Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 20 grudnia 2024 roku

Sąd Okręgowy w Warszawie I Wydział Cywilny w składzie następującym:

Przewodniczący: Sędzia Joanna Pąsik

Protokolant: Ewa Kocielnik

po rozpoznaniu w dniu 28 listopada 2024 roku w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa M. K. (1)

przeciwko S. D.

zapłatę

1.  zasądza od pozwanego S. D. na rzecz powoda M. K. (1) kwotę 96 501zł (dziewięćdziesiąt sześć tysięcy pięćset jeden złotych) wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 4 lipca 2014 r. do dnia zapłaty;

2.  oddala powództwo w pozostałej części;

3.  pozostawia rozliczenie kosztów procesu referendarzowi sądowemu, uznając, że powód wygrał sprawę w 85 %, a pozwany w 15 %.

Sygn. akt I C 1465/21

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 9 września 2014 roku (data prezentaty – k. 2) wniesionym przeciwko pozwanemu S. D. powód S. K. (1) wniósł o to, aby pozwany:

1.  w terminie dwóch tygodni od dnia uprawomocnienia się wyroku:

a)  wydał powodowi w miejscu przez niego wskazanym 576m3 zabranego drewna S2A – papierówki, 14m3 drewna tartacznego WB0 oraz 20m3 drewna opałowego;

b)  wydał powodowi w miejscu przez niego wskazanym 1 200 m3 zabranej zrębki drewnianej;

c)  zapłacił powodowi karę umowną w wysokości 17 000 zł wraz z odsetkami ustawowymi za okres od dnia 27 czerwca 2014 r., tj. pierwszego dnia po skutecznym odstąpieniu przez powoda od umowy do dnia zapłaty

lub

2.  w terminie dwóch tygodni od dnia uprawomocnienia się wyroku zapłacił powodowi:

a)  kwotę 100 813,80 zł tytułem otrzymanego przez pozwanego wynagrodzenia odpowiadającego równowartości rynkowej ceny sprzedaży 610m3 zabranego przez pozwanego w dniach 21 grudnia 2013 r., 21 lutego 2014 r., 13 marca 2014 r. drewna wraz z ustawowymi odsetkami liczonymi za okres od dnia 27 czerwca 2014 r., tj. dnia następującego po skutecznym odstąpieniu powoda od umowy do dnia zapłaty;

b)  kwotę 84 000 zł tytułem otrzymanego przez pozwanego wynagrodzenia odpowiadającego równowartości rynkowej ceny sprzedaży uzyskanych i zabranych przez pozwanego zrębków wraz z ustawowymi odsetkami liczonymi za okres od dnia 27 czerwca 2014 r., tj. dnia następującego po skutecznym odstąpieniu powoda od umowy do dnia zapłaty;

c)  karę umowną w wysokości 17 000 zł wraz z odsetkami ustawowymi za okres od dnia 27 czerwca 2014 r. do dnia zapłaty.

Powód wniósł również o zasądzenie na jego rzecz od pozwanego kosztów procesu.

W uzasadnieniu pozwu wskazano, iż strony łączyła umowa o dzieło zgodnie z art. 627 k.c., która stanowiła o dokonaniu wycinki drzew i krzewów, zagospodarowaniu drewna i odpadów powstałych po ścince przez ich wywóz lub zrębkowanie, usunięciu karp po ściętych drzewach oraz wykonaniu orki po wycince na oznaczonych działkach, które miały zostać wykonane do 31 marca 2014 r. Powód wskazał, iż zgodnie z art. 635 k.c. odstąpił od umowy przed upływem terminu do wykonania dzieła. Mimo że wezwał pozwanego do zapłaty oraz ukończenia wykonywania przedmiotu umowy, nie podjął się on dokończenia umówionych prac i w związku z tym odstąpił od umowy, co według powoda rodziło obowiązek zwrotu wzajemnych świadczeń w myśl art. 494 k.c.

(pozew k. 2-14)

W odpowiedzi na pozew wniesionej w dniu 10 kwietnia 2015 roku ( data stempla pocztowego – k. 108) strona pozwana wniosła o oddalenie w całości powództwa, a także o zasądzenie na swoją rzecz kosztów postępowania według norm przepisanych.

W uzasadnieniu strona pozwana podniosła, że umowa z dnia 29 listopada 2013 r. nie została określona jako umowa o dzieło. Pozwany stwierdził, iż powód domagał się od pozwanego wykonania innych prac na sąsiednich działkach, a gdy odmówił nakazał zakończenie prac. Wskazał, iż wykonał w całości prace określone w pkt 1 umowy. Podniósł również, iż umowa została wykonana w zakresie punktów 1 i 2, a więc odstąpienie od umowy nie było możliwe. Zgodnie z tym zastosowanie powinien mieć art. 480 k.c. Pozwany zakwestionował wyliczenia powoda dotyczące wartości drewna, zaś kwota za zrębki nie jest udowodniona tak co do podstawy prawnej, jak i faktycznej. Ponadto pozwany podniósł, iż przyjmując, że powód skutecznie odstąpił od umowy, nie może dochodzić on kar umownych. Pozwany uznał również powództwo w zakresie 6 100 zł.

(odpowiedź na pozew k. 103-107)

Pozwany na rozprawie w dniu 9 marca 2017 r. wycofał swoje stanowisko co do częściowego uznania powództwa w zakresie kwoty 6100 zł.

(protokół z rozprawy k. 328)

Wyrokiem z dnia 21 marca 2017 r. Sąd Okręgowy w Warszawie IV Wydział Cywilny zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 113 501 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 27 czerwca 2014 r. do dnia zapłaty, w pozostałym zakresie powództwo oddalił.

(wyrok k. 345)

Na skutek apelacji pozwanego od powyższego wyroku, Sąd Apelacyjny w Warszawie wyrokiem z dnia 21 grudnia 2018 r. uchylił zaskarżony wyrok w punktach pierwszym, trzecim, czwartym, piątym oraz szóstym i w tym zakresie przekazał sprawę do ponownego rozpoznania. Sąd Apelacyjny zalecił, aby ponownie rozpoznając sprawę Sąd pierwszej instancji precyzyjnie ustalił stan faktyczny sprawy, z powołaniem dowodów na których się oparł i dlaczego uznał je za wiarygodne, a także z jakich przyczyn innym określonym dowodom odmówił takiej wiarygodności. W szczególności Sąd Okręgowy został przez Sąd Apelacyjny zobowiązany do wskazania na czym dokładnie polegać miały ustalone umownie świadczenia stron odnośnie do poszczególnych działek objętych umową i w jakiej części zostały wykonane. Następnie Sąd Okręgowy miał ocenić, czy z uwagi na charakter świadczenia skuteczne było odstąpienie od umowy w całości, czy może jedynie w części. Rozważeniu podlegać miała także podstawa odpowiedzialności pozwanego z tytułu zastrzeżonej kary umownej w kontekście okoliczności towarzyszących odstąpieniu od umowy. Rozpoznaniu podlegać także miały wnioski dowodowe zgłoszone w postępowaniu apelacyjnym.

(wyrok z uzasadnieniem – k. 637- 651)

W piśmie z 2 października 2019 r. (data prezentaty) pozwany przedstawił swoje stanowisko w sprawie. W pierwszej kolejności wskazał, iż umowa zawarta między stronami miała charakter pięciu umów o dzieło i wykonywanie prac na poszczególnych działkach nie było ze sobą powiązane gospodarczo. Podał również, iż umowa była wielokrotnie modyfikowana ustnie, dlatego miała ona ostatecznie inny kształt. Ponadto wskazał, iż znaczna większość prac na działkach została wykonana, a więc odstąpienie od umowy było skuteczne jedynie w zakresie niewykonanej części. Pozwany zakwestionował również ilość jak i wartość drewna i wskazał, iż notatki z pozyskania drewna nie mają charakteru pokwitowania dokonanego odbioru. Pozwany zgłosił także wnioski dowodowe.

(pismo k. 665-668)

W piśmie z 23 listopada 2019 r. powód ustosunkował się do powyższego pisma. Wskazał, iż strony zawarły jedną umowę o dzieło i ustaliły terminy poszczególnych prac na każdej z działek. Podał, iż odstąpienie od umowy było skuteczne co do całości umowy, a wynagrodzenie przewidziane w umowie było bezgotówkowe, więc pozwanemu opłacało się dokonać najbardziej dochodowej czynności, nie przystępując do czynności, które nie przyniosłyby zysku. Ponadto powód wskazał, iż pozwany odebrał drewno pozyskane z działek o czym świadczy treść protokołów. Zakwestionował również wykonanie większości prac na poszczególnych działkach. Zaprzeczył także, aby strony modyfikowały umowę ustnie, z uwagi na fakt, iż pozwany nie był zainteresowany podejmowaniem czynności na działkach, na których rosły młodsze drzewa, nie posiadającej takiej wartości, jak drzewa rosnące na innych działkach.

(pismo k. 670-674)

S. K. (1) zmarł w dniu (...) r. Jego następcą prawnym został M. K. (1).

(akt poświadczenia dziedziczenia k. 712-712v)

Postanowieniem z 23 lipca 2020 r. Sąd zawiesił postępowanie ze względu na śmierć powoda.

(postanowienie k. 705)

Postanowieniem z 26 marca 2021 r. Sąd podjął postępowanie z udziałem M. K. (1) jak następcy prawnego powoda.

(postanowienie k. 714)

Po przeprowadzeniu postępowania dowodowego powód podtrzymał dotychczasowe stanowisko, jednocześnie wniósł o zasądzenie kwoty 113 501 zł z odsetkami od dnia 27 czerwca 2014 r. do dnia zapłaty i zasądzenie kosztów procesu w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. Wskazał, iż dochodzona kwota została wyliczona w oparciu o opinię biegłego.

Pozwany podtrzymał swoje dotychczasowe stanowisko w sprawie, wnosząc o oddalenie powództwa w całości. Pełnomocnik pozwanego zaznaczył, że pozwany przystępował do umowy jako osoba niebędąca prawnikiem i z pewnych rzeczy nie zdawał sobie sprawy.

(protokół z rozprawy z dnia 5 września 2024 r. k. 897-897v, protokół rozprawy z dnia 28 listopada 2024 r. k. 906)

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Na podstawie umów dzierżawy gruntów rolnych zawartych w dniu 5 września 2013 r. w W. – S. K. (1) pozostał dzierżawcą:

1)  nieruchomości niezabudowanej o łącznej powierzchni 6,04 ha, położonej w miejscowości N., gmina P., powiat (...), oznaczonej w ewidencji gruntów numerami działek (...) ;

2)  nieruchomości niezabudowanej o łącznej powierzchni 3,79 ha, położonej w miejscowości B., gmina (...), powiat (...), oznaczonej w ewidencji gruntów numerem działki (...);

3)  nieruchomości niezabudowanej o łącznej powierzchni 3,45 ha, położonej w miejscowości M., gmina(...), powiat (...), oznaczonej w ewidencji gruntów numerem działki (...);

4)  nieruchomości niezabudowanej o łącznej powierzchni 23 961 m2, położonej w miejscowości T., gmina (...) powiat (...), oznaczonej w ewidencji gruntów jako działki nr (...).

(cztery umowy dzierżawy gruntów z dnia 5 września 2013 r. k. 20-26, wypis z rejestru gruntów k. 174-181)

W dniu 29 listopada 2013 r. w(...)została zawarta umowa pomiędzy S. K. (1) (nazwanym zleceniodawcą) a S. D. (jako zleceniobiorcą) prowadzącym wówczas działalność gospodarczą pod nazwą (...)Zgodnie z § 1 przedmiotem umowy była:

1. wycinka drzew i krzewów;

2. zagospodarowanie drewna i odpadów powstałych po ścince przez ich wywóz lub zrębkowanie;

3. usunięcie karp po ściętych drzewach tam gdzie przywrócenie użytkowania rolniczego wiązać się będzie z zaoraniem terenu po wycince i przywróceniem użytku R-rola, karpy mogły być usunięte przez wyrwanie lub mulczowanie gruntu;

4. wykonanie orki po wycince.

Powyższy zakres prac dotyczył gruntu położonego w N., gmina (...) oznaczonej w ewidencji gruntów numerami działek (...). Zleceniobiorca zobowiązał się także do kontynuowania współpracy na następnych działkach ewidencyjnych położonych w B., T., M. i K..

Zgodnie z § 2 umowy, prace miały być wykonywane cyklicznie w kolejności wynikającej z możliwości zleceniobiorcy jednak nie później niż:

- wycinka drzew i krzewów – do 31 grudnia 2013 r.

- wywóz drewna – 28 lutego 2014 r.

- zagospodarowanie odpadów, likwidacja karp po ściętych drzewach – 28 lutego 2014 r.

- orka - 31 marca 2014 r.

W przypadku przekroczenia powyższych terminów zleceniobiorca zobowiązany był do uregulowania kary umownej w wysokości 200 zł za każdy dzień zwłoki.

Zgodnie z § 3 umowy, za wykonanie prac zleceniobiorcy przysługiwać miało od zleceniodawcy całe pozyskane w trakcie wycinki drewno. Za każdy m3 drewna pozyskanego w trakcie wycinki i wywiezionego (jeśli jego masa przekroczyła łącznie 500 m3) zleceniobiorca miał zapłacić zleceniodawcy 10 zł. Wypłata miała nastąpić po zakończeniu wycinki i wywozu drewna.

(umowa k. 32-33)

Umową ustną działka w K. została wykreślona z przedmiotu umowy.

(okoliczność bezsporna, zeznania powoda S. K. (2) k. 225-227; 328-330)

W dniu 21 grudnia 2013 r. w N. strony sporządziły i podpisały protokół odbioru drewna pozyskanego na działkach w (...), poświadczono odbiór łącznie 410 m3 drewna. Protokół dotyczył działki w N..

(protokół odbioru k. 34, zeznania powoda S. K. (1) k. 328-330)

W dniu 21 lutego 2014 r. strony sporządziły i podpisały notatkę, w której zawarto, iż zmierzone zostało drewno zerwane na działce w T. – łącznie 86 m3 drewna.

(notatka k. 35)

W dniu 13 marca 2014 r. strony sporządziły i podpisały notatkę z odbioru drewna pozyskanego na działce w B. – łącznie 114 m3.

(notatka k. 36)

Pismem z 16 maja 2014 r. S. K. (1) wezwał do zapłaty S. D. kwoty 6 100 zł, wynikającej z pozyskanego w trakcie wycinki i wywiezionego drewna o objętości 610 m3 oraz do wykonania prac polegających na zagospodarowaniu odpadów, likwidacji karp po ściętych drzewach i orce w nieprzekraczalnym terminie do 30 maja 2014 r. Pismo zostało odebrane w dniu 19 maja 2014 r.

(wezwanie wraz z potwierdzeniem nadania i odbioru k. 37-39)

Pismem datowanym na 24 czerwca 2014 r. S. K. (1) odstąpił od umowy zawartej ze S. D., w związku z rażącym przekroczeniem terminów. Jednocześnie wezwał do zapłaty kwoty 165 080 zł w nieprzekraczalnym terminie 7 dni od dnia doręczenia pisma. Pismo zostało odebrane w dniu 26 czerwca 2014 r.

(odstąpienie k. 40-42, potwierdzenie odbioru k. 46a)

Prace na działce w N. zostały wykonane jedynie częściowo przez S. D.. Została wykonana wycinka drzew i krzewów oraz zagospodarowanie drewna i odpadów powstałych po ścince. Nie wykonano usunięcia karp po ściętych drzewach. Nie wykonano także orki po wycince.

(zeznania K. J. k. 167-168, zeznania świadka W. W. k. 168-168v, zeznania świadka P. D. k. 221-222, zeznania pozwanego S. D. k. 223-225; 330-332, zeznania powoda S. K. (2) k. 225-227; 328-330, opinia biegłego k. 251-259)

Prace na działce w B. zostały wykonane częściowo przez S. D.. Została wykonana wycinka drzew i krzewów, zagospodarowanie drewna i odpadów powstałych po ścince przez ich wywóz. Zostały ścięte gałęzie po drzewach. Nie wykonano usunięcia karp po ściętych drzewach. Nie wykonano orki po wycince.

(zeznania K. J. k. 167-168, zeznania świadka W. W. k. 168-168v, zeznania świadka P. D. k. 221-222, zeznania pozwanego S. D. k. 223-225; 330-332, zeznania powoda S. K. (2) k. 225-227; 328-330, opinia biegłego k. 251-259)

Prace na działce w M. nie zostały wykonane przez S. D.. Nie wykonano wycinki drzew i krzewów, a także zagospodarowanie drewna i odpadów powstałych po ścince. Nie wykonano usunięcia karp po ściętych drzewach. Nie wykonano orki po wycince.

( Zeznania K. J. k. 167-168, zeznania świadka W. W. k. 168-168v, zeznania świadka P. D. k. 221-222, zeznanie pozwanego S. D. k. 223-225; 330-332, zeznanie powoda S. K. (2) k. 225-227; 328-330, zeznania J. D. (1) k.219-221 )

W M. prace były wykonywane przez osoby lub firmy zewnętrzne. Prace na działce w M. zostały zlecone studentom (...) oraz zleceniobiorcy J. D. (1). Zawarto umowę zlecenia w formie ustnej. Umowa obejmowała wycinkę drzew wraz okrzesaniem i przygotowywanie drewna określonej długości.

(zeznania J. D. (1) k. 219-221, zeznania pozwanego S. D. k. 223-225; 330-332)

Na terenie działki w M. zatrudniono również M. K. (2), który wykonał koszenie mniejszych zarośli – trawy, krzewów i małych drzew. Pnie drzew nie zostały wówczas usunięte.

(zeznania M. K. (2) k. 784-784v)

Prace na działce w T. zostały wykonane częściowo przez S. D.. Została wykonana wycinka części drzew i krzewów, zagospodarowanie drewna i odpadów powstałych po ścince przez ich wywóz. Zostały ścięte gałęzie po drzewach. Nie wykonano usunięcia karp po ściętych drzewach. Nie wykonano orki po wycince.

(zeznania K. J. k. 167-168, zeznania pozwanego S. D. k. 223-225; 330-332, zeznania powoda S. K. (2) k. 225-227; 328-330, opinia biegłego k. 251-259)

Termin wykonania prac został ustnie przełożony do końca maja 2014 r. z uwagi na czynniki zewnętrzne.

(zeznania powoda S. K. (2) k. 225-227; 328-330)

Biegły w trakcie oględzin działek w N., T. i B. ustalił, iż grunty nie były użytkowane rolniczo, w wyniku czego nastąpiło naturalne samo zalesienie gruntów rolnych gatunkami drzew rosnących w sąsiedztwie. Masa pozyskanego drewna i ilość drzew usuniętych świadczą o długim okresie nieużytkowania rolniczego gruntów. Biegły wyliczył również wartość pozyskanego drewna według stanu na I kwartał 2014 r. Dla działki w N. wartość wyniosła 66 051 zł. Dla działki w T. wartość wyniosła 10 347 zł. Dla działki w B. wartość wyniosła 20 103 zł. Łączna wartość drewna pozyskanego wyliczona na podstawie protokołów według cen w I kwartale 2014 r. wyniosła 96 501 zł. Łącznie pozyskano 580 m3 masy drewna.

(opinia biegłego k. 251-259, opinia uzupełniająca k. 300-304)

Biegły sądowy z zakresu leśnictwa i drzewnictwa wyliczył wartość pozyskanego drewna według cen obowiązujących na dzień sporządzenia opinii tj. 27 grudnia 2023 r. Dla działki w N. wartość wyniosła 91 430 zł. Dla działki w T. wartość wyniosła 19 900 zł. Dla działki w B. wartość wyniosła 3 870 zł. Łączna wartość drewna pozyskanego wyliczona na podstawie protokołów i cen obowiązujących na dzień sporządzenia opinii wyniosła 136 972 zł. Łącznie pozyskano 580 m3 masy drewna. Biegły podkreślił również jednoznacznie, iż masa pozyskanego drewna pochodząca z podpisanych protokołów przez obie strony postępowania jest niepodważalna.

(opinia uzupełniająca k. 875-878)

Ustalając powyższy stan faktyczny Sąd oparł się na wyżej wskazanych, a zgromadzonych w aktach sprawy dowodach z dokumentów, których prawdziwość i wiarygodność nie wzbudziła wątpliwości Sądu. Ponadto korelują one z pozostałym wiarygodnym materiałem dowodowym zgromadzonym w sprawie. Sąd miał na uwadze, że żadna ze stron nie kwestionowała autentyczności tych dokumentów, ani też nie kwestionowała treści oświadczeń zawartych w tych dokumentach. Powyższe dokumenty nie budziły także żadnych wątpliwości Sądu, albowiem nie nosiły żadnych śladów przerobienia, podrobienia czy innej ingerencji. W tym stanie rzeczy Sąd uznał, że przedmiotowe dokumenty przedstawiają rzeczywisty tok zdarzeń między stronami. Pozwany co prawda w trakcie zeznań zakwestionował zapis umowy, który dotyczył kontynuowania prac na działkach w M. i K., twierdząc, iż zostało to dopisane przez powoda bez ustaleń z pozwanym. Okazało się to jednak bezzasadne, gdyż pozwany nie zdołał udowodnić tego twierdzenia. Pozwany nie posiadał swojej wersji umowy. Co istotne również w tym kontekście, świadkowie jednoznacznie wskazywali, iż pozwany miał wykonać prace na wszystkich działkach, które były objęte umową.

Sąd dał wiarę zeznaniom świadka K. J. (k. 167-168). Zeznania w znacznej mierze korespondują z pozostałymi dowodami zgromadzonymi w sprawie, w tym z dokumentami przedłożonymi przez strony postępowania. Świadek szczegółowo odniósł się do wykonywanych prac na terenie przedmiotowych działek. Ponadto był obecny w trakcie wykonywania prac, widział umowę zawartą między stronami, a także uczestniczył w rozmowach z pozwanym. Świadek odpowiadał na pytania konsekwentnie i logicznie. Wskazał, że posiada bezpośrednią wiedzę na temat zdarzenia, które miało miejsce w związku z przedmiotem sprawy. Zgodność zeznań z innymi dowodami, spójność wypowiedzi świadka oraz brak jakiejkolwiek motywacji do składania nieprawdziwych zeznań sprawiają, że są one wiarygodne i mają dużą wartość dowodową.

Sąd dał wiarę zeznaniom świadka W. W. (k. 168-168v). Zeznania w dużej mierze korespondują z pozostałymi dowodami zgromadzonymi w sprawie, w tym z dokumentami przedłożonymi przez strony postępowania. Świadek szczegółowo odniósł się do wykonywanych prac na terenie przedmiotowych działek. Wskazał jakie dokładnie prace na tych działkach zostały wykonane. Świadek odpowiadał na pytania konsekwentnie i logicznie. Zgodność zeznań z innymi dowodami, spójność wypowiedzi świadka oraz brak jakiejkolwiek motywacji do składania nieprawdziwych zeznań sprawiają, że są one wiarygodne i mają dużą wartość dowodową.

Sąd dał wiarę zeznaniom świadka J. D. (1) (k. 219-221). Zeznania korespondują z pozostałymi dowodami zgromadzonymi w sprawie, w tym z dokumentami przedłożonymi przez strony postępowania. Świadek szczegółowo odniósł się do wykonywanych prac na terenie przedmiotowych działek. Wykonywał on prace dla powoda, które związane były z usunięciem drzew z działek w M. i T.. Wskazał jakie dokładnie prace na tych działkach zostały wykonane przed realizacją przez niego prac. Świadek odpowiadał na pytania konsekwentnie i logicznie. Zgodność zeznań z innymi dowodami, spójność wypowiedzi świadka oraz brak jakiejkolwiek motywacji do składania nieprawdziwych zeznań sprawiają, że są one wiarygodne i mają dużą wartość dowodową.

Sąd dał również wiarę zeznaniom świadka M. K. (2) (k. 784-785). Zeznania korespondują z pozostałymi dowodami zgromadzonymi w sprawie, w tym z dokumentami przedłożonymi przez strony postępowania. Wykonywał on prace dla powoda, które związane były z koszeniem trawy i małych drzew w M.. Świadek odpowiadał na pytania konsekwentnie i logicznie. Zgodność zeznań z innymi dowodami, spójność wypowiedzi świadka oraz brak jakiejkolwiek motywacji do składania nieprawdziwych zeznań sprawiają, że są one wiarygodne i mają dużą wartość dowodową w powyższym zakresie.

Sąd uznał za wiarygodne w części zeznania świadka P. D. (k. 221-222) w zakresie wykonywanych prac na działkach w N., B. i M.. Świadek nie uczestniczył jednak przy ustaleniach między powodem a pozwanym. Nie miał wiedzy w zakresie podpisanej umowy czy też odbioru pozostawionego drewna. Z tego względu Sąd uznał za przydatne zeznania tylko w powyższym zakresie.

Sąd uznał za przydatne w części także zeznania świadka J. D. (2) (k. 753-755) - w zakresie ustaleń stron do terenów, które miały być przedmiotem umowy stron. Świadek nie miał natomiast wiedzy w zakresie wykonanych prac na przedmiotowych działkach przez pozwanego.

Sąd dopuścił dowód z zeznań świadka E. D. (k. 222-223) na okoliczność nieprzekazywania przez nią pism kierowanych do pozwanego i w tym zakresie uznał zeznania za wiarygodne. Świadek jednak nie odnosił się do kwestii spornych w sprawie związanych z samą umową i jej wykonaniem.

Sąd dał wiarę zeznaniom powoda S. K. (1) (k. 225-227; 328-330). Zeznania korespondują z pozostałymi dowodami zgromadzonymi w sprawie, w tym z dokumentami przedłożonymi w toku postępowania. Powód wskazywał na ustalenia stron dotyczące warunków umowy, jak i prace, które zostały wykonane na przedmiotowych działkach. Powód odpowiadał na pytania konsekwentnie i logicznie. Zgodność zeznań z innymi dowodami, spójność wypowiedzi sprawiają, że są one wiarygodne i mają dużą wartość dowodową, mimo iż powód był bezpośrednio zainteresowany wynikiem sprawy.

Sad dał wiarę jedynie w części zeznaniom pozwanego S. D. (k. 223-225; 330-332), w tym w szczególności w części w jakiej były zgodne z zebraną dokumentacją i z zeznaniami pozostałych świadków. Pozwany wskazał jakie prace wykonał i jakich nie wykonał na przedmiotowych działkach. W tym zakresie zeznania pozwanego pokrywały się z zebranym materiałem dowodowym. W pozostałym zakresie zeznaniom pozwanego nie sposób dać wiary. W niniejszym przypadku, zeznania pozwanego w istotnych kwestiach dotyczących chociażby samej umowy łączącej strony były sprzeczne z zeznaniami powyższych świadków. Podkreślić należy, że Sąd zachował szczególną ostrożność oceniając zeznania strony, a więc osoby bezpośrednio zainteresowanej w rozstrzygnięciu sporu na swoją korzyść, a ponadto osoby emocjonalnie zaangażowanej w sprawę.

Wreszcie Sąd skorzystał z opinii biegłego z zakresu leśnictwa i drzewnictwa. Opinie sporządzone przez biegłego były jasne, kompletne i nie zawierały sprzeczności, a także zostały sporządzone przez osobę posiadającą fachową wiedzę w ww. materii. Każda opinia w pełni odnosiła się do zagadnień będących jej przedmiotem, wnioski biegłego nie budziły przy tym wątpliwości w świetle zasad wiedzy oraz doświadczenia życiowego, a jednocześnie opinia została sporządzona w sposób umożliwiający prześledzenie - z punktu widzenia zasad wiedzy, doświadczenia życiowego i logicznego rozumowania - analizy przez biegłego zagadnień będących jej przedmiotem. Wydając opinię biegły oparł się na zgromadzonym w aktach sprawy materiale dowodowym, w tym na dokumentacji sporządzonej w toku procesu, a także dokonał oględzin na działkach w N., B. oraz T.. W pierwszej pisemnej opinii uzupełniającej (k. 300-304) jak i na rozprawie (k. 326-327) biegły odniósł się do zarzutów sformułowanych przez pełnomocników obu stron. Należy również wskazać, iż biegły w toku całego postępowania podtrzymywał swoje stanowisko, a jednocześnie wnioski końcowe przez niego przedstawione są kategoryczne, stanowcze i jednoznaczne.

Sąd zważył co następuje:

Powództwo zasługiwało na uwzględnienie w znacznej części.

Powód w niniejszej sprawie wniósł o zasądzenie kwoty 113 501 zł z odsetkami od dnia 27 czerwca 2014 r. do dnia zapłaty i zasądzenie kosztów procesu w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. Wskazał, iż dochodzona kwota została wyliczona w oparciu o opinię biegłego i stanowi ona zapłatę za niewykonaną umowę o dzieło.

W oparciu o cały zgromadzony materiał dowodowy i zeznania stron należy stwierdzić, iż bezsporne w sprawie nastąpiło finalnie niewykonanie w dużej części umowy o dzieło zawartej między stronami w dniu 29 listopada 2013 r. Sporną kwestią było: (1) charakter umowy o dzieło, (2) zakres prac wykonywanych przez pozwanego na przedmiotowych działkach, (3) skuteczność odstąpienia od umowy, (4) podstawa odpowiedzialności pozwanego z tytułu zastrzeżonej kary umownej w kontekście okoliczności towarzyszących odstąpieniu od umowy.

(1)  Charakter umowy o dzieło

Zgodnie z art. 627 k.c. przez umowę o dzieło przyjmujący zamówienie zobowiązuje się do wykonania oznaczonego dzieła, a zamawiający do zapłaty wynagrodzenia. W wypadku umowy o dzieło starania przyjmującego zamówienie mają doprowadzić do powstania konkretnego, indywidualnie oznaczonego rezultatu.

Dzieło w ujęciu kodeksowym jest niewątpliwie określonym rezultatem wysiłku przyjmującego zamówienie. Cecha ta jest ściśle związana z przyjmowaną niekiedy (przejętą z doktryny francuskiej) kwalifikacją umowy o dzieło jako zobowiązania rezultatu, tj. takiego zobowiązania, którego prawidłowe wykonanie wymaga osiągnięcia przez strony zamierzonego, oznaczonego skutku. Dzieło jest rezultatem przyszłym, który dopiero ma zostać osiągnięty, i nie istnieje w chwili zawarcia umowy, jest w niej jednak z góry przez strony oznaczony (A. Brzozowski, w: System PrPryw, t. 7, 2011, Nb 18, s. 384–385; M. Gutowski, w: Gutowski, Komentarz, t. II, art. 627, Nb 7; P. Drapała, w: Gudowski, Komentarz, 2013, Ks. III, cz. 2, s. 216). W konsekwencji zwolnienie się dłużnika od odpowiedzialności kontraktowej za niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy o dzieło wymaga wykazania, że określony rezultat (wynik), jakim jest dzieło, nie został osiągnięty wskutek okoliczności, za które dłużnik nie ponosi odpowiedzialności. W świetle reguł dotyczących rozkładu ciężaru dowodu w art. 471 k.c. zamawiający powinien wykazać, że określony rezultat nie został osiągnięty, natomiast na przyjmującym zamówienie spoczywa ciężar dowodu, że nastąpiło to wskutek okoliczności, za które nie ponosi on odpowiedzialności, jeżeli chce uwolnić się od odpowiedzialności kontraktowej (Komentarz. KC red. serii Osajda/red. tomu Borysiak 2024, wyd. 33/Ł. Żelechowski/M. Raczkowski).

Biorąc pod uwagę powyższe, należy wskazać, iż w niniejszej sprawie niewątpliwie strony zawarły umowę o dzieło zgodnie z art. 627 k.c, której przedmiotem zgodnie z § 1 umowy była wycinka drzew i krzewów; zagospodarowanie drewna i odpadów powstałych po ścince przez ich wywóz lub zrębkowanie; usunięcie karp po ściętych drzewach tam gdzie przywrócenie użytkowania rolniczego wiązać się będzie z zaoraniem terenu po wycince i przywróceniem użytku R-rola, przy czym karpy mogły być usunięte przez wyrwanie lub mulczowanie gruntu; a także wykonanie orki po wycince. Strony w umowie ustaliły również, iż zakres prac dotyczył gruntu położonego w N., gmina (...)oznaczonej w ewidencji gruntów numerami działek (...). Zleceniobiorca zobowiązał się ponadto do kontynuowania współpracy na następnych działkach ewidencyjnych położonych w B., T., M. i K..

Zatem zgodnie z powyższym, w kontekście wcześniej przytoczonych rozważań za dzieło/rezultat należy tutaj uznać doprowadzenie wszystkich ww. działek (oprócz tej w K., którą potem strony zgodnie „wyłączyły”) do wykorzystywania rolniczego poprzez czynności wskazane w § 1 umowy. Sąd zauważył, iż nawet pozwany w trakcie postępowania wskazał, iż nie wykonał w całości umowy. Jak sam zeznał: „W T., B. i P. nastąpiła wycinka wszystkich drzew. W N. wykonano wycinkę drzew, mulczowanie i pocięto drewno w stosy. Nie wykonano orki, bo nie było potrzeby. W P. wykonano wycięcie, zwiezienie, sprzątniecie gałęzi, ustawienie stosów i mulczowanie. W B. wycięto drzewa, ustawiono stosy, sprzątnięto gałęzie, bez mulczowania” (k. 223). Niewątpliwie więc należy wskazać, iż cel umowy jakim było doprowadzenie kilku działek do użytkowania rolniczego nie został osiągnięty, a prace wymienione w umowie nie zostały w całości wykonane. Potwierdzili to również świadkowie K. J. (k. 167-168), W. W. (k. 168-168v), a w końcu także biegły sądowy, który dokonując oględzin działek w N., B. i T., w sporządzonej opinii wskazał: „grunty nie były użytkowane rolniczo, w wyniku czego nastąpiło naturalne samo zalesienie gruntów rolnych gatunkami drzew rosnących w sąsiedztwie. Masa pozyskanego drewna i ilość drzew usuniętych świadczą o długim okresie nieużytkowania rolniczego gruntów” (k. 251-259).

Nie sposób zgodzić się ze stanowiskiem pozwanego, iż umowa zawarta pomiędzy stronami miała charakter pięciu umów o wykonanie dzieła.

Zgodnie ze wskazanym już wcześniej § 1 umowy Zleceniobiorca zobowiązał się do kontynuowania współpracy na następnych działkach ewidencyjnych położonych w B., T., M. i K..

Zgodnie z art. 65 § 1 k.c. oświadczenie woli należy tak tłumaczyć, jak tego wymagają ze względu na okoliczności, w których złożone zostało, zasady współżycia społecznego oraz ustalone zwyczaje. § 2 w umowach należy raczej badać, jaki był zgodny zamiar stron i cel umowy, aniżeli opierać się na jej dosłownym brzmieniu.

Na tle art. 65 k.c. w orzecznictwie powszechnie przyjmuje się kombinowaną metodę wykładni, która w przypadku oświadczeń woli składanych innej osobie, przyznaje pierwszeństwo temu znaczeniu oświadczenia, jakie rzeczywiście nadawały mu obie strony w chwili jego złożenia (wykładnia subiektywna). Ten sens oświadczenia woli uznaje się za wiążący. Priorytet stosowania wykładni subiektywnej wynika z art. 65 § 2 k.c. Dopiero, gdyby się okazało, że strony różnie rozumiały treść złożonego oświadczenia woli, to za prawnie wiążące należy uznać znaczenie oświadczenia woli ustalone według wykładni obiektywnej. W tej fazie wykładni treści umowy potrzeba ochrony adresata oświadczenia woli przemawia za tym, aby było to znaczenie oświadczenia, które jest dostępne adresatowi przy założeniu starannych z jego strony zabiegów interpretacyjnych. Potwierdza to nakaz zawarty w art. 65 § 1 k.c., aby oświadczenie woli tłumaczyć tak, jak tego wymagają ze względu na okoliczności, w których zostało ono złożone, zasady współżycia społecznego i ustalone zwyczaje (postanowienie Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 29 listopada 2024 r., I CSK 2545/23).

Sąd w tym zakresie przeprowadził wyczerpujące postępowanie dowodowe i na podstawie zgromadzonych dowodów z zeznań stron, świadków należy jednoznacznie stwierdzić, iż wolą stron było zawarcie jednej umowy, która miała dotyczyć wszystkich działek tj. w N., B., T., M. i K. jednocześnie. Sąd nie ma wątpliwości, iż w tym zakresie wola stron co do składanego oświadczenia woli pokrywa się z literalnym brzmieniem umowy. Należy zgodzić się w tej kwestii z powodem, iż dla niego istotne było jednoczesne przywrócenie możliwości rolnego użytkowania wszystkich działek wymienionych w umowie, czego pozwany był świadomy. Jak słusznie wskazano, w § 2 umowy ustalono terminy poszczególnych prac na każdej z działek. Pozwany tym samym zobowiązał się do wykonania prac na każdej działce zgodnie z terminami ustalonymi w umowie. Za niewystarczające należy uznać twierdzenia pozwanego, dotyczące braku powiązania gospodarczo wykonywanych prac na działkach. Świadek K. J. wskazał jednoznacznie, iż uczestniczył w rozmowach z pozwanym i umowa dotyczyła prac na pięciu działkach. Ponadto świadek J. D. (2) wskazał, iż pozwany S. D. miał dokonać prac na pięciu działkach. Pozwany nie przedstawił dowodów, które miałyby uwiarygodnić jego twierdzenia, zaś rolą Sądu nie jest gromadzenie dowodów na poparcie twierdzeń którejkolwiek ze stron. Z tych przyczyn zarzuty dotyczące uznania umowy zawartej między stronami za umowy o dzieło na każdą z pięciu działek Sąd uznał za niezasadne. Zresztą warto na koniec zauważyć, że na żadnej z działek wymienionych w umowie pozwany nie wykonał wszystkich prac do których się zobowiązał w umowie (nawet gdyby traktować każdą z działek indywidualnie i odrębnie). W szczególności w N., gdzie stopień zaawansowania prac był największy – bezspornie nie wykonano usunięcia karp i orki, o czym będzie jeszcze mowa w dalszej części uzasadnienia.

(2)  Zakres prac wykonywanych przez pozwanego na przedmiotowych działkach

Zgodnie z § 1 przedmiotem umowy była: wycinka drzew i krzewów; zagospodarowanie drewna i odpadów powstałych po ścince przez ich wywóz lub zrębkowanie; usunięcie karp po ściętych drzewach tam gdzie przywrócenie użytkowania rolniczego wiązać się będzie z zaoraniem terenu po wycince i przywróceniem użytku R-rola, (karpy mogły być usunięte przez wyrwanie lub mulczowanie gruntu); wykonanie orki po wycince. Powyższy zakres prac dotyczył gruntu położonego w N., gmina(...), oznaczonej w ewidencji gruntów numerami działek (...). Zleceniobiorca zobowiązał się do kontynuowania współpracy na następnych działkach ewidencyjnych położonych w B., T., M. i K..

Zgodnie z art. 634 k.c. jeżeli materiał dostarczony przez zamawiającego nie nadaje się do prawidłowego wykonania dzieła albo jeżeli zajdą inne okoliczności, które mogą przeszkodzić prawidłowemu wykonaniu, przyjmujący zamówienie powinien niezwłocznie zawiadomić o tym zamawiającego.

W doktrynie przyjmuje się, iż w ramach obowiązków stron wynikających z umowy o dzieło przyjmujący zamówienie lub osoby działające w jego imieniu lub na jego rzecz, posiadając stosowne kwalifikacje, wiedzę i doświadczenie, powinny działać tak, aby możliwy do osiągnięcia był rezultat tych działań w postaci oznaczonego dzieła. Obowiązkiem więc przyjmującego zamówienie jest umiejętna ocena warunków w trakcie wykonywania umowy (Komentarz. KC red. Gniewek/Machnikowski 2023, wyd. 11/Zagrobelny).

W niniejszej sprawie należało ustalić jakie prace zostały wykonane na działkach: w N., B., M. i T.. Prace wykonywane na działce w K. nie stanowiły przedmiotu sporu, z tego względu Sąd pominął ustalenia w jej zakresie. W zakresie pozostałych czterech działek Sąd poczynił wyczerpujące ustalenia w postępowaniu dowodowym. Na podstawie zgromadzonych dokumentów, jak i zeznań stron i świadków w zakresie jakim dał im wiarę, a także opinii biegłego z zakresu leśnictwa i drzewnictwa Sąd jednoznacznie stwierdził, iż dzieło (rezultat) nie zostało wykonane przez pozwanego.

Odnosząc się bezpośrednio do każdej działki oddzielnie należy wskazać, iż:

a)  na działce w N. - prace zostały wykonane częściowo przez pozwanego. Wykonano: wycinkę drzew i krzewów, zagospodarowanie drewna i odpadów powstałych po ścince. Nie wykonano: usunięcia karp po ściętych drzewach/mulczowania, orki po wycince;

b)  na działce w B. - prace zostały wykonane częściowo przez pozwanego. Wykonano: wycinkę drzew i krzewów, zagospodarowanie drewna i odpadów powstałych po ścince przez ich wywóz. Nie wykonano: usunięcia karp po ściętych drzewach/mulczowania, orki po wycince;

c)  na działce w T. – prace zostały wykonane częściowo przez pozwanego. Wykonano: wycinkę części drzew i krzewów, zagospodarowanie drewna i odpadów powstałych po ścince przez ich wywóz. Zostały ścięte gałęzie po drzewach. Nie wykonano: usunięcia karp po ściętych drzewach/mulczowania, orki po wycince;

d)  na działce w M. – żadne prace nie zostały wykonane przez pozwanego. Prace zostały zlecone innym osobom lub instytucjom.

Tak ustalony zakres prac został poczyniony na podstawie m.in. zeznań świadków, których zeznania zostały już szczegółowo omówione powyżej, a także zeznań samych stron. Świadkowie jednoznacznie wskazywali na czynności, które zostały wykonane bądź niewykonane przez pozwanego, a które czynności zostały zlecone innym. Co więcej, sam pozwany wskazywał, iż nie wszystkie czynności określone w umowie zostały przez niego wykonane.

Nie sposób zgodzić się z twierdzeniami pozwanego, że nie doszło z jego strony do wykonania umowy, ponieważ powód nakazał opuszczenie działek. Z dokumentacji złożonej przez powoda w pozwie wynika, iż powód pismem z dnia 16 maja 2014 r. wezwał do wykonania prac polegających na zagospodarowywaniu odpadów, likwidacji karp po ściętych drzewach i orce w nieprzekraczalnym terminie do 30 maja 2014 r. (k. 37-39). Tymczasem zgodnie z § 2 umowy z dnia 29 listopada 2013 r. wykonanie powyższych prac miało nastąpić nie później niż 28 lutego 2014 r. i do 31 marca 2014 r. Powód w swoich zeznaniach wskazał, iż „termin wykonania prac został ustnie przedłużony do końca maja 2014 r., bo prace przeciągły się z przyczyn obiektywnych, początkowo termin marcowy dotyczył wszystkich trzech działek (…) najpierw ustnie przedłużyliśmy czas wykonania, potem skierowaliśmy pismo” (k. 329). Z powyższego wynika, iż pozwany otrzymał dodatkowy czas na dokończenie prac. Faktem jest, że termin ostateczny, wskazany w wezwaniu do wykonania prac, obejmował datę późniejszą niż pierwotnie ustalona, co daje podstawy do stwierdzenia, że powód w sposób rozważny dążył do sfinalizowania współpracy z pozwanym w sposób jak najbardziej efektywny. Nie działał pochopnie i nakazywał znienacka pozwanemu opuszczenia frontu robót. Z tego względu nie można dać wiary twierdzeniom pozwanego, iż powód nakazał opuszczenie działek, gdyż nie znajdują oparcia w faktach, które jednoznacznie wskazują na przedłużenie terminu wykonania umowy oraz na chęć współpracy powoda w tym zakresie.

Wreszcie należy wskazać, iż do zakresu prac wykonanych przez pozwanego na przedmiotowych działkach odniósł się również biegły sądowy z zakresu leśnictwa i drzewnictwa. W swojej opinii stwierdził, iż po dokonaniu wizji lokalnej na terenach w N., B. i T. – jako osoba posiadająca wiedzę fachową z dziedziny leśnictwa – ocenił, że prace zostały wykonane tylko częściowo.

W niniejszej sprawie nie sposób było (nawet przy pomocy biegłego) określić procentowo jakie pracy zostały wykonane przez pozwanego i należało przyjąć, iż umowa o dzieło nie została w całości wykonana, a rezultat tej umowy nie został spełniony. Z tego względu Sąd uznał, iż pozwany nie wywiązał się ze swoich obowiązków wskazanych w podpisanej przez niego umowie z dnia 29 listopada 2013 r.

(3)  Skuteczność odstąpienia od umowy

Według art. 635 k.c. jeżeli przyjmujący zamówienie opóźnia się z rozpoczęciem lub wykończeniem dzieła tak dalece, że nie jest prawdopodobne, żeby zdołał je ukończyć w czasie umówionym, zamawiający może bez wyznaczenia terminu dodatkowego od umowy odstąpić jeszcze przed upływem terminu do wykonania dzieła. Przepis ten należy rozumieć w ten sposób, że na jego podstawie dopuszczalne jest odstąpienie przez zamawiającego od umowy o dzieło, także po upływie terminu do wykonania dzieła (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 12 stycznia 2012 r. IV CSK 182/11, OSNC 2012/7-8/90 i z dnia 19 listopada 2015 r., V CSK 163/15, wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia z dnia 3 lipca 2008 r., V ACa 199/08, Biul. SAKa 2008, nr 4, poz. 27).

Orzecznictwo przyjmuje, że dla możliwości wykonania prawa odstąpienia na podstawie art. 635 k.c. nie są istotne przyczyny, dla których wykonawca opóźnia się z wykonaniem robót. Oznacza to, iż zagrożenie, że dzieło nie zostanie wykonane w terminie, uprawniające do skorzystania z prawa odstąpienia, nie musi być skutkiem okoliczności, za które przyjmujący zamówienie ponosi odpowiedzialność, w przypadku zaś wykonania prawa odstąpienia po upływie terminu wykonania dzieła możliwe jest skorzystanie przez zamawiającego z uprawnienia do odstąpienia od umowy nawet wtedy, gdy wykonawca nie popada w zwłokę. Istotne jest jednak, aby zagrożenie lub uchybienie terminowości wykonania dzieła nie wynikało z przyczyn leżących po stronie zamawiającego polegających na braku jego współdziałania w wykonaniu dzieła (wyrok SN z 21 września 2006 r., I CSK 129/06, Legalis). Zdaniem Sądu Najwyższego w takiej sytuacji w ogóle nie można mówić o opóźnieniu po stronie przyjmującego zamówienie, warunkującym możliwość odstąpienia od umowy przez zamawiającego (podobnie wyrok SN z 12 stycznia 2012 r., IV CSK 182/11) (Komentarz. KC red. Gniewek/Machnikowski 2023, wyd. 11/Zagrobelny).

W związku z niewykonaniem umowy, pomimo przedłużenia terminu na wykonanie umowy, pismem z 24 czerwca 2014 r. powód złożył pozwanemu oświadczenie o odstąpieniu od niej. Zatem odstąpienie powoda od umowy należało uznać za skuteczne. Należy zgodzić się z powodem, iż pozwany porzucił wykonywanie prac na działkach powoda i nie wykonał prac wskazanych w umowie.

W orzecznictwie jako konsekwencję uznania art. 635 k.c. za przepis szczególny w stosunku do art. 491 kc. wskazuje się przyjęcie, że do dzieła nie znajduje zastosowania art. 491 § 2 k.c. dotyczący zwłoki co do części świadczenia wzajemnego. Uzasadnienie tego stanowiska tkwić ma w okoliczności, że dziełem jest końcowy rezultat o pełnej integralności składanych części (elementów) i nawet w razie sukcesywnego wykonywania dzieła w kolejnych etapach nie można mówić o podzielności świadczenia w rozumieniu art. 379 § 2 k.c. (zob. powoływane powyżej wyr. SA w Gdańsku z 20.4.1995 r., I ACr 101/95, oraz wyr. SA w Katowicach z 11.4.2013 r., V ACa 17/13).

Sąd podziela stanowisko, iż z istoty umowy o dzieło wynika nieprzydatność zastosowania w jej obrębie konstrukcji prawnej przewidzianej w art. 491 par. 2 k.c, gdyż dziełem jest końcowy wytwór o pełnej integralności składowych elementów. Nie można więc z racji sukcesywnego montowania dzieła w określonym odcinku czasowym mówić o podzielności świadczenia w rozumieniu art. 379 par. 2 k.c.

Przechodząc na grunt niniejszej sprawy należy wskazać, iż Sąd wcześniej określił charakter umowy łączącej strony i zdecydował o jedności umowy, jak i całego dzieła jako rezultatu. Z tego względu Sąd uznał, iż odstąpienie od umowy było skuteczne co do całości umowy. Art. 635 k.c. nie stanowi o tym w jakim stopniu dokładnie dzieło ma nie zostać wykończone, aby móc odstąpić od umowy. Przepis ów posługuje się terminem „tak dalece, że nie jest prawdopodobne” ukończenie dzieła w czasie umówionym. W niniejszej sprawie, jak już szczegółowo opisano powyżej, z materiału dowodowego wynikało niezbicie, że dzieło nie zostało ukończone w znacznym stopniu w umówionym terminie, a zatem powód mógł odstąpić od umowy.

Stosownie do art. 494 § 1 k.c. w razie odstąpienia od umowy wzajemnej jej strony są obowiązane zwrócić sobie nawzajem to, co w wykonaniu tej umowy od siebie otrzymały. Na mocy tego przepisu powód był więc uprawniony do żądania od pozwanego zwrotu drewna, które zostało ustalone jako wynagrodzenie.

W doktrynie wskazuje się, iż skutki prawne odstąpienia od umowy wzajemnej są następujące: po pierwsze, strona odstępująca od umowy wzajemnej ma obowiązek zwrotu wszystkiego, co otrzymała od drugiej strony; po drugie, druga strona ma obowiązek przyjęcia tego świadczenia; po trzecie, strona, która odstępuje od umowy ma prawo żądania naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania. Roszczenia przewidziane w art. 494 k.c. nie są roszczeniami wynikającymi z umowy wzajemnej, od której odstąpiono, lecz powstają niezależnie od niej, ponieważ z istoty swej odstąpienie od umowy rodzi skutki jakby umowa nigdy nie była zawarta (wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 23 lutego 2018 r., VII AGa 183/18, Legalis).

Przechodząc na grunt niniejszej sprawy podkreślić należy, iż powód po skutecznym odstąpieniu od umowy z pozwanym miał prawo domagać się zwrotu drewna jako wynagrodzenia wskazanego w umowie.

W tym miejscu należy również odnieść się do zarzutu pozwanego dotyczącego charakteru notatek i protokołu odbiorów sporządzonych przez strony w ramach odbioru drewna. Na podstawie protokołów odbioru drewna, których de facto pozwany nie kwestionował (k. 224) biegły wyliczył, że wartość pozyskanego drewna w I kwartale 2014 r. wynosi łącznie 96 501 zł (k. 251-259). Pozwany pozyskał łącznie 580 m3 masy drewna. Biegły również jednoznacznie i stanowczo wskazał, iż masa pozyskanego drewna pochodząca z podpisanych protokołów przez obie strony jest niepodważalna (k. 875-878). Z tego też względu nie można zgodzić się z pozwanym, iż notatki miały charakter przekazania drewna i faktycznie nie odebrał on ilości wskazanej w protokołach.

Zgodnie z orzecznictwem, osoby podpisujące dokumenty, niezależnie od tego, czy znają przepisy prawa, są odpowiedzialne za skutki prawne swoich działań. W wyroku Sądu Najwyższego z dnia 9 listopada 1993 r. (sygn. III CKN 122/93), Sąd stwierdził, że nieznajomość prawa nie stanowi okoliczności, która mogłaby zwolnić stronę z odpowiedzialności za skutki prawne jej działania. Oznacza to, że niezależnie od tego, czy ktoś zna przepisy, przyjmuje na siebie odpowiedzialność za jej konsekwencje. Pozwany w toku procesu nie może powoływać się na taką okoliczność, tym bardziej, iż w momencie podpisywania umowy był osobą prowadzącą działalność gospodarczą. Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 7 stycznia 2003 r. (sygn. V CKN 1060/00) przedsiębiorca, prowadząc działalność gospodarczą, ma obowiązek znać przepisy prawa, które regulują jego działalność. Oczekuje się, że przedsiębiorca wykazuje się starannością, a brak znajomości przepisów nie może stanowić podstawy do uchylenia się od skutków prawnych swoich działań.

Należy również wskazać, iż pozwany nie zdołał skutecznie zakwestionować wartości drewna, którą wskazał biegły. Nie dołączył żadnej dokumentacji, która mogłaby świadczyć o słuszności jego twierdzeń. Sąd podziela stanowisko wyrażone w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 11 lutego 2005 r. (sygn. IV CK 15/04), w którym stwierdził, że to na pozwanym ciąży obowiązek wykazania prawdziwości swoich twierdzeń, zwłaszcza gdy kwestionuje on okoliczności przedstawione przez powoda. Ponadto, w przypadku braku dowodów na poparcie twierdzeń pozwanego, sąd może uznać twierdzenia powoda za prawdziwe, gdy te są udowodnione w sposób niebudzący wątpliwości (wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 14 grudnia 2017 r. sygn. I ACa 487/17).

W związku z powyższym, biorąc pod uwagę całość materiału dowodowego, twierdzenia stron, jak i zeznania świadków oraz opinie biegłego, uznając jednocześnie o skutecznym odstąpieniu od umowy całości przez powoda, Sąd w pkt 1 sentencji wyroku zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 96 501 zł. Suma ta wynika z opinii biegłego i stanowi wartość drewna po odliczeniu kosztów pozyskania i zrywki (opinia k. 258). Biegły zaktualizował tę opinię przed końcem procesu (k. 875- 878), jednak powód domagał się z tego tytułu w dalszym ciągu kwoty 113 501 zł, z czego suma 17 000 zł stanowiła karę umowną, której sąd nie zdecydował się zasądzić, o czym mowa będzie w dalszej części uzasadnienia. Z tego względu kwotę odpowiadającą wartości drewna, stanowiącego wynagrodzenie podlegające zwrotowi po odstąpieniu od umowy, stanowiła właśnie suma 96 501 zł (113 501zł – 17 000 zł = 96 501 zł), którą sąd zasądził. Warto jeszcze zaznaczyć, iż stanowiska biegłego nie zmieniło uzupełnienie materiału dowodowego o kopie decyzji administracyjnych dotyczących niektórych działek. W opinii zleconej biegłemu postanowieniem sądu z dnia 28 września 2022 r. (k. 785) biegły podtrzymał swoje wcześniejsze ustalenia i stwierdził, że na chwilę obecną – z powodu braków w dokumentacji - niemożliwe jest udzielenie odpowiedzi na postawione przez sąd pytania dotyczące objęcia drzew pozwoleniem na wycinkę oraz czy wycinka była zgodna z decyzjami administracyjnymi (opinia uzupełniająca k. 797 – 800).

(4)  Kara umowna

W niniejszej sprawie powód domagał się (oprócz kwoty stanowiącej równowartość drewna) zasądzenia kary umownej na podstawie
art. 483 k.c., w związku z zawartą w umowie klauzulą dotyczącą naliczania kar umownych.

Zgodnie z art. 483 § 1 k.c. można zastrzec w umowie, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej sumy (kara umowna).

Zgodnie z § 2 umowy łączącej strony, w przypadku przekroczenia terminów wskazanych w tym paragrafie zleceniobiorca zobowiązany był do uregulowania kary umownej w wysokości 200 zł za każdy dzień zwłoki.

W doktrynie przyjmuje się, iż określona kwota pieniężna może zostać zastrzeżona z uwagi na niewykonanie zobowiązania, jak i za nienależyte wykonanie zobowiązania. Niewykonanie zobowiązania nie może być zarazem postacią nienależytego wykonania zobowiązania. O niewykonaniu zobowiązania można mówić, gdy dłużnik nie spełnił świadczenia i jest wyłączona możliwość jego późniejszego spełnienia, lub świadczył coś innego, niż wynika z treści zobowiązania. O nienależytym wykonaniu zobowiązania można zaś mówić do chwili, gdy strony łączy węzeł obligacyjny, a wynikające z niego obowiązki były wykonywane nienależycie, szczególnie co do jakości czy terminu spełnienia świadczenia.

Kara umowna może być zastrzeżona w każdej umowie, nazwanej i nienazwanej, w umowach rezultatu i starannego działania (wyrok Sądu Najwyższego z 12 grudnia 2007 r., V CSK 333/07, OSNC 2009, Nr 2, poz. 30). Nie ma żadnych przeszkód prawnych, aby kara umowna była zastrzegana we wzorcu umowy (W. Popiołek, w: K. Pietrzykowski, Komentarz KC, t. 2, 2021, art. 483, Nb 2). W wyroku z 9 września 1970 r., I CR 362/70, (...) 1971, Nr 1, s. 20, Sąd Najwyższy wskazał, że ustalenie obowiązku zapłaty kary umownej powinno być zastrzeżone w samej umowie i nie może tego zastąpić włączenie do umowy ogólnych warunków umów. Przepisy nie zawierają wyłączenia w tym przedmiocie. Zastrzeżenie kary umownej we wzorcu umowy podlega ogólnemu reżimowi dotyczącemu zobowiązań umownych, w tym w zakresie ochrony prawnej stron (art. 384 i n. KC) (Komentarz. KC. KC red. Załucki 2024, wyd. 4/Szanciło).

W orzecznictwie przyjmuje się, że w wypadku kary umownej za opóźnienie nie ma podstawy dla nakładania na strony obowiązku wskazywania w umowie dodatkowych okoliczności (przyczyn) opóźnienia, które miałyby wystąpić po stronie dłużnika, zatem ich wprowadzenie zależy od woli stron (wyrok SN z 16 stycznia 2013 r., II CSK 331/12, Legalis).

W orzecznictwie ugruntowano już pogląd, iż zastrzeżenie kary umownej w świetle KC może odnosić się de lege lata wyłącznie do niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego, a więc a contrario – nie może dotyczyć niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania pieniężnego (np. wyrok SN z 19 grudnia 2000 r., V CKN 171/00, Legalis; z 10 grudnia 2003 r., II CK 120/02, OSP 2005, Nr 8, poz. 95).

Za podstawę prawną odstąpienia od umowy dokonanego przez powoda Sąd we wcześniejszych rozważaniach uznał art. 635 k.c., który stanowi, że jeżeli przyjmujący zamówienie opóźnia się z rozpoczęciem lub wykończeniem dzieła tak dalece, że nie jest prawdopodobne, żeby zdołał je ukończyć w czasie umówionym, zamawiający może bez wyznaczenia terminu dodatkowego od umowy odstąpić jeszcze przed upływem terminu do wykonania dzieła.

W literaturze wskazuje się, iż nie ma przepisu, który wprost dopuszczałby zastrzeżenie kary umownej w sytuacji odstąpienia od umowy. Skorzystanie z prawa odstąpienia od umowy nie stanowi niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, a nadto nie przez stronę, która miałaby być zobowiązana do zapłaty kary umownej (Komentarz. KC. KC red. Załucki 2024, wyd. 4/Szanciło).

W orzecznictwie zaś ugruntował się pogląd, że w klauzulach umownych przewidujących karę umowną na wypadek odstąpienia od umowy nie chodzi o sankcję finansową wobec dłużnika z umowy wzajemnej za samo skorzystanie przez stronę przeciwną z uprawnienia do odstąpienia od umowy, lecz o karę w znaczeniu art. 483 § 1 k.c., której celem jest naprawienie szkody spowodowanej przez dłużnika niewykonaniem zobowiązania wynikającego z umowy, od której odstąpiono. Innymi słowy, zastrzeżenie kary umownej na wypadek odstąpienia od umowy można traktować jako formę uproszczenia redakcji warunków umowy, która pozwala na przyjęcie przez strony, że wypadki niewykonania lub nienależytego wykonania umowy, uprawniające stronę do odstąpienia od umowy, stanowią jednocześnie podstawę do domagania się zapłaty kary umownej [zob. uchwała SN(7) – zasada prawna z 6 listopada 2003 r., III CZP 61/03, OSNC 2004, Nr 5, poz. 69; wyrok SN: z 7 lutego 2007 r., III CSK 288/06, OSP 2009, Nr 4, poz. 39].

Odstąpienie od umowy może być skutkiem niewykonania lub nienależytego wykonania zarówno zobowiązania o charakterze pieniężnym, jak i niepieniężnym. W wypadku, gdy odstąpienie od umowy spowodowane jest wyłącznie niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem świadczenia pieniężnego przez kontrahenta, należy uznać, że kara umowna zastrzeżona na wypadek odstąpienia od umowy lub jej wypowiedzenia z tej przyczyny w istocie stanowi pośrednio sankcję za niewykonanie lub nienależyte wykonanie świadczenia pieniężnego. W konsekwencji nie ma podstaw do domagania się zasądzenia kary umownej zastrzeżonej na wypadek odstąpienia od umowy, jeżeli podstawę do odstąpienia od umowy stanowiło niewykonanie zobowiązania pieniężnego. Kara umowna zastrzeżona na wypadek odstąpienia od umowy z powodu niewykonania lub nienależytego wykonania przez kontrahenta świadczenia pieniężnego w istocie stanowi sankcję za niewykonanie zobowiązania pieniężnego, stąd narusza zakaz z art. 483 § 1 k.c. (np. wyrok SN z 7 lutego 2007 r., III CSK 288/06, OSP 2009, Nr 4, poz. 39, oraz W. Borysiak, w: K. Osajda, Komentarz KC aktualizowany, 2024, art. 483, Nt 40).

Możliwe jest również zastrzeżenie kary umownej co do skutków niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania powstałego na skutek odstąpienia od umowy (zob. wyr. SN z 20.10.2006 r., IV CSK 154/06, OSNC 2007, Nr 7–8, poz. 117). Takie postanowienie musi być jednak wyraźne, gdyż w przeciwnym razie karę umowną należy wiązać wyłącznie z niewykonaniem umowy, od której odstąpiono, a w szczególności z obowiązkiem naprawienia szkody z tym związanej (Komentarz. KC. KC red. Załucki 2024, wyd. 4/Szanciło).

Sąd podziela pogląd, iż roszczenie o zapłatę kary umownej na wypadek zwłoki lub opóźnienia nie przysługuje stronie odstępującej od umowy wzajemnej, jeżeli w umowie zastrzeżono również taką karę w związku z odstąpieniem od umowy (wyrok SN z 14 czerwca 2018 r., V CSK 534/17, MoP 2018, Nr 17, s. 901).

Dopuszczalność dochodzenia kary umownej z tytułu odstąpienia od umowy oraz kary umownej z tytułu nienależytego wykonania zobowiązania poprzedzającego odstąpienie od umowy musi wyraźnie wynikać z umowy (nie można tego domniemywać). W takiej sytuacji należy przyjąć, że strony przewidziały jedną karę umowną za szkodę spowodowaną niewykonaniem zobowiązania, ale jedynie skonstruowaną – odnośnie do sposobu jej obliczenia – z zsumowania dwóch kar: jednej, zastrzeżonej dla zrekompensowania skutków szkody spowodowanej określonym przejawem nienależytego wykonania zobowiązania w okresie poprzedzającym odstąpienie od umowy, oraz drugiej, przewidzianej za dalszą część szkody wywołanej niewykonaniem zobowiązania w następstwie odstąpienia od umowy (wyrok SN z 24 maja 2012 r., V CSK 260/11, Legalis).

Przechodząc na grunt niniejszej sprawy należało uznać, że uregulowanie zawarte w art. 635 k.c. ma charakter szczególny w stosunku do ogólnych unormowań dotyczących skutków niewykonania umów wzajemnych (w tym w szczególności wobec art. 491 k.c.), a zatem wyłącza stosowanie wskazanych przepisów ogólnych w zakresie odrębnie unormowanym. W związku z tym, że dziełem jest końcowy rezultat o pełnej integralności składanych części (elementów), zastosowania do dzieła nie będzie miała zatem konstrukcja przewidziana w art. 491 § 2 kc.. Nie można bowiem przyjmować, jak trafnie wskazał Sąd Apelacyjny w Gdańsku w wyroku z 20 kwietnia 1995 r., I ACr 101/95, OSA rok 1995, z. 9, poz. 61 i Sąd Najwyższy w wyroku z 19 grudnia 1996 r., II CKU 50/96, Jurysta rok 1997, nr 5, s. 322 i n., podzielności świadczenia wykonawcy dzieła w rozumieniu art. 379 § 2 k.c. (wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach - V Wydział Cywilny z dnia 11 kwietnia 2013 r., V ACa 17/13).

Jak wskazuje się w doktrynie prawniczej i judykaturze po odstąpieniu od umowy wygasają wszystkie zobowiązania z tej umowy, zarówno główne, jak i akcesoryjne np. kary umowne. W szczególności w wyroku z dnia 27 lutego 2001 r. wydanym pod sygn. akt ACa 981/00 Sąd Apelacyjny w Poznaniu jasno stwierdził, że „przepisy umowy o dzieło nie przewidują wypowiedzenia tej umowy, natomiast regulują możliwość odstąpienia od umowy, czyli złożenia oświadczenia woli, na skutek którego stosunek prawny wygasa od momentu zawarcia umowy (ex tunc). Wskutek odstąpienia wygasa nie tylko zobowiązanie główne, ale i akcesoryjne: zobowiązanie zapłaty kary umownej”.

W związku z powyższym, Sąd nie uwzględnił żądania przez powoda kary umownej w wysokości 17 000 zł, podzielając przy tym poglądy przedstawione powyżej. Sąd stwierdził bowiem, iż w sprawie, gdzie uznano, iż powód odstąpił skutecznie od umowy w dniu 24 czerwca 2014 r. z powodu wielomiesięcznego przekroczenia terminu, wygasły wszystkie zobowiązania główne w ramach umowy, a także – konsekwentnie - wygasły zobowiązania akcesoryjne tj. do zapłaty kary umownej. Z tego względu brak było podstawy prawnej do naliczania tych kar. Sąd z tego względu oddalił powództwo w powyższym zakresie w pkt 2 wyroku.

Odsetki

Zgodnie z art. 481 § 1 k.c. jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.

W wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 23 września 2015 r. (sygn. I ACa 146/15) Sąd uznał, że odsetki za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego mogą być zasądzone od dnia upłynięcia terminu zapłaty wskazanego w wezwaniu do zapłaty, a nie od dnia doręczenia wezwania. Wezwanie do zapłaty ma charakter czynności przypominającej o obowiązku, a opóźnienie w zapłacie powstaje dopiero w momencie upływu wyznaczonego terminu.

W niniejszej sprawie, powód domagał się zasądzenia odsetek od dnia 27 czerwca 2014 r. tj. dnia następnego po doręczeniu pozwanemu odstąpienia od umowy. Powód jednak w wezwaniu do zapłaty określił termin 7 dniowy na spełnienie świadczenia, który minął 3 lipca 2014 r. W związku z tym, zasadne było zasądzenie odsetek od 4 lipca 2014 r., gdyż w tym terminie roszczenie stało się wymagalne. W tej niewielkiej części Sąd również oddalił roszczenie odsetkowe.

Koszty postępowania

Zgodnie z art. 108 § 1 k.p.c. sąd rozstrzyga o kosztach w każdym orzeczeniu kończącym postępowanie w instancji. Sąd jednakże może pozostawić rozstrzygnięcie w tym zakresie referendarzowi sądowemu. Podstawę rozstrzygnięcia o kosztach procesu stanowi przepis art. 98 § 1 k.p.c., zgodnie z którym strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony (koszty procesu). Sąd ustalił więc, iż powód wygrał sprawę w 85%, a pozwany w 15% (relacja kwoty 113 501 zł do 96 501 zł), wobec tego w takim zakresie powinni oni ponieść koszty postępowania, o czym Sąd orzekł w pkt 3 sentencji wyroku.