Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 4 kwietnia 2025 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie, I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący: SSO Bożena Chłopecka

Protokolant: sekretarz sądowy Oliwia Goliszewska

po rozpoznaniu w dniu 20 lutego 2025 r. w Warszawie

na rozprawie sprawy z powództwa A. M. (1)

przeciwko Skarbowi Państwa - Wojewodzie (...)

o zapłatę

I.  powództwo oddala,

II.  ustala, że powód w całości ponosi koszty postępowania, z tym, że ich wyliczenie pozostawia referendarzowi sądowemu.

Sygn. akt: IC 1476/15

UZASADNIENIE

W pozwie skierowanym w dniu 23 grudnia 2015 roku przeciwko Skarbowi Państwa - Wojewodzie (...) powód A. M. (1) wniósł o zasądzenie odszkodowania na jego rzecz w kwocie 4.224.500 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia doręczenia pozwanemu odpisu pozwu do dnia zapłaty. W uzasadnieniu pozwu powód wskazał, że źródłem szkody jest wartość utraconego prawa użytkowania wieczystego części gruntu nieruchomości położonej w W. przy ul. (...), ozn. (...), znajdującego się obecnie w granicach działek (...) z obrębu (...) o powierzchni 497 m ². W ocenie powoda, gdyby nie doszło do sprzedaży prawa własności czasowej na rzecz Spółdzielni Mieszkaniowej na podstawie decyzji administracyjnej z dnia 26 maja 1961 roku, to wówczas na rzecz powoda zostałoby ustanowione prawo użytkowania wieczystego do przedmiotowego gruntu. Powód domagał się także zasądzenia od Skarbu Państwa - Wojewody (...) zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych /pozew k. 2-13/.

Pozwany Skarb Państwa reprezentowany przez Wojewodę (...) zastępowany przez Prokuratorię Generalną Rzeczypospolitej Polskiej, w odpowiedzi na pozew z dnia 3 lutego 2016 roku, wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie kosztów postępowania według norm przepisanych na rzecz Skarbu Państwa, w tym kosztów zastępstwa procesowego na rzecz Skarbu Państwa-Prokuratorii Generalnej RP. W uzasadnieniu swojego stanowiska pozwany zakwestionował żądanie co do zasady jak i co do wysokości. Podniósł, iż roszczenie jest przedawnione, co czynić powinno bezprzedmiotowym merytoryczną ocenę zasadności zgłaszanych żądań przez stronę powodową /odpowiedź na pozew k. 84-93/.

W toku procesu powództwo było kilkakrotnie modyfikowane. Ostatecznie powód wnosił o zasądzenie od pozwanego Skarbu Państwa reprezentowanego przez Wojewodę (...) kwoty 6.259.600 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia doręczenia pozwanemu pozwu do dnia zapłaty. Ponadto powód wskazał, iż źródłem szkody jest orzeczenie administracyjne Prezydium Rady Narodowej w (...) W. odmawiające przyznania prawa własności czasowej do gruntu nieruchomości położonej przy ul. (...) w W. z dnia 4 sierpnia 1958 roku, a potwierdzenie wadliwości powołanej decyzji nastąpiło w decyzji Samorządowego Kolegium Odwoławczego w W. z dnia 22 marca 2001 roku. Co do zarzutu przedawnienia zgłoszonego przez stronę pozwaną powód wskazał, iż podniesienie zarzutu przedawnienia stanowi nadużycie prawa w rozumieniu art. 5 k.c. /pismo k. 238, pismo k. 267, pismo k. 446, pismo k. 468, pismo k. 549, pismo k. 634/.

Do dnia zamknięcia rozprawy strony podtrzymywały swoje stanowiska w sprawie /protokół rozprawy k. 634-635/.

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny.

Nieruchomość przy ul. (...) w W., objęta księgą wieczystą pod nazwą ,,(...) położona przy ul. (...) pod nr (...)’’, nr inw. (...) i była współwłasnością S. M. (1) i K. M. w częściach równych. Nieruchomość została objęta działaniem dekretu z dnia 26 października 1945 roku o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze (...) Warszawy (Dz.U. Nr 50 , poz. 279) / dowód: zaświadczenie k. 18-19/.

Z dniem 21 listopada 1945 roku tj. z dniem wejścia w życie dekretu, nieruchomości (...), w tym grunt przedmiotowej nieruchomości przeszły na własność (...) W., a od roku 1950 na własność Skarbu Państwa.

W dniu 23 września 1948 r. S. M. (1) złożył wniosek - w trybie art. 7 ust.
2 dekretu (...) o przyznanie prawa własności czasowej do gruntu przedmiotowej nieruchomości / dowód: wniosek k. 43/.

Orzeczeniem administracyjnym nr (...) z dnia 4 sierpnia 1958 r. Prezydium Rady Narodowej w (...) W. odmówiło przyznania prawa własności czasowej do gruntu przedmiotowej nieruchomości, wskazując w uzasadnieniu, iż zgodnie z planem zagospodarowania przestrzennego teren nieruchomości (...) przy ul. (...) jest przeznaczone pod społeczne budownictwo mieszkaniowe / dowód: orzeczenie administracyjne k. 44/.

W wyniku przeprowadzonego postępowania nadzorczego, Samorządowe Kolegium
Odwoławcze w W. decyzją z dnia 22 marca 2001 r. nr (...) stwierdziło nieważność w/w orzeczenia Prezydium Rady Narodowej / dowód: decyzja k. 45-46v., postanowienie k. 47/.

W związku ze stwierdzeniem nieważności decyzji odmawiającej przyznania prawa własności czasowej, Prezydent (...) W. ponownie rozpoznał wniosek o przyznanie prawa własności czasowej do gruntu nieruchomości położonej przy ul. (...).

Decyzją nr (...) z dnia 2 kwietnia 2013 r. Prezydent (...) W. odmówił powodowi przyznania prawa użytkowania wieczystego do gruntu przedmiotowej nieruchomości z uwagi na fakt, iż część nieruchomości znajduje się w użytkowaniu wieczystym osób trzecich, natomiast część stanowi drogę publiczną
/ dowód: decyzja k. 48-54/.

Decyzją z dnia 22 lipca 2013 r. Samorządowe Kolegium Odwoławcze w W. utrzymało w mocy decyzję Prezydenta (...) W. z dnia 2 kwietnia 2013 r.
/ dowód: decyzja k. 55-59/.

Powierzchnia nieruchomości hipotecznej wynosiła 120,16 saż. kw., co odpowiada 546,98 m2. Obecnie dawna nieruchomość hipoteczna znajduje się w obrębie trzech działek ewidencyjnych z obrębu (...), tj.:

1. w działce ewidencyjnej nr (...) (dz. ew. o pow. całkowitej 3153 m2) w części o pow. =
50 m2;

2. w działce ewidencyjnej nr (...) (dz. ew. o pow. całkowitej 1303 m2) w części o pow. 115 m2, obecnie znajdująca się w użytkowaniu wieczystym Spółdzielni Mieszkaniowej (...);

3. w działce ewidencyjnej nr (...) (dz. ew. o pow. całkowitej 493 m2) w części o pow. 382 m2, obecnie znajdująca się w użytkowaniu wieczystym Spółdzielni Mieszkaniowej (...).

Prezydent (...) W. nie mógł ustanowić użytkowania wieczystego do działki stanowiącej drogę publiczną, tj. do działki ew. nr 13 oraz do działek ewidencyjnych nr (...), bowiem obecnie działki znajdują się w użytkowaniu wieczystym Spółdzielni Mieszkaniowej (...).

Decyzją z dnia 26 maja 1961 r. Wydział Gospodarki Terenami Prezydium Rady Narodowej w (...) W. postanowił sprzedać na własność czasową na okres 80 lat działki przy ul. (...) o pow. 68 arów 38 m2 na rzecz (...) Spółdzielni Mieszkaniowej (...), w tym dawną
nieruchomość hipoteczną nr (...). Na mocy w/w decyzji, 5 czerwca 1961 r. została podpisana umowa w przedmiocie Sprzedaży prawa własności czasowej na rzecz (...) Spółdzielni Mieszkaniowej (...) / dowód: decyzja k. 60-61, umowa sprzedaży k. 62-67/.

Część nieruchomości hipotecznej o nr (...), o powierzchni 497 m2 (wchodząca w skład obecnych działek ewidencyjnych nr (...)), została objęta decyzją z dnia 26 maja 1961 r. i w konsekwencji, została sprzedana na rzecz w/w Spółdzielni Mieszkaniowej.

W wyniku postępowania nadzorczego, Samorządowe Kolegium Odwoławcze w W. decyzją z dnia 24 kwietnia 2015 r. (...), stwierdziło, że decyzja (...) z dnia 26 maja 1961 r. w przedmiocie sprzedaży na własność czasową na okres 80 lat działki przy ul. (...) o pow. 68 arów 38 m ² na rzecz (...) Spółdzielni Mieszkaniowej (...) została wydana z naruszeniem prawa, jednakże nie można stwierdzić jej nieważności z uwagi na wywołane przez nią nieodwracalne skutki prawne / dowód: decyzja k. 70-73/.

Powód A. M. (1) jest następcą prawnym byłych właścicieli dawnej nieruchomości hipotecznej położonej w W. przy ul. (...) / dowód: postanowienie k. 41/.

Spadek po S. M. (1) zmarłym 28 lipca 1986 r. w W. na podstawie ustawy nabyli w częściach równych po 1/2 części spadku żona A. M. (2) i syn A. M. (1) / dowód: postanowienie k. 20/.

Spadek po A. M. (2) z domu S. zmarłej 6 kwietnia 1994 r. nabył syn A. M. (1) w całości /dowód: postanowienie k. 21/.

Spadek po C. P. w całości nabył A. M. (1) / dowód: orzeczenie (...) i (...) (W.) z dnia 27 czerwca 1990 r. sygn.
(...) wraz z tłumaczeniem przysięgłym k. 22-39; odpis postanowienia Sądu Okręgowego w Warszawie z 14 listopada 2007 r., sygn. akt VII Co 829/05 k. 40/.

K. M. w W. używał imienia w (...) wersji językowej tj. (...), czyli K. M. i C. P. to ta sama osoba. Ministerstwo Spraw Zagranicznych potwierdziło w piśmie z dnia 22 marca 2005 r., iż K. M. zmarły 13 lipca 1989 r. w dokumentach (...)
występował pod nazwiskiem C. P. / dowód: postanowienie k. 41, pismo k. 42/.

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o kserokopie dokumentów zgromadzonych w aktach sprawy. Sąd uznał dowody z dokumentów za wiarygodne, albowiem ich autentyczność nie została zakwestionowana przez strony, a ponadto Sąd nie znalazł podstaw do ich podważenia z urzędu. Dowody z dokumentów - decyzje administracyjne oraz orzeczenia Sądów /postanowienia spadkowe/, korzystając z materialnej mocy dowodowej wynikającej z treści art 244 k.p.c., stanowią dowód tego, co zostało w nich urzędowo zaświadczone.

Przeprowadzony w sprawie dowód z opinii biegłego na okoliczność ustalenia wartości rynkowej prawa własności nieruchomości gruntowej położonej w obrębie (...) w W., przy ul. (...) był nieprzydatny dla rozstrzygnięcia merytorycznego sprawy, z przyczyn podanych w rozważaniach prawnych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie. Sąd uwzględnił skutecznie podniesiony przez pozwanego zarzut przedawnienia.

Powód wniósł o odszkodowanie za wadliwe orzeczenie administracyjne Prezydium Rady Narodowej w (...) W. odmawiające przyznania prawa własności czasowej do gruntu nieruchomości położonej przy ul. (...) w W. z dnia 4 sierpnia 1958 roku, którego nieważność stwierdzono decyzją Samorządowego Kolegium Odwoławczego w W. z dnia 22 marca 2001 roku.

Roszczenie powoda zostało oparte o treść art. 160 k.p.a. w zw. z art. 5 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 roku o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych ustaw. (Dz. U. nr 162, poz. 1692).

Zdarzeniem prowadzącym do utraty tej własności było wydanie przez Prezydium Rady Narodowej (...) W. orzeczenia o odmowie przyznania własności czasowej. Odpowiedzialność pozwanego oparta była o przepisy regulujące odpowiedzialność władzy publicznej za niezgodne z prawem akty stosowania prawa, wprowadzone ustawą z dnia 21 stycznia 1980 r. o Naczelnym Sądzie Administracyjnym oraz o zmianie ustawy – Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. Nr 4, poz. 8 ze zm. – art. 150 ²⁶ k.p.a. według jego pierwotnego brzmienia po nowelizacji) i odnosiła się również do decyzji wydanych przed dniem wejścia w życie ustawy nowelizującej, o ile uchylenie lub stwierdzenie nieważności decyzji, bądź stwierdzenie, że została ona wydana z naruszeniem prawa (decyzja nadzorcza) nastąpiło po dniu wejścia w życie ustawy (art. 13 ust. 2 ustawy z 31 stycznia 1980 r.).

Art. 160 k.p.a. został uchylony ustawą z dnia 17 czerwca 2004 roku o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych ustaw (Dz. U. nr 162, poz. 1692). Dokonując wykładni art. 5 tej ustawy Sąd Najwyższy uznał, że jeśli wadliwa decyzja administracyjna została wydana przed wejściem w życie ww. ustawy uchylającej art. 160 k.p.a., a decyzja nadzorcza zapadła już po nadejściu tej daty, w sprawie ma zastosowanie art. 160 k.p.a. z wyłączeniem przepisów uzależniających dochodzenie odszkodowania na drodze sądowej od uprzedniego wyczerpania trybu administracyjnego (por. uchwała pełnego składu Sądu Najwyższego z dnia 31 marca 2011 r., sygn. akt III CZP 112/10).

Przepis art. 160 k.p.a. w brzmieniu obowiązującym na dzień 31 sierpnia 2004 roku stanowił w § 1, że stronie, która poniosła szkodę na skutek wydania decyzji z naruszeniem przepisu art. 156 § 1 albo stwierdzenia nieważności takiej decyzji, służy roszczenie o odszkodowanie za poniesioną rzeczywistą szkodę, chyba że ponosi ona winę za powstanie okoliczności wymienionych w tym przepisie. Z kolei § 2 tego przepisu stanowił, że do odszkodowania stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego z wyłączeniem art. 418 tego Kodeksu. Wedle § 3 art. 160 k.p.a. odszkodowanie przysługuje od organu, który wydał decyzję z naruszeniem przepisu art. 156 § 1 k.p.a., chyba że winę za powstanie okoliczności wymienionych w tym przepisie ponosi inna strona postępowania dotyczącego tej decyzji; w tym ostatnim przypadku roszczenie o odszkodowanie służy w stosunku do strony winnej powstania tych okoliczności.

Zgodnie natomiast z § 6 art. 160 k.p.a. roszczenie o odszkodowanie przedawnia się z upływem trzech lat od dnia, w którym stała się ostateczna decyzja stwierdzająca nieważność decyzji wydanej z naruszeniem przepisu art. 156 § 1 albo decyzja, w której organ stwierdził, w myśl art. 158 § 2 k.p.a., że zaskarżona decyzja została wydana z naruszeniem przepisu art. 156 § 1 k.p.a.

W toku postępowania strona pozwana podniosła zarzut przedawnienia roszczenia, wskazując, iż zgodnie z treścią uchylonego już art. 160 § 6 k.p.a. roszczenie o odszkodowanie przedawniało się z upływem trzech lat od dnia, w którym stała się ostateczna decyzja stwierdzająca nieważność decyzji wydanej z naruszeniem przepisu art. 156 § 1 k.p.a. albo decyzja, w której organ stwierdził, w myśl art. 158 § 2 k.p.a., że zaskarżona decyzja została wydana z naruszeniem przepisu art. 156 § 1 k.p.a.

Zarzut ten był uzasadniony w tym sensie, że niewątpliwie do przedawnienia roszczenia doszło, skoro decyzja nadzorcza Samorządowego Kolegium Odwoławczego, stwierdzająca nieważność decyzji dekretowej zapadła w dniu 22 marca 2001 roku. Pozew zaś został wniesiony 23 grudnia 2015r., a więc po upływie 14 lat od uzyskania prejudykatu, to zgodnie z art. 160 § 6 k.p.a. roszczenie strony powodowej jest przedawnione.

Ustalenia poczynione przez Sąd dały podstawę do uwzględnienia zarzutu pozwanego.

Przepisy regulujące przedawnienie mają charakter bezwzględnie obowiązujących, a zatem odmowa podzielenia zarzutu przedawnienia wymaga wykazania wyjątkowych powodów. Jednocześnie klauzula generalna niedopuszczalności czynienia ze swego prawa użytku sprzecznego z zasadami współżycia społecznego ma na celu zapobieganie stosowania prawa w sposób prowadzący do skutków nieetycznych lub rozmijających się w sposób zasadniczy z celem danej regulacji prawnej. Jeśli więc uwzględnienie powództwa, zgodnego z literą prawa, powodowałoby skutki rażąco niesprawiedliwe i krzywdzące ( summum ius summa iniuria), nie dające się zaakceptować z punktu widzenia norm moralnych i wartości powszechnie uznawanych w społeczeństwie, art. 5 k.c. zezwala na jego oddalenie. Klauzula generalna ujęta w art. 5 k.c. ma na celu zapobieganie stosowaniu prawa w sposób schematyczny, prowadzący do skutków niemoralnych lub rozmijających się z celem, dla którego dane prawo zostało ustanowione. Powołany przepis ma wprawdzie charakter wyjątkowy, niemniej przewidziana w nim możliwość odmowy udzielenia ochrony prawnej musi być uzasadniona istnieniem okoliczności rażących i nieakceptowanych w świetle powszechnie uznawanych w społeczeństwie wartości (por. m.in. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 sierpnia 2011 roku, sygn. akt II CSK 640/10, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 sierpnia 2015 roku, sygn. akt I! CSK 555/14, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 października 2015 roku, sygn. akt II CSK 831/14).

Należy jednak pamiętać, że istotą prawa cywilnego jest ochrona praw podmiotowych, tak więc odmowa udzielenia tej ochrony osobie, która korzysta z przysługującego jej prawa podmiotowego w sposób zgodny z jego treścią, może mieć miejsce zupełnie wyjątkowo i musi być uzasadniona istnieniem szczególnych okoliczności uzasadniających przyjęcie, że w określonym układzie stosunków uwzględnienie powództwa prowadziłoby do skutków szczególnie dotkliwych i nieakceptowanych. W odniesieniu do instytucji przedawnienia, ocena czy powołanie się na nie przez pozwanego narusza zasady współżycia społecznego, powinna być dokonywana z dużą ostrożnością, ponieważ podniesienie takiego zarzutu może być uznane za nadużycie prawa jedynie zupełnie wyjątkowo. Aby w danym przypadku można było przyjąć, że podniesienie zarzutu przedawnienia jest nie do pogodzenia z zasadami współżycia społecznego musi być w szczególności jasne, że bezczynność wierzyciela w dochodzeniu roszczeń była usprawiedliwiona wyjątkowymi okolicznościami (tak Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 6 grudnia 2016 r., I ACa 19/15).

Przenosząc powyższe na grunt rozpoznawanej sprawy należy wskazać, że roszczenie dochodzone w związku z pozbawieniem następców prawnych tzw. właścicieli przeddekretowych prawa własności i odmową ustanowienia własności czasowej lub prawa użytkowania wieczystego na gruncie wniosków składanych na podstawie art. 7 ust. 2 dekretu z dnia 26 października 1945 roku o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze (...) W., jest konsekwencją sprzecznego z prawem działania organów władzy publicznej. Niemniej jednak taki charakter źródła roszczenia odszkodowawczego, podlegającego wzmożonej ochronie na gruncie prawa cywilnego (por. art. 505 pkt 3 k.c.), nie prowadzi do zanegowania możliwości skorzystania przez pozwanego z dobrodziejstwa zarzutu przedawnienia.

Dostrzec należy w tym kontekście, iż powód uczestniczył jako strona w postępowaniu administracyjnym przed Samorządowym Kolegium Odwoławczym zakończonym stwierdzeniem nieważności orzeczenia Prezydium (...) W.. Dla dochodzonego niniejszym pozwem roszczenia bez znaczenia było oczekiwanie powoda na ponowne rozpoznanie wniosku dekretowego przez Prezydenta (...) W.. Toczące się postępowanie administracyjne nie stanowi bowiem przeszkody w wytoczeniu powództwa cywilnego o odszkodowanie. Ewentualne uwzględnienie wniosku dekretowego i przyznanie prawa użytkowania wieczystego gruntu utraconego w wyniku wejścia w życie przepisów dekretu modyfikowałoby wyłącznie rozmiar doznanej szkody, a nie samą zasadę odpowiedzialności pozwanego za bezprawnie wydane orzeczenie administracyjne.

W świetle powyższych rozważań podniesiony przez pozwanego zarzut przedawnienia należało uznać za zasadny, co prowadziło do oddalenia powództwa. Skuteczne podniesienie zarzutu przedawnienia jest wystarczające do oddalenia powództwa bez potrzeby ustalenia, czy zachodzą wszystkie inne przesłanki prawnomaterialne uzasadniające jego uwzględnienie (por. uchwałę całej izby Sądu Najwyższego z dnia 17 lutego 2006 roku, sygn. akt III CZP 84/05).

Mając na względzie całokształt powyższych rozważań Sąd Okręgowy na podstawie przywołanych przepisów orzekł jak w sentencji.

Za podstawę rozstrzygnięcia o kosztach postępowania w niniejszej sprawie służył art. 98 k.p.c. wskazując, że powód przegrał sprawę w całości i ponosi koszty postępowania, pozostawiając szczegółowe wyliczenie tych kosztów referendarzowi sądowemu na podstawie art. 108 § 1 k.p.c.