyfikatu dotyczącego powoda z którego wynikałaby wysokość przysługującego mu świadczenia. W tym zakresie Sąd uznał, zeznania powoda, iż nie znał sposobu wyceny jego inwestycji za wiarygodne. Sąd dał wiarę powodowi który twierdził, iż zawierał umowę G. (...) w celu inwestycyjnym w przekonaniu o korzystności oferowanego mu produktu.

Sąd Okręgowy pominął dowód z opinii biegłego aktuariusza z zakresu oceny ryzyka – wnioskowany przez pozwanego, bowiem wobec uznania, iż spełnione zostały przesłanki do uznania nieważności umowy prowadzenie tego dowodu jest zbędne w rozumieniu art. 235 ² §1 pkt 2 k.p.c.

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Roszczenie powoda zasługiwało na uwzględnienie niemalże w całości w zakresie w jakim skierowane zostało przeciwko Ubezpieczycielowi, natomiast nie było podstaw jego uwzględnienia w odniesieniu do Banku.

W sprawie bezsporna była treść dokumentów, zobrazowana odpisami przedłożonymi do akt sprawy, kwota uiszczona na rzecz pozwanego Ubezpieczyciela przez powoda oraz okres obowiązywania umowy i kwota wypłacona przez Ubezpieczyciela i przekazana przez Bank powodowi po rozwiązaniu umowy.

Sporne były natomiast ważność umowy, legitymacja bierna pozwanego Banku, przedawnienie roszczeń powoda, a także jego status konsumencki.

Oceniając żądanie o zwrot zapłaconej na rzecz pozwanego Towarzystwa (...) S.A. składki, w związku z zarzucaną przez powoda nieważnością stosunku ubezpieczenia na podstawie art. 58 §1 k.c., który miał zostać nawiązany na skutek złożonej deklaracji przystąpienia do grupowej umowy ubezpieczenia, wskazać należy, że nieważna jest czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy. Przy tym strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego (art. 353 ¹ k.c.). Przekroczenie przez strony tej zasady poprzez naruszenie wyżej wymienionych kryteriów skutkuje nieważnością umowy bądź jej części. Nie ma ona bowiem charakteru absolutnego, lecz jest ograniczona naturą stosunku prawnego, ustawą i zasadami współżycia społecznego. W przypadku zawarcia umowy nazwanej, uregulowanej w Kodeksie cywilnym lub w przepisach szczególnych, jej treść musi być zgodna z przepisami bezwzględnie obowiązującymi regulującymi dany rodzaj umowy. Strony ograniczone są również normami pozaprawnymi, które nakazują kształtowanie praw i obowiązków stron kontraktu w sposób odpowiadający słuszności kontraktowej, zgodnie z zasadami uczciwości, rzetelności, w sposób równoważący ryzyko związane z powstaniem i wykonaniem zobowiązania (tj. zasadami współżycia społecznego). Ponadto swobodę zawierania umów ogranicza także właściwość stosunku obligacyjnego, co oznacza, że musi on odpowiadać podstawowym cechom danego modelu stosunku obligacyjnego lub określonego rodzaju zobowiązania. Oznacza to, że nie może prowadzić do dowolnego kształtowania treści stosunku prawnego przez jedną ze stron umowy.

Zgodnie z art. 805 § 1 k.c. przez umowę ubezpieczenia ubezpieczyciel zobowiązuje się, w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa, spełnić określone świadczenie w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku, a ubezpieczający zobowiązuje się zapłacić składkę. Stosownie do art. 805 § 2 k.c., przy ubezpieczeniu osobowym świadczenie ubezpieczyciela polega w szczególności na zapłacie umówionej sumy pieniężnej, renty lub innego świadczenia w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku w życiu osoby ubezpieczonej. Do umów ubezpieczenia należą ubezpieczenia na życie związane z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym. Takie umowy w przeważającej mierze nie mają charakteru ubezpieczenia (czyli zapewnienia określonego świadczenia na wypadek wystąpienia określonego zdarzenia, a więc nie mają na celu przerzucenia na ubezpieczyciela ryzyka zajścia takiego wypadku), lecz charakter oszczędnościowy, związany z inwestowaniem kapitału. Klasyczne świadczenie ubezpieczeniowe w takiej sytuacji ma znaczenie drugorzędne, albo wręcz symboliczne. Ustawa o działalności ubezpieczeniowej kwalifikowała jednak takie umowy jako umowy ubezpieczenia. W swym elemencie inwestycyjno-oszczędnościowym wykraczać będą one jednak poza zakres regulacji przepisów Kodeksu cywilnego o umowie ubezpieczenia, dlatego są to w istocie umowy o charakterze mieszanym.

Celem umowy ubezpieczenia na życie i dożycie jest z jednej strony uzyskanie ochrony ubezpieczeniowej, z drugiej zaś strony gromadzenie i inwestowanie kapitału poprzez ubezpieczeniowy fundusz kapitałowy. Z treści analizowanej w niniejszej sprawie umowy wynika, że dominujący w niej był zdecydowanie cel inwestycyjny, co wynika z porównania wysokości świadczeń wypłacanych na rzecz ubezpieczonego, jak również wysokości pobieranej opłaty za ryzyko w stosunku do opłaty administracyjnej. Składki wpłacane jednorazowo wraz z przystąpieniem do G. (...) były lokowane w aktywa referencyjne, miały być wyceniane w oparciu o wartość indexu (...) (...) (...). Konsument w istocie nie wiedział w co są inwestowane jego środki, ani jak będą wyceniane – sposób przedstawienia tych informacji jest lakoniczny, nie pozwalający na jakakolwiek ocenę ryzyka w dacie zawierania umowy, materializujący się w chwili wystawienia certyfikatu 14 dni po jej zawarciu. Dla istnienia umowy ubezpieczenia niezbędna jest jednak również realizacja celu związanego z ochroną ubezpieczeniową (w tym wypadku ochrony życia ubezpieczonego), który stanowi zasadniczy cel ubezpieczenia na gruncie art. 805 k.c., ale i art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej. Nie budzi więc wątpliwości, że istotą stosunku ubezpieczeniowego jest ponoszenie ryzyka przez Ubezpieczyciela, w zamian za płaconą składkę.

W stanie faktycznym rozpatrywanej sprawy nie sposób stwierdzić, by Ubezpieczyciel ponosił jakiekolwiek realne ryzyko związane z ochroną ubezpieczeniową życia powoda, co jest sprzeczne z istotą ubezpieczenia. Sam Ubezpieczyciel nie był w stanie skonkretyzować ryzyk, jakie miał w związku z tą umową ponosić, i to w okresie jedynie 48 miesięcy. Natomiast w umowie ubezpieczenia odpowiadającej istocie tego stosunku prawnego ubezpieczyciel ponosi ryzyko, że w razie zajścia wypadku ubezpieczeniowego będzie musiał wypłacić środki znacznie większe niż uzyskane z tytułu składki ubezpieczeniowej pobieranej za ponoszone ryzyko. W umowie skonstruowanej przez pozwanego ubezpieczyciela nie ponosi on ryzyka faktycznej wypłaty świadczenia ze środków własnych, gdyż ewentualne środki składające się na to świadczenie pochodzą wyłącznie od powoda. Przy takiej konstrukcji umowy jak w niniejszej sprawie, w przypadku potencjalnego wzrostu wartości aktywów referencyjnych Ubezpieczyciel nie ponosił ryzyka wypłaty świadczenia ze środków własnych, gdyż z wyjątkiem wypłaty dodatkowo 4.000 zł w przypadku śmierci ubezpieczonego, środki na wypłatę pochodziłyby tylko ze środków własnych ubezpieczonego. Tym bardziej w przypadku spadku wartości aktywów referencyjnych, a więc i spadku wartości rachunku ubezpieczonego, środki składające się na świadczenie pochodzą wyłącznie ze środków powoda.

Natomiast przewidziane w umowie ubezpieczenia świadczenie ubezpieczyciela na wypadek śmierci ubezpieczonego było w rozpatrywanej sprawie w istocie kwotą symboliczną w relacji do wpłaconej składki, w żaden sposób nieprzystającą do wartości ubezpieczanego dobra. Prowadzi to do wniosku, że w przedmiotowej umowie brak jest istotnego elementu stosunku prawnego ubezpieczenia, jakim jest ryzyko ubezpieczeniowe ponoszone przez towarzystwo ubezpieczeń, polegające na zobowiązaniu się do spełnienia określonego świadczenia w zamian za składkę ubezpieczeniową, na wypadek zajścia wskazanego w umowie zdarzenia ubezpieczeniowego. Istota stosunku ubezpieczenia zasadza się w występowaniu ryzyka ubezpieczeniowego, przy czym ryzyko wyrażać się powinno w tym, że między wysokością składki a wysokością zastrzeżonego świadczenia występuje znaczna dysproporcja, zaś sama wysokość składki kalkulowana jest w oparciu o ściśle określone czynniki ryzyka, nie zaś w oparciu o zamierzoną wartość inwestycji.

Należy również stwierdzić, że w analizowanej przez Sąd umowie ryzyko obciążało nie ubezpieczyciela, lecz ubezpieczonego. Środki ulokowane w ramach ubezpieczenia na życie i dożycie nie są środkami, które stanowią wynagrodzenie ubezpieczyciela za udzielenie ochrony ubezpieczeniowej, wobec czego ochrona ubezpieczeniowa nie powinna być również realizowana przy pomocy tych środków. Zgodnie z ugruntowanym orzecznictwem sądów powszechnych w analogicznych sprawach, brak występowania ryzyka ubezpieczeniowego pozostaje w sprzeczności z naturą stosunku prawnego ubezpieczenia i prowadzi do nieważności umowy ubezpieczenia. Możliwość zawierania umów ubezpieczenia z elementem inwestycyjnym i swoboda stron w ustalaniu warunków takiej umowy, w tym proporcji między elementem ochronnym i inwestycyjnym, nie daje podstaw do uznania za ważną umowy ubezpieczenia na życie gdy ochrona życia ubezpieczonego ma charakter iluzoryczny, a ponadto gdy nie zawiera ona w sobie rzeczywistego elementu ochronnego, dającego gwarancję określonego, realnego przysporzenia na wypadek zdarzenia ubezpieczeniowego. Z tego względu uprawnione jest stwierdzenie, że element ubezpieczeniowy w badanej umowie G. (...) miał jedynie charakter pozorny.

Należy także wskazać, iż przy rozwiązaniu umowy nie ma informacji o opłacie likwidacyjnej, którą de facto pobrał pozwany Ubezpieczyciel, wypłacając powodowi kwotę pomniejszoną o 502.762,88 zł. Ubezpieczyciel wskazywał, że miał prawo do pobrania kwoty odpowiadającej kosztom udzielenia ochrony ubezpieczeniowej, jednakże w żaden sposób nie można określić w jaki sposób została wyliczona kwota, o którą pomniejszono zwrot środków wypłaconych powodowi. Przedstawione przez Ubezpieczyciela wyliczenie nie tylko nie zostało w żaden sposób opisane w umowie czy też warunkach ubezpieczenia ale też jego treść wskazuje, że jest to zestawienie dowolnie utworzone przez pozwanego, w żaden sposób nieweryfikowalne. Pobrana kwota stanowiła w ocenie Sądu odstępne, jednakże brak jej ujawnienia w dokumentach oraz niewykazanie sposobu obliczenia, skutkuje przyjęciem bezpodstawności działania Ubezpieczyciela.

Pozorność ochrony ubezpieczeniowej, przerzucanie na konsumenta całości ryzyka i kosztów zawieranej umowy oraz kosztów akwizycji, pobranie opłaty w wysokości kilkudziesięciu procent zainwestowanych środków finansowych tak dalece jest sprzeczne z inwestycyjnym i ubezpieczeniowym charakterem umowy, tj. z jej właściwością (naturą), ustawami regulującymi działalność ubezpieczeniową i inwestycyjną, że Sąd doszedł do przekonania o nieważności umowy także z racji przekroczenia rozważanej powyżej zasady swobody umów (art. 353 ¹ k.c.). Nadto w chwili zawierania umowy konsument nie mógł ocenić ryzyka związanego z podejmowana inwestycją, nie wiedział nawet w jaki sposób będzie ustalana wysokość jego świadczenia, jak ustalana jest wartość Indexu referencyjnego dla jego umowy i jak bezpośrednio przekłada się na wysokość jego świadczenia.

Reasumując w sprawie zachodzą podstawy do stwierdzenia nieważności umowy ubezpieczenia (...) z 25.03.2009 r. W tym stanie rzeczy stosunek ubezpieczeniowy, które miał powstać na skutek złożenia przez powoda deklaracji przystąpienia należy uznać za nieważny, ze względu na naruszenie bezwzględnie obowiązujących przepisów prawa (art. 805 k.c., art. 13 ust. 4 pkt. 3, 4 i 6 ustawy o działalności ubezpieczeniowej).

Skoro umowa ubezpieczenia na życie i dożycie jest nieważna na podstawie art. 58 § 1 k.c., należało uznać pozwane Towarzystwo (...) S.A. za bezpodstawnie wzbogacone kosztem powoda w rozumieniu art. 410 § 2 k.c. w zw. z art. 405 k.c., wobec czego winno zwrócić powodowi całą otrzymaną od niego i niezwróconą do tej pory kwotę pieniężną, objętą pozwem.

A jako że podstawą roszczeń powoda nie jest stosunek ubezpieczeniowy, a bezpodstawne wzbogacenie jako chybione należy uznać zarzuty obojga pozwanych o przedawnieniu roszczeń powoda w oparciu o art. 819 §1 k.c. Wobec nieważności umowy na podstawie art. 58 §1 k.c. bezprzedmiotowe były także zarzuty pozwanych kwestionujących status powoda jako konsumenta –nie miało to znaczenia w sprawie.

O odsetkach Sąd orzekł na podstawie art. 481 k.c. w zw. z art. 455 k.c. – powód skierował do Ubezpieczyciela reklamację z 15.07.2021 r. zakreślając termin spełnienia jego świadczenia na 7 dni od daty doręczenia. Pismo zostało doręczone w dniu 21.07.2021 r. zatem termin na zapłatę upływał w dniu 28.07.2021 r. a wymagalność roszczenia następowała w dniu kolejnym tj 29.07.2021 r. a nie jak wskazywał powód z ostatnim dniem terminu zapłaty.

Z tego powodu orzeczono jak w sentencji w punkcie 1, oddalając powództwo w zakresie roszczenia odsetkowego za jedne dzień o czy postanowiono jak w sentencji w punkcie 2.

W odniesieniu do pozwanego (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W. powództwo podlegało oddaleniu. Pozwany ten pełnił jedynie rolę pośrednika (agenta) w sprzedaży produktu jakim była opisana powyżej umowa ubezpieczenia grupowego, który w ramach swojej działalności m.in. oferował swoim klientom – w tym powodowi – możliwość przystąpienia do grupowego ubezpieczenia na życie i dożycie w (...) S.A. z siedzibą we W..

W myśl przepisów ustawy z dnia 23 sierpnia 2007 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym, praktyka rynkowa stosowana przez przedsiębiorców wobec konsumentów jest nieuczciwa, jeżeli jest sprzeczna z dobrymi obyczajami i w istotny sposób zniekształca lub może zniekształcić zachowanie rynkowe przeciętnego konsumenta przed zawarciem umowy dotyczącej produktu, w trakcie jej zawierania lub po jej zawarciu (art. 4 ust. 1). Przepis ten zawiera klauzulę generalną, natomiast poszczególne przykłady nieuczciwych praktyk rynkowych zawierają kolejne przepisy. Zgodnie z art. 5 ust. 1 ww. ustawy praktykę rynkową uznaje się za działanie wprowadzające w błąd, jeżeli działanie to w jakikolwiek sposób powoduje lub może powodować podjęcie przez przeciętnego konsumenta decyzji dotyczącej umowy, której inaczej by nie podjął.

Przez dobre obyczaje należy w tym przypadku rozumieć, zdaniem Sądu, szczególną umiejętność, staranność zawodową, uczciwość działania oraz dobrą wiarę w relacji konsument – przedsiębiorca. Praktyką istotnie zniekształcającą zachowanie gospodarcze konsumenta jest takie działanie, które znacząco osłabia zdolność konsumenta do podjęcia decyzji w warunkach dostatecznej wiedzy i przez to powoduje, że konsument podejmuje decyzję dotyczącą określonej umowy, jakiej w innym przypadku by nie podjął. W myśl art. 5 ust. 3 pkt 2 ww. ustawy wprowadzające w błąd działanie może w szczególności dotyczyć cech produktu, w szczególności możliwości i spodziewanych wyników zastosowania produktu oraz ryzyka i korzyści związanych z produktem.

W razie dokonania nieuczciwej praktyki rynkowej konsument, którego interes został zagrożony lub naruszony, może żądać m.in. naprawienia wyrządzonej szkody na zasadach ogólnych, w szczególności żądania unieważnienia umowy z obowiązkiem wzajemnego zwrotu świadczeń oraz zwrotu przez przedsiębiorcę kosztów związanych z nabyciem produktu (art. 12 ust. 1 pkt 4 ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym).

W ocenie Sądu zachowanie pozwanego Banku – reprezentowanego przez A. G. - podczas zawierania umów z powodem nie stanowiło nieuczciwej praktyki rynkowej. Powód nie wykazał, że sposób prezentacji przedmiotowego produktu finansowego przez Bank był sprzeczny z dobrymi obyczajami. Na tę okoliczność powód nie przedstawił żadnych dowodów, poprzestając jedynie na własnych, subiektywnych twierdzeniach w tym zakresie, które w zakresie informacji przekazanych powodowi były nieco rozbieżne także z twierdzeniami z pozwu. Powód miał pełną świadomość, że Bank nie jest odpowiedzialny za wynik finansowy umowy ubezpieczenia, dokonywał inwestycji dobrowolnie i na własne ryzyko. W ocenie Sądu nie wykazano winy pracownika (...) Banku S.A. w W. A. G. z zakresie ewentualnego niedostatecznego poinformowania klienta o istotnych cechach oferowanego produktu ubezpieczeniowego.

Wobec powyższych ustaleń, należy wskazać na brak przesłanek dla odpowiedzialności odszkodowawczej pozwanego banku na zasadach ogólnych (art. 415 k.c.), zaś żadne przepisy nie przewidują odpowiedzialności na zasadzie ryzyka. Zdaniem Sądu pozwany bank nie odpowiada też wobec powoda z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia (art. 405 k.c.) – w toku postępowania nie wykazano bowiem, aby pozwany ten jakkolwiek wzbogacił się kosztem powoda. Bezsporne było w sprawie, że Bank działał jako agent pozwanego Ubezpieczyciela. Wprawdzie umowa złożona do akt sprawy nie dotyczy okresu 2009 – 2011 tj. obowiązywania umowy G. (...), jednakże nie ma podstaw do uznania aby wzajemne relacje Banku i Ubezpieczyciela w tym okresie były znacząco odmienne, a przede wszystkim aby wynagrodzenie Banku zostało pobrane przez niego z kwoty zwróconej przez Ubezpieczyciela na konto wskazane w oświadczeniu o odstąpieniu od umowy ubezpieczenia.

Z tych przyczyn powództwo względem pozwanego Syndyka Masy Upadłości (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W. podlegało oddaleniu o czym orzeczono jak w sentencji w punkcie 2.

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 100 k.p.c. w zakresie pkt 3 i na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zakresie pkt 4 w oparciu o zasadę odpowiedzialności za wynik procesu. Pozwany Towarzystwo (...) S.A. z siedzibą we W. przegrał proces w całości, wobec czego należało uznać go za zobowiązanego do zwrotu na rzecz powoda poniesionych przez niego kosztów, natomiast roszczenie względem Syndyka (...) Banku S.A. zostało w całości przegrane przez powoda.

Na zasądzone koszty składają się: wynagrodzenie profesjonalnego pełnomocnika w kwocie 10.800 zł, ustalone na podstawie § 2 pkt rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych obowiązującego w dacie wniesienia pozwu, opłata od pozwu w wysokości 1.000 zł oraz zwrot uiszczonej opłaty skarbowej od pełnomocnictwa w kwocie 17 zł. Z tych względów postanowiono jak w sentencji w punkcie 3 i 4.

Sędzia Piotr Królikowski