Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 20 lutego 2025 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie, I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący: sędzia Tadeusz Bulanda

Protokolant: Jakub Wojdyna

po rozpoznaniu w dniu 27 stycznia 2025 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa M. S. (1) i M. S. (2)

przeciwko (...) Bankowi (...) S.A. z siedzibą w W.

o ustalenie i zapłatę, ewentualnie zapłatę, ewentualnie ustalenie, ewentualnie zapłatę, ewentualnie ustalenie

I.  Ustala, że nieważna jest umowa nr (...) o kredyt mieszkaniowy (...) (kredyt hipoteczny przeznaczony na zakup lub zamianę nieruchomości na rynku wtórnym) zawarta w dniu 12 stycznia 2011 r. przez M. S. (1) i M. S. (2) z (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w G., którego następcą prawnym jest (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W.;

II.  Oddala powództwo w pozostałym zakresie;

III.  Znosi koszty procesu między stronami.

Sygn. akt I C 2132/20

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 11 września 2020 r. M. S. (1) i M. S. (2) skierowali przeciwko (...) Bankowi (...) S.A. z siedzibą w W. pozew o:

1)  stwierdzenie nieważności umowy nr (...) o kredyt mieszkaniowy (...) zawartej w dniu 12 stycznia 2011 r. („Umowa”);

2)  ewentualnie o zasądzenie od pozwanego na ich rzecz kwoty 6 472,51 CHF wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 11 września 2020 r. do dnia zapłaty.

Ponadto powodowie wnieśli o zasądzenie od pozwanego na ich rzecz kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu podnieśli, że objęte pozwem roszczenia stanowią konsekwencję zastosowania przez pozwany bank w umowie kredytowej zawartej z powodami jako konsumentami niedozwolonych klauzul umownych, a przedmiotowa umowa jest w ocenie powodów nieważna, bądź jest ważna, ale bez postanowień niedozwolonych, z uwagi na sprzeczność kwestionowanych postanowień z przepisami ustawy Prawo bankowe, Kodeksu cywilnego oraz zasadami współżycia społecznego ( pozew – k. 3-44).

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz o zasadzenie solidarnie od powodów na jego rzecz kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. Bank zakwestionował powództwo zarówno co do zasady, jak
i wysokości, podnosząc że Umowa nie zawiera postanowień niedozwolonych, jest ważna,
a roszczenie o zwrot świadczenia nienależnego nie zasługuje na uwzględnienie ( odpowiedź na pozew – k. 161-177).

Pismem z dnia 14 grudnia 2020 r. pozwany wskazał, z ostrożności procesowej, że w przypadku uznania Umowy za nieważną, podnosi również zarzut zatrzymania do czasu zwrotu przez powodów na jego rzecz kwoty 224 000 zł, wypłaconej w wykonaniu Umowy ( pismo z dnia 14 grudnia 2020 r. – k. 256-260v).

Pismem z dnia 28 stycznia 2022 r. powodowie zmodyfikowali powództwo w ten sposób, że wnieśli o:

1)  stwierdzenie nieważności Umowy oraz zasądzenie od pozwanego na ich rzecz kwoty 39 834,99 CHF wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 28 stycznia 2022 r. do dnia zapłaty oraz kwoty 2 289 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia28 stycznia 2022 r. do dnia zapłaty;

ewentualnie o:

2)  zasądzenie od pozwanego na ich rzecz kwoty 39 834,99 CHF wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 28 stycznia 2022 r. do dnia zapłaty oraz kwoty 2 289 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 28 stycznia 2022 r. do dnia zapłaty;

ewentualnie o:

3)  stwierdzenie nieważności Umowy;

ewentualnie o:

4)  zasądzenie od pozwanego na ich rzecz kwoty 6 472,51 CHF wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 11 września 2020 r. do dnia zapłaty.

ewentualnie o:

5)  ustalenie bezskuteczności, względnie nieważności, następujących postanowień Umowy: § 1 pkt 1 Części Szczególnej Umowy („CSU”) w części odnoszącej się do przeliczenia wysokości zobowiązania, § 5 ust. 3 CSU, § 1 ust. 2 pkt 1, 2, 3, 4 Części Ogólnej Umowy („COU”), § 2 ust. 2 pkt 3 COU, § 4 ust. 3 COU, § 6 ust. 2 pkt 6 i 7 COU, § 7 ust. 1 pkt 9 COU, § 8 ust. 9 COU, § 16 ust. 1, 2, 3, 4, 5 COU, § 19 pkt 1, 2, 3, 4, 5, 6 COU, § 23 ust. 3 pkt 5 COU oraz § 25 ust. 6 COU ( modyfikacja powództwa – k. 433-455).

Pozwany podtrzymał wyrażone w sprawie stanowisko, wnosząc o oddalenie powództwa w całości również w zmodyfikowanym zakresie ( odpowiedź na modyfikację – k. 479-482).

Pismem z dnia 16 października 2024 r. powodowie sprecyzowali żądanie w ten sposób, że wnieśli o:

1)  stwierdzenie nieważności Umowy;

2)  zasądzenie od pozwanego na ich rzecz kwoty 39 834,99 CHF wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 28 stycznia 2022 r. do dnia zapłaty oraz kwoty 2 289 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia28 stycznia 2022 r. do dnia zapłaty;

ewentualnie o:

3)  zasądzenie od pozwanego na ich rzecz kwoty 39 834,99 CHF wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 28 stycznia 2022 r. do dnia zapłaty oraz kwoty 2 289 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia28 stycznia 2022 r. do dnia zapłaty;

ewentualnie o:

3)  stwierdzenie nieważności Umowy;

ewentualnie o:

4)  zasądzenie od pozwanego na ich rzecz kwoty 6 472,51 CHF wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 11 września 2020 r. do dnia zapłaty ( pismo z dnia 16 października 2024 r. – k. 569-572).

Do czasu zamknięcia rozprawy stanowiska stron nie uległy zmianie ( protokół – k. 589-589v).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 9 grudnia 2010 r. M. S. (1) i M. S. (2), złożyli, przez pośrednika kredytowego, do (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w G., którego następcą prawnym jest (...) S.A. z siedzibą w W., wniosek kredytowy, wskazując CHF jako walutę kredytu, a PLN jako walutę uruchomienia i spłaty kredytu, z przeznaczeniem na zakup lokalu na rynku wtórnym.

Załącznikiem do wniosku sporządzonego na formularzu banku była informacja dla wnioskodawców o ryzyku zmiennej stopy procentowej, ryzyku kursowym, ryzyku zmiany spreadu walutowego oraz ryzyku zmian cen rynkowych nieruchomości, którą M. S. (1) i M. S. (2) podpisali wraz z wnioskiem kredytowym. Informacja zawierała przykłady wpływu zmiany stopy procentowej, kursu waluty, spreadu walutowego na wysokość raty kredytu, w tym wysokość raty przy założeniu, że kurs CHF wzrośnie o wartość stanowiącą różnicę między maksymalnym i minimalnym kursem CHF z ostatnich 12 miesięcy, tj. o 0,44 zł (zawiadomienie o przeniesieniu wierzytelności – k. 47-53, wniosek kredytowy – k. 180-194, informacja dla wnioskodawców – k. 202-204).

W dniu 12 stycznia 2011 r. M. S. (1) i M. S. (2), którą reprezentował, na podstawie udzielonego pełnomocnictwa, M. S. (1), zawarli
z (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w G. umowę o kredyt mieszkaniowy nr (...) (...), waloryzowany kursem CHF, z przeznaczeniem na zakup własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu mieszkalnego, w wysokości 224 000 zł.

Umowa przewidywała, że bank wypłaci kredytobiorcom kredyt w złotych, zaś saldo zadłużenia miało być wyrażone w CHF w wysokości określonej po wypłacie całego kredytu oraz przeliczeniu kwot wypłaconych w PLN na CHF po kursie kupna zgodnie z tabelą kursów obowiązującą w banku w dniach i momentach poszczególnych uruchomień środków (§ 4 ust. 3 CSU oraz § 1 ust. 2 pkt 1 i 2 COU).

Spłata rat kapitałowo-odsetkowych miała następować w PLN w wysokości stanowiącej równowartość kwot wyrażonych w CHF, przy czym do przeliczeń rat miał być stosowany kurs sprzedaży danej waluty według tabeli kursów obowiązującej w banku w dniu i w momencie spłaty (§ 19 ust. 3 COU).

Bank wypłacił kwotę kredytu w transzach, zgodnie z wnioskami kredytobiorców.

Umowa została zawarta według standardowego wzorca stosowanego przez bank. Postanowienia dotyczące waloryzacji nie podlegały negocjacji. M. S. (1) i M. S. (2) byli zapewniani o stabilności kursu CHF i że oferta kredytu walutowego jest dla nich najkorzystniejsza, nie poinformowano ich jednak szczegółowo o ryzyku kursowym, nie przedstawiono symulacji zmiany rat kredytu uwzględniającej wyższe wahania kursu, ograniczając się do zapewnień, że jest to stabilna waluta ( umowa nr (...) – k. 127-147, wnioski o wypłatę transzy/kredytu – k. 195-196, 271-272v, ogólne warunki udzielania przez (...) Bank (...) S.A. kredytu mieszkaniowego (...) – k. 197-201v, zaświadczenie banku z dnia 1 lipca 2020 r. – k. 456-462, ponadto zeznania powoda M. S. (1) – k. 472v-473, powódki M. S. (2) – k. 473).

W grudniu 2023 r. (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W. skierował do Sądu Okręgowego w Jeleniej Górze pozew przeciwko M. S. (1) i M. S. (2) o zapłatę kwoty wypłaconego na mocy Umowy kapitału wraz z odsetkami jako świadczenia nienależnego ( pozew z dnia 27 grudnia 2023 r. – k. 532-547v). W toku tego postępowania M. S. (1) i M. S. (2) jako pozwani skierowali do banku oświadczenie z dnia 27 lutego 2024 r. o potrąceniu kwoty 224 000 zł, wyjaśniając, że do tego dnia łączna kwota wpłacona przez nich na poczet spłaty kredytu wynosi 245 630,15 zł ( pismo z dnia 27 lutego 2024 r. wraz z potwierdzeniem nadania – k. 555-555v).

Powyższy stan faktyczny ustalono na podstawie powołanych w treści uzasadnienia dokumentów, których autentyczności nie kwestionowała żadna ze stron, a i Sąd nie znalazł podstaw do zakwestionowania tych dowodów.

Zeznaniom powodów Sąd dał wiarę w zakresie, w jakim korelują z materiałem dowodowym w postaci dokumentów. Powodowie zeznawali w sposób spontaniczny i szczery, jak również co do zasadniczych kwestii zeznania powodów były spójne z zeznaniami powodów (kredytobiorców) składanymi w szeregu podobnych spraw. W okresie, gdy zawierana była sporna w sprawie umowa, ryzyko istotnego wzrostu kursu CHF do PLN postrzegane było jako mało prawdopodobne i owo przekonanie, również pośród pracowników banków i doradców finansowych, znajdowało wyraz w treści informacji udzielanych klientom zainteresowanym kredytem waloryzowanym do CHF.

Zeznaniom świadków M. G. ( k. 395-396) oraz A. M. ( k. 399, 431) Sąd dał wiarę w zakresie, w jakim korelują z materiałem dowodowym w postaci dokumentów. Zeznania te były spójne z zeznaniami doradców kredytowych składanymi w podobnych sprawach. W okresie, gdy zawierana była sporna w sprawie umowa, ryzyko istotnego wzrostu kursu CHF do PLN postrzegane było jako mało prawdopodobne i owo przekonanie, również pośród pracowników banków i doradców finansowych, znajdowało wyraz w treści informacji udzielanych klientom zainteresowanym kredytem waloryzowanym do CHF.

Dowód z zeznań świadka A. K. ( k. 496-500, 515-515v) nie stanowił podstawy ustaleń faktycznych, bowiem zeznania te dotyczyły kwestii ekonomicznych i księgowych związanych z udzielaniem przez bank kredytu waloryzowanego, co było obojętne dla rozstrzygnięcia sprawy. Zagadnienia te zostały opisane przez pozwanego w odpowiedzi na pozew i twierdzenia te w znacznej części nie były kwestionowane przez stronę powodową. Zeznania świadka o sposobie ustalania przez bank kursów walut obcych stanowiących podstawę przeliczeń związanych z uruchomieniem i spłatą kredytów nie miały znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy, bowiem kluczowe znaczenie miało oparcie przeliczeń na kursach z tabeli, którą bank mógł kształtować swobodnie.

Z tego samego względu również ostatecznie dowód z opinii biegłego K. S. sporządzonej w postępowaniu toczącym się przed Sądem Okręgowym w Warszawie pod sygn. XXIV C 772/17 ( k. 225-235v), a dopuszczonej jako dowód w niniejszym postępowaniu postanowieniem z dnia 23 czerwca 2022 r. w trybie art. 278 ¹ k.p.c. ( k. 487) nie stanowił podstawy ustaleń faktycznych, ponieważ kurs faktycznie stosowany przez pozwanego, nie miał znaczenia w kontekście podstaw ustalenia nieważności Umowy. Sąd na podstawie art. 235 ² § 1 pkt 2 k.p.c. pominął dowód z opinii biegłego, o który wnosili powodowie, uznając, że wyliczenie sumy uiszczonych przez powodów rat przy przyjęciu, że udzielony im kredyt był kredytem złotowym z zachowaniem oprocentowania ustalonego w umowie, nie miało znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy.

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Powództwo zasługiwało na uwzględnienie w części.

Przedmiotowa umowa kredytu zawiera postanowienia abuzywne, które nie mogą być zastąpione jakimikolwiek innymi postanowieniami umownymi lub wynikającymi z przepisów prawa, co skutkuje nieważnością przedmiotowej umowy.

Powodom przysługuje interes prawny w żądaniu ustalenia nieważności spornej umowy (art. 189 k.p.c.). Będący przesłanką powództwa o ustalenie interes prawny jest obiektywną w świetle obowiązujących przepisów prawa, wywołaną rzeczywistym naruszeniem albo zagrożeniem określonej sfery prawnej, potrzebą uzyskania wyroku, który wprowadzi jasność co do konkretnego prawa lub stosunku prawnego w celu ochrony przed grożącym naruszeniem sfery uprawnień powoda (patrz: wyroki Sądu Najwyższego z dnia 14 lipca 1972 r., III CRN 607/71, OSNC 1973, nr 4, poz. 64 i z dnia 22 września 1999 r., I PKN 263/99, OSNAP 2000, nr 2, poz. 36 oraz uchwała Sądu Najwyższego z dnia 14 marca 2014 r., III CZP 121/13, orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 24 marca 1987 roku, III CRN 57/87, OSNPG 1987, nr 7, poz. 27). Powód nie posiada interesu prawnego, gdy obok powództwa o ustalenie istnieje inna forma ochrony jego praw podmiotowych, a więc np. w procesie o świadczenie lub ukształtowanie stosunku prawnego lub prawa (patrz: orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia z 6 czerwca 1997 roku, II CKN 201/97). Istnienie interesu prawnego należy oceniać na dzień orzekania (patrz: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 lutego 2019 r., sygn. III CSK 237/18).

W ocenie Sądu powodowie posiadają interes prawny w żądaniu ustalenia, czy zawarta przez nich Umowa kredytu jest nieważna, bowiem według umowy ostateczny termin spłaty przypada na rok 2041, a wyrok ustalający wprowadza jasność co do sytuacji prawnej powodów, w szczególności co do istnienia uprawnienia banku do dalszego żądania od powodów spłaty zadłużenia i sposobu ustalania wysokości rat kapitałowo-odsetkowych.

W myśl art. 58 § 1-3 k.c. czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy. Nieważna jest też czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. Jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana.

Umowa kredytu bankowego jest umową nazwaną uregulowaną w art. 69 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe. Zgodnie z art. 69 ust. 1 tej ustawy w brzmieniu obowiązującym w dacie zawarcia przez powodów umowy kredytowej, przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Stosownie do ust. 2 cytowanego przepisu, umowa kredytu powinna być zawarta na piśmie i określać w szczególności: strony umowy, kwotę i walutę kredytu, cel, na który kredyt został udzielony, zasady i termin spłaty kredytu, wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany, sposób zabezpieczenia spłaty kredytu, zakres uprawnień banku związanych z kontrolą wykorzystania i spłaty kredytu, terminy i sposób postawienia do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych, wysokość prowizji, jeżeli umowa ją przewiduje, warunki dokonywania zmian i rozwiązania umowy.

Zawarta przez powodów umowa kredytu zawiera elementy wskazane w art. 69 ust. 1 i 2 Prawa bankowego, w szczególności określa kwotę udzielonego kredytu (224 000 zł), zasady i termin spłaty kredytu (okres kredytowania wynoszący 360 miesięcy), wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany (oprocentowanie stanowiące sumę stawki bazowej LIBOR i marży banku).

Zgodnie z art. 353 ¹ k.c. strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.

Poddanie wynikających z umowy kredytu świadczeń w PLN waloryzacji wartością CHF nie jest sprzeczne z przepisami regulującymi typ umowy kredytu. Po pierwsze w dacie zawarcia umowy kredytu stanowiącej przedmiot niniejszej sprawy obowiązywał art. 358 ¹ § 2 k.c., zgodnie z którym strony mogły zastrzec w umowie, że wysokość świadczenia pieniężnego zostanie ustalona według innego niż pieniądz miernika wartości. Chodzi tu o miernik inny niż pieniądz, w którym zobowiązanie zostało wyrażone. Miernikiem tym może być także inna waluta (M. Gutowski (red.), Kodeks cywilny. Tom I. Komentarz. Art. 1-44911. Warszawa, 2016). Po drugie, brak jest przepisów prawa powszechnie obowiązującego, które wyłączałyby zastosowanie waloryzacji w przypadku umów kredytu. Po trzecie, poddanie waloryzacji świadczeń stron umowy kredytu nie jest sprzeczne z funkcją tego typu umowy, którą sprowadza się do odpłatnego (odsetki) sfinansowania przez bank określonego celu, który chce osiągnąć kredytobiorca.

W dacie zawarcia spornej umowy (12 stycznia 2011 r.) ustawa z 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (Dz. U. z 1997 r. Nr 140, poz. 939, z późn. zm.) nie zawierała uregulowań, które odnosiłyby się do umów kredytu denominowanego/indeksowanego w walucie obcej. Tym niemniej obecnie nie budzi wątpliwość dopuszczalność zawierania takich umów zgodnie z zasadą swobody umów (art. 353 ¹ k.c.) w okresie przed ich uregulowaniem wprost w ustawie. Potwierdza to ustawa z dnia 11 sierpnia 2011 r. o zmianie ustawy Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 165, poz. 984 – „ustawa antyspreadowa”), a zwłaszcza te jej przepisy, które znajdują zastosowanie także w odniesieniu do umów zawartych przed dniem jej wejścia w życie, w zakresie niespłaconej jeszcze części pożyczki/kredytu. (art. 69 ust. 2 pkt 4a i art. 75b Prawa bankowego w zw. z art. 4 i art. 5 ust. 1 ustawy antyspreadowej). Dopuszczalność umowy kredytu indeksowanego i denominowanego przed wejściem w życie tej ustawy jest także ugruntowana w orzecznictwie Sądu Najwyższego (por. wyrok SN z 27 lutego 2019 r. w sprawie II CSK 19/18 i powołane tam wcześniejsze orzecznictwo).

W ocenie Sądu przedmiotowa umowa nie jest sprzeczna z przepisami Prawa bankowego i zawiera wszelkie wymagane elementy (w tym kwotę kredytu i sposób jej spłaty).

Problematykę abuzywności postanowień umownych reguluje art. 385 ¹ § 1 k.c., zgodnie z którym postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie – poza postanowieniami określającymi główne świadczenia stron – nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Zważywszy na treść wskazanego artykułu nie ulega zatem wątpliwości, iż uznanie konkretnej klauzuli umownej za postanowienie niedozwolone wymaga stwierdzenia łącznego wystąpienia wszystkich wymienionych w przepisie przesłanek, tj. kontrolowane postanowienie umowy zawartej z konsumentem (lub wzorca umownego):



nie było postanowieniem uzgodnionym indywidualnie,



nie było postanowieniem w sposób jednoznaczny określającym główne świadczenia stron,



kształtowało prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy.

Paragraf 2 powołanego przepisu wskazuje, że jeżeli postanowienie umowy zgodnie z § 1 nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie. Natomiast § 3 definiuje nieuzgodnione indywidualnie postanowienia umowy jako te, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta. Zgodnie z § 4 powołanego przepisu ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie spoczywa na tym, kto się na to powołuje.

Powodom przysługuje status konsumenta, bowiem przedmiotowy kredyt zaciągnęli celem finansowania wydatków związanych z zakupem lokalu mieszkaniowego, który miał zaspokajać ich potrzeby mieszkaniowe.

Materiał dowodowy zgromadzony w toku postępowania pozwala na przyjęcie, że umowa kredytu zawarta została przez strony przy wykorzystaniu wzorca przygotowanego przez bank i nie była przedmiotem negocjacji, albowiem jej zapisy zasadniczo nie odbiegają od zapisów innych umów stosowanych przez bank przy udzielaniu kredytów powiązanych z walutą obcą. Powodowie mogli podpisać umowę w kształcie zaproponowanym przez bank lub z kredytu zrezygnować.

Pozwany nie udowodnił, aby konkretne postanowienia wzorca zostały zmienione w umowie z powodami, a także aby poza teoretyczną możliwością podjęcia negocjacji przez powodów, rzeczywiście została stworzona możliwość negocjacji zapisów umowy. Skoro sporna umowa została zawarta przy zastosowaniu standardowego wzorca umownego stosownego przez pozwanego, to postanowienia tej umowy obejmuje domniemanie, iż nie zostały uzgodnione indywidualnie, którego to domniemania pozwany nie wzruszył. Sam wybór określonego produktu oferowanego przez pozwanego w postaci kredytu indeksowanego nie świadczy, aby postanowienia umowne były negocjowane przez powodów. O indywidulanym uzgodnieniu treści umowy można bowiem mówić wtedy, gdy strony wprowadzają do umowy nowe, nieprzewidziane wcześniej przez bank rozwiązania, a więc gdy konsument ma rzeczywisty wpływ na postanowienia umowy.

Postanowienia odnoszące się do ryzyka walutowego oraz przeliczeń walutowych zawarte w § 4 ust. 3 CSU oraz § 1 ust. 2 pkt 1 i 2 COU oraz § 19 ust. 3 COU należy uznać za postanowienia abuzywne w rozumieniu art. 385 ^{( 1)} k.c. Wskazać należy, że postanowienia te określają świadczenia główne w rozumieniu art. 385 ^{( 1)} k.c., ponieważ nie tylko samo powiązanie kredytu z walutą obcą, ale również sposób dokonywania przeliczeń walutowych koniecznych do realizacji takiej umowy określa sama istota umowy kredytu powiązanego z walutą obcą.

W wyroku TSUE z dnia 20 września 2017 r. w sprawie C-186/16 Trybunał wyodrębnił klauzulę ryzyka walutowego jako niezależną grupę postanowień umowy kredytu, która musi być badana przez sąd meritii w ramach kontroli postanowień wzorca umownego, a zastrzeżony w nim mechanizm podlegać musi ocenie, czy właściwie poinformowany oraz dostatecznie uważny i rozsądny przeciętny konsument mógł nie tylko dowiedzieć się o możliwości wzrostu lub spadku kursu waluty obcej, w której kredyt został zaciągnięty, ale również oszacować potencjalnie istotne konsekwencje ekonomiczne takiego warunku dla swoich zobowiązań finansowych.

W świetle orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości, kredytobiorca-konsument musi zostać jasno poinformowany, że podpisując umowę kredytu indeksowanego do waluty obcej , ponosi przez cały okres obowiązywania umowy ryzyko kursowe, które z ekonomicznego punktu widzenia może okazać się dla niego trudne do udźwignięcia w przypadku zmian kursowych waluty kredytu. W tym obszarze, względem przedsiębiorcy zawierającego umowę z konsumentem, stawiane są wysokie wymagania - nie wystarczy przekazanie konsumentowi informacji - nawet licznych, w tym pozwalających konsumentowi na zrozumienie, że zmiana kursu może pociągać za sobą niekorzystne konsekwencje dla jego zobowiązań finansowych, ani przedstawienie mu ewentualnych wahań kursów wymiany. Istotne jest zwrócenie uwagi na powagę zagrożenia w aspekcie możliwego rozmiaru deprecjacji waluty krajowej, a w szczególności podkreślenie, że może być ona gwałtowna i drastyczna (przekraczać nawet kilkadziesiąt procent), z uwzględnieniem sytuacji majątkowej konkretnego konsumenta, decydującej o tym, jaki stopień deprecjacji waluty indeksacji przekraczać będzie granice jego zdolności do spłacania kredytu. Wymagana w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej informacja co do tego, że konsekwencje silnej deprecjacji mogą być trudne do udźwignięcia dla konsumenta, nie powinna ograniczać się do ogólnego stwierdzenia o jej wpływie na wysokość zadłużenia czy nawet rat, ale obrazować ów wpływ konkretnymi wyliczeniami w tym uświadamiać, że deprecjacja taka może powodować utratę zdolności do spłaty kredytu, z czym wiąże się poważne ryzyko utraty nieruchomości - stanowiącej częstokroć miejsce zamieszkania konsumenta - obciążonej hipoteką zabezpieczającą spłatę kredytu (por. wyroki z dnia 20 września 2017 r., w sprawie C-186/16, R. P. A. i in. przeciwko (...) SA, pkt 59, 50, z dnia 20 września 2018 r., C-51/17, (...) Bank (...), pkt 74-75, z dnia 14 marca 2019 r., w sprawie C-118/17, Z. D. przeciwko (...) Bank (...) (...), pkt 34-35, 40, 43, 46, z dnia 10 czerwca 2021 r., C-776/19-C-782/19, (...), pkt 56, 69, 71, 72, 74, postanowienia z dnia 22 lutego 2018 r. w sprawie C-119/17, L. L., O. L. przeciwko (...)., pkt 25 i n. i z dnia 6 grudnia 2021 r., C-670/20, (...) Bank (...), pkt 34, teza).

Odnosząc powyższe do całokształtu okoliczności sprawy, w szczególności zeznań powodów wskazać należy, iż klauzula ryzyka walutowego nie pozwalała im na zrozumienie wszelkich konsekwencji finansowych związanych z zawarciem kredytu powiązanego z walutą obcą, w tym wpływu wzrostu kursu waluty na saldo zadłużenia przeliczone na złotówki, a przede wszystkim takiej konsekwencji znacznego wzrostu kursu, że kredytobiorcy stają się niejako więźniami kredytu, którego wysokość może przekraczać wartość nieruchomości, której nabycie zostało sfinansowane z udzielonego kredytu.

Postanowienia przeliczeniowe zawarte w umowie przyznawały wyłącznie bankowi uprawnienie do jednostronnego kształtowania wysokości świadczeń stron, przez stosowanie bliżej niesprecyzowanego mechanizmu ustalania kursów walut, które najpierw używane są w celu oznaczenia kwoty kredytu w walucie polskiej, która zostanie udostępniona kredytobiorcy, a następnie do określenia wysokości rat, którymi kredytobiorca spłaca taki kredyt.

Postanowienia umowne odnoszące się do bankowej tabeli kursów dają bankowi możliwość uzyskania korzyści finansowych stanowiących dla kredytobiorców dodatkowe koszty kredytu, których oszacowanie nie jest możliwe w dniu podpisania umowy. Czynniki obiektywne, a zatem sprawdzalne z punktu widzenia konsumenta, jak w szczególności wysokość rynkowych kursów wymiany CHF, tylko częściowo wpływają na ostateczny koszt kredytu ponoszony przez konsumenta. Kurs sprzedaży waluty obcej określony w tabeli kursowej banku zawiera bowiem także marżę kupna lub sprzedaży, która to wartość jest zależna wyłącznie od woli banku. W ocenie Sądu, taka regulacja stanowi naruszenie przez bank dobrych obyczajów, które nakazują, aby ponoszone przez konsumenta koszty związane z zawarciem umowy były możliwe do przewidzenia.

W ocenie Sądu przeciętny konsument, a za takiego należy uznać powodów, nie był w stanie zrozumieć i zweryfikować na podstawie takiej treści zapisów, jak druga strona umowy kształtuje kursy wymiany walut i jakimi zasadami przy tym się kieruje. Tak właśnie było w przypadku powodów, którym pomimo niejasnych zapisów umowy, nie udzielono dodatkowych wyjaśnień, które przybliżałyby stosowany mechanizmu ustalenia kursów na potrzeby wykonania umowy, co wynika z treści ich zeznań.

W świetle powyższego należało uznać, że kwestionowane postanowienia umowne nie zostały sformułowane w sposób jednoznaczny, prostym i zrozumiałym językiem, ponieważ ich treść nie pozwala na stwierdzenie, w jaki sposób pozwany bank ustala kurs CHF dla celu wykonania umowy kredytu.

Stwierdzona niejednoznaczność postanowień przeliczeniowych pozwala na dokonanie przez Sąd oceny, czy przedmiotowe postanowienia umowne kształtowały prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (art. 385 ¹ § 1 k.c.).

W ugruntowanym orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że klauzula pozwalająca na pełną swobodę decyzyjną banku przy kształtowaniu kursu waluty obcej jest klauzulą niedozwoloną, kształtując prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny
z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (art. 385 ^{( 1 )}§1 k.c.). Zarówno przeliczenie kwoty kredytu na CHF w chwili jego wypłaty, jak i przeliczenie z CHF na PLN w chwili wymagalności poszczególnych rat, służy bowiem określeniu wysokości świadczenia konsumenta. Przenosząc to na okoliczności przedmiotowej sprawy, zdaniem Sądu, zastosowane w spornej umowie konstrukcje, pozwalały bankowi arbitralnie wpływać na wyjściowy rozmiar wypłaconego kredytu, a także na wielkość świadczeń należnych mu z tytułu spłaty, co oznacza nadużycie pozycji banku, jako silniejszego kontrahenta umowy. Takie rozwiązania umowne są sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco naruszają interesy klienta banku, który jako strona słabsza, pozbawiony był realnego wpływu na kształt tych zapisów.

Rażące naruszenie interesów konsumenta oznacza nieusprawiedliwioną dysproporcję praw i obowiązków wynikających z umowy na jego niekorzyść, skutkującą niekorzystnym ukształtowaniem jego sytuacji ekonomicznej oraz jego nierzetelnym traktowaniem (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 3 lutego 2006 r., I CK 297/05, nie publ., z dnia 15 stycznia 2016 r., I CSK 125/15, OSNC - ZD 2017, Nr 1, poz. 9; z dnia 27 listopada 2015 r., I CSK 945/14, nie publ.; z dnia 30 września 2015 r., I CSK 800/14, nie publ. i z dnia 29 sierpnia 2013 r. I CSK 660/12, nie publ.).

Nie miały znaczenia natomiast okoliczności, w jaki sposób bank rzeczywiście stosował abuzywne postanowienia umowne, czy stosowane przez niego tabele kursowe miały charakter zbliżony do rynkowych. Znaczenie miało to, że w umowie nie określono precyzyjnie od czego zależy kurs waluty, dając tym samym bankowi możliwość jednostronnego kształtowania zobowiązania kredytobiorcy. O tym bowiem czy postanowienie jest niedozwolone decydują okoliczności z chwili zawarcia umowy. Nie ma więc znaczenia jak umowa była wykonywa później i jakie kursy bank faktycznie ustalał (por. uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 20 czerwca 2018 r., III CZP 29/17, OSNC 2019, Nr 1, poz. 2 oraz orzecznictwo TSUE przytoczone w uzasadnieniu tej uchwały).

Mając na uwadze powyższe rozważania, w ocenie Sądu, postanowienia dotyczące nieograniczonego ryzyka kursowego oraz przeliczeń kursowych zawarte w przedmiotowej umowie kredytu uznać należało za abuzywne w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c.

Zgodnie z art. 385 ¹ § 1 k.c., niedozwolone postanowienia umowne nie wiążą konsumenta. Co do możliwości uzupełnienia przez sąd powstałej luki po niedozwolonej klauzuli umownej, należy mieć na względzie stanowisko wyrażone przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w wyroku z dnia 3 października 2019 roku, C-260/18, który wykluczył uzupełnianie luk w umowie na podstawie przepisów krajowych o charakterze ogólnym, w szczególności odwołujących się do zasad słuszności lub ustalonych zwyczajów i to niezależnie od zgody stron, a także w wyroku z dnia 18 listopada 2021 r. C 212/20, w którym wskazano, że art. 5 i 6 Dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie temu, by sąd krajowy, który stwierdził nieuczciwy charakter warunku umowy dokonał wykładni tego warunku w celu złagodzenia jego nieuczciwego charakteru, nawet jeśli taka wykładnia odpowiadałaby wspólnej woli stron. W konsekwencji art. 6 ust. 1 Dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że niezgodny z tym artykułem jest przepis prawa krajowego dający sądowi możliwość uzupełnienia umowy przez zmianę treści owego warunku. Możliwość taka istniałaby tylko w przypadku, gdyby stwierdzenie nieważności nieuczciwego warunku zobowiązywało sąd do unieważnienia umowy w całości, narażając tym samym konsumenta na szczególnie niekorzystne konsekwencje.

Sąd Najwyższy również opowiedział się za możliwością zastąpienia niedozwolonej klauzuli umownej jedynie wtedy, gdy jej brak naraża konsumenta, przez upadek umowy w całości, na szczególnie niekorzystne skutki, przy czym decydujące w tym zakresie jest zdanie konsumenta (por. np. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23 sierpnia 2022 r., I CSK 1669/22 i przywołane tam orzecznictwo).

Na niedopuszczalność zastąpienia niedozwolonych postanowień umownych odsyłających do kursu waluty wynikającego z tabeli bankowej, odesłaniem do kursu średniego waluty obcej ustalanego przez Narodowy Bank Polski, względnie ogólnie pojmowanego „kursu rynkowego”, Sąd Najwyższy zwrócił uwagę w licznych orzeczeniach (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 lutego 2022 r., II CSKP 45/22; zob. też wyroki Sądu Najwyższego z dnia 10 maja 2022 r., II CSKP 163/22, II CSKP 285/22 i II CSKP 382/22, z dnia 20 maja 2022 r., II CSKP 403/22 i z dnia 20 lutego 2023 r., II CSKP 809/22; w nowszym orzecznictwie - np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 października 2023 r., II CSKP 820/23).

Przywołać należy w tym miejscu treść jednej z ostatnich uchwał Sądu Najwyższego (III CZP 25/22 z 25 kwietnia 2024 r.), z godnie z treścią której w razie uznania, że postanowienie umowy kredytu indeksowanego lub denominowanego odnoszące się do sposobu określania kursu waluty obcej stanowi niedozwolone postanowienie umowne i nie jest wiążące, w obowiązującym stanie prawnym nie można przyjąć, że miejsce tego postanowienia zajmuje inny sposób określenia kursu waluty obcej wynikający z przepisów prawa lub zwyczajów.

Mając na uwadze powyższe, ugruntowane już orzecznictwo, po wyeliminowaniu z umowy postanowień uznanych za abuzywne, które określają główny przedmiot umowy i niezastąpieniu ich innymi postanowieniami, należało przyjąć i ustalić, że umowa nr (...) nie mogłaby obowiązywać, gdyż nie zawiera elementów istotnych dla tej umowy, tj. określenia świadczenia stron, także w rozumieniu art. 353 ¹ k.c.

Sąd uznając abuzywność klauzul kursowych i przeliczeniowych w ww. umowie orzekł o ustaleniu, że nie istnieje stosunek prawny wynikający z Umowy wobec jej nieważności.

Powodowie wnosili również o zasądzenie od pozwanego na ich rzecz kwot tytułem rozliczenia stron na podstawie art. 405-410 k.c. Jeżeli w następstwie zastosowania przedstawionych reguł umowa kredytu stała się trwale bezskuteczna (nieważna), świadczenia spełnione na jej podstawie powinny być postrzegane jako świadczenia nienależne w rozumieniu art. 410 § 2 k.c. ( vide: uchwała 7 Sędziów Sądu Najwyższego - zasada prawna z dnia 7 maja 2021 roku, III CZP 6/21, Legalis nr 2563899; wyroki Sądu Najwyższego z dnia 4 kwietnia 2019 roku, III CSK 159/17, OSP 2019, z. 12, poz. 115, z dnia 9 maja 2019 roku, I CSK 242/18, Legalis nr 1966950 i z dnia 11 grudnia 2019 roku, V CSK 382/18, OSNC zb. dod. 2021/B/20, uchwała Sądu Najwyższego z dnia 16 lutego 2021 roku, III CZP 11/20, Legalis nr 2532281).

Zgodnie z art. 405 k.c., kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości. W myśl zaś art. 410 § 1 i 2 k.c., przepisy artykułów poprzedzających stosuje się w szczególności do świadczenia nienależnego. Świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.

W toczącym się równolegle postępowaniu pozwany bank skierował przeciwko powodom powództwo o zapłatę kwoty wypłaconego na mocy Umowy kapitału wraz z odsetkami tytułem zwrotu świadczenia nienależnego i postępowaniu tym M. S. (1) i M. S. (2) skierowali do banku oświadczenie o potrąceniu kwoty 224 000 zł, wskazując, że suma wpłacona przez nich środków na poczet wykonania Umowy wynosi 245 630,15 zł, a w konsekwencji pozostaje do zapłaty na ich rzecz różnica w wysokości 21 630,15 zł. W toku niniejszego postępowania powodowie zgłosili roszczenie o zapłatę kwoty 39 834,99 CHF, której równowartość w PLN, według kursu średniego NBP z dnia 27 lutego 2024 r. (dzień złożenia bankowi oświadczenia o potrąceniu, stanowiła kwota 179 707,59 zł oraz o zapłatę kwoty 2 289 zł – łącznie 181 996,59 zł.

Zgodnie z art. 498 § 1 k.c. gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony, jeżeli przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku, a obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym. Wskutek potrącenia obie wierzytelności umarzają się nawzajem do wysokości wierzytelności niższej (§ 2).

Wobec złożenia przez M. S. (1) i M. S. (2) oświadczenia o potrąceniu wierzytelności o zwrot sumy świadczeń uiszczonych przez nich w wykonaniu umowy z wierzytelnością banku o zwrot wypłaconego kapitału, uległa umorzeniu wierzytelność powodów o zapłatę kwot 39 834,99 CHF i 2 289 zł, których suma wyrażona w PLN stanowiła kwotę niższą, niż kwota wypłaconego przez bank kapitału. Z tego względu roszczenie o zapłatę należało oddalić jako niezasadne.

Mając powyższe na uwadze orzeczono jak w punktach I i II wyroku.

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 100 k.p.c., zgodnie z którym w razie częściowego tylko uwzględnienia żądań koszty będą wzajemnie zniesione lub stosunkowo rozdzielone. Sąd może jednak włożyć na jedną ze stron obowiązek zwrotu wszystkich kosztów, jeżeli jej przeciwnik uległ tylko co do nieznacznej części swego żądania albo gdy określenie należnej mu sumy zależało od wzajemnego obrachunku lub oceny sądu. Powództwo zostało uwzględnione w zakresie roszczenia o ustalenie, a oddalone w zakresie roszczenia o zapłatę, dlatego też należało znieść koszty procesu między stronami (punkt III wyroku).